Ook dit jaar hebben wij weer een Oudejaarsquiz samengesteld. Wij spraken daar een paar weken terug al over. Het gaat om beelden uit een film, eigenlijk een diapresentatie van 1 uur en 3 kwartier, die op YouTube staat. Zonder beschrijvingen en zonder tekstuele uitleg. Wij pikten daar 25 foto's uit die weliswaar allemaal ook in de Beeldbank staan, maar door de manier van presenteren steeds slechts fragmenten laten zien. Bij elke foto een vraag waarop slechts één naam of woord als antwoord verwacht wordt. Voor alle deelnemers die er prijs op stellen hele beschrijving te kopiëren: doe dat deze keer niet! We gaan niet in die tekst zoeken naar de gevraagde naam, maar rekenen het antwoord fout. Neem een kijkje via deze link. Inzenden vóór 23 december. Zoals gebruikelijk wordt onder alle inzenders die minimaal 20 foto's goed geraden hebben een proefabonnement op Ons Amsterdam verloot.
Fotoquiz 1: Plaatje
Een hoekje waaraan opvallend weinig veranderd is. Ja..., de ruiter op het hoge pand rechts is verdwenen maar daar kwam een ander 'torentje' voor terug. Het gaat eerst om het hoekhuis en daarna om het hoge pand links.
1. Wat is het adres van het hoekpand?
Helemaal links is een gedeelte van een bijzonder hoog pand zichtbaar.
Deze foto leverde voor sommigen
een probleem op, namelijk om vast te stellen van welke brug er precies sprake was. De pijl wees naar een brugleuning die o.i. duidelijk dwars op de as van de straat stond, dus niet OVER de Prinsengracht kon liggen, hoogstens IN die gracht. Hieronder een detail uit de foto. De foto werd gemaakt in 1901 t.g.v. de rijtoer van koningin Wilhelmina en prins Hendriks huwelijk. Tussen Prinsengracht en Weteringschans lag toen nog de Vijzelgracht die pas zo'n 30 jaar later gedempt werd. Dit was een van de vele grachten waar het water en de kade erlangs dezelfde naam hebben/hadden. Dus 2x Vijzelgracht is de juiste oplossing.
Op de foto hieronder wijst dezelfde pijl naar dezelfde brugleuning van dezelfde brug als op de quizfoto.
Foto's: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Kees Huyser, Anneke Huijser, Jos Mol, Kees Dalmeijer, Han Mannaert, Mike Man, Hans van Efferen, Marike Muller,
Fotoquiz 2: Wat? Waar?
Een meer dan ongewone actie van de 'Robin Hood' onder de lijsttrekkers van deze verkiezing: Floris Vos. Deze omvangrijke reclamecampagne was namelijk volstrekt illegaal. Helemaal zonder kleerscheuren kwam Vos er ook niet vanaf, alhoewel de cartoon links een andere illegale actie van hem betreft in 1904.
1. Welk pand is dit?
2. Voor welke partij stond Vos als lijsttrekker geplaatst?
Als de beantwoording van de volgende vraag een slagveld dreigt te veroorzaken, zullen we hem niet meetellen bij de juiste beantwoording. Laten we zeggen... vijf goede antwoorden is de grens.
3. Waarvoor werd Vos hier gearresteerd en moest zelfs een dag de cel in?
Bij deze foto pasten twee antwoorden. Het pand is namelijk na het nemen van deze foto gesplitst en het pothuis vervangen door een nieuwe ingang met stoep (zie Street View hieronder). Bij die nieuwe ingang past het adres Keizersgracht 2A. Het gaat om het hoekhuis Brouwersgracht 63, hoek Keizersgracht.
De voorgevel is in het eerste kwart van de 19de eeuw
verbouwd en kreeg toen de rechte lijst.
Foto en tek: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach, Kees Dalmeijer, Ria Scharn, Han Mannaert, Mike Man, Jos Mol, Hans van Efferen, Peter Waagen, Marike Muller,
Fotoquiz 3: Waarom? Hoezo?
Een huisje met een gevelsteen. Een tekst of verdere aanduiding ontbreekt op de steen, maar het zou toch enorm helpen als u wist waarover het hier gaat.
1. Wie is afgebeeld op deze steen?
Verder krijgt u nog het huisnummer cadeau, maar...
