Vroeger is dat wel eens gebeurd, dat we een foto uit een andere stad of dorp gebruikten, maar steeds omdat het verkeerd in de Beeldbank stond of anderszins. Deze foto is echt in Amsterdam gemaakt.
De Schreierstoren is het beste houvast in deze foto. De fotograaf stond op de Oosterdoksdijk en keek over het Open Havenfront naar het westen. Even inzoomen... De pijl wees naar de Nieuwe Stadsherberg in het IJ. Hier staat nu het Centraal Station. Hieronder een foto die vanaf de Texelsche Kade werd gemaakt met nog een keer de situatie van de quizfoto uit een iets andere hoek.
Foto's: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Adrie de Koning, Ria Scharn, Mike Man, Jos Mol, Anneke Huijser, Han Mannaert, Marike Muller, Hans van Efferen, Anthony Kolder,
Fotoquiz 2: Wat? Waar?
Het lijkt wel of hier een bom is gevallen. Wat een ravage! Maar toen de Amsterdamse politieagenten nog helmen droegen wisten wij hier helemaal niet wat oorlog inhield. De vragen zijn:
En reeds ging het fout met de tweede vraag naar de naam van het water in de voorgrond. Men wist wel te vertellen dat dit vandaag gedempt is en Jonas Daniël Meijerplein heet maar de helft wist niet dat dit Muidergracht heette. Dus niet Houtgracht, want die liep tot de Leprozengracht alhoewel geen kaart gevonden werd waarop specifiek het water tussen de twee bruggen benoemd werd. Daarom vroegen we ook expres naar het water in de voorgrond. Ook 'Houtmarkt' was niet goed, ook al staat dat bij de foto. Dat gaat over de Deventer Houtmarkt zoals de kade heette. De bebouwing van vraag 1 gaf ook een enkele keer aanleiding tot een verkeerde keus maar hier wijst toch echt een pijl naar het Oudezijds Huiszittenhuis met de achterliggende galerij waar de 'bedeling' plaatsvond ("b" op de buurtkaart). Alle namen sindsdien zijn uiteraard goed gerekend. De positie en kijkrichting van de fotograaf is hieronder met een pijl aangegeven.
De niet meer bestaande Muidergracht - opdracht tot dempen in 1861 van het eerste deel - liep van de Nieuwe Amstelstraat oostwaarts, kruiste de Nieuwe Herengracht en vervolgde zijn weg langs de Plantage om in de Lijnbaansgracht te eindigen. Ons overzicht van dempingen in Amsterdam zegt hierover: "Al in 1861 werd [...] de demping aan de Oude Zijde van de binnenstad aanbesteed, van de Leprozenburgwal en een gedeelte Muidergracht (van de Nieuwe Amstelstraat tot de Nieuwe Herengracht), een deel van het huidige J.D. Meyerplein". In 1876 volgde nog een klein deel van de Muidergracht rond de Hortus.
Foto en kaarten: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen (met Muidergracht voor het water) kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Mike Man,
Fotoquiz 3: Waarom? Hoezo?
Een nieuwbouw achter een schutting in een buurt die, gezien de achtergrond, ouder is. De vraag is simpel:
Dit bleek nog de eenvoudigste opgave van vorige week. Het begin van de Leidsegracht vanaf de Herengracht is al zo vaak onderwerp geweest dat het niet meer kan misgaan. We zien brug #28 de Vier Heemskinderenbrug over de Leidsegracht met daarachter Herengracht 394 met de meer dan bekende gevelsteen met dezelfde vier Heemskinderen. Het pand dat links slechts gedeeltelijk op de foto staat is Herengracht 412 waar we even de aandacht op wilden vestigen. Het is een dubbel woonhuis dat ontworpen werd door Philip Vingboons in de classicistische stijl die kenmerkend is voor de tijd van de Vierde Uitleg. Voor de liefhebbers drijft in de voorgrond een originele zolderschuit in de gracht, de voorloper van de stalen dekschuit, een typisch Amsterdams product.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Herengracht 412 werd in 1664-'67 door Philip Vingboons op een dubbel perceel gebouwd voor Guillaume Belin la Garde. In het fronton stond ooit een alliantiewapen van de eerste bewoners, het echtpaar La Garde/Van der Hem. Het pand is twee keer intensief verbouwd: de eerste keer inwendig voor de Duitser Carl Becker die er een bankgebouw van maakte: Frankfurter bankiershuis Rothschild handelend onder de naam Becker & Fuld. Voor opvolgende bankiers werd het pand nog diverse keren verbouwd, maar de grootste verbouwing volgde in 2018 voor de Belgische uiterst luxe woon/zorg-instelling Domus Magnus die hier het Hendrickszhuys vestigen. Dat koopt ook nr.410 erbij en geeft dat een nieuwe voorgevel die correspondeert met de bestaande gevel van 412.
