Door zijn afwijkende uiterlijk is de Leidsepoort een vreemde eend in de Amsterdamse bijt. De ontwerper Daniel Stalpaert was van huis uit geen architect, meer een stedenbouwkundige die gewend was rechte lijnen op een tekentafel te produceren. Dat is aan de rechtlijnigheid van de poort goed te zien. De poort heeft er precies 200 jaar gestaan, van 1662 tot 1862. De toegang tot de stad vond daarna plaats via de Leidse Barrière die er maar 20 jaar was.
Op de foto staat achter de poort
de schouwburg aan het Leidseplein, geheel van hout gebouwd.
Op de litho hieronder de Leidse Barrière en de van een stenen schil voorziene schouwburg. Dat ging alsnog fout: in 1890 fikte de boel af en in 1894 werd een nieuwe Stadsschouwburg geopend.
Foto en litho: Stadsarchief A'dam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Adrie de Koning, Ria Scharn, Anneke Huijser, Jos Mol, Anthony Kolder, Han Mannaert, Marike Muller, Mike Man, Kees Dalmeijer, Otto Meyer, Harry Snijder, Hans van Efferen, Peter Waagen, Hans Olthof,
Fotoquiz 2: Wat? Waar?
Dit wordt een geval van nu, een eeuw terug en vele eeuwen terug.
1. Welke brug is dit?
2. Welke gebouw staat er achter?
3. Voor welke instelling kwam dit gebouw in de plaats?
Klopt! Deze foto heeft u eerder in de quiz kunnen zien. Niet dat dit een garantie was voor een hele reeks goede oplossingen.
We kijken hier over de Nieuwe Prinsengracht naar de Stadstimmertuin, in dit geval de Stratenmakerswerf. De molen is De Eendracht, die op een smalle strook land tussen Amstel en Onbekendegracht stond. De molen werd in 1876 afgebroken om plaats te maken voor Theater Carré.
De Eendracht was eigendom van de stad en werd verhuurd. Hij maalde in z'n laatste jaren als de Roosenboom voor een particulier, na van 1766 tot 1830 als Binnen Tuchthuismolen verfhout gemalen te hebben voor het Rasphuis. Daarvóór maalde de molen koren en heette 't Land van Belofte (zie plattegrondje 1724 hieronder).
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Adrie de Koning, Ria Scharn, Marike Muller, Anneke Huijser, Jos Mol, Anthony Kolder, Otto Meyer, Mike Man, Kees Dalmeijer, Hans van Efferen, Peter Waagen, Han Mannaert, Harry Snijder, Hans Olthof,
Fotoquiz 3: Waarom? Hoezo?
OK, links is er niet veel meer van over, maar die kade rechts is er nog precies zó. Daar is nu een terrasje en wij vragen ons af waarom we u daar nooit zien zitten.
1. Welk water is dit?
2. Links is alles gesloopt maar wat kwam er in de plaats?
Die boom... waar fotograaf Jacob Olie een paar keer voor terugkwam. Kijk maar naar de foto hieronder en zo zijn er nog een aantal in de Beeldbank. Op die hieronder is nog een stukje Eilandskerk te zien, wat meteen een indicatie geweest zou zijn in welke richting Olie zijn foto nam. Aan zo'n vroege foto van Olie had u meteen geweten dat de Zandhoek, waar Olie toen woonde niet ver kon zijn. Hij moest door het procedé op een holletje naar zijn doka om de foto te ontwikkelen. Dit is het Bickersplein. Olie keek in het verlengde van de Eilandsgracht. We hebben afgeleerd om klakkeloos de eerste ingeving "Bickersgracht" als antwoord aan te nemen. Er moet eerst gecontroleerd worden, zeker als de meningen van de deelnemers uiteenlopen. Het woonhuis met lijstgevel tussen twee pakhuizen - links van de boom - is overtuigend herkend als staand aan de Haarlemmer Houttuinen op de foto daaronder (pijl). Daarom moet het water ervoor de Eilandsgracht zijn en niet de Bickersgracht.
