De Beeldbank is niet helemaal zeker voor welke gelegenheid de Prins Hendrikkade hier versierd is: haar inhuldiging in 1898 of een bezoekje aan Amsterdam waarbij de deze straat aandeed.
Het hoekhuis staat op hoek Kalkmarkt 1, een interessant huis dat onlangs gerestaureerd is en er piekfijn bijstaat.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
De huisadressen Prins Hendrikkade 155-156 en Kalkmarkt 1 blijken vóór 1875 gesplitst te zijn maar medio 17de eeuw onder één architectuur gebouwd te zijn. Zie het schilddak in carrévorm. Dat is een der nieuwigheden op het Waalseiland, dat we eerder de vingeroefening noemden van het Stadsbestuur, voordat ze de Vierde Uitleg vorm gaven. Het Waalseiland moest een voorbeeld van stadsuitleg worden. Vorige week zagen we een tweede poging op de andere hoek van het Waalseiland, het kapitale hoekhuis dat Philip Vingboons voor zijn opdrachtgever Martin Fransz van der Schilde ontwierp (1649-'50). Dat werd niet officieel gesplitst maar wel in delen onderverhuurd tot het gesloopt werd voor de bouw van het Scheepvaarthuis.
Foto: Street View
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Kees Huyser, Anthony Kolder, Adrie de Koning, Anneke Huijser, Jos Mol, Han Mannaert, Peter Waagen, Otto Meyer, Mike Man, Harry Snijder, Marike Muller, Kees Dalmeijer, Hans van Efferen, Nils Wernars,
Fotoquiz 2: Wat? Waar?
OK, bokkenwagens zult u niet zo snel meer aantreffen in Amsterdam, maar het gros van wat u hier op deze foto ziet, staat er vandaag nog steeds. Alleen dat lage bouwsel achter het hekwerk rechts, wij hebben geen idee wat het daar doet en wat het voorstelt. Zeker als u uitgedokterd hebt waar dit is, zult u met ons verbaasd zijn. Weet u het? Laat het ons weten. Het is er vandaag in elk geval niet meer.
1. Aan welke straten, enzovoort staat het hoekpand in de verte?
2. Welke brug ziet u achter de bokkenwagen?
3. Wat is het adres van het pand rechts?
Ja, wij weten het! Dat laatste pand was al twee keer onderwerp voor een quizvraag, maar niet via deze foto.
In beeld gebracht zijn de werkzaamheden aan de kademuur van de Korte Prinsengracht, het deel buiten de Haarlemmerstraat. De zijstraat is de Haarlemmer Houttuinen en daarachter de nieuwe spoordijk van de HIJSM naar het Centraal Station. Daar weer achter is een rond gebouw te zien dat de watertoren op het rangeerterrein van het spoor blijkt te zijn.
Op de foto hieronder is te zien wat er allemaal achter het eerste huis schuilging: behalve de watertoren ook nog de locomotiefloods die enkele deelnemers meenden te herkennen in het "ronde gebouw".
Ter demonstratie waarvoor de watertoren diende, staat ervoor een loc water in te nemen.
Foto's: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Kees Huyser, Anthony Kolder, Jos Mol, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Otto Meyer, Peter Waagen, Mike Man, Han Mannaert, Harry Snijder, Marike Muller, Kees Dalmeijer, Peter Waagen, Adrie de Koning, Hans van Efferen, Nils Wernars, Hans Olthof,
Fotoquiz 3: Waarom? Hoezo?
Alhoewel de huizen daar helemaal niet naar uitzien - kwaliteitsbouw, toch? - is dit blok allang verdwenen. Ondanks dat dit ook voor de achtergrond rechts opgaat, schuilt daar toch de clou die tot de oplossing zal leiden.
