Dit is het spaarzame restant van de Grote Vleeshal, beter bekend als de Pietershal een de Oudezijds Voorburgwal. Aan de basis van dit gebouw stond de Sint Pieterskapel (onder).
Toen in de 30-er jaren van de vorige eeuw die vleeshal omgebouwd werd tot Gemeente Girokantoor bleef alleen de voorgevel met deze bekroning staan.
Goede oplossingen kwamen van Hein Bruning, Kees Huyser, Arjen Lobach, Marike Muller, Kees Dalmeijer, Anthony Kolder, Jos Mol, Otto Meyer, Fons Baede, Mike Man, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Nils Wernars, Ria Scharn, Hans van Efferen,
Fotoquiz 2: Wat? Waar?
Een wirwar van bruggen. Weer eens vragen naar brugnummers of -namen. Dat zijn:
1. Op welke brug staat de man met de lasso?
2. De fietser links komt van een brug gereden. Welke?
3. In de verte is nog net een brug te zien. Welke?
Net als de vorige keer dat een foto van dit punt in de quiz kwam, heeft dit niet veel problemen opgeleverd. We kijken hier (waarschijnlijk vanaf brug #280 in de Oudeschans over de Waalseilandgracht) over de Rapenburgwal naar het oosten. Daarbij komt brug #281 in beeld: de Peperbrug voor de Peperstraat. Heel in de verte is de samenkomst van Rapenburgwal en Uilenburgergracht te zien, maar dat was geen vraag. Niettemin meende een aantal deelnemers dat dit wèl het geval was.
Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Arjen Lobach, Adrie de Koning, Anneke Huijser, Marike Muller, Kees Dalmeijer, Anthony Kolder, Carol de Vries, Otto Meyer, Jos Mol, Mike Man, Philip Schmit, Nils Wernars, Ria Scharn, Hans van Efferen,
Fotoquiz 3: Waarom? Hoezo?
Het huis in het midden in Hollandse Renaissance - in navolging van Hendrick de Keyser - heeft in de loop der eeuwen drie bijnamen gehad. Weet u welke? De vragen zijn:
1. Wat is het adres van dit huis?
2. Wat is de naam van het pand direct na de bouw?
3. Welke - aan elkaar verwante - namen kreeg het pand in de 20ste eeuw?
Waar we u bij de vraagstelling een beetje heenstuurden was het feit dat dit huis aan de grachtengordel moest staan, gezien het koetshuis in de achterliggende straat. Maar dan vindt u deze rijkversierde klokgevels niet overmatig veel in de gordel, want een klokgevel is het. Het bleek toch nog moeilijk om op Herengracht 505 uit te komen, met het koetshuis in de Reguliersdwarsstraat. Het huis was gekocht door Eldert Ooms, die kort na de koop van het perceel overleed. Zijn dochter Maria, die het huis erfde, was getrouwd met de resident van de koning van Polen, Francisco Mollo en beiden zagen van bouwen af en verkochten de percelen in 1681 aan Jacomo Wigandy uit Emden. Deze liet het huis van de foto bouwen dat in 1683 gereed kwam en even laten als het huis Bilbao te boek stond, de stad waar Wigandy jaren heeft gewoond en gewerkt. In de Reguliersdwarsstraat 58 kwam inderdaad een koetshuis dat niet meer bestaat, in tegenstelling tot diverse andere koetshuizen die de tand des tijds overleefden.
In 1801 kwam Pieter Alexander baron van Boetzelaar hier wonen. Hij was de eerste burgemeester van Amsterdam (1813-1824) onder het Koninkrijk der Nederlanden en de laatste die deze positie met drie andere burgemeesters deelde. Vanaf 1824 regeerde slechts één burgemeester over Amsterdam, benoemd door de koning.
Opvallend vaak blijken vrouwen de eigenaar van het huis te zijn geweest. Van 1934 tot 1967 was het kantoor van de Amsterdamsche Vrouwelijke Studenten
Vereniging (AVSV). Daarna werd het eigendom van opnieuw een vrouw die het pand liet restaureren en zelf ging bewonen. Op de (verdwenen) hoge stoep na is het pand nog in originele 17de-eeuwse staat.
In de achtergrond was overduidelijk de A'DAM-toren op het Overhoeksplein in Noord te ontdekken. Nu de voorgrond nog. Er staan een paar klassieke grachtenpandjes met er vlak tegenover een nieuwbouw-appartementengebouw. Geen grachtengordel, lijkt ons. En niet ver daar vandaan een museum. Kortom, uw zoektocht eindigde na het vinden van de geveltjes aan het - na de aanleg van de eerste metrolijn - gerestaureerde Sint Anthoniessluis met de nieuwbouw-appartementen aan de Snoekjesgracht. Nou, trek dan die lijn maar door...