Foto's: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Anneke Huijser, Arjen Lobach, Ria Scharn, Jos Mol, Anthony Kolder, Mike Man, Han Mannaert, Marike Muller, Otto Meyer, Hans van Efferen, Peter Waagen, Harry Snijder,
Fotoquiz 4: Zoektocht
Dat waren nog eens tijden in Amsterdam. Hier werd gewerkt en intensief gebruik gemaakt van de openbare ruimte.
1. Aan welke straten staat het hoekpand in het midden van de foto?
De fotograaf maakte op dit punt meer opnamen, bekeek ze en maakte er een fotocollage van. Dat is NIET te vinden in de Beeldbank, maar circuleert wel op het internet, o.a. in dit domein.
2. Kunt u ons een link (internetadres) sturen naar de collage waar deze foto in voorkomt?
Dit is de Zwanenburgwal en fotograaf Andries Jager stond ter hoogte van de brug in de Staalstraat en keek naar het noorden. De wipbrug rechts (1) ligt over de Houtgracht. De volgende vraag ging over de brug (2) die over de Sint Anthoniessluis ligt. Wij beweerden dat dit een vaste liggerbrug was. Die kwam er in 1876 voor de paardentram van de AOM, maar er zijn ook betere foto's van Jager waar dit nog een dubbele wipbrug is. Omdat de naamgeving met de bijbehorende jaartallen niet voor iedereen duidelijk is, hebben we ook oplossingen met Zwanenburgwal goed gerekend maar dat betrof in feite de naam van de kaden ter weerszijden tot aan de brug. Ten slotte weet u nu ook dat zich links een brug (3) over de Raamgracht moet bevinden.
Op beide foto's hieronder de situatie van brug#287, links als dubbele wip (tot 1876) en rechts als liggerbrug (na 1876).
Dat u niet kunt dichtvaren op de beschrijvingen in de Beeldbank bewijzen de dateringen van beide foto's: links ±1920 en rechts 1x ±1867 en 1x ±1891. Alleen dat laatste kan kloppen.
Foto's en kaart: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Ria Scharn, Anneke Huijser, Anthony Kolder, Jos Mol, Han Mannaert, Adrie de Koning, Mike Man, Kees Dalmeijer, Otto Meyer, Hans van Efferen, Harry Snijder,
en dan nog even over...
...een hulpvraag van jaren geleden. Wij kregen met de nodige vertraging het antwoord toegezonden. Het gaat hier om de Villa Casparus in Weesp, eigendom van de familie Van Houten. Waarvoor onze dank en wij hebben deze oplossing doorgespeeld aan het Photomuseum.
REDACTIONEEL
Gijsbreghts raadplaat…
Nieuwe raadplaat voor week 38
... en dat is best een moeilijke. De vragen bij deze foto zijn:
Góéde oplossingen kreeg ik van: Adrie de Koning, Kees Dalmeijer, Anneke Huijser,
Kees Huyser, Anthony Kolder, Otto Meijer, Jos Mol, Mike Man, Hans van Efferen en Hans Olthof
1944: vordering trams door Duitsers
Door de aanhoudende bombardementen op Duitse steden in de laatste oorlogsjaren
was het tramwagenpark daar danig uitgedund. Voor de aanvulling werden in bezette landen trams gevorderd en Amsterdam bleef niet gespaard. De GVB (heet sinds 1943 zo) moest in het kader van het Reichsleistungsgesetz 20% van elk serie van een wagentype afstaan maar kreeg daar zowaar voor betaald. In totaal verdwenen 77 motorwagens en 56 bijwagens naar Duitse steden. De GVB mocht zelf indelen welke wagens werden afgestaan. De 316 van de foto links ging met wagens 317, 318 en 320 uit een serie van 20 zgn. Stoeltjeswagens naar Dortmund.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Gek als we zijn op afbeeldingen die illustreren wat we beweren, vinden we het jammer dat er geen foto bekend is van Amsterdams materieel in Duitse steden. Wat de site amsterdamsetrams.nl wèl heeft is een foto van het repatriëren van de meeste wagens na de oorlog.
