Als u het goed vindt maken wij deze week met de deelnemers aan de eerste categorie `plaatje` een uitstapje buiten de Singelgracht. Niet al te ver. De vraag is:
1. Wat is de naam van het etablissement midden achter?
2. Links staat een gebouwtje. Welk..., of waar hoort het bij?
Dit is een klein fragment van een panoramafoto van Jacob Olie die meer dan 180° besloeg van de Binnen-Amstel. Olie stelde dat panorama samen uit 7 van zijn foto's. Op het betreffende fragment komt een aantal keren de naam "Hotel Rondeel" (de achterzijde staat op de foto) voor, die we natuurlijk even moesten 'overschilderen'. Als u het hele panorama wilt zien klikt u hier.
Dit complex van 17de-eeuwse huizen is eind 19de-eeuw vervangen door Hotel de l'Europe.
Afb: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Anneke Huijser, Kees Huyser, Jos Mol, Arjen Lobach, Anthony Kolder, Peter Pijst, Han Mannaert, Nils Wernars, Mike Man, Harry Snijder, Otto Meyer, Peter Waagen, Marike Muller, Hans van Efferen,
Fotoquiz 2: Wat? Waar?
Nog een stokpaardje?
De vragen zijn:
1. Welke waterweg ziet u in de voorgrond?
2. Welke onderdoorgang wordt door de pijl aangegeven?
3. Met welke waterweg was die doorgang verbonden? Let op: strikvraag!
Als u niet weet waar we met die strikvraag naartoe willen, dan geeft u omstandig antwoord om te laten zien dat u de situatie kent.
Het huis is dan wel 17de-eeuws, de onderpui werd in 1881 verbouwd om er een winkel van te maken. Tijdens het kraken van het Handelsbladcomplex (1978) werd deze winkel een verzorgingspunt en vergaderplek. Doordat zich studenten tussen de anarchisten van het eerste uur vestigden, kwam er wat structuur in de bewoning van het krakersbolwerk. In 1980 kocht de Gemeente Amsterdam het complex en stelde de krakers huurcontracten ter beschikking.
De naam ROYAAL hadden de krakers ontleend aan het voor het Geldkantoor gesloopt Hotel Royal aan de andere kant van de straat.
Lees over het kraakpand bij Ons Amsterdam.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Het hoekpand kan zich verheugen op twee adressen: de verdiepingen zijn Nieuwezijds Voorburgwal 228 en de winkel Paleisstraat 101. Paleisstraat is de zijstraat in beeld.
Zie ook de foto van George Breitner van deze hoek.
De poster die we bedoelden laat nieuwslezer Fred Emmer zien. Wij vermoeden dat ergens op de poster een aflevering van het journaal vermeld wordt waarin sprake is van het succes van de krakers.
Emmer was nieuwslezer van 1962 tot 1987.
Still uit aflevering NOS Journaal / Wikipedia
Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Anthony Kolder, Harald Advokaat, Han Mannaert, Mike Man, Harry Snijder, Otto Meyer, Jos Mol, Adrie de Koning, Peter Waagen, Marike Muller, Hans van Efferen,
Fotoquiz 3: Waarom? Hoezo?
De kade interesseert niet en waarvandaan de foto gemaakt is ook niet. De pijlen geven de vragen aan. Van onder naar boven:
1. Welke zijstraat wordt hier aangeduid?
2. Over welk water ligt de brug?
3. Welke zijstraat wordt door de bovenste pijl aangeduid?
De quizfoto is een detail uit de foto die Benjamin Brecknell Turner in 1857 maakte van de Grimnessesluis, gezien over het Rokin. Die sluis lag over de Grimnesse die we beter kennen als Grimburgwal. Door nieuwbouwplannen voor een Kraamkliniek bij het Binnengasthuis ging dit stukje Amsterdam ingrijpend op de schop. De Oude Turfmarkt werd verlegd over een geplempt stuk in het Rokin dat aan ging sluiten op de stille zijde van het Rokin. Daarvoor werd een nieuwe brug gelegd en in de jaren erop werd de Grimnessesluis gesloopt. De landhoofden zijn tot vandaag nog te zien.