Een kapitaal huis met een naam. Je zou zeggen: "loop de monumentenlijst maar langs en het antwoord komt vanzelf". Maar die lijst is best lang en het kan duren voordat dan het huis Sweedenrijck voorbij komt. Het werd gebouwd rond 1670 door (naar men aanneemt) Adriaan Dortsman in opdracht van Guilliam Sweedenrijck. Het staat aan de Herengracht op nr.462. De strakke gevel lijkt door de rustiekbanden op die van het Huis met de Bloedvlekken op Amstel 216 (Coenraad van Beuningen). Het is van buiten en van binnen in 1759 ingrijpend verbouwd voor de kunstverzamelende houthandelaar Gerret Braamcamp (1699-1771). Het huis werd in 1852 verworven door Jan van Eeghen waarna diverse leden van die familie hier kantoor hielden, in elk geval tot 1941.
Zie voor meer info: AmsterdamseGrachtenhuizen of AmsterdamMonumentenstad.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Hieronder twee topstukken uit de collectie van Gerret Braamcamp die uiteindelijk in een veiling belandden: rechts de enige 'marine' van Rembrandt, Storm op het meer van Galilea en links het duurste stuk De Kraamkamer van Gabriël Metsu. Ook Catharina de Grote sloeg haar slag op deze veiling en kocht een groot aantal werken.
Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Kees Huyser, Arjen Lobach, Ria Scharn, Jos Mol, Anthony Kolder, Kees Dalmeijer, Mike Man, Adrie de Koning, Han Mannaert, Hans van Efferen, Marike Muller, Peter Waagen, Hans Olthof,
Fotoquiz 4: Zoektocht
Zet u schrap! De nieuwe soort zoekopdrachten zijn voor de doorzetters, die er plezier aan beleven om via deze opdrachten steeds weer opnieuw dingen over hun stad te ontdekken. Deze week gaat het om een gevelsteen, die in een ander pand een tweede leven kreeg.
1. Welke naam staat er in werkelijkheid op het straatnaambord?
2. Van welk adres komt deze gevelsteen?
Op het oorspronkelijke adres zat ooit een tweede steen met de naam van pand en de gevelsteen.
3. Welke naam stond op de steen die verloren ging?
Dat het niet de dependance van de GG&GD was die tot de oplossing leidde, zal menigeen teleurgesteld hebben. Het was de nieuwbouw van drukkerij Grafica die naar de Prinsengracht 270 moest leiden. Daarna was het niet moeilijk om het huis met de stoep als Prinsengracht 268 te bestempelen.
De drukkerij zat er overigens maar vijf jaar en maakte plaats voor een garage. Vandaag zit er een souvenirshop in.
Nrs.266-268 zijn afgebroken en hebben plaats gemaakt voor een nieuw appartementencomplex. De ingang van 268 is verdwenen.
Het pand van de drukkerij op nr.270 werd ontworpen door Arend Jan Westerman die u beter kent als de man die twee badhuizen in Amsterdamse School-stijl bouwde voor PW, enkele scholen rond de P.L.Takstraat en die na 1921 als zelfstandig architect o.a. de ambachtschool Het Sieraad op de hoek van de Postjesweg en Baarsjesweg bouwde.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Arjen Lobach, Ria Scharn, Anthony Kolder, Anneke Huijser, Jos Mol, Mike Man, Kees Dalmeijer, Marike Muller,
Jubileum quizpagina
.
Wij werden gefeliciteerd met het feit dat wij volgende week het 10-jarig bestaan van de weekkrant en fotoquiz vieren. Dat is een heugelijk feit maar dit betreft slechts de bewaarde quizkranten vanaf 2014, terwijl de quizpagina vijf jaar eerder begon, in 2009. Toen we daar redactionele aanvullingen bij plaatsten vonden we het op een gegeven moment de moeite waard om de jaargangen te bewaren. Al doende bleven de artikelen op het internet beschikbaar (voor zoekmachines).
Om dat nog even te onderstrepen hierbij een screendump
van de uitslag van de Oudejaarsquiz 2013 die toen gewonnen werd door Anna Denekamp. Wij weten niet meer welke prijs ze won, maar het was destijds meestal een boekenbon.
REDACTIONEEL
Column: Amsterdam Koffiestad
De beginzin van het wereldvermaarde boek ‘Max Havelaar’ van de Amsterdammer Eduard Douwes Dekker luidt:
“Ik ben makelaar in koffi, en woon op de Lauriergracht, N°37.”
