Ook dit jaar hebben wij weer een Oudejaarsquiz samengesteld. Wij spraken daar een paar weken terug al over. Het gaat om beelden uit een film, eigenlijk een diapresentatie van 1 uur en 3 kwartier, die op YouTube staat. Zonder beschrijvingen en zonder tekstuele uitleg. Wij pikten daar 25 foto's uit die weliswaar allemaal ook in de Beeldbank staan, maar door de manier van presenteren steeds slechts fragmenten laten zien. Bij elke foto een vraag waarop slechts één naam of woord als antwoord verwacht wordt. Voor alle deelnemers die er prijs op stellen hele beschrijving te kopi ëren: doe dat deze keer niet! We gaan niet in die tekst zoeken naar de gevraagde naam, maar rekenen het antwoord fout. Neem een kijkje via deze link. Inzenden vóór 23 december. Zoals gebruikelijk wordt onder alle inzenders die minimaal 20 foto's goed geraden hebben een proefabonnement op Ons Amsterdam verloot.
Fotoquiz 1: Plaatje
Wanneer een mensenmassa op de been is, valt er veel van de omgeving weg. Herkent u waar dit is?
1. Welke straat/gracht/kade ziet u hier in de voorgrond?
Wij zien een brugleuning en hebben die met een rode pijl gemarkeerd. Die hoort bij een brug.
De eindeloze rij pakhuizen beperkte de keus aanzienlijk. In welke volgorde u ze ook afliep, op een gegeven moment kwam u toch bij de Brouwersgracht uit. De steeg in het midden van de foto is de Mouthaansteeg.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Kees Huyser, Marike Muller, Otto Meyer, Peter Waagen, Jos Mol, Mike Man, Han Mannaert, Kees Dalmeijer, Hans van Efferen, Hans Olthof,
Fotoquiz 2: Wat? Waar?
Dit pand is veranderd; schoenmaker en pothuisje zijn verdwenen. Het mooie snijraam en de dubbele deur zijn gebleven.
Dit is de Prinsenschool in de oorlogsjaren: Nieuwezijds Voorburgwal 282-282a. Het is van oorsprong een dubbel woonhuis, sinds een verbouwing in 1725 onder een gezamenlijke rechte lijst met toen nog een eigen ingang. Het linkerdeel werd Het Rechte Cromhout genoemd. Het was een smal pand van twee ramen breed. Het smalle huis is nu nog in de gevel te herkennen. Veel burgemeesters hebben in de panden gewoond, het bleef tot 1835 in eigendom van de familie Bicker. Daarna huisde er de Prinsenschool en daaropvolgend theater Tingel Tangel. Stadsherstel nam dit pand van de gemeente over zodat het huidige gebruik, het theater Betty Asfalt Complex van Paul Haenen en Dammie van Geest, in het pand kan blijven.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Bewoning tijdens oorlogsjaren
Bewoner Tineke Strobos en haar moeder hielpen in de Tweede Wereldoorlog meer dan honderd Joden aan een onderduikadres in het pand waar nu het Betty Asfalt Complex in zit. Tineke overleed in 2012, op 3 juni van dat jaar werd een plaquette aangebracht.
Het huis was groot genoeg om een aantal onderduikers te herbergen, doorlopend zaten er maximaal vijf mensen die om wat voor reden dan ook op de vlucht waren voor de nazi's die ons land in een ijzeren greep hielden. Uit officiële tellingen is gebleken dat door toedoen van de dames ruim honderd mensen uit handen wisten te blijven van de bezetter, helaas werden sommigen later alsnog opgepakt, maar nooit in het huis van Tina. Ook verstopte zij van de Duitsers gestolen wapens voor het verzet.
Maar Tina deed meer, zij was ook actief bezig met het verzet tegen de Duitsers, zij vervalste voedselbonnen en ook enkele persoonsbewijzen schijnen van haar hand te zijn. Zoals veel vrouwen in het verzet werd zij ingezet als koerierster, zij bracht wapens, zendapparatuur en radio's weg.