Dat ging overigens niet zonder slag of stoot; er was immers voor betaald?! Het afgedwongen 'vriendenprijsje' zal geholpen hebben de Duitsers op andere gedachten te brengen. De meeste wagens zijn per spoor naar Nederland teruggebracht. Op de foto zijn de bijna totaal vernielde 317 en de 318 afgeladen op station Haarlemmermeer op 11 mei 1946. Van de vier gevorderde wagens heeft alleen de 316 nog tot 1950 dienst gedaan, de 317 werd meteen gesloopt en de 318 en 320 in 1949. De 316 werd in 1955 met de rest van de overgebleven wagens van de serie gesloopt.
Foto: P.H.Kiers (Geheugen van de Amsterdamse Tram)
De serie 301-320 van de GTA had een bepaald avontuurlijke geschiedenis achter de rug. Als je alles bij elkaar optelt heeft de serie ook een ongelooflijke staat van dienst, van 1911 tot 1955. De serie werd in 1910-'11 geleverd als bijwagens 401-420 en in 1914 omgebouwd tot motorwagen. De ombouw was iets duurder dan de aanschaf: respectievelijk ƒ5290 en ƒ4800-5100.
De koosnaam Stoeltjeswagen volgde uit een opstelling van de zitbanken op de wijze zoals bij de open paardentrams al populair bleek: i.p.v. twee langsbanken een serie korte dwarsbanken met omklapbare rugleuningen zodat de passagiers altijd vooruit konden rijden, maar gezelschappen ook tegenover elkaar konden zitten. De drie grote zijramen met licht gebogen bovenzijde konden naar beneden geschoven worden wat de wagen tot een 'open' wagen transformeerde. In jargon een 'seizoenswagen'. In 1919-'20 kregen de balkons aan beide zijde een deur, we nemen aan tegen de tocht. In de oorlogsjaren zijn de houten 'zijbaanschuivers' verwijderd en daarna nooit meer teruggekeerd. Dat was geen gevolg van houtroof door het publiek maar omdat de wagens klem liepen op het wegdek als de rails tijdens de oorlogsjaren verzakten door achterstallig onderhoud.
Over de geschiedenis van deze serie bestaat een zeer gedetailleerde pagina van traminfo.nl.
Foto: GTA/GVB
Het Amsterdam van Herman Misset -11
We hebben het - geloven we - eerder over de roemruchte 'Kist Misset' gehad. Misset zelf schepte op over de inhoud van zijn kist, dat hij van de hele toenmalige stad schetsen had van geveldetails die de moeite waard waren. We vonden recent een foto uit 1985 in de Beeldbank met de kist nog gevuld met de (meer dan 1000) schetsen. Die zijn er inmiddels uit verwijderd, gescand en conform de richtlijnen van het Archief opgeborgen. Alle schetsen zijn dus vandaag in de Beeldbank op te zoeken en komen ook regelmatig naar voren tijdens zoeken daarin.
Dat is een mooie gelegenheid om eens de inhoud te vergelijken met bekende aquarellen en foto's van de situatie.
Hier volgen er een paar.
Foto: Ino Roell / SAA
In 1902 besloot het Algemeen Handelsblad dat het tijd werd voor een forse nieuwbouw waarin alle afdelingen van de krant samen een plaats konden krijgen, inclusief de drukkerij. Op de aquarel hierboven zijn de toenmalige gebouwen te zien die toen in gebruik waren, namelijk dubbelpand Nieuwezijds Voorburgwal 236-238 en nr.240, grenzend aan de steeg Keizerrijk. In de bouwplannen werd ook al nummer 234 betrokken, de halsgevel rechts van het oude kantoorpand.
In de Kist Misset vinden we de schets links waarop nog niet de loopstraat over het Keizerrijk is te zien. Tijdens de bouw zou de redactie namelijk gebruik maken van het pand 242 dat tussen de stegen Keizerrijk
en Kaatsbaansteeg stond en er zal zo het een en ander te verhuizen zijn geweest. Nr.242 zou later de plek van het journalistencafé Scheltema worden. Het verschil tussen schets en aquarel is de loopstraat over het Keizerrijk, waarschijnlijk om de verhuizing van de kantoren 'intern' te houden.
