Als u op de Nieuwezijds Voorburgwal de postzegelmarkt voorbij bent, komt u een rij anonieme gevels tegen tot de Rosmarijnsteeg. Het was nog helemaal postzegel wat hier de klok sloeg, alhoewel die rage flink afneemt. Voorbij de steeg, die net als alle andere stegen rond de Nieuwezijds nog de loop van de poldersloten en -paden volgt komen we deze beide geveltjes tegen uit voorbije eeuwen.
Pas van deze kant gezien wordt duidelijk wat de architect precies bedoelde met zijn ingewikkelde gevel.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Mike Man, Ria Scharn, Marike Muller, Kees Huyser, Anthony Kolder, Emmanuel Zegeling, Peter Waagen, Adrie de Koning, Han Mannaert, Jos Mol, Otto Meyer, Hein Bruning, Harry Snijder, Hans van Efferen,
Fotoquiz 2: Wat? Waar?
Het ziet er vandaag allemaal iets anders uit maar het stáát er nog allemaal. De vragen zijn:
1. Waar is dit?
2. Wie of wat is vandaag in dit hoekpand gevestigd?
Zelfs als men direct wist op de Nieuwmarkt te staan, was het blijkbaar moeilijk zich te oriënteren wáár precies. De vier huizen rechts op de foto zijn gesloopt voor Flesseman, de straat links daarvan is de Dijkstraat.
Afb: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Ria Scharn, Marike Muller, Anthony Kolder, Han Mannaert, Jos Mol, Mike Man, Peter Waagen, Adrie de Koning, Hans van Efferen,
Fotoquiz 3: Waarom? Hoezo?
Alles wat we over deze foto zouden kunnen vertellen is ook meteen een 'spoiler'. Stel maar vast wat en waar dit is en beantwoord de volgende vragen:
Dit is de originele prentbriefkaart met de opzichtige teksten op de luifel: het huis met de luifel. Het adres van dit pand is Kloveniersburgwal 2, hoek Barndesteeg. De onderstaande foto's laten zien dat het hoekhuis is afgebroken en vervangen door een veel grotere nieuwbouw.
Afb: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Arjen Lobach, Ria Scharn, Anneke Huijser, Anthony Kolder, Han Mannaert, Adrie de Koning, Peter Waagen, Mike Man, Hein Bruning, Jos Mol, Harry Snijder, Hans van Efferen,
Fotoquiz 4: Zoektocht
Een situatie die nog maar gedeeltelijk bestaat. De middelste pandjes zijn gesloopt. Wij vinden dat pand iets links van het midden interessant. De vragen zijn:
1. Wat was het adres van dat pandje iets links van het midden?
2. Waar werd het tot de afbraak voor gebruikt?
3. Wie of welk bedrijf/instelling bouwde hier een nieuw pand?
4. Op het uiterste streepje foto rechts zien we een steeg. Welke?
De Montelbaanstoren maakte duidelijk dat dit het eind van de Oudeschans was en dat de fotograaf op de Kikkerbilssluis moest staan. Daarmee hebben we meteen de eerste naam van dit sluiscomplex te pakken. Wat u aan sluis op de foto ziet is een tijdelijke vergroting van de sluis tussen 1833 en 1941, waardoor de sluiskolk aanmerkelijk vergroot was. Alle overige namen voor deze sluis kon u onder meer vinden in de PDF over sluizen. Naar het aangrenzende West-Indische Huis aan het ’s Gravenhekje heet zij ook West-Indische sluis en naar de tegenover liggende Kalkmarkt ook wel Kalkmarktsluis. Tot slot is ook de naam Ken U Zelven in gebruik geweest. Voor sommige deelnemers leidde deze zoektocht tot nog andere namen, zoals Kleine en Grote sluis, Oostelijke Doksluis en Oosterdoksluis. Ook memoreerden enkele deelnemers dat de Kikkerbilssluis onderdeel was van de 'waterkering van Hudde' die van de Rapenburgsluis tot de Eenhoornsluis reikte en die de stad afsloot van getijdewerking.
Afb: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Ria Scharn, Jos Mol, Anthony Kolder, Han Mannaert, Adrie de Koning, Peter Waagen, Mike Man, Hein Bruning, Jos Mol, Marike Muller, Harry Snijder, Hans van Efferen,
REDACTIONEEL
Column: Amsterdamse uitvindingen -1
‘Lekkere snackies’, wie houdt er niet van…? Eén van de grote culinaire Mokumse restaurantrecensenten was de illustere en flamboyante Johannes van Dam zaliger. ‘Het beste wat koks ooit leverden, is in mijn ogen de croquet c.q. de kroket, hard van buiten en zacht, warm en smaakvol van binnen,’ was zijn vaste credo. Zie de foto’s en genoemde sites hieronder.