Foto & info: Stadsherstel
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Kees Huyser, Ria Scharn, Jos Mol, Marike Muller, Peter Waagen, Otto Meyer, Mike Man, Han Mannaert, Kees Dalmeijer, Hans van Efferen, Hans Olthof,
Fotoquiz 3: Waarom? Hoezo?
Een markant pand met beelden boven de ingangsdeur en op de balustrade. Dat moet te vinden zijn.
1. Wat is het adres van dit pand?
Dit is het soort panden dat een naam draagt, in dit geval die van de opdrachtgever.
2. Wat is de naam van het pand?
3. Wie was de architect van het pand?
4. Welke bekende familie had hier het kantoor van het familiebedrijf gevestigd?
Onmiskenbaar een foto van Bernard Eilers. We kijken naar een deel Prinsengracht tussen Leliegracht en Prinsenstraat waar ook de brug (#60, de Prinsensluis) in de verte voor ligt.
Ja, dan het schrikhek. Voor de mensen die nog nooit van een schrikhek hebben gehoord, misschien kent u alleen de moderne vorm met rood-witte vlakken in pijlvorm die u aanraden liever de pijlen te volgen dan rechtdoor te rijden, omdat dit u slecht zou bekomen (kanaal, spoorbaan, enz.).
Nou, dat geldt voor de rechte stukken brugleuning voor zijstraten en dergelijken ook. In dit geval stond het hek voor de uitrit van de brandweerkazerne in het pand van het voormalige Nieuwezijds Huiszittenhuis.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Anneke Huijser, Ria Scharn, Marike Muller, Anthony Kolder, Otto Meyer, Mike Man, Jos Mol, Han Mannaert, Kees Dalmeijer, Peter Waagen, Hans Olthof,
Fotoquiz 4: Zoektocht
Twee namen krijgt u cadeau: links een in 1930 vernieuwd pand met erkers en een firma genaamd Grafica. Rechts ontcijferen wij een vestiging van de GG&GD.
1. Welke straat/gracht/kade is dit?
2. Wat is het huisnummer van het pand met de rechte stoep?
De zoektocht vorige week was blijkbaar veel te eenvoudig. Wij hebben meer tijd besteed aan het pimpen van de foto en het bedenken van een opdracht dat de gemiddelde deelnemer aan het zoeken.
Het schip kwam hier ter gelegenheid van de Aprilfeesten van
1887 waarmee de 70ste verjaardag van koning Willem III werd gevierd. In de Herengracht werd een schuit opgebouwd tot deze vrijmoedige replica van een VOC-schip. Over schrikhekken gesproken: dat op de foto staat voor de Nieuwe Spiegelstraat. Dan weet u meteen waar de 'Willemijntje' (naam stond ook op de vlag) afgemeerd lag. Het monstrum was een ontwerp van architect Gosschalk. Hij was de bedenker van de kampagne in twee etages, meer een flatgebouw.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Adrie de Koning, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Kees Huyser, Jos Mol, Ria Scharn, Marike Muller, Anthony Kolder, Peter Waagen, Otto Meyer, Mike Man, Harry Snijder, Han Mannaert, Kees Dalmeijer, Hans Smit, Hans van Efferen, Hans Olthof,
Nieuwe opzet weekkrant 2024
Uw webmaster heeft al een jaar een nieuwe taak erbij: mantelzorger voor zijn echtgenote. Poetsen, wassen en koken vragen tijd die ten koste gaat van de inhoud van de krant, wat regelmatig tot slordigheden leidde. In de nieuwe opzet in het nieuwe jaar zal de inhoud mede door anderen verzorgd worden. Eén daarvan kent u al: Gijsbreght. Eens per drie weken worden column en raadplaat verzameld met een iets uitgebreidere informatie over het onderwerp van de column. De week erop krijgt u de gebruikelijke bijdrage van uw webmaster met hopelijk interessante artikelen over historisch Amsterdam. De derde week wordt een verrassing waarop u nog een paar weken zult moeten wachten. De fotoquiz wordt afgeslankt; we herstellen het gemis aan uw eigen inbreng in de vorm van uw voorstel voor de wekelijkse opgave. De snelste inzender zal uitgenodigd worden om een nieuwe opgave te bedenken, zoals u uit het verleden nog kent. Als tweede opgave zal de webmaster een zoekopdracht geven en die gaat iets moeilijker worden dan die van vorige week.