Over de Amstel ligt tussen Amstelstraat en Waterlooplein de Blauwbrug (#236) en die was op de foto bij nader inzien goed te herkennen. Het doorkijkje naar het Waterlooplein laat de Mozes en Aaronkerk zien en dat vinden wij op dat plein het markantste bouwwerk. Helemaal links op de foto zien wij Gebouw Casino, feestzaal maar een tijd lang de eerste Diamantbeurs in Amsterdam. Zie daarvoor onze PDF. Gebouw Casino is niet te verwarren met de chique sociëteit Casino op de Kloveniersburgwal.
Foto's: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Ria Scharn, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Anthony Kolder, Jos Mol, Mike Man, Han Mannaert, Harry Snijder, Otto Meyer, Marike Muller, Hans van Efferen, Nils Wernars,
Fotoquiz 4: Zoektocht
Wij hebben twee foto's vanuit hetzelfde standpunt samengevoegd met een resultaat dat een aantal potentiële vragen opwerpt. Het gebouw rechts bestaat niet meer; daar wonen nu mensen in appartementen. Het gebouw dat boven alles uitsteekt bestaat nog wel. Het hoekpand, iets links van het midden bestaat ook nog. Daar gaan we...
1. Aan welke straat en gracht/burgwal/kade staat het hoekpand met de klokgevel?
De namen van de expediteur (Brouwer) en de zeilmakerij (Döll) moesten wij verwijderen om iets te raden over te houden. Om dan toch nog op de Prins Hendrikkade 13-14 uit te komen was inderdaad een zoektocht nodig. De tramrails waren die van lijn 12 die al tijden geleden in een bus veranderde. Wij deden een poging om u op het spoor van een voormalige hoogwaterkering langs het IJ te zetten (Hudde 1682) met daarachter huizen die allen daarna gebouwd zijn maar nog steeds lager staat dan de kering.
Vervolgens dwongen wij u te onderzoeken hoe de panden er vandaag bij staan. De gevelsteen van nr.13 liet toen en nu het volgende zien:
Het gevelbord op nr.14 is er nog maar nu het een andere tekst In Den Vergulden Harinckton; zie foto hieronder.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Gevelsteen: VVAG
Gevelbord: Street View
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Anthony Kolder, Anneke Huijser, Ria Scharn, Jos Mol, Peter Waagen, Mike Man, Harry Snijder, Marike Muller, Adrie de Koning, Otto Meyer, Kees Dalmeijer, Hans van Efferen, Nils Wernars, Hans Olthof,
Hulp gevraagd...
In een of andere Facebook-groep stond deze foto met het verzoek om vast te stellen waar dit is of was. Het lijkt wel op Amsterdam maar dat is helemaal niet zeker. Ook is er van gedachte gewisseld over de uniformen van de mensen die goederen van de wagen (met een GZ-nummer voor Noord-Holland) lossen en een pand in die straat binnen brengen. NSB was het niet door gebrek aan de juiste insignes maar o.i. waren er genoeg randfiguren als Landwachten die dergelijke uniformen droegen en minstens zo fanatiek hun laarzen poetsten. Het is vóór 1956 maar toch al eenrichtingverkeer in deze straat. Weet u meer? Laat het ons weten via deze link.
Boek: Zo veel leven voor de deur
Zodat iedereen met alle gerustheid langs Heeren Straten gaan kan
Met het begrip ‘des Heeren Straten’ wordt bedoeld wat we nu de openbare straten of de publieke ruimte noemen. Daarmee werd natuurlijk niet letterlijk bedoeld dat de straten van mannen waren, of dat alleen mannen de straat op mochten. Die ‘Heeren’ waren de regenten, de stadsbestuurders, die verantwoordelijk waren voor de stad en dus ook voor de veiligheid van de bewoners. In de patriarchale cultuur van vroegmodern Amsterdam zagen de regenten zichzelf als een soort vaders, die over de stad heersten zoals een vader over een gezin. Dus hoewel ‘iedereen met alle gerustheid langs Heeren Straten’ moest kunnen, was dat wel vanuit een ideaalbeeld van mannelijke macht bedacht, vanuit het paternalistische beeld waarin de rest van de maatschappij moest worden beschermd. De ordinantie van het stadsbestuur laat de complexiteit van straten goed zien. Aan de ene kant is er het ideaalbeeld dat de straat voor iedereen is, maar aan de andere kant is dat in de praktijk nooit echt zo. Lees verder...