De oplossing was het Rembrandthuis in de Jodenbreestraat.
Goede oplossingen kwamen van Adrie de Koning, Arjen Lobach, Kees Dalmeijer, Anneke Huijser, Otto Meyer, Mike Man, Jos Mol, Ria Scharn, Hans van Efferen,
Jaarboek 2022
Wij wilden niet als voorgaande jaren pas aan het eind van dit jaar met het jaarboek van vorig jaar komen. Daarom is het er nu al en opnieuw met de ons inziens beste artikelen van 2022. Met als nieuwtje dat er ook een bijdrage van Adrie de Koning in staat over de Stads-Bank van Lening. Als tweede nieuwtje de volgens onze vaste columnist Gijsbreght beste column van dat jaar over patroonheilige Sint Olof. Verder veel aandacht voor lager en hoger onderwijs in Amsterdam.
We laten steeds meer de teksten in de weekaflevering los om er een nieuw verhaal van te componeren, met ook nog meer of andere afbeeldingen.
Aan hetzelfde gebouw zitten ook deze 'diertjes'. Hiermee heeft u ook nog een jaartal!
Oplossing raadplaat van week 23
De ‘korenblommekes’ hangen op de Kloveniersburgwal 55
Tussen de middenvensters der eerste en tweede verdieping hangt een steen met zeven korenbloemen. De letters D K B N staan voor: De KorenBloemeN.
Foto:VVAG
Góéde oplossingen werden ons aangereikt door: Kees Huyser, Adrie de Koning, Anneke Huijser, Kees Dalmeijer, Jos Mol, Anthony Kolder, Otto Meyer, Mike Man en Hans van Efferen.
Waaigaten..., wat zijn dat eigenlijk?
Als u in een encyclopedie zou zoeken naar 'waaigat'
komt u bedrogen uit. In de Winkler Prins zoekt u zelfs tevergeefs! Verder leest u hoogstens wat er van voormalige waaigaten is geworden.
Rijkswaterstaat kent ze wel. Een waai of waaigat hoort er niet te zijn, een restant van een doorbraak. De Sluftervallei op Texel (foto) is een waaigat en de Hondsbossche Zeewering sluit een voormalig waaigat af. Recent is in de duinen moedwillig een nieuw waaigat gemaakt als natuurproject. Bij Schoonrewoerd in Zuid-Holland is de Diefdijk ooit doorgebroken en liet de Waai achter, die nu als nat natuurgebied van 26 ha gekoesterd wordt. Maar wat doen waaigaten in een stad als Amsterdam?
Een adressenboek van Amsterdam uit 1820 geeft nog zes waaigaten in de stad aan: twee in de Warmoesstraat, twee in de Rapenburgerstraat, een in de Zwanenburgerstraat en ten slotte een op de Hoogte Kadijk.
Bij de vorige foto spraken we van "nat" en dat hoort beslist bij een waaigat. In Amsterdam voert een waaigat naar gracht of vaart. De foto links (Guldehandsteeg) geeft goed weer hoe een waaigat in een stad gebruikt werd. Via de trap rechts kon men tot aan het wateroppervlak komen. De veronderstelling bij deze foto dat men zo schepen kon laden en lossen is o.i. onjuist. Veel eerder is dit een openbaar toegankelijke 'doorbraak' in een lange rij huizen die toegang verschaft tot een eveneens openbare waterloop. Deze toegang tot water moet ooit van belang geweest zijn voor de inwoners van de stad, bijvoorbeeld toen men grachtenwater nog gebruikte voor huishoudelijk gebruik.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Waaigaten hebben dus altijd met water te maken en niets met een 'tochtgat'. Het nut van deze waaigaten moet toch belangrijk geweest zijn, dat kostbare grond waar een huis had kunnen staan hiervoor vrijgehouden werd. En lang niet aan alle waaigaten werden inpandige huisjes neergezet. Dat lijkt sowieso een latere invulling van ruimte omdat die er toch al was. Helaas zijn niet van alle waaigaten afbeeldingen te vinden, maar op de oude buurtkaarten zijn ze goed te herkennen. We lopen ze even langs.
Op de tekening het waaigat van de Zwanenburgerstraat (tussen nrs. 12 en 14) naar de Binnen-Amstel; tekening ±1877 / Stadsarchief Amsterdam
De twee waaigaten in de Rapenburgerstraat voerden allebei naar de Markengracht. Op de kaart van buurt V staan ze nog, maar ze zijn tijdens de ingrijpende saneringen in de Jodenbuurt verdwenen
en kregen het laatste zetje door de sloop voor de aanvoerroute naar de IJtunnel. De Markengracht is gedempt en hier staan nu grote appartementenblokken op het Februariplein en Koeriersterplein. Op de foto van Jacob Olie uit 1891 staat het waaigat tussen de huisnummers 88 en 94, de onderbreking in de huizenrij. Wij gebruikten de foto eerder in de quiz en vertelden toen dat in de tuinen van de omliggende huizen twee panden gebouwd waren waarvan één Katholiek Militair Tehuis was.
