Deze was eenvoudig! Deze gevelsteen zit boven de ingang van de jongensafdeling van het voormalige Burgerweeshuis in de Kalverstraat op nr.92. De verbouwing van het Sint Luciënconvent tot weeshuis werd begeleid door Joost Jansz Beeldsnijder en men neemt aan dat de steen ook van zijn hand is, alhoewel ook de naam Hendrick de Keyser genoemd wordt. Tenzij diegenen die beweren dat de poort pas in 1631 gebouwd werd, gelijk hebben. Dan kunnen beide heren het niet geweest zijn. Anthony Kolder, deskundig op dit gebied, weet te vertellen dat dit een kopie van de originele steen is die zich binnen in het museum bevindt.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Marike Muller, Kees Huyser, Anneke Huijser, Peter Waagen, Adrie de Koning, Jos Mol, Anthony Kolder, Ton Hupkens, Han Mannaert, Mike Man, Nils Wernars, Hans van Efferen, Harry Snijder,
Fotoquiz 2: Wat? Waar?
Omdat deze situatie zo ingrijpend veranderd is, lieten wij dit beeld al eens eerder zien. We krijgen er niet genoeg van. Vandaag iets extra's op te zoeken.
1. Welke straat is dit?
2. Wat is er op het moment van fotograferen in het gebouw onder de pijl gehuisvest?
We schrijven 1621. De rol die prins Maurits in de ondergang van Johan van Oldenbarneveldt had gehad zette kwaad bloed bij de twee zonen van het slachtoffer. Zij zelf werden ook slachtoffer omdat deze veroordeling ook betekende dat zij eveneens hun bezittingen en ambten kwijt raakten. Beide zonen beraamden een plan om Maurits te vermoorden en huurden een viertal matrozen om een koffer met wapentuig naar Den Haag te vervoeren waar een aanslag moest plaatsvinden. Een der matrozen, Jeroen Ewouts wilde weten wie het doelwit was maar kreeg geen bevredigende verklaring. Daarop waarschuwde hij de omgeving van Maurits of die op de hoogte was van een aanslag. Maurits stelde onmiddellijk nader onderzoek in en liet de matrozen naar Den Haag vertrekken waar ze opnieuw aan de tand gevoeld werden. Lang verhaal kort, de aanslag werd verijdeld en Jeroen Ewout en zijn kornuiten werden rijkelijk beloond. Toen Ewouts zoon in 1645 een huis bouwde aan de Recht Boomssloot 61 plaatste die een gevelsteen in het pand met een buste van Maurits in hoogreliëf ter ere en nagedachtenis van de goede daad van zijn vader.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Kees Huyser, Adrie de Koning, Jos Mol, Anthony Kolder, Peter Waagen, Ria Scharn, Mike Man, Han Mannaert, Hans van Efferen, Marike Muller, Nils Wernars,
Fotoquiz 3: Waarom? Hoezo?
Dit kan ook geen onbekend terrein voor u zijn, alleen zijn er op dit punt nu andere huizen in beeld. Het bijzondere hoekpand met de spitsboogvensters (en dat géén kerk was) is gesloopt en zult u tevergeefs zoeken.
1. Welke straat is dit?
Voordat u de volgende vraag beantwoordt willen wij u attenderen op het feit dat er in de diverse bronnen veel verschillende nummers voor dit pand genoemd worden en dat er maar één het juiste kan zijn.
Een glazenwasser met een drankprobleem en een cholerisch karakter woonde met vrouw en drie kinderen in de Kattenburgertussenstraat. Hij gedroeg zich als een despoot, sloeg zijn vrouw en dreigde meermaals zijn familie om het leven te brengen als hem weer eens iets niet paste. Op de avond van de 23ste januari 1958 was het echtpaar op visite bij buren aan de overkant en werd de glazenwasser weer eens dronken en kreeg ruzie met zijn vrouw. Die dorst niet met haar man mee naar huis om een pak slaag te ontlopen en ging slapen bij familie in de buurt. De glazenwasser ging alleen naar huis en zette de gaskraan open wat zijn drie kinderen die lagen te slapen het leven kostte. De volgende morgen kwam zijn vrouw alsnog naar huis, ontdekte wat er gebeurd was en sloeg alarm. Voor de kinderen kwam dit te laat maar haar man had zich in leven weten te houden door beddengoed over zich heen te trekken.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Tijdens het proces toonde de man geen wroeging en werd veroordeeld tot 10 jaar hechtenis. Een schijntje voor een drievoudige moord op zijn kinderen. Het werd slechts 'doodslag'.
Was dronkenschap toen nog een geldig excuus?