Wat we nog moeten vermelden is het gebruik tijdens de Tweede Wereldoorlog. Omdat de laatste eigenaar bankhuis Mendelssohn & Co was, werd het huis door de Duitsers geconfisqueerd en werd er de DSK gevestigd die zich de hele oorlog bezighield met het roven van geld en waardegoederen in bezet Nederland. Een SS-roofeenheid stroopte alle bezittingen in bankkluizen en liet de bezitter die bij een Duitse bank onderbrengen, waarna ze er niet meer vrij over konden beschikken. Na de oorlog werd het huis in eerste instantie gevorderd door de Nederlandse overheid als oorlogsbuit. Tot 1979 was het huis in gebruik bij het Ministerie van Financiën.
Een uitgebreid overzicht van alle bewoners en gebruikers va het pand leest
u bij de ACHV.
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Kees Huyser, Ria Scharn, Otto Meyer, Jos Mol, Mike Man, Han Mannaert, Hans van Efferen, Anthony Kolder, Peter Waagen,
Fotoquiz 4: Zoektocht
Een stukje gracht met enkele huizen die aanleiding zijn voor een zoektocht. Dit rijtje trekt vandaag de aandacht omdat er zoveel verschillende typen gevels naast elkaar staan. Er zijn er dus een paar gewijzigd. Het gaat ons om de twee huizen die zich deels achter bomen verbergen. Links is een gevel die al een keer herbouwd is en er vandaag nog net zo bijstaat. Achter de boom in het midden zien we een lijstgevel die gewijzigd is. We zien ook iets van een gevelsteen.
1. Wat is het adres van het 'moderne' huis achter de linker boom?
2. In welke stijl is het middelste huis herbouwd? (een foto sturen mag ook)
3. Wat staat er op de gevelsteen van het middelste huis?
In het pand van de kapper/haarwerker is in onze dagen een moderne gevelsteen aangebracht.
Ook hier moest u een adres uitrekenen van een bijzonder huis waar we iets over kwijt wilden. De situatie is echter iets moeilijker te plaatsen dan die van de vorige opgave. Toch was het doenlijk om hier de Koningssluis voor de Leidsestraat in te ontdekken waar die de Herengracht kruist. Wel jammer dat beide hoekhuizen vernieuwd zijn. Op 426 zat in de 19de eeuw kleermaker Neville Hart & Co die o.a. het koninklijk huis 'aankleedde'. Op 424 (rechts) staat nu een groot winkelpand samen met Leidsestraat 2 en op 426 (links) staat nu gebouw 'Dordrecht' waar lang kledingmagazijn Kreymborg in zat, daarna de ABN en nu Boss. In 1904 ging Herman Misset langs om deze hoek ook nog eens vast te leggen voordat er gesloopt ging worden (aquarel hieronder).
Hierboven gebouw Dordrecht, Herengracht 426 en rechtsboven Herengracht 436, het huis met het balkon waar de laatste vraag van deze zoekopdracht over ging.
Op het schilderij van de Gouden Bocht door Gerrit Berckheyde staat het zojuist gereed gekomen huis (afb. links). De beide erven in de Vierde Uitleg kocht Diederick de Vlaming van Oudtshoorn, vrijheer van Westerdijkshorn al in 1668 maar het huis was niet eerder dan in 1672 gereed, hetzelfde jaar als Berckheyde zijn schilderij maakte. Wanneer u bovenstaande foto en het schilderij vergelijkt wordt zichtbaar dat er nogal wat gesleuteld is aan het pand. De erven verkochten in 1709 het pand aan Cornelia Barchman Wuytiers, weduwe van Cornelis Blesen. Zij was het die in 1710 de bakstenen attiek verving door een barok exemplaar met in het midden een alliantiewapen van Blesen-Wuytiers, tussen twee siervazen en onder een adelaar. De erven Blesen verhuurden het huis na de dood van Cornelia in 1718 aan familielid Godefridus Cromhout, die - met toestemming van de eigenaren, nemen wij aan - nogal verbouwd en gewijzigd heeft. Onder meer liet hij het alliantiewapen vervangen door dat van Cromhout-Blesen. Er kwam een nieuw balkonhek maar het meeste gebeurde binnen. Ignatius van Logteren bracht bijvoorbeeld in de hal een enorme hoeveelheid stucwerk in Louis XIV-stijl aan. De werken die Jacob de Witt in diezelfde tijd aanbracht, zijn helaas verloren gegaan.
Toen het pand begin 19de eeuw door de erven werd verkocht was het 115 jaar onafgebroken in bezit van katholieke eigenaren geweest.
De grootste wijzigingen onderging het pand toen het tot bankgebouw omgebouwd werd.
In 1895 werd het met ernaast staande panden eigendom van Pieter C. André de la Porte van handelshuis Merrem & La Porte. Hij liet het pand grootscheeps 'moderniseren' wat onder meer het einde van de dubbele stoep betekende. De toegangsdeur werd gewijzigd in een raam maar gelukkig bleef de deuromlijsting en de hal met stucwerk gespaard. De stoep en de deur zijn in 2001 weer gereconstrueerd.
In 1923 werd het pand eigendom van de NHM die er gelieerde maatschappijen in onderbracht. In 1927 werd het weer verkocht aan de firma die Herengracht 438 al in eigendom had en waaruit in 1933 de Hollandsche Bank-Unie ontstond.