Belangrijk is nog dat ook de vorm van de krant wijzigt. U krijgt een opsomming van onderwerpen met een link naar het in PDF-vorm opgemaakte artikel. U ziet het misschien niet zo, maar ook dat spaart uiteindelijk tijd.
Hieronder nog de rest van het project met iets meer omgeving.
Foto's: hoort u volgende week
Oplossing raadplaat van week 48
1. Westlandgracht
2. Ontworpen door Guido Hermans en gerealiseerd door Grijsen Park & Street Design
Foto: Grijsen
Goede oplossingen kreeg ik van Anthony Kolder, Anneke Huijser, Jos Mol, Mike Man, Kees Dalmeijer en Kees Huyser.
Nog meer Mokumse Megabanken
Een deel van de 170 meter lange bank in het Houthavenpark.
In dat park is nu altijd genoeg plek om even te zitten. Opgeteld 170 meter lang is deze bank,
die bestaat uit vier delen. Buurtbewoners bedachten het thema ‘ongedeelde buurt’ voor het kunstwerk,
gemaakt door omgevings-kunstenaar Marjet Wessels Boer die een atelier heeft in de Houthaven. Op de
bank moeten zowel bewoners van de nieuwbouwwijk Houthaven als de Spaarndammerbuurt kunnen
verpozen en elkaar ontmoeten.
Foto: Richard Mooyman
Genieten aan de Sloterplas op grote zitmeubels. Vijf grote banken sieren de zuidwestelijke oever. Een samenwerking van een ontwerpbureau, een producent en Caroline Elbers van de gemeente Amsterdam. Zij waren vanaf het begin betrokken bij de herinrichting van de Zuidwestoever. Samen ontwierpen ze de banken.
Foto: Grijsen
Van een centrum van de buurt naar een centrum op stedelijk niveau, dat was het streven van de transformatie van het Osdorpplein in Amsterdam Nieuw West. "We hadden eigenlijk niet gedacht dat het zou lukken", zegt landschapsarchitect Bieke van Hees over haar opdracht om die transformatie ook terug te laten komen in de verkleinde openbare ruimte van het gebied. Ze vertelt hoe ze er met haar ontwerp toch in slaagde om die ambitie waar te maken en welke rol het straatmeubilair hierin vertegenwoordigt.
Foto: YouTube
Amsterdams scheepvaart en havenactiviteit -3
De Geldersen waren en bleven het grootste gevaar voor Amsterdam. Maarten van Rossum gedroeg zich als een roofridder die er geen been in zag om met zijn legertje op rooftocht naar Amsterdam te trekken. Hij deed dat inderdaad om de paar jaar en die jaartallen zijn in de annalen gebeiteld.
Aan de oever van het IJ werd geld verdiend
wat tot allerlei goederen, houtstapels en andere obstakels op de wallenkant. Zodra er meldingen uit het achterland kwamen van de Geldersen op oorlogspad werden de gebruikers van de IJ-oever gemaand alles op te ruimen en een schutting aan de waterkant op te trekken. In de winter, als het IJ dichtvroor, werd er corvee ingesteld dat bijten moest hakken, d.w.z. de ijsvloer over een redelijke breedte kapot hakken zodat er vanuit Waterland geen legertje over het ijs de stad in kon komen. Na verdubbeling van de palingen werd er een fort in opgenomen dat we op de kaart van Cornelis Anthonisz tegenkomen.