Krantenkop De Waarheid
Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Marike Muller, Anthony Kolder, Peter Waagen, Ria Scharn, Han Mannaert, Mike Man, Jos Mol, Adrie de Koning, Nils Wernars, Hans van Efferen,
Fotoquiz 4: Zoektocht
Voor de zoektocht maken we deze week een uitstapje buiten de Singelgracht. Wees gerust, toen deze foto gemaakt werd was dit hoog en breed Amsterdams grondgebied.
1. Over welk water ligt de brug?
2. Hoe heet de straat/kade/burgwal waar de stoet op afrijdt?
3. Hoe heet de straat (rechtsboven) waar ze daarna naar afbuigen?
Wanneer u uitgedokterd heeft wat hier gaande was, weet u ook in welk jaar dit plaatsvond.
Wij vroegen aandacht voor de betrekkelijke nieuwbouw aan de rechterkant van de foto en dat dit zou helpen met het vinden van de straat. Het gaat hier om een van beide wooncomplexen die de Bouwmaatschappij Concordia in de Jordaan bouwde. Een aan de Anjeliersstraat en een aan de Westerstraat en die laatste is de brede straat van de foto. Nu kunt u ook achter de huisnummers komen van dat complex en weet u meteen dat de gang de Vaderlands(ch)egang is.
En nu de hamvraag waar we veel deelnemers mee geplaagd hebben. We zullen het nooit meer doen!
Van achter naar voor lopen we de oplossingen nog even door. Hier ging het om de Vaderlandsegang. Bij hoezo om een vader die zijn kinderen vergaste. Bij watwaar om een zoon die de heldendaad van zijn vader eerde met een gevelsteen. En tot slot zit het woord 'vader' ook in het vers boven de ingang van het Burgerweeshuis. Dat vers werd bij de bewuste foto in de Beeldbank herhaald en kwam via de zoekterm vader* (met joker) tevoorschijn.
Vanwege het afwijkende onderwerp voor een quizvraag en de vele verkeerde oplossingen worden ook de oplossingen met de eerste twee juiste antwoorden vernoemd.
Overigens is niet niet onmogelijk dat met gesuggereerde eigen oplossingen de vier foto's niet eveneens samen in beeld zouden komen..., tussen 100.000 andere mogelijkheden. Met onze zoekterm vader* 220.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Compleet goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Marike Muller, Ria Scharn, Mike Man, Jos Mol, Nils Wernars,
De juiste locatie en gangnaam vonden Adrie de Koning, Arjen Lobach, Kees Huyser, Peter Waagen, Anthony Kolder, Han Mannaert, Hans van Efferen, Harry Snijder,
REDACTIONEEL
Open Monumentendag 2023
Die zijn weer in september en wel zaterdag de 9de en zondag de 10de. Ter gelegenheid van Open Monumentendagen 2023 zette Stadsherstel al hun wandelboekjes online. Mooi materiaal om zelf een themawandeling te maken en onderweg de monumenten die open zijn te bezoeken.
Klik hier om het overzicht te bekijken. Klik de wandeling van uw keuze en print desnoods de PDF uit. Kan ook op telefoon of iPad gedownload worden.
Klik hier voor het volledige programma "Amsterdam Monumenten"
in memoriam Ger Theuns
Een van de eerste deelnemers aan deze quiz en de weekkrant, Ger Theuns, is vorige week vrijdag overleden. Uw webmaster heeft altijd
een zwak gehad voor trouwe deelnemers van het eerste uur. Enthousiast kon ik zo'n kwart eeuw geleden melden dat we ons al met 35 deelnemers elke week op het oplossen van weer nieuwe foto's wierpen. Ger was er één van.
Hij deed veel meer voor mij en de weekkrant. Hij was restauratie-timmerman en bediende mij met relevante vakliteratuur waar ik met enige regelmaat bijdragen uit destilleerde. Ook spijkerde hij mijn kennis van de Westelijke Eilanden bij, geboren als hij was in de Galgenstraat. De laatste jaren wilde het geheugen niet meer zo en zag u zijn naam nog maar een enkele keer, Hij sloeg de spijker (dat zou hij vast een toepasselijke metafoor gevonden hebben) ook niet altijd even
precies meer op de kop.
Hij was een trouwe Amsterdam-kenner die ook op het relationele vlak contact hield en geen verjaardag zonder kaartje voorbij liet gaan en hij was de eerste die met een welkomstgeschenk op de stoep stond toen we naar Edam verhuisden. Hoe hij daar achter was gekomen...?