Bob Pierik is als historicus gespecialiseerd in stadsleven. Hij promoveerde in 2022 aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift Urban Life on the Move. Hij woont en werkt in Amsterdam, maar net als veel Amsterdammers uit de zeventiende en achttiende eeuw is hij import-Hollander; hij is geboren en getogen in Zwolle en studeerde geschiedenis en filosofie in Den Haag, Leiden en Amsterdam. Hij schreef onder andere voor De Groene Amsterdammer en voor Elsevier Weekblad.
REDACTIONEEL
Gijsbreghts raadplaat…
Nieuwe raadplaat voor week 42
1. Waar staat dit 3000 kilo zware 'dier' dat af en toe uit z'n kooi mag?
Rembo. Staat in het Rembrandtpark en is in 2005 gemaakt door Bastienne Kramer.
Een 'hufter-wanted' beeld.
Foto: Buitenbeeld in beeld
Een hufterwanted beeld
Het beeld is in 2005 geplaatst in het Amsterdamse Rembrandtpark en is drie meter twintig hoog. Het is gemaakt van groen geglazuurde keramiek met een gedetailleerde versiering op de huid, gebaseerd op de Friese kerfsnede. Bastienne heeft met dit kunstwerk een zichtbare, letterlijk en figuurlijk beweeglijke vertaalslag gezocht voor het verschijnsel vandalisme in de openbare ruimte. Elke keer als de oppervlakte van Rembo beschadigd wordt, zal op die plaats een camouflagevlek van brons in de huid van het beeld ingelegd worden. Het kunstwerk verandert dan in de loop der tijd gedeeltelijk in een bronzen beeld! Het relatieve van de huidige verschijning wordt geaccentueerd en de verandering tot kwaliteit en meerwaarde verheven. Door oneigenlijke inzet van ambachtelijke technieken binnen een beproefde vormentaal voegt Bastienne het vertrouwde en het bevreemdende van culturele en maatschappelijke afspraken, uitingen en stijlen bij elkaar. Stadsdeel Slotervaart heeft Bastienne gevraagd in het ontwerp rekening te houden met vernielzucht in de omgeving van het park! En dat deed zij!
Goede oplossingen kreeg ik van Jos Mol, Otto Meyer, Kees Huyser, Anthony Kolder, Anneke Huijser, Kees Dalmeijer, Mike Man, Adrie de Koning, en Hans van Efferen.
Tuschinski vs. Heijman de Jong: ruzie in de tent
Tussen alle namen die Abraham Tuschinski in zijn speech bij de opening van zijn nieuwe filmtheater noemde ontbrak de belangrijkste, namelijk die van architect Heijman Louis de Jong die het gebouw ontworpen had. Die eer trok Tuschinski volledig naar zich toe, zwaaide de ontwerpers van het interieur vluchtig wat lof toe en verzweeg de bijdrage van zijn steun en toeverlaat in de eerste moeilijke jaren van aankoop en sloop van meer dan 30 huisjes in de Duvelshoek, vervaardiging van de bouwtekeningen en de onderhandelingen met de gemeente Amsterdam. Alleen de uitvoerend architect tijdens de bouw, de Rotterdammer D.C. Klaphaak, nam het tijdens een interview voor De Jong op. "Op alle bouwtekeningen, volgens welke het theater gebouwd is, staat onderaan de naam H.L.de Jong”.
Foto: Thomas Laconis via Wikipedia
Tuschinski (foto) had zijn basis in Rotterdam waar hij al een theater gebouwd had. In de jarenlange aanloop naar de verwezenlijking van nog zo’n theater in Amsterdam schakelde hij de hulp in van architect De Jong. Dat was een geloofsgenoot van hem, maar belangrijker: min of meer tweede garnituur en dus goedkoop. Ook de keuze voor de Duvelshoek had diezelfde reden: dat kon nooit duur worden want het waren allemaal krotten. De Jong meldde zich in 1917 bij de gemeente Amsterdam als “gemachtigd zijnde en handelend voor zijn principaal A. Tuschinski”. Onderwerp was de sloop van 31 krotten t.b.v. een nieuw theater met een oppervlak van zo’n 500m2.