Die firma bracht beide panden onder een gigantisch langsdak waar enkele verdiepingen in ondergebracht werden. Het pand werd inwendig helemaal ingericht als kantoor. Vandaag is hier o.a. Cartier Internationaal gevestigd.
Hieronder een schilderij van Hendrik Keun uit 1774. Beide schilderijen in de collectie Rijksmuseum
Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Anneke Huijser, Arjen Lobach, Ria Scharn, Mike Man, Hans van Efferen, Jos Mol, Han Mannaert, Anthony Kolder, Peter Waagen,
REDACTIONEEL
Achter de voordeur... van Herengracht 436
Uit de tekst bij de zoekopdracht van vorige week blijkt ongeveer wat we te verwachten hebben als we door de voordeur lopen... een rijke stucwerk-hal.
Deze en alle andere foto's van stucwerken zijn gemaakt door de Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE).
Links de doorgang van voorhal naar gang met de verbeelding van de elementen in de vorm van kariatiden. Links zien we Neptunus (water) en rechts Cybele (aarde). Daartussen voorstellingen van de herfst en de zomer.
Hieronder
rechts en links van de voordeur Prosperpina (vuur) en Mercurius (lucht).
Daaronder het plafond van de voorhal.
+
In de gang gaat het stucwerk lustig verder. Behalve de muren zijn hier grote stucplafonds aangebracht met verzinnebeelding van milddadigheid, moederliefde, godsvrucht en ouderliefde.
Achter de drie huizen bevindt zich een groot binnenterrein waaronder de bankkluizen zijn aangebracht. Tegen de achtergrens van het binnenterrein van Herengracht 436 staat een tuinhuis waarvan de kern uit 1717 dateert. Oorspronkelijk behoorde het tuinhuis bij het buurpand, Herengracht 434, maar is in 1954 gedemonteerd en op zijn huidige plaats, achter Herengracht 436 herplaatst. Het in zandsteen uitgevoerde middengedeelte heeft de karakteristieke vorm van tuinhuizen uit het eerste kwart van de achttiende eeuw, dat wil zeggen met een naar voren springend middendeel met drie grote schuiframen geflankeerd door pilasters. Bovenop de kroonlijst staan vazen en bustes van de klassieke goden Apollo en Diana. Beide vleugels zijn toevoegingen van de hand van architect Posthumus Meyjes. Zie hieronder voor een opmetingstekening en plan voor de vleugels. Klik hier voor een foto van het tuinhuis.
Verder willen wij er het zwijgen toe doen, wat het gebouw betreft. Uit de vogelvluchtfoto (Google Maps) is te zien dat er op een walgelijk bombastische manier uitgebouwd is.
Gijsbreghts Midzomerkwis
Onze columnist Gijsbreght bedacht iets nieuws..., de midzomerkwis. Zoals we hem hebben leren kennen doet hij daar een leuk prijsje bij, dit keer voor de snelste inzender met het juiste antwoord.
Het gaat om gevelstenen en andere objecten aan gevels, u stelt vast in welke straat (of ander toponiem) zich dat object bevindt, neemt de eerste letter van die naam en noteert ze in die volgorde.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Oplossing: "Mokum..., mijn... en hier komt uw gevonden woord".
Stuur het twaalfletterige woord via deze link.
De eerste goede inzender ontvangt een ansicht met Breitnerkopie in lijst en natúúrlijk een
overheerlijk doosje chocolade Amsterdammertjes van Beune. Sluiting inzendtermijn: 1 september 2023.
En de prijzen zijn... een fotolijstje met een Breitner-postkaart... en vijf eetbare Amsterdammertjes 'voor bij de koffie'.
De nijvere bakkertjes hangen respectievelijk in de Eerste Tuindwarsstraat 19
en Stoofsteeg 8.
Foto's: VVAG
Góéde oplossingen bereikten ons van: Adrie de Koning, Anneke Huijser, Kees Huyser, Anthony Kolder, Jos Mol,
Otto Meyer, Mike Man, Maaike de Graaf, Hans van Efferen, Han Mannaert
en Leo van der Meer.
YouTube: Dr. Mokum - Gabri van Tussenbroek
Deze week honderd jaar geleden
Zaterdag 11 augustus 1923 - De firma Focke en Meltzer bestaat 100 jaar. Over de firma maakten wij in 2015 een 'special'. Klik hier om nog eens te lezen.
Op de afbeelding links
staat de eerste vestiging (op een prijscourant van 1825) van de firma in de Kalverstraat op het huidige nr. 12. Bekender was natuurlijk de winkel Kalverstraat 152, die in 1885 in 6 maanden tijd speciaal voor Focke en Meltzer gebouwd werd door een jonge Berlage.
Nu, in 2023, zijn er in Amsterdam nog winkels van Focke en Meltzer op het Gelderlandplein en op Schiphol. Hoe de eigendomsverhoudingen liggen en wie direct de eer van het 200-jarig bestaan opeist, is duister. De laatste Meltzer (Marc) stopte in 2020 met zijn zaak in glas en porselein in Heemstede.
Afb: Stadsarchief Amsterdam
Oude afleveringen
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2023. De keuze 2014 t/m 2022 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