Wij wensen zijn kinderen en verdere familie veel sterkte en brengen Ger voor de laatste keer een groet en een dankjewel.
Om u een idee te geven van zijn aandeel in de krant herhalen we hieronder een kort item
over schuiframen.
Trippenhuis
Het opvallende gebouw op de foto links is Kloveniersburgwal 29, het Trippenhuis. Gebouwd in 1662, was dit het huis van de familie Trip. Deze familie was rijk geworden door handel in oorlogsmateriaal, waaronder artillerie, munitie en zelfs complete oorlogsschepen. De schoorstenen van het huis hebben de vorm van mortieren. Het Trippenhuis is met ruim tweeëntwintig meter een van de breedste woonhuizen van Amsterdam. Tegenwoordig is de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen hier gevestigd. Lees meer...
Foto: amsterdamhv.nl
Het smalle huisje
Tegenover het Trippenhuis, op Kloveniersburgwal 26, staat een zeer smal huisje. De breedte is aan de voorzijde slechts twee meter vierenveertig (aan de achterzijde ongeveer 5 meter). Het verhaal gaat dat de voorgevel even breed is als de voordeur van het Trippenhuis. Een bediende van de familie Trip zou tijdens de bouw van het Trippenhuis hebben gezegd: "Ik zou graag een huis hebben zo breed als de voordeur van het Trippenhuis." Met de restanten van het bouwmateriaal zou Trip dit huisje voor hem gebouwd hebben. Dit mooie verhaal kan echter niet waar zijn, want toen dit huisje in 1696 gebouwd werd, was Hendrick Trip al overleden.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Góéde oplossingen kreeg ik van: Jos Mol, Anneke Huijser, Mike Man, Han Mannaert, Kees
Huyser, Anthony Kolder, Kees Dalmeijer, P. Waagen, Adrie de Koning en Hans van Efferen.
Uitslag Gijsbreghts Midzomer Kwis 2023
De kwis had als oplossing: MOKUM..., MIJN TÓPHOOFDSTAD. De beginletters dus van:
De ‘Gijsbreght-Midzomerkwis 2023’ is gewonnen door de snelste van de goede oplossers, te weten: Kees Huyser. Hij krijgt het beloofde prentje van Schildergenie Breitner (‘de Dam’) én de chocoladeamsterdammertjes toegestuurd. De óverige goede inzenders van de
‘Gijsbreght-Midzomerkwis 2023’ waren: Anneke Huijser,
Jos Mol, Mike Man, Adrie de Koning en Hans Olthof
Architectonische details: schuiframen
Schuiframen
Wie dacht dat er geen ontwikkelingen in vensters geweest zijn heeft ’t mis. Dit wordt geen geschiedenisles over gaten in muren voor licht en lucht, maar een opvallend onderdeel daaruit: de introductie van het schuifraam met contragewichten. Dat is een Engelse vinding uit het derde kwart van de 17de eeuw en werd toen alleen bij grote heren- en landhuizen toegepast. De vinding is overgewaaid naar de Republiek door de innige banden van de Oranje-stadhouders met het Engelse koningshuis (stadhouders Willem II en Willem III trouwden beiden een Stuart-dochter).
In dezelfde tijd wierp de rest van Europa zich op het Franse draairaam, maar het schuifraam had vele voordelen. Bij het luchten van de kamers namen de opengeklapte Franse ramen veel ruimte in beslag in het interieur.
Het schuifraam geen enkele!
Het schuifraam betekende voor Nederland een revolutie. Het glasoppervlak kon zo vergroot worden. Dat revolutionaire viel ook de steeds talrijker wordende bezoekers aan de stad op. Die vielen sowieso de schellen van de ogen, vanwege de ongekende schoonheid van de nieuwe stadsdelen.
Voor het contragewicht was een holte in het kozijn uitgespaard. Het gewicht hing via een koord over een katrol aan de bovenkant van het raam. Het gewicht van het raam was in balans met dat van het contragewicht. Voor onderhoud kon men door het wegnemen van een afdekplank bij het gewicht komen. Beide ramen konden schuiven, het bovenste naar beneden en het onderste naar boven. Dat werd dan een wisseldorpel genoemd.
Voor de uitvoering zonder contragewicht was nog wel enige kracht nodig, maar die mèt gewichten kon een kind bedienen. Hoe groter het raam, hoe zwaarder het gewicht. Dat ging zelfs van ijzer over in lood als dat nodig was. Het raam schoof in een sponning, zodanig dat er twee helften voor elkaar langs schoven. De sponning was zodanig geconstrueerd dat het raam tochtvrij was en ook enigermate inbraakbestendig. Niet dat dit hoge prioriteit had in het verleden.