Dit is de beste illustratie van het mogelijke nut en gebruik van waaigaten. Als er een emmertje water getapt moest worden, loop maar eens met zo'n vrachtje die bijna 400 meter lange straat af. U ziet ook dat er aan het begin en eind van de straat ook toegangen tot de Markengracht waren. Waarom die dan geen waaigat heten is niet duidelijk. Dat vanaf het Markenplein kunt u op een foto in de Beeldbank herkennen maar kan niet gedownload worden. Kijk dus zelf door hier te klikken.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Niet ver daar vandaan was er een waaigat van Hoogte Kadijk naar de Nieuwe Vaart. Het kreeg in de loop der tijd een andere functie, namelijk de toegang tot een overzetveer naar Wittenburg. Dat was aanleiding voor de bebouwing langs de steeg met woonhuisjes. De steeg kreeg ook een naam: Overhaalspad of zoals op de buurtkaart vermeld staat: Gang naar den Overhaal. Rond 1877 werd het pontje weer stilgelegd omdat langs de Nieuwe Vaart aan de noordoever en treinspoor (aftakking Oosterspoor) werd aangelegd om de havenfunctie van die vaart te bedienen. De Overhaalsgang is er tot vandaag maar nu omzoomd door nieuwbouwflats. I.p.v. het pontje is op dezelfde plek de Pelikaanbrug gelegd.
Het in de Zwanenburgerstraat aangegeven waaigat wordt vaak aangegeven als Korte Houtstraat, het deel tussen Zwanenburgerstraat en Amstel. Alleen Jan Wagenaar maakt hier verschil en noemt het stukje straat van de foto Waaigat. Bij hem heet de Korte Houtstraat Vlooijenburgs Dwarsstraat.
Aan dit deel van de Korte Houtstraat hebben nooit huizen gestaan. Rechts is Zwanenburgerstraat 12, de diamantslijperij van Coster. Toen de foto gemaakt werd, was nr.14 al gesloopt om een parkeerstrook voor Cemsto mogelijk te maken. In 1883-'84 is over de hele lengte van Vlooienburg, van Diaconie-weeshuis tot Blauwbrug een brede kade geplempt na het dempen van de Leprozengracht in 1874-82. De Korte Houtstraat werd die paar meter langer maar veranderde verder niet en bleef tot de sloop voor de Stopera.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Terug naar de Warmoesstraat voor het tweede waaigat.
Dat was de Steenhouwersgang van Warmoesstraat 168 naar het Damrak, nu verdwenen onder het geweld van De Bijenkorf. Op alle buurtkaarten staat die gang aangegeven als Steenhouwerssteeg. Wat ons in zijn originele vorm als waaigat blijft is de Guldehandsteeg als aandenken aan het bestaan van waaigaten in Amsterdam.
Wij vroegen ons af of de gang die met kleine pijlen staat aangegeven mogelijk ook ooit zo'n waaigat is geweest. Die gang is ooit van de Gemeente gekocht en nu verdwenen.
Behalve de zes waaigaten uit het adressenboek kenden de Oostelijke Eilanden drie waaigaten, het Eerste-, het Tweede- en het Derde Waaigat, waarvan het laatste op Oostenburg lag. Het tweede liep van de Grote Wittenburgerstraat naar de Kattenburgergracht. Het Eerste zal dus op Kattenburg gelegen hebben. Het bestaan is geboekstaafd door Jan Wagenaar (die er zelfs twee op elk der eilanden vermeldt) maar de precieze locaties niet. Het is wel de aanleiding geweest om op het heringerichte Wittenburg een straatnaam 'Waaigat' op te nemen. Dat die straat bijna recht tegenover het Overhaalspad ligt, is toeval.
De afbeeldingen in dit artikel komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief, tenzij anders aangegeven
Achter de voordeur... (van de NHM) -3 slot
De verbreding van de Vijzelstraat had tot doel een snelle verbinding te maken van het centrum naar de nieuwbouwwijken buiten de Singelgracht. Daartoe werd de westwand van de straat helemaal gesloopt plus nog enkele huizen op de grachten. De Gemeenteraad besliste dat er opnieuw huizen met winkels onderin moesten komen, net als de Vijzelstraat altijd geweest was. B&W stelde een coördinator aan die daarop moest toezien en dat werd architect Karel de Bazel. Het liep helemaal uit de hand! In het eerste blok kwamen twee hotels die geen behoefte hadden aan winkels op de begane grond.