Zelf werd ik op straat snacken voor het eerst gewaar in de Spaarndammerstraat. Uit een winkel c.q. snackbar (tja, échte snackbars had je toen nog niet), kwamen een man en een vrouw die een puntzakje droegen waaruit ze gele staafjes haalden die ze daarna in hun mond stopten. Aan hun gezichten te zien ging het hier om lekkere eetwaren. Later achterhaalde ik dat het om warme reepjes gebakken aardappel ging, een fenomeen dat de Fransen en Belgen al kenden. In reepjes van een centimeter doorsnede leken ze op balkjes en bleken ze in heet frituurvet gaar en knapperig gemaakt te zijn. Beetje zout en een beetje mayo… en… genieten maar.
Toen ik eenmaal een patatje, zoals het staafje heette, had geproefd, was ik helemaal om. Op straat eten, deed je niet, maar er zijn uitzonderingen. Dus kort daarna liep ook Gijsbreght smikkelend door de Spaarndammerstraat. Later hoorde ik van automatieken. Daar in de automatiek op de Haarlemmerdijk of op het Stadionplein, kon je naast sigaretjes en gevulde koeken, ook kroketten trekken. Of een nasischijf. Te gek voor woorden, maar wel lekker. Ach nu ja…, op zich deden wij als jonge jochies eten op straat al veel eerder. Als de zuurman in de straat kwam, haalden mijn ouders een harinkie en namen die mee naar binnen, maar wij kregen dan een grote zure bom (soms een halve omdat ze zo groot waren) en werkten die naast de kar met grote happen naar binnen. Hieronder nog wat meer info over de Nederlandse c.q. Amsterdamse gewoonte om happen uit de muur te happen.
Het krokettenboek van Johannes en Johannes ( † )
De kroket is een typisch Nederlandse lekkernij, wordt vaak gedacht. Dus is het vreemd dat slechts een enkeling zélf kroketten maakt, en bijna niemand zich heeft verdiept in de geschiedenis ervan. Johannes van Dam (1946-2013) deed dat wel, en constateerde dat er weinig producten zijn waarover zo veel historische onzin wordt gedebiteerd. In ‘Het krokettenboek’ wilde Van Dam alles wat hij wist, vastleggen over een van zijn grootste genoegens: de kroket! Met de research en het schrijven was Van Dam al vele jaren bezig; helaas is het zijn Unvollendete geworden. Joosje Noordhoek en Jonah Freud, beiden goed met hem bevriend, hebben het boek - op basis van zijn gegevens - in 2014 voltooid.
Openlucht snacken, dat doen Amsterdammers al vanaf de Middeleeuwen.
Ooit gold eten op straat als ordinair. "Eten uit de muur... zo’n vette kroket – báh. Maar we doen 't lekker toch!"
Van hogerhand vond men het wel vaker nodig in te grijpen tegen uitwassen van het eten op straat. Zo zijn middeleeuwse verordeningen bekend tegen het poffen van kastanjes op straat, omdat dit blijkbaar met veel stankoverlast gepaard ging. In Amsterdam bestond een levendige straathandel in dit soort ‘winterfrueyt’. Snoepkramen met hartige en minder hartige kost maakten eeuwenlang deel uit van het straatbeeld. Van eind 19de eeuw zijn foto’s bekend van primitieve snoeptafeltjes voor de huisdeuren in de Joden Houttuinen (foto links). De klant kon gebrande okkies, gezeefde mangelen, polkabrokken, kletskoppen en nogapunten kopen. Of een vergeten lekkernij als ‘hete boontjes’.
Uit 'De lekker zonde', Ons Amsterdam nov/dec 2005 - Klik hier om de rest te lezen. Foto: Stadsarchief Amsterdam
Sinterklaaskermis
De Sinterklaaskermis was dikwijls nog drukker dan de zomerkermis! De schippers waren de drukste en luidruchtigste onder de feestvierders. Zij liepen met hun vrijsters aan den arm al zwierende straat in, straat uit en zongen:
Wij sullen ons scheepken wel stieren
Al over de wilde see,
Al op Sinterklaes manieren,
Soo gaet er ons soetelief mee.