Het begon met schuiframen in twee min of meer gelijke delen, zoals op de bovenste foto. Maar allengs werd het een groot schuifraam met een bescheidener bovenlicht. Dat laatste werd in de loop van de tijd dan weer een vast raam. Dat had zijn nadelen; zo groot als het raam ook was, het schoof niet verder open dan het bovenlicht hoog was.
Schuiframen zonder gewichten hadden als ondersteuning raampennen nodig, die onder het opgeschoven raam in een lijst met gaten gestoken werden. Voor goedkopere huizen was dit een uitwijk om bij de bouw geld uit te sparen. Eenvoudiger kozijn en geen constructie voor het gewicht.
De raampen was ook vaak de remedie voor een gebroken koord van het contragewicht of een vastgelopen mechaniek. Als pen werd wel een grote spijker gebruikt.
De Fransen zijn ooit overstag gegaan en hebben het schuifraam omarmd. Daar werd zo'n raam een fenêtre de guillotine genoemd. Of ze de constructie toch niet helemaal vertrouwden?
Mejuffrouw Bijtelaar (1898-1978)
Lang geleden plaatsten wij een kort item over
Juffrouw van Eeghen, een Amsterdam-onderzoekster waar alle mensen die met de geschiedenis van Amsterdam bezig zijn schatplichtige aan zijn. Minstens datzelfde geldt voor Barendina Bijtelaar, Bertha, Betsy of Bep voor intimi, maar dat beperkt zich dan tot de oudere kerken in de stad en met name voor de Oude Kerk. Waar Isa van Eeghen het 'juffrouw' prefereerde was Bertha liever 'mejuffrouw'. Er waren meer verschillen tussen deze dames: Isa werkte als archivaris op het Gemeentearchief, nu Stadsarchief maar Bertha liep er de deur hoogstens plat als bezoekster. Wat ze gemeen hadden... ze bleven allebei ongehuwd en dat wilden ze best weten. En ze hadden allebei veel op met hun stad.
Isa behaalde tijdens WOII de doktersgraad in geschiedenis met een proefschrift over de vrouwenkloosters van Amsterdam waar ieder onderzoeker nog regelmatig op teruggrijpt. Bertha was als onderzoekster autodidact en verdienstelijk amateurtekenares en -schilderes. Zo bracht zij haar Oude Kerk in beeld, vooral de zerkenvloer.
Ze bracht ruim 2000 zerken in beeld, zeer natuurgetrouw met elke beschadiging en slijtplek op de juiste plaats. Een doorgeschoten passie noemden omstanders het een beetje spottend. Haar ronduit ouderwetse kleding hielp ook niet. Ze had het vooral in de crisisjaren niet breed en dat besteedde ze ook nog eens aan teken- en schilderlessen. Intussen verzamelde zij een schat aan gegevens over de graven en het identificeren van de begravenen, waar vandaag toch ook onderzoekers dankbaar gebruik van maken. Zij was het die het (anonieme) graf van Saskia, de eerste vrouw van Rembrandt, vond aan de hand van het nummer en de administratie. Er is in 1953 alsnog een nieuwe zerk met inscriptie geplaatst. De foto links werd in 1957 gemaakt in de Nieuwe Kerk toen zij het graf van Mendes da Costa tekende.
Al voor WOII ontwikkelde ze een extra fascinatie voor luidklokken en carillons.
Ze klom wrakke laddertjes op naar torentransen om in een koude en winderige omgeving klokken te tekenen. Ook trok ze aan de bel voor het restaureren van het carillon van de Oude Kerk en wees aan welke klokken ronduit vals klonken. Tijdens WOII wist zij samen met inspecteur Belonje de elf door de Duitsers gevorderde klokken te redden van de smeltoven. Dat leidde in 1948 tot haar boek Zingende torens van Amsterdam. Hieronder een illustratie uit dat boek.
Laten we het nu over de stroom aan publicaties in Amstelodamum hebben en haar inbreng bij jaarvergaderingen. Wanneer we de publicaties van Bertha nakijken, blijkt dat haar interesse veel verder ging dan zerken en klokken. Zo maakte zij zich in de naoorlogse jaren druk om het terugplaatsen van de glas-in-loodramen van de Oude Kerk die i.v.m. de oorlog veilig opgeborgen waren, maar in 1948 nog steeds niet terug waren geplaatst. Ook ijverde zij in 1953 voor het zinnig onderbrengen van kerkinterieur en -meubelen van de te slopen Eilandskerk.