Alle afbeeldingen: Stadsarchief Amsterdam
Op de foto's hierboven de situatie voor de demping die vanaf 1883 plaatsvindt. De krant had toen een oplage van 9000 (1882) en was daarmee het grootste dagblad van Nederland. Op de foto rechts de nieuwbouw van 1903.
De architect daarvan was Ed. Cuypers. De nieuwbouw kwam in de plaats van de nummers 234 t/m 240.
Tot in de 19de eeuw was de Plantage dé plek in Amsterdam voor goedkoop vertier en wandelen in het groen. Over louche kroegen en de duistere praktijken in Eik en Linde hadden we het eerder. Het was ook de locatie van menig zomertheater, een fenomeen dat ontstond door de gewoonte langdurige zomerse onderbrekingen van het theaterseizoen te houden, eigenlijk nog steeds de gewoonte. De acteurs en artiesten hadden die maanden geen inkomen en daarom organiseerden zij met wisselend succes zomertheaters in tenten en houten bouwsels. Vaak aan de rand van de stad of... in de Plantage. In het kielzog daarvan startte Abraham van Lier van het Grand Theatre in de Amstelstraat in 1869 een houten zomertheater (tekening), eerst aan de Buitensingel maar hij verhuisde het in 1875 naar de Plantage Franschelaan.
Tekening via Amsterdamhv.nl
Hij had daar zoveel succes mee dat de houten barak in 1879 'versteend' werd, naar ontwerp van architect Yme Bijvoets. Tot 1892 voerde de familie Van Lier het bewind, toen de bespeling uitbesteed werd aan de Vereniging Het Nederlands Toneel. In 1895 ging de directie over in handen van Stoel en Spree en werd de naam gewijzigd in Plantage Schouwburg. Financieel ging het blijkbaar niet geweldig want in 1898 besloot alweer een nieuwe directie het grote voorplein te verkopen aan de Diamantbewerkers Bond van Henri Polak. Die bouwde voor de neus van de schouwburg zijn ANDB-paleis en de toegang tot de schouwburg verhuisde naar een gang ernaast. In 1938 is de schouwburg afgebroken, het toegangspoortje aan de Henri Polaklaan 9 is er nog.
Schets: Herman Misset 1905 / Stadsarchief Amsterdam
Dinsdag 18 september 1923 - Grote brand bij Werkspoor op Oostenburg. Gelukkig was er speciale bewaking bij de in aanbouw zijnde kruiser Sumatra op het terrein. De wacht zag 's nachts kwart over 1 vlammen uit de verzinkerij komen en waarschuwde de brandweer. De verzinkerij was ondergebracht in een houten loods die binnen de kortste keren in lichterlaaie stond. In de loods is een vuur dat dag en nacht blijft branden maar voor de avond en nacht alleen gelaten wordt. De brandweer kwam met groot materieel in actie maar kon al snel afschalen. Het vuur had zich inmiddels wel uitgebreid naar de pijpenloods direct naast de verzinkerij. Doordat zink en metalen pijpen het vuur niet verder aanwakkerden viel de schade mee, alleen beide loodsen (de lage op de foto) gingen voor een deel verloren.
Het telegramadres 'Werkspoor' werd in 1929 pas de officiële naam van het concern. Voor die tijd was dat Koninklijke Nederlandsche Fabriek van Werktuigen en Spoorwegmaterieel.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Zaterdag 22 september 1923 - Eerste Wielerwedstrijd in het Vondelpark. De bedoeling is geld op te halen voor renovaties aan het park. Het programma begint om 9 uur met 'races' voor kleuters op loopfietsjes. Een ander onderdeel is de wedstrijd voor dikke-banden-fietsen van tieners. Waar doet dat ook alweer aan denken...? Hieronder het parcours van de uiteindelijke criteria met ook een onderdeel voor vrouwen. Klik hier voor de site van de Ronde van Amsterdam met flitsen van de wedstrijd in de banner.
Afb: rondevondelpark.nl
Oude afleveringen
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2023. De keuze 2014 t/m 2022 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