Foto's: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Ria Scharn, Arjen Lobach, Anthony Kolder, Han Mannaert, Adrie de Koning, Mike Man, Nils Wernars, Harry Snijder, Otto Meyer, Marike Muller, Hans van Efferen,
Fotoquiz 4: Zoektocht
Een 17de-eeuwse tekening die een situatie van nog langer geleden voorstelt. Dat leidt tot de volgende vragen:
1. Welke waterweg ziet u in de voorgrond?
2. Welk (intussen gedempt) water wordt met de rode pijl aangewezen? de huidige straatnaam mag ook!
Deze foto of een soortgelijke zag u al eens eerder in deze kolommen. Dit is de Droogbak, een kade die ooit aan het IJ lag met vrij uitzicht op het Tolhuis en Oostzaan aan de overkant. De kadewand is daar nog een overblijfsel van maar niet meer aan het IJ toen Pieter Oosterhuis deze foto rond 1860 maakte. Toen was het Westerdok aangelegd door een dam te leggen vanaf het Singel tot bolwerk Blauwhoofd. De foto van die dam hieronder geeft aan dat de Droogbak ook niet aan het Open Havenfront lag, die totaal misplaatste naam voor de monding van de rivier de Amstel nadat die door het Middelste Stationseiland van het IJ afgesloten was. Lees ook nog eens de PDF over het Open Havenfront. Dit is ook niet 't IJ, om dezelfde reden dat het Westerdok al gereed was.
Oh, ja... gonje! Even Googelen
leert dat het een soort jute is dat voor zakken gebruikt werd. En dat was waar de firma Wed. A. Ruijtenberg & Roest in handelde, naast Moscovische matten (van lindenbast, in gebruik in de tuinbouw), Gonje en Linnen zakken, etc.
Foto's: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Ria Scharn en Mike Man. Jammer voor degenen die het water verkeerd benoemden.
Nieuwe PDF: Carel Sartori, pleisterbeeldengieter
Anneke Huijser schreef een uitgebreid artikel over Italiaanse pleisterbeeldengieters (gipsen beelden) en stukadoors die hun heil in Amsterdam zochten, hier trouwden ze en bleven hangen. Zij trof deze Italiaanse input aan bij het bestuderen van de familie-genealogie waarbij ene Carel Sartori in de lijn bleek voor te komen.
Omdat dit prima past in de rubriek 'Nijverheid'
in ons PDF-overzicht hebben wij dat artikel voor haar opgemaakt en in die rubriek geplaatst.
Wanneer u Italiaanse ijsbereiders, schoorsteenvegers
of terrazzowerkers e.d. in de familie tegenkomt... we kunnen dit aan de hand van uw verhaal evenzo uitbrengen.
De 'Kist Misset'
Herman Misset was een georganiseerd man en ook iemand die gedegen te werk ging. Bij zijn vele opdrachten in de stad liet hij een studie van het object vooraf gaan, in de vorm van schetsen die doorspekt waren van aantekeningen over kleuren en bouwkundige bijzonderheden.
Dan maakte hij in de regel een voorstudie die soms opvallend ver uitgewerkt oogde. Hieronder ziet u een voorbeeld daarvan met afbeeldingen van de Zionskapel in de Barndesteeg 19. Links de voorstudie en rechts de uitgewerkte tekening in kleur. Die voorstudies hoorden wel bij de 'Kist Misset' maar waren niet in dat kistje opgeborgen. Dat bleef beperkt tot de schetsen op velletjes uit een tekenblok. Ze zaten daar opgeborgen op de letter van de buurt waarin het betreffende pand stond: van buurt A t/m ZZ. Die buurtletter komt meestal op de schets voor (zie hieronder de schetsen op Uilenburg).
De sanering van Uilenburg (buurt R) bezorgde Misset een hoop werk. Dat was immers een vroeg 17de-eeuwse buurt die pas verpauperde
nadat de scheepsindustrie het werkeiland verlaten had en het eiland ingenomen werd door de golf Joodse vluchtelingen uit Oost-Europa. Er was nog menig bijzonder pand aanwezig zoals de 1e Batavierdwarsstraat 2, een pand uit 1665 met een gevelsteen 'In De Tvrckse Slaef'. De steen zit nu ingemetseld in het pand Nieuwe Batavierstraat 3.