Daaruit blijkt ook haar bemoeienis voor de tewerkstelling van niet-volwaardige arbeidskrachten in dienst van restauratieprojecten, met subsidie van de gemeente Amsterdam natuurlijk. Daar was de tijd toen nog niet rijp voor, maar dat weerhield haar er niet van jaar-in-jaar-uit druk uit te oefenen. Juffrouw van Eeghen - toen redacteur van Amstelodamum jaarboeken en maandblad - was onder de indruk van het werk en de vasthoudendheid van Bertha.
Haar 'finest moment' kwam toen zij in voorbereiding op een grondige restauratie van de Oude Kerk als raadgever gevraagd werd om op basis van haar archiefstudies antwoorden te geven op vragen van de restauratoren. Zij kreeg ook een der huisjes die rond het koor gebouwd zijn, toegewezen. Via een achterdeur stapte zij zó de kerk binnen. Pogingen om straks ook in de kerk begraven te mogen worden, werden echter afgewezen.
Tekening van het carillon in de koepel van het Paleis op de Dam, door B. Bijtelaar, afkomstig uit haar boek
In 1969, twintig jaar nadat de eerste van haar vele studies over de Oude Kerk in Amstelodamum verscheen, werd Bep Bijtelaar voor haar gehele bouwhistorische oeuvre in het Paleis op de Dam door prins Bernhard onderscheiden met een Zilveren Anjer. De bijbehorende oorkonde spreekt van ‘een leven gewijd aan de studie van de bouwgeschiedenis van Amsterdamse kerken’, een ‘kritische en scherpzinnige speurzin’ en ‘voor vakspecialisten verrassende en bij restauratie hoogst essentiële ontdekkingen’. Ze reageerde bescheiden op al deze lof: "Een blijk van waardering van je werk doet een mens altijd goed. Maar je moet geen verbeelding krijgen".
In 1978 werd ze ernstig ziek en in het Wilhelminagasthuis opgenomen. Isa van Eeghen kwam haar opzoeken waarbij Bertha verzuchtte dat ze zó graag nog het resultaat van de restauratie van 'haar' Oude Kerk wilde zien. Maar dat werd haar niet gegund; vijf maanden voor de oplevering overleed ze.
Woensdag 5 september 1923 - De hele komende week staat in het teken van het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina. De hele koninklijke familie, inclusief koningin-moeder Emma en dochter Juliana, is in Amsterdam t/m zaterdag 8 september. Het begint vandaag met een plechtige intocht door de stad waar in allerijl de door de storm vernielde versiering in orde is gebracht. Verder zijn in veel kerken 'gedachtenis-vieringen' en 's avonds is de stad verlicht. Donderdag 6 september 1923 - In aanwezigheid van de hele koninklijke familie wordt in de Nieuwe Kerk een gedenksteen onthuld en nog eens een gedachtenis-viering gehouden. Op de Dam vindt een aubade plaats en wordt een nationaal huldeblijk aangeboden. Ook worden geschenken overhandigd namens de burgerij van Amsterdam en de Kamer van Koophandel. Een bezoek aan een galavoorstelling in de Stadsschouwburg wordt voorafgegaan door een rijtoer in de gouden koets. Vrijdag 7 september 1923 -
De altijd kunstzinnig geïnteresseerde koningin-moeder Emma bezoekt tentoonstellingen in het Rijksmuseum en Arti. De rest van de familie bekijkt een optocht van versierde auto's en rijtuigen. Daarna naar het IJ voor een vlootrevue, dan naar het Koloniaal Instituut voor een jubileumtentoonstelling en na afloop een galaconcert in het Concertgebouw. In de avond een rit in de gouden koets langs de feestverlichting in de stad (foto onder). Het geheel wordt afgesloten met een vuurwerk op de Amstel. Zaterdag 8 september 1923 - De koningin-moeder pakt nog een tentoonstelling in het Stedelijk Museum en de rest van de koninklijke familie maakt een rit om iets op te vangen van een waterfeest op de Amstel (foto onder) en sportdemonstraties in het stadion. Daarna keren de dames uit het gezelschap terug naar huis en blijft prins Hendrik nog even.
Affiche: Tiete v.d. Laars - SAA
Dinsdag 11 september 1923 - Dat een werkweek met maximaal 8-urige werkdagen iets anders is dan een 48-urige werkweek bewijst een aangenomen resolutie tijdens een vergadering van bij het NVV aangesloten bonden in café Parkzicht. Hier worden de voor- en nadelen van de 8-urige werkdag besproken en besluit de meerderheid toch die niet te steunen.
Oude afleveringen
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2023. De keuze 2014 t/m 2022 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