De Jong (foto) had zijn vingers in een wespennest gestoken, in een competentiestrijd tussen twee topambtenaren van huisvesting (tégen) en Publieke Werken (vóór). PW zag de mogelijkheid de buurt aanzienlijk verbeteren en Huisvesting zag 31 woonhuizen verloren gaan in een tijd van grote woningnood. De strijd tussen beide heren ziekte maand na maand door en pas toen burgemeester Tellegen zich uitsprak voor sloop en verbetering van de buurt gaf de man van huisvesting zich gewonnen.
Tuschinski in Rotterdam was radeloos. Hij had ongeveer ƒ700.000 besteed aan de aankoop van de 31 panden, maar dat leverde nog steeds geen revenuen op. Hij smeekte De Jong om zich in te spannen de zaak niet verder te laten vertragen. De Jong schreef in een brief aan B&W dat Tuschinski door de trage besluitvorming dreigde failliet te gaan. In de zomer van 1918 ging de Raad akkoord. Intussen stond onder elk document van de onderhandelingen met B&W De Jong’s handtekening als gemachtigde.
Tuschinski en De Jong waren er nog lang niet. De betrokken huurders in de Duvelshoek waren geen doorsnee inwoners. Toen hen eenmaal aangezegd was dat ze moesten vertrekken uit hun pand reageerde niemand. Als ze eruit moesten zou de nieuwe eigenaar eerst moeten toezien dat ze ergens heen konden. Bood De Jong (namens Tuschinski) ze geld om te verhuizen, dan wilde de buurman dat minimaal ook maar liefst meer. Tegelijk plaatste Tuschinski advertenties in de dagbladen waarin hij opschepte over zijn prachtvolle filmtheater, terwijl De Jong zich in bochten wrong om de mensen uit hun huizen te krijgen. Daar ging veel geld in zitten: per huis tussen ƒ500 en ƒ2000. Tuschinski, hoog en droog in Rotterdam, gaf alleen interviews over zijn bouwplannen en wilde hoogstens kwijt dat de Duvelshoekers hem met de dood hadden bedreigd.
Foto: Jacobus van Eck via Stadsarchief Amsterdam
In het najaar van 1918 was het zover. Er stond rond het bouwterrein, inmiddels vrij van opstallen, een hoge schutting. Het werk kon beginnen en De Jong diende zijn rekening in voor zijn werkzaamheden in de voorbereiding. Nu haakte Tuschinski af omdat hij terugschrok voor de hoogte van de rekening. Hij vergoedde alleen de werkzaamheden als architect en niet de tijd en het geld die De Jong had besteed. Uiteraard schoot dat De Jong in het verkeerde keelgat en hij eiste volledige betaling. Het precieze verweer van Tuschinski is niet geboekstaafd en evenmin om welk bedrag het uiteindelijk ging. De Jong startte een procedure maar zelfs de uitkomst daarvan weten we niet, alleen dat Heijman de Jong in 1931 failliet ging, na jaren van marginaal bestaan die hij als architect achter de rug had.
Op het kaartje hierboven staat de bioscoop gemarkeerd in rood, met een bepaald bescheiden front in de Reguliersbreestraat 26-28 maar doorlopend tot de Reguliersdwarsstraat. De andere grote nieuwbouwprojecten zijn de broodbakkerij van Paul C. Kaiser en de Galeries Modernes. Van de Duvelshoek is nog maar weinig over.