Daarnaast (en links) nog een aantal stenen uit Oudeschans 21 dat werd afgebroken voor de bouw van het huis van de Handwerkers Vriendenkring. Vrouwe Fortuna heeft nog een plekje gekregen in Nieuwe Uilenburgerstraat 114, de rest is in depot bij het KOG. Er zijn overigens geen uitgewerkte tekeningen van de oude panden bekend.
Justus, een kleinzoon van Misset heeft herinneringen aan dit bijzondere archief van zijn grootvader. Hij herinnert zich dat de grotere tekeningen waren opgeborgen in een soort stevige map van board of triplex maar hij heeft de kleine kist dan weer nooit gezien. Het is ook zeer de vraag of de ±1500 schetsen uit de 'Kist Misset' ook allemaal in het kistje een plaats vonden. Er is nog een raadsel op te lossen...
Toen Misset in 1955 ter gelegenheid van zijn 80ste verjaardag ge ïnterviewd werd, verklaarde hij: „Ik lever alles, althans in Amsterdam, van de laatste vijftig jaar. Van Amsterdam bezit ik alles in eigen schetsen”. Hij doelde toen niet op elk willekeurig pand in de stad, maar op de bijzondere.
Neem nou Singel 2 (buurt UU), de Spaanse gevel, een huis uit 1606. De bijnaam dankt het pand aan de voor Amsterdam buitenissige trapgevel in Vlaamse stijl, sinds 1584 onder Spaans bewind. Dit soort gevels vindt u in Antwerpen, Brugge en Gent. Misset telde elf treden (afgezien van de tuit) en legde dat vast op een schets (links). Ook in dit pand zat er weer een gevelsteen naar de andere bijnaam: 'De Cruywagen'.
Ook van dit pand is geen uitgewerkte tekening bekend. Dat wijst er o.i. op dat de 'Kist Misset' meer was dan schetsen als materiaal bij opdrachten voor tekeningen, maar ook
schetsen van panden die volgens hem van belang waren.
Tot slot een schets en een uitgewerkte tekening van de achterzijde van het Commandantshuis op de Dam. U weet..., voor de herinrichting van de Dam moest het pand verdwijnen, een werk dat zich tussen 1912 en 1914 voltrok. De achterzijde was van een heel andere orde dan de pompeuze voorzijde met een nieuwe gevel in classicistische stijl.
In de basis was het een verzameling winkeltjes uit 1599 met opvallende zonneschermen, wat ze de bijnaam ´Huis onder 't Zeil´ opleverde. In 1775 werd de bouwvallige rij winkeltjes aangepakt. Een nieuwe gevel werd een aantal meters naar voren gezet en er kwam een extra verdieping op. De zijkanten werden zijvleugels, waardoor een U-vorm ontstond. Het resultaat was aan de voorzijde een onherkenbaar ‘Huis onder ‘t Zeil’ maar achter was de oude structuur nog herkenbaar en ook die kant moest vastgelegd worden..., vond Herman Misset.
Gijsbreghts raadplaat...
Nieuwe raadplaat voor week 15
De vragen zijn:
1. Wat doet deze goede man?
2. Waar vind je hem?
3. Hoe noem je het gereedschap in zijn rechterhand?
Stuur uw antwoorden op deze 3 vragen via deze link.
Foto: hoort u volgende week
Oplossing raadplaat van week 13
‘De Lindt Winckel ’ - Rozenstraat 13 (foto)
NB: Vaste inzender Kees Huyser zegt: ‘In de winkel verkoopt men linten en passementen. De winkel is in de Rozenstraat 17-31, Op de gevelsteen staat: “DE LINDT-WINCKEL“. Als het een Amsterd ámse el is, is ie: 68,8 cm.’
NB: Vaste inzender Otto Meyer zegt: ‘Het is een gevelsteen van een winkel van passementen en linten, tijdens de bouw van de fabriek van de “Koffie Hag Maatschappij” in de jaren ´30 van de vorige eeuw in een oude regenbak gevonden en is na voltooiing door de eigenaar ingemetseld in de gevel van dit nieuwe pand in de Rozenstraat 13. De ellemaat bedraagt: 69 cm.’
Foto: VVAG
Ellemaat
Een ellemaat is een houten maatstok met een handvat. De stok op de foto links is 86 cm met een maatgedeelte van in dit geval 70,4 cm. Het meetgedeelte is precies een el lang maar die el verschilde per regio, maar meestal rond de 70 cm was. In Amsterdam was de el 68,8 cm lang, zoals Kees Huyser correct meldde. Rond de 69 cm is uiteraard alles goed gerekend.