"Maar er kwam van de zije der nieuwe regeering verzet tegen het vieren van het Sinterklaasfeest. Het heete ‘een sotte en de onghefondeerde maniere van de kinderen met snoeperie te vullen. Wat is dit anders als op de hoochten geofferd ende geroockt? Die sulck doen, en verstaen toch niet wat de ware Religie is?"Lees verder...
Slickerdemickjes eten en sotterniën kijken Eeuwenlang was de jaarlijkse ‘Sinterklaasmarkt op de Dam’ het belangrijkste openbare aspect van de Sinterklaasviering. Het duurde van 's middags 5 december tot in de kleine uurtjes van de volgende dag. Al te steile calvinistische stadsbestuurders of al te strenge dienders kregen de vrolijke traditie er niet onder. Lees verder...
Afbeelding onder:
Haring en zuurwagen van J. Goudeketting bij de Sint Antoniesluis. Foto: Stadsarchief Amsterdam
Het nieuwste van het nieuwste...
De Amsterdamse vestiging van FEBO aan het Stadionplein heeft nu als eerste contactloos betalen via haar loketautomaten. Vanaf heden kunnen gasten naast muntgeld ook met hun betaalpas de verse snacks of burgers uit de automaat halen. Zelfs gecombineerd. Op deze manier probeert FEBO in te spelen op de huidige wensen van haar gasten. Het is de bedoeling dat meerdere vestigingen van FEBO van dit systeem worden voorzien.
Alle afbeeldingen in dit artikel komen uit de collectie van Gijsbreght, tenzij anders vermeld
Dit huis aan de Reguliersgracht 57 is omstreeks 1879 gebouwd in opdracht van timmerman-aannemer Zeeger Deenik & Zn. Het is ontworpen door de beroemde architect Isaac Gosschalk die ook andere belangrijke gebouwen in Amsterdam ontwierp, zoals de 'Heineken Brouwerij'. De sierlijke gevel is een van de weinige gebouwen in Amsterdam die baksteen, natuursteen en hout combineert.
Góéde oplossingen bereikten mij van Kees Huyser, Otto Meyer, Adrie de Koning, Mike Man, Jos Mol en Anthony Kolder.
Amsterdamsche Droogdok Maatschappij 1877-1985 -2
In 1924 werd een nieuw en nog groter dok besteld. Dat werd het Hendrikdok DokV (foto), maar door de verkoop van het Julianadok in 1938 werd het Hendrikdok plaatsvervangend DokIV zoals uit de foto links blijkt. Het Hendrikdok had een hefvermogen van 25.000 ton hetgeen een enorme stap was om de dan grootste schepen te kunnen verwerken. Het dok werd 1922-'23 gebouwd op de nieuwe werf van de NSM in Noord. Het bestond uit acht secties die steeds per vier tegelijk tewater werden gelaten en later gekoppeld. Het was daarna 190 meter lang en 40 meter breed. De verkoop van het Julianadok had ongetwijfeld met de crisisjaren te maken. Met dit Hendrikdok ging de ADM de Tweede Wereldoorlog in.
De plannen voor nieuwbouwschepen op de ADM-werf maakte op de wal productieruimte nodig. Midden in de crisistijd kwam deze gigantische hal gereed terwijl de plannen uit nood allang bijgesteld waren.
De bezetter heeft in 1944 het Hendrikdok, inclusief het schip dat er ter reparatie in lag, door explosieven tot zinken gebracht. Hetzelfde lot ondergingen zo ongeveer alle belangrijke installaties in de haven. Het dok en het schip verdwenen helemaal onder water omdat ter plaatste het IJ juist voor het dok tot 18 meter onder NAP uitgebaggerd was. Het kantelende schip in het dok veroorzaakte aanvullende schade, doordat zijwanden afscheurden. Op de foto links de berging, een klus die de jaren 1948-'49 in beslag nam en per sectie gebeurde. In 1950 kon het dok weer in gebruik genomen worden. Deze prestatie werd in een boek vastgelegd (zie omslag hierboven).
Foto: ANP / Stadsarchief A´dam
Om een indruk te geven van de klussen die de ADM klaarde, hier het SS Johan de Witt in 1933 in het Julianadok, ontdaan van zijn rechte steven en daarnaast het transport van de nieuwe uitwaaierende steven
die bij de NSM gemaakt was en die de Johan de Witt een eigentijds uiterlijk moest geven.