Erger werd het bij het bestemmen van het tweede blok voor het nieuwe hoofdkantoor voor de NHM. Die besloten wat problemen 'kort te sluiten' door de coördinator als architect aan te stellen. Die was daar opgetogen over: de belangrijkste opdracht van zijn leven! Nu moest
De Bazel in opdracht van de NHM gaan bakkeleien met de gemeente over de bouwhoogte en het weglaten van winkels...
De NHM was door de monopoliepositie dermate groot en machtig geworden dat men met een ander grote pand aan de Herengracht niet meer tevreden was. Er zou een nieuw gebouw, speciaal voor de NHM gebouwd worden tussen Heren- en Keizersgracht aan de verbrede Vijzelstraat.
Hoe fraai het pand ook uitgevoerd werd, de bouwhoogte werd met vele verdiepingen overschreden. De truc die dan vaker toegepast werd, was het laten terugspringen van de overtallige verdiepingen, maar bij de NHM was dat niet voldoende om ze vanaf de straat onzichtbaar te maken. Gevolg was een enorme dominante kolos die het straatbeeld precies dàt maakte wat de Gemeenteraad beslist niet wilde. De eer het hoofdkantoor in Amsterdam te mogen huisvesten en de dreigementen anders de stad te verlaten deden Raad en B&W zwichten.
Foto: Ton van Rijn / SAA
Het koddige is dat De Bazel veel lezingen en instructies gaf over de Amsterdamse School-stijl maar er zelf niet in werkte. Van het hoofdkantoor van de NHM kan je zeggen wat je wilt maar niet dat het een voorbeeld van Amsterdamse School is, meer Art-Deco. Dat komt pas goed tot uiting in het interieur, waarvan hier een aantal foto's. De zwart-wit foto's zijn kort na de oplevering gemaakt door ing. Jan de Wit en met toestemming van de erven hier geplaatst. De kleurenfoto's zijn van na de restauratie t.g.v. de huisvesting van het Stadsarchief Amsterdam en het Bureau Monumenten & Archeologie.
De NHM was begin 20ste eeuw begonnen met bankierstaken, bijvoorbeeld met de uitgifte van bankbiljetten
in Ned.Indië en China. Daarvoor was in het vorige onderkomen Herengracht 466 al een kelder uitgegraven en tot kluis omgebouwd. In het nieuwe kantoor kreeg de kluis enorme proporties en opnieuw ondergronds.
Op de foto boven de kassiershal, nu tentoonstellingsruimte
In 1936 nam de NHM de Gelderse Credietvereeniging over en begon het bankieren pas echt goed op gang te komen. Overal in het land werden nu filialen opgericht. Door het verlies van de kolonie bleef alleen het bankieren als core business over, wat in 1964 leidde tot de fusie met de Twentsche Bank tot ABN.
Op de foto links de Koningszaal als vergaderzaal (SAA)
Karel de Bazel liet gedwongen de constructie van het gebouw over aan de Gebroeders van Gendt. Daardoor had hij tijd over om werk te maken van de decoratie, niet alleen aan de buitenkant maar ook de interieurs. Zo ontwierp hij de veelkleurige vloermozaïeken, luchtroosteromlijstingen, keramische wijzerplaten en telefooncellen. Van gedetailleerde, geometrische motieven aan de buitenkant van het gebouw, tot de kapstokken, kalenders, asbakken en pennenbakjes aan toe.
De glas-in-loodramen in het trappenhuis zijn naar ontwerp
van Antoon Derkinderen en gemaakt door Joep Nicolas. Het vele beeldhouwwerk aan de buitenkant is van Mendes Dacosta, Lambertus van Zijl en Hendrik van den Eijnde.
In 1923, op weg naar de begrafenis van collega Michel de Klerk in overleed Karel de Bazel in de trein. Wie zijn werk voor de NHM tot 1926 overnam is ons niet bekend, als coördinator voor het plan Vijzelstraat volgde Berlage hem op.
De afbeeldingen in dit artikel komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief, tenzij anders aangegeven
YouTube: Kan niet missen... de Bazel natuurlijk
Deze week honderd jaar geleden
Er gebeurt in Amsterdam schijnbaar zo weinig in de 3e week van juni 1923 dat de kranten blijven doorgaan over de thema's die we afgelopen 14 dagen aanstipten: de scheuring in de extreem linkse partijen en vakbonden en verder houdt de 48-urige werkweek de gemoederen nog bezig, vooral de rol van het door de SDAP gedomineerde stadsbestuur in de weerstand tegen die arbeidstijdverkorting. Hoon van de rest van de Gemeenteraad is hun deel.
Oude afleveringen
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2023. De keuze 2014 t/m 2022 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
.jpg)