De koopman klemde het begin van de stof
met zijn duim tegen het begin van de ellemaat en mat de stof langs de lat, bracht dat deel aan het eind tussen duim en wijsvinger naar het beginpunt en mat de volgende el af. Een louche koopman trok dan hard aan de stof om die te laten rekken, waardoor je een of meer centimeters tekort kreeg.
Ik ontving goede oplossingen van: Kees Huyser, Anneke Huijser, Jos Mol, Kees Dalmeijer,
Anthony Kolder, Adrie de Koning, Mike Man, Otto Meyer en Hans van Efferen.
Draaien, draaien, altijd maar draaien…
Gijsbreght van Aemestelle interviewt Zico van Pareen, ’n Mokumse orgeldraaier tot in het diepst van zijn vezels.
Het draaiorgel hoort bij Amsterdam. Zico speelt dagelijks de sterren van de hemel, ‘je bent orgelman of niet.’ Hij ís het. Hij was vier (ziede foto onder) toen hij de orgelman in zijn straat hoorde en wist: dat wil ik later ook. ‘Het orgel stroomde meteen door mijn bloed.’ Uit een orgelfamilie komt hij niet, w él mocht hij van jongs af aan mee met Willem van der Velden, zijn grote orgelheld en leermeester. Op school zei hij altijd: ‘Ik ben Zico van Pareen en ik houd van draaiorgels, als jullie dat stom vinden, zeg het dan.’ ‘Het werd meteen geaccepteerd, al deden ze op Buikslotermeerplein waar ik elke zaterdag met Willem draaide, vaak alsof ze me niet kenden’ Tja, het fenomeen orgel heeft nog altijd een stoffig imago, beaamt hij. Maar een blik op deze dertigjarige vrolijke orgeljongen die met een grote lach op zijn gezicht het zogenaamde mansbakje rammelt (‘geen idee waarom het zo heet’) en je kan bijna niet anders dan je mening over het orgel bijstellen. Tenzij je het echt rotmuziek vindt, ‘smaken verschillen nu eenmaal.’
‘Willem van der Velden was zijn leermeester en een vaderfiguur ineen,’ blikt hij terug. Van zijn negende tot twintigste ging Zico met hem op orgelpad en leerde van hem de fijne kneepjes. Voordat Willem op zijn tachtigste overleed, mocht hij ‘Doornroos’ voor een symbolisch bedrag van hem kopen. Nog een laatste keer bezocht hij hem met ‘Doornroos’ in het verzorgingstehuis waar hij ‘We’ll Meet Again’ van Vera Lynn, Willems favoriet, speelde. Daarna overleed zijn orgelmaatje. Hij mist hem nog elke dag. Zico: ‘Ik heb het orgelboek van Vera Lynn nooit meer aangeraakt.’ Van alle muzieknummers kan een orgelversie worden gemaakt, vertelt hij, terwijl hij ‘Justin Bieber’ opzet. ‘Sorry’ galmt het door de Kalverstraat en mensen krijgen spontaan een lach op hun gezicht, zeker als ze Zico in het zonnetje zingend en voorzichtig swingend met het mansbakje zien staan en gooien er wat muntjes in.
‘Soms staan hier tienermeisjes bij me te dansen met een verbaasde blik in hun ogen’, lacht hij. ‘Maar orgels zijn toch suf?’ zie je ze denken. ‘Leuk om te zien dat ik dat een beetje kan doorbreken.’ Het sprookje van zijn relatie met de dochter van een orgelbouwer eindigde, maar zijn nieuwe vriendin Melanie, op wie hij stapelgek is, houdt gelukkig ook van orgelmuziek. Soms speelt hij een serenade voor haar, zo verklapt hij. ‘Can You Feel The Love Tonight?’, ‘hún nummer’. Ze is zangeres en zingt soms mee, vooral Disneyliedjes (van o.a. ’Frozen’), daar zijn de dames dol op! Zijn grootste orgeldroom is dan ook om haar en ‘Doornroos’ mee naar ‘Euro Disney’ te nemen, en daar in ‘Main Street’ samen de sterren van de hemel te spelen.’ ‘Orgelman dat b én je,’ zegt hij tot besluit. ‘Je kunt er niet voor leren, als je er niet van houdt, houd je dit leven niet vol.’ En hij houdt ervan. Sterker nog, een leven zonder, is als ademen zonder zuurstof voor hem, ‘Het draaiorgel maakt mij gelukkig,’ verzucht Zico, de Amsterdamse orgeldraaier.