Deze befaamde eerste zin komt uit een roman die in 1860 verscheen, die door de jaren heen veelvuldig werd herdrukt en die in meer dan honderdveertig (!) talen werd vertaald. De verwijzing naar koffie zit ook in de volledige titel van het boek: “Max Havelaar of de Koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy”.’
NB: Het boek is een aanklacht tegen de uitbuiting van de Javanen in de negentiende eeuw op de koffieplantages van met name de Nederlanders. Uitbuiten werd het toen de Nederlandse overheid zich via ambtenaren direct met de landarbeiders ging bemoeien.
Maar nu even over de koffie (het zwarte goud) - en de rol van Amsterdam - an sich.
‘Amsterdam, Luv City, ja ja…, én: Wallevissestad…, én: Diamantstad…, enne:… iepebomestad…, enne….je ken ’t zo gek niet noemen! Hee Gijssie, alle gekheid op ‘n stokkie, we zitten hier met ze beij-je nu een lekker bakkie pleur te doen in Café ‘De Blaffende Vis’, maar ik weet er nóg één…: kóffiestad!! Ha ha ha…’ lachte mijn vriend de authentieke Hagenees ‘Haagsche Henkie’ (Hendrik Hazeleger) zijn tanden (of tandrésten) bloot. Ja dat is me ook wat, dacht ik bij mezelf, kóffie vergeten!! Het bruine troostrijke goedje, glád vergeten! Nu ja…, de histórie van de koffieplant, dat is best interessant; ook dáárin had Amsterdam natúúrlijk een relevante rol. Laten we ’t dáár over hebben! Haagsche Henkie wist best al wat dingen. ‘Weet je, Gijssie… hoe het zo gekomen is? Dat gaat Henkie jou vertellen! Luister! D’r was in vroeger tijden een herder ergens in een Arabisch land, Jemen geloof ik, en die zijn geiten maakten plots hele gekke bokkesprongen, nu ja geitesprongen… ha ha… en ze voelden zich kiplekker, nu ja, geitelekker…, en toen bleek dat ze bessen van een zekere struik hadden gesmikkeld, en dus nam de herder er ook wat. Nou ja, je snapt ‘m al, Gijssie, die herder voelde zich menslekker en ziektes en ongemakken waren plots minder duidelijk aanwezig en dus besloot hij een zak bessen mee te nemen en dagenlang sabbelde herder Koffieman (we noemen ‘m gewoon effe Koffieman; officieel was het Kaldi) op een paar bessen.
Hij probeerde er ook thee van te trekken en de bessen te koken en te bakken en ga zo maar door. Het bericht dat Koffieman zulke fijne en medicinale bessen had gevonden, verspreidde zich snel, en al gauw was heel Jemen verslaafd aan de koffiebessen en werd het een hele cultuur… koffie alom was het… het ging de hele wereld over, de mensen wilden koffie en er best voor betalen. Nou ja, dan weet je wel wie er weer haantje de voorste waren, want Nederlanders, Amsterdammers en VOC-lieden zijn slim en hebben het handelen in hun genen, dus… even later werden er hele plantages aangelegd in de warme landen en in midden- en zuid-amerika etc. Wel veel slavenarbeid, waar de Nederlandse schrijver Multatuli de vinger op legde met zijn Max Havelaar. Koffie verving de wijn e.d. en men kwam steeds meer samen in de koffiehuizen voor een koffie en een babbel. Verenigingen die alcohol ontmoedigden waren er blij mee en hielpen (volks)koffiehuizen stichten. De laatste eeuw is ‘effe een bakkie doen’ bij vrienden en in koffiehuizen ingesleten, net als de relaxerende koffieochtendpauze bij vele bedrijven en gezinnen. Rita Corita zong het al in 1958: "jongens wie wil er een bak?"
In de zeventiende eeuw importeerden Europeanen steeds meer koffiebonen uit Arabië. Tegenstanders van koffie noemde het drankje de 'bittere uitvinding van satan', maar de groep voorstanders nam alleen maar in omvang toe! In 1615 werd het eerste koffiehuis in Venetië geopend. Daarna volgden grote steden in Engeland, Oostenrijk, Frankrijk, Duitsland en Nederland. In 1663 opende het eerste koffiehuis in Amsterdam; een jaar later volgde een koffiehuis in Den Haag. In het midden van de zeventiende eeuw waren er alleen al in Londen zo'n driehonderd koffiehuizen! De vraag naar koffiebonen nam hierdoor toe.