Alle poeha van Tuschinski over wat hij daar op poten had gezet, dienen we te nuanceren. Hij decreteerde en de ingehuurde specialisten moesten het mogelijk maken. Letterlijk elk detail van het theater werd op zijn bureau beoordeeld maar het ontwerpen en de verwezenlijking gebeurde door kunstenaars die tot vandaag soms nauwelijks bekend zijn. Soms kwamen tekeningen afgekeurd maar zonder uitleg bij de maker terug. Overnieuw! Tuschinski wilde bijvoorbeeld een theater met balkons maar er mocht geen pilaar onder te zien zijn. De Jong ontwierp de balkons zodanig dat ze tot vandaag geen ondersteuning nodig hebben. Ook na de opening van het theater in 1920 bleven de werkzaamheden doorgaan. Tot na 1930 werd er gesleuteld aan het interieur en veel van de ‘typisch Tuschinski’ ornamenten stammen pas van die laatste periode.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
+
Het is dat de naam van een achterkleinzoon Winston van firmant Hersch Gerschtanowitz (re) nu nog rondzingt zodat die naam nog enigszins vertrouwd klinkt, maar van de derde firmant Hermann Ehrlich (li) weten we alleen dat diens echtgenote Jet twintig jaar lang de maîtresse van Tuschinski (mi) was. Tanya Commandeur heeft er een boek over geschreven dus als u uw walging op peil wilt houden…
Van Heijman de Jong kennen we een klein aantal bouwwerken die vermeldenswaardig zijn. We laten er hier een paar zien: De Lairessestraat 104-128 en 142-172 en Herengracht 613.
De Amsterdamse Joffers -4: Jo Bauer-Stumpff
Johanna Stumpff (1873-1964) werd geboren in een artistieke familie. Haar vader en broer schilderden eveneens. Zelf twijfelde ze nog even of het muziek zou worden of toch schilderen. Haar vader was dirigent en zakelijk leider van het Parkorkest. Zij behaalde haar middelbare akte tekenen op de Normaalschool van Molkenboer. Op de academie studeerde ze samen met de eerder genoemde Lizzy Ansingh, Maria van Regteren Altena en de nog te noemen Coba Ritsema onder professor August Allebé.
Ze begon in de tekenklas maar verkaste na een jaar naar de schilderklas. Na de academie had ze even een eigen atelier op de Herengracht maar verhuisde al snel naar een pand aan het Singel waar Coba Ritsema ook een atelier had.
In 1902 huwde zij de kunstschilder en oriëntalist Marius Bauer en gaf na enige tijd haar carrière op om een toegewijd huisvrouw te kunnen zijn. Ze ging zelfs zover dat zij haar werk dat nog in haar bezit was te vernietigen.
Het echtpaar ging in Aerdenhout wonen, maar in 1916 keerden zij weer terug naar Amsterdam waar ze later naast dat van haar man een eigen atelier kreeg in een groot huis aan de Oranje-Nassaulaan (Willemspark). In 1925 begon zij weer te tekenen, daarna aquareleren en pasteleren en in 1932, na de dood van Marius Bauer, wijdde zij zich weer volledig aan de schilderkunst.
Het huwelijk van het echtpaar was kinderloos gebleven. In Amsterdam maakte zij kennis met schilders als Willem Witsen en Isaac Israëls, vrienden van Marius Bauer. Ook pakte zij de draad weer op met haar studievriendinnen.
Door het samenleven met de schilder Bauer was het werk van Jo bedachtzamer, doorleefder en mild van toon geworden. Ze had dan wel tientallen jaren niet meer geschilderd, een rasartiest blijft met een schildersoog kijken, componeren en in gedachten op papier of doek brengen. De aquarellen
en pastellen (hieronder) zijn daarentegen levendig en kleurrijk. Zij bewonderde het werk van de Franse impressionisten en in het bijzonder was zij weg van de interieurs van Vuillard.
Op aanraden van vriendin Coba Ritsema ging zij in 1935 zelfs exposeren. Het is in deze jaren dat Jo Bauer tot de Amsterdamse Joffers gerekend gaat worden. In Westhove kwam ook mede-joffer Betsy Westendorp-Osieck wonen.