Boven: Door weer en wind gaat Zico op weg naar zijn stekkie in Almere - Zico van Pareen en Henk ten Hoeve, twee van de huidige drie Amsterdamse draaiers
Onder: Jochie Zico wordt aangetrokken door draaiorgel - Paneel van Zico's orgel met dorpsgezicht van Durgerdam
Boven: Zico's orgel 'Doornroos' - De orgelboeken van Zico
Onder:
Mr. Romke de Waard die draaiorgelboeken en beiaardkaarten steekt - Rechter, beiaardier en draaiorgelprofessor Romke de Waard bij Prins Bernhard
Boven: Orgeldraaiers met hun hulpaapje
Onder: Duits filmpje met zo'n aapje; het grootste straatorgeltje is een Bacigalupo met een orgelboek, het kleinste orgel is een Adolf Holl Barrel, beide in Berlijn gemaakt
Uit ‘METRONIEUWS’:
Bij de achterkant van het Nationaal Monument waar een gele kraanwagen bijna bovenuit torent („jaarlijkse inspectie”), blijft de straatmanager Evelien van Damme even staan en wijst naar de twaalf wapens op de achterkant, van de elf provincies - Flevoland bestond nog niet - en Nederlands-Indi ë. „Daarachter zitten twaalf urnen verstopt met daarin aarde van grond waarop mensen zijn gefusilleerd tijdens de oorlog.” Vroeger was de Dam trouwens een plantsoen met gras, „mensen lagen er te genieten van de zon, net zoals nu in het Vondelpark bijvoorbeeld” en op de plek waar ooit een grote vismarkt was, speelt nu orgeljongen Zico van Pareen Amsterdamse liedjes, maar ook Pirates of the Caribbean, „dat kennen de toeristen tenminste”, vertelt Zico tussen ‘Bij Ons in de Jordaan’ en ‘Tulpen uit Amsterdam’ door.
Boven: Zico met 'Doornroos' op het Damrak bij de Bijenkorf - Almere: Gijsbreght speelt Mokumse wijsjes, samen met Zico - Gijsbreght kust een poppedijne
Alle afbeeldingen komen uit de eigen collectie van Gijsbreght, tenzij anders aangegeven.
YouTube: het kasteel bleek een dwangburcht
Deze week honderd jaar geleden
Vrijdag 13 april 1923 - De kunstenaar Willem Witsen overlijdt op 62-jarige leeftijd.
Witsen kwam niet uit een kunstzinnig milieu maar bekwaamde zich op de Academie van Beelden Kunsten op de Stadhouderskade en ook die van Antwerpen. Van 1887-'89 mocht hij op het atelier van Breitner aan de Oudeschans werken,
waar we groot aantal etsen van die buurt aan danken. Pas tegen het eind van de 19de eeuw hebben zijn werken succes op exposities. Dat is nadat hij het donkere kleurenpalet van zijn vriend Breitner vaarwel zegt en een eigen kleuriger stijl aanneemt.
In de Beeldbank van het Stadsarchief vindt u een groot aantal van zijn etsen en aquatinten. Klik hier om ze te zien.
Afb: ets - SAA / Schilderij 1 - SM (1895) - schilderij 2 / Christies
Oude afleveringen
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2023. De keuze 2014 t/m 2022 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
daar zijn de dames dol op! Zijn grootste orgeldroom is dan ook om haar en ‘Doornroos’ mee naar ‘Euro Disney’ te nemen, en daar in ‘Main Street’ samen de sterren van de hemel te spelen.’ ‘Orgelman dat b én je,’ zegt hij tot besluit. ‘Je kunt er niet voor leren, als je er niet van houdt, houd je dit leven niet vol.’ En hij houdt ervan. Sterker nog, een leven zonder, is als ademen zonder zuurstof voor hem, ‘Het draaiorgel maakt mij gelukkig,’ verzucht Zico, de Amsterdamse orgeldraaier.