Schilderij: Nederlandse plantage in Bengal, door Hendrik van Schuylernburgh (1665) - Rijksmuseum
Burgemeester Nicolaas Witsen van Amsterdam maakte in 1714 een grote vergissing. Hij gaf een jonge koffieplant cadeau aan koning Louis XIV van Frankrijk. In 1723 nam Gabriel de Clieu in het geheim een stekje van deze plant mee naar de 'Nieuwe Wereld'. Het stekje overleefde de reis, ondanks aanvallen door piraten en een groot tekort aan drinkwater. De Clieu deelde zijn laatste drinkwater met zijn geliefde koffieplant. Het stekje kreeg uiteindelijk een plekje op het eiland Martinique in de Caribische Zee. Dit eiland is ruim twee keer groter dan Texel. Vijftig jaar na aankomst van het stekje waren er maar liefst áchttien miljoen (!) koffieplanten op Martinique! Hiervandaan verspreidde de koffieplant zich naar Zuid- en Midden-Amerika. In de achttiende eeuw werd er volop geëxperimenteerd met koffieplanten. Er werden plantages gestart in jungles, op bergen en vlakten. Op sommige plekken floreerden de koffieplanten, terwijl ándere plantages niét van de grond kwamen. De vraag naar koffiebonen bleef toenemen, waardoor veel landen aan het eind van de achttiende eeuw fortuinen verdienden aan ‘het zwarte goud’.
Nicolaas Witsen door Petrus Schenk - Stadsarchief Amsterdam
'Volkskoffiehuizen' heetten ze vroeger: koffiehuizen voor de gewone man waar de koffie nog de hoofdzaak was.
Vele ontwikkelden zich tot cafés, andere werden trendy espressobars. Daarnaast ontstonden de coffeeshops, waar koffiegeur ver te zoeken was. Maar koffiehuis Ko, koffiehuis Ria, koffiehuis Schaasberg en koffiehuis Marktzicht houden nog dapper stand.
Lees het artikel over Amsterdamse koffiehuizen van Roelie Meijer dat in 1998 in Ons Amsterdam afgedrukt stond.
Dit koffiehuis stond aan het begin van de Tasmanstraat, waar die met de Houtmankade samenkomt. Het heeft er in meer dan één versie gestaan, getuige latere foto's. In de tweede versie waren onder het koffiehuis nog drie bedrijfsruimten, die vanaf de achterkant bereikbaar waren. Het koffiehuis moest in 1955 verdwijnen voor de bouw van de steiger van het nieuwe Distelwegveer.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Je hebt koffiehuizen en koffiehuizen. Dit exemplaar bouwde de Noord-Hollandse Tramweg Maatschappij bij het Centraal Station. Het was tegelijk kantoor, kaartverkoop en wachtruimte voor de passagiers die wachtten op het overzetveer naar Noord waar de Waterlandse tram zijn eigenlijke station had.
Foto: Max Vis - Facebook
Achter de voordeur...
...van Herengracht 462, het Huis Sweedenrijck.
Met dank aan architectuur-historicus Walther Schoonenberg, die onvermoeibaar probeert toegang te krijgen tot de belangrijkse monumenten in de stad om ze te fotograferen.
Op de balustrade met het wapen van Sweedenrijck (door Pieter van der Plas) staan de beelden van Flora en Mercurius. Boven de ingang nog de beelden die 'Geloof' en 'Hoop' verbeelden.
Het huis dat in 1671 betrokken werd, was geheel in de stijl van Adriaan Dortsman. Er zijn zoveel kenmerkende dingen te vinden dat - ondanks het ontbreken van overtuigend bewijs - het huis aan hem toegeschreven wordt. Het meanderpatroon onder de lijst is daar het treffendste voorbeeld van. In 1759 is het huis verbouwd voor de nieuwe bewoner Gerret Braamcamp, maar de voorgevel is nog origineel, inclusief balustrade, beelden en ook de stoep.
De stucwerken in het pand worden toegeschreven aan Jacob Otten Husly (1738-1798). Dat ´Husly´ heeft hij zelf aan zijn naam toegevoegd en verwijst naar zijn beide ooms Hendrik en Jacob Huslij in Amsterdam waar Otten vanuit Doetinchem bij in de leer kwam.
Otten Husly heeft een paar jaar in Parijs gewerkt om zijn techniek nog te verfijnen.