Aan de wal werd in grote hallen machinebouw
gepleegd. Men bouwde stoomketels, stoommachines, dieselmotoren en gasgeneratoren, deels in licentie van bekende fabrikanten. De machinefabriek van de ADM hield zich ook bezig met de uiterst ingewikkelde constructie van sneldrukpersen voor drukkerijen.
Hieronder een luchtfoto van de werf, ingebed in een zich ontwikkelend Amsterdam-Noord. De foto werd gemaakt in 1948.
Foto's: NDSM Werfmuseum
Van 1950 tot 1965 heeft de ADM nieuwe schepen gebouwd, die in secties in de droogdokken werden gebouwd en later in het Koninginnedok gekoppeld.
Dat het geen oceaanstomers waren bewijst de foto links van de Prins Willem George Frederik, een vrachtschip met beperkte passagiersaccommodatie. Het kwam in 1954 in de vaart bij de Oranje Lijn in Rotterdam. Het was 76 meter lang en bijna 13 meter breed.
In 1960 kocht de ADM grond in het Westelijk Havengebied en richtte een nieuwe werf in, terwijl de Werf-Noord bleef bestaan. In 1965 werd voor de Werf-Westhaven in eigen beheer een nieuw dok gebouwd: Dok 5.
In 1979 vond de gedwongen fusie plaats van NDSM en ADM. Er werd een nieuwe ADM opgericht, nu als BV die de Werf-Westhaven ging gebruiken. Daar vonden voortaan alle reparatiewerken plaats van beide firma's. Voor de nieuwbouwactiviteiten werd een nieuwe BV opgericht die de oude naam NSM deed herleven. De dagelijkse leiding kwam in handen van de ADM-directie maar de activiteiten verplaatsten zich naar de Werf-Westhaven. De NSM nam elke nieuwbouwklus aan, zolang het resultaat maar 'dreef': patrouille- en dienstvaartuigen, drijvende bokken, enz.
In 1985 werd de ADM/NSM failliet verklaard. Het terrein van de 'Werf Noord' werd bestemd voor woningbouw. De 'Werf Westhaven' werd in 1987 voor het eerst gekraakt, in 1992 ontruimd, in 1997 verkocht aan een speculant en opnieuw gekraakt. Daarmee willen wij deze terugblik afsluiten.
YouTube: de Gouden Bocht
Deze week honderd jaar geleden
Woensdag 23 mei 1923 - Gemeenteraadsverkiezing in Amsterdam; de eerste na de annexaties. Dit zijn de jaren van grote successen voor de SDAP. Ze behalen 18 van de 45 zetels in de Raad. De RKSP haalt er 8, de CHU 4 en de ARP 3, de communisten 4 en de Vrijheidsbond 4, de Vrijzinnig-Democraten 3 en de splinterpartijen verdelen er 3.
De SDAP zet deze verdeling om in een dominante rol in het gemeentebeleid, alhoewel het voor Floor Wibaut nooit genoeg is. Hij maakt zich druk over het feit dat het aantal SDAP-wethouders niet in verhouding staat tot de verkiezingsuitslag.
Er woont nog maar één raadslid in de grachtengordel terwijl dat 100 jaar daarvoor het overgrote merendeel was. Iets meer dan de helft had toen een adellijke titel, in 1923 geen enkele meer.
Op de foto links een beeld van SDAP-wethouder Wibaut voor het (afgebroken) Wibauthuis / Wikipedia
Zaterdag 26 mei 1923 - De Amsterdamsche Galerij Maatschappij viert haar 40-jarig bestaan. Weinig mensen weten dat de in 1882-'83 gebouwde galerij achter het Paleis voor Volksvlijt een aparte onderneming was, los van het Paleis. Zij kocht de benodigde grond van de Gemeente Amsterdam die daarvoor een stuk van de tuin van het Paleis inpikte. Het ontwerp en de uitvoering van de Galerij was in handen van Dolf van Gendt, die net met zijn winkelgalerij in de Raadhuisstraat zijn kunnen bewezen had. Ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan kreeg de Galerij al een paar maanden eerder elektrisch licht en was deze dagen rijkelijk met bloemstukken versierd.
Dat de Galerij een aparte onderneming was, bleek in 1929 toen het Paleis afbrandde maar de gespaard gebleven Galerij gewoon door bleef bestaan en pas in 1960 door de Nederlandsche Bank werd uitgekocht.
Foto: Wikipedia
Oude afleveringen
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2023. De keuze 2014 t/m 2022 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