Omdat ze het huis veel te groot vond, verhuisde
ze naar een appartement in de De Lairessestraat (Gebouw Westhove). Daar werkte zij erg gedreven, als wilde zij de verloren jaren inhalen. Daar bracht ze ook de oorlogsjaren door die ze doorkwam door interieurstukken (vleugel) en voorwerpen uit de verzameling van het echtpaar te verkopen.
In 1952 ontving Jo Bauer-Stumpff een gouden medaille van Arti & Amicitiae voor haar hele oeuvre. Zij bleef steeds werken in een laat-impressionistische stijl, maar wist zich op hoge leeftijd nog te vernieuwen, gezien haar palet dat steeds lichter en kleurrijker werd.
Jo Bauer was en bleef kritisch op haar eigen werk. Bekend is dat zij kort voor haar dood in 1964 opnieuw een groot aantal werken heeft vernietigd.
YouTube: Vrouwen schilderen - 1955
Deze week honderd jaar geleden
Maandag 15 oktober 1923 - Opening van een Consultatiebureau voor Zuigelingen (Zuigelingenzorg) op het Waterlooplein. Wethouder van Openbare Gezondheid Isidoor Vos heeft het om kwart over twaalf geopend. Dr. Vos schetste, na er op gewezen te hebben dat de gemeente zuinigheid heeft betracht in dit kleine, knusse [maar geheel houten] gebouwtje, hoe dit deel van sociale bemoeiing van het Amsterdamse gemeentebestuur geweldig is uitgegroeid en tot een van de dankbaarste en sympathiekste onderdelen van de GG&GD is geworden.
De consultatiebureaus zijn vooral bedoeld om borstvoeding te propageren.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Woensdag 17 oktober 1923 - De Gemeenteraad keurt het voorstel van B&W goed om binnen de Publieke Werken - naast de Woningdienst - een Dienst Grondbedrijf te creëren. De dienst zal zich bezighouden met de uitgifte en verkoop van gemeentelijke grond. Hoofdmoot van het werk wordt het beheer van de zogeheten Rentegevende Eigendommen, waarover raadslid Gulden een opmerking plaatsen wil en wel over de hoogte van de erfpachtcanons voor arbeiderswoningen. Dat was slechts een opzetje voor wethouder van PW Jan ter Haar Jr. (CHU - foto) om diens voorgekookte speech te kunnen afsteken.
De eerste directeur wordt W.A. de Graaf maar dan is het intussen al 1926.
Foto: Fotoarchief Eerste Kamer
Donderdag 18 oktober 1923 - Justitie doet een inval in het kantoor van de Brusselsche Bank, Beursstraat 9. De bank wordt verdacht van grootscheepse zwendel met aandelen en obligaties die ze aan klanten sleten en die na enige tijd geen lor waard bleken te zijn. De twee directeuren Bridée (Schoten) en De Jong (Amsterdam) zijn verdwenen, naar men aanneemt ergens ondergedoken in Brussel. Vooral op agrariërs hadden de heren het voorzien, met de smoes dat ze aandelen Danabu (Roemenië) die eigenlijk op 200% stonden voor 170% aanboden. Het geld dat ze binnenhaalden werd besteed aan een eenmalige en fictieve uitbetaling van dividend wat de slachtoffers moest verleiden er nog meer van te kopen. Slachtoffers zijn gesignaleerd van Zuid- tot Noord-Nederland. De volgende truc was het in bewaring nemen van effecten als onderpand voor bij nader inzien waardeloze aandelen die voorgesteld werden als zeer winstgevend. Als ze later toch niet zo succesvol bleken, dienden de bezitters het verlies bij te betalen, anders zouden hun ingebracht aandelen verkocht worden. Tot slot - voorlopig - was een zwendel met zgn. plakzegels aan het licht gekomen. Justitie was de jacht op de bank en de 'bankiers' begonnen.
Foto: Coll. Het Leven
Oude afleveringen
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2023. De keuze 2014 t/m 2022 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
Foto: Buitenbeeld in beeld