Behalve stuckunstenaar was Otten Husly ook architect. U komt meer te weten via Wikipedia.
Veel van de grandeur van het pand is te danken aan een intensieve verbouwing in 1759 in Louis XVI-stijl. Die vond plaats toen koopman-kunstverzamelaar Gerret Braamcamp (1699-1771) het huis Sweedenrijck kocht. Daarvoor had Braamcamp de helft van het Trippenhuis aan de Kloveniersburgwal bewoond maar dat twee-onder-een-kap verblijf had niet voldoende status voor hem.
Braamcamp had zijn fortuin vergaard in de wijn- en de houthandel (retourhandel) dat hij vervolgens had belegd in onroerend goed (hij bezat 15 panden, goed voor een jaarlijkse opbrengst van ruim ƒ17.500). Vanaf de jaren veertig begon hij van die inkomsten kunst te kopen. Zijn kunstverzameling, die op zijn hoogtepunt ruim 300 werken bevatte, was internationaal vermaard en trok veel bekijks waardoor het grachtenhuis feitelijk een museum was geworden. Na zijn door in 1771 werden deze werken geveild en de catalogus vermeldt namen als Berchem, Potter, Ter Borch, Dou, Metsu, Rembrandt, Van Ostade, Jacob van Ruysdael, Jan van der Heyden, Jan Steen, Brueghel, Rubens, Titiaan, e.a.
Prent naar een tekening van Reinier Vinkeles / Stadsarchief Amsterdam
YouTube: de 30-er jaren in Amsterdam
Deze week honderd jaar geleden
Maandag 17 december 1923 - Ir. Willem Gerrit Witteveen (1891-1979) ontvouwt in een lezing, georganiseerd door het Nederlands Instituut voor Volkhuisvesting en Stedebouw, zijn plan voor de ontwikkeling van Amsterdam-West. En dat terwijl Monne de Miranda volop bezig is met die ontwikkeling, die een paar jaar later vastgelegd zal worden in het AUP. Witteveen is een techneut van Delft die als vakrichting spoorweg- en waterbouwkunde studeerde. Hij was in dienst getreden bij de Staatsspoorwegen met als domicilie Utrecht. Wat bemoeide zo'n techneut zich met een Amsterdamse stadswijk in ontwikkeling? Dat wordt duidelijk als u weet dat Witteveen in 1920 met dochter Anna Maria van wethouder Floor Wibaut trouwde en na zwager Arie Keppler het volgende familielid was dat aan werk geholpen moest worden. Monne de Miranda pareerde het gevaar met de opmerking dat hij in een land dat volgeplempt was met spoorwegen en kanalen geen mensen kon laten wonen. En ging over tot het werk aan het AUP. Witteveen boekte toch een klein succesje met het uitbreidingsplan voor Rotterdam-Blijdorp dat in grote lijnen volgens zijn stedebouwkundig plan uitgevoerd werd.
Willem Witteveen was overigens de vader van VVD-minister van financiën Johan Witteveen (1921-2019) die later ook nog voorzitter van de IMF werd.
Nog iemand die buiten zijn vakgebied treedt..., Engelse militair - en sinds juni 1923 brigade-generaal b.d.
- Sir Wyndham Deedes (1883-1956) houdt in Amsterdam een voordracht over het Palestina-vraagstuk, georganiseerd door het Genootschap Nederland-Engeland. Deedes had het grootste deel van zijn militaire carrière tussen Arabieren gediend en diende de Engelse regering nu met advies als civil secretary in het Britse mandaatsgebied Palestina. Hij leerde de Turkse taal spreken, diende in Turkije en nam tijdens WOI deel aan de Gallipoli-campagne om de doorvaart door de Dardanellen veilig te stellen. Hoezeer hij de Turkse zaak ook toegedaan was, kon hij niet voorkomen dat de Turkse hegemonie in het Nabije Oosten gebroken werd. Later, in de Palestijnse zaak, was hij tegenstrever van het Joodse Agentschap onder Ben Gurion.
Al meer dan een eeuw dus... conflict rond Palestina. Een macabere mijlpaal.
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2023. De keuze 2014 t/m 2022 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
De laatste eeuw is ‘effe een bakkie doen’ bij vrienden en in koffiehuizen ingesleten, net als de relaxerende koffieochtendpauze bij vele bedrijven en gezinnen. Rita Corita zong het al in 1958: "jongens wie wil er een bak?"