Kaart: Stadsarchief Amsterdam
En elke keer dat de Geldersen tot de stad doordrongen, moest de Lastage het bezuren. Het lag immers onbeschermd buiten de omwalling. Daar kon de vijand bovendien de meeste schade aanrichten; in de waal lagen altijd wel schepen opgelegd of werd er aan gewerkt.
In 1508 kon het gevaar op afstand bezworen worden maar in 1512 ging het goed mis. Simon Fokke schetste een situatie van 1512 toen de Gelderse troepen tot de Anthoniespoort doordrongen. Op de achtergrond staan alle schepen in de waal en loodsen en lijnbanen reeds in vlammen. Waarom we in het havengebied alleen door de Geldersen werden belaagd, volgt uit het feit dat zij over de Zuiderzee kwamen en de overige vijanden over land.
Niet zonder reden vroegen de Lastagiërs het stadsbestuur om betere bescherming.
In 1515 kreeg Amsterdam van Karel V vergunning om een voormalige uitmonding van de Amstel te vergraven tot stadsgracht en uit te bouwen tot schans met borstwering van Noorse balken, blokhuizen en een gevechtstoren: de Montelbaanstoren. Ook de vestgracht (Geldersekade) werd tot ruim 18 meter verbreed ten koste van een strook Lastage, of er nu bebouwing stond of niet. De schutting langs de teer- en houttuinen moest voortaan ook van Noorse balken worden. De Lastage werd ook verplicht permanent de bewaking te regelen door een legertje van meer dan 100 soldaten. De stad droeg slechts de helft van de kosten. Daar was men niet bijzonder over te spreken...
Tek: Simon Fokke ter voorbereiding van een ets die echter onbekend is / Stadsarchief Amsterdam
In de waal lagen regelmatig 30 of meer schepen, in sommige jaren zelfs meer dan 60. Niet alleen lagen er opgelegde schepen, er werd ook gewerkt, bijvoorbeeld onderhoud gepleegd aan het onderwaterschip. Daartoe werd zo'n schip 'gekrengd' d.w.z. gedeeltelijk omgetrokken zodat de kiel half boven water kwam. Dan kon er schoongemaakt en opnieuw gebreeuwd worden. Er werd ook een nieuwe waal in gebruik genomen voor de Spaarndammerdijk (nu: Haarlemmerdijk). Daar werden ook bezoekende schepen uit andere steden en landen naartoe gesleept als er weer onraad dreigde. Wanneer die nieuwe waal een palenrij kreeg is niet bekend, maar waarschijnlijk pas eind 16e eeuw toen de stad in die richting ging uitbreiden.
Keizer Karel V heeft de rust weten te herstellen door de hertog van Gelre (dat niet tot het keizerrijk behoorde) tot vredesonderhandelingen te dwingen.
Ets: Reinier Nooms / Stadsarchief Amsterdam
De gebruikers en bewoners van de Lastage begonnen zich te roeren. Ze wilden niets liever dan binnen de omwalling opgenomen te worden, terwijl het stadsbestuur deze brandgevaarlijke en smerige industrie erbuiten wilde houden.
Bij de ontwikkeling van het geschut was een muur van balken nauwelijks een verdediging. Bij die verdediging tegen geschut van de vijand was ook de oude stadsmuur niet meer opgewassen en werden maatregelen getroffen om het buitengebied (dus ook de Lastage) onbegaanbaar te houden of maken voor de vijand. Dat had betrekking op de van oorsprong sompige bodem van het buitengebied en de inspanningen van de gebruikers om dat toch door puinstort te verstevigen. De bouwvoorschriften werden aangescherpt, wat inging tegen de belangen van een professioneler wordende scheepsbouwindustrie. Om schootsveld te houden liet de stad alle bouwsels binnen een strook langs de vestgracht slopen. En dat alles zonder een redelijke vergoeding voor de geleden schade.
Kaart: de Lastage in de staat zoals die in 1482 moet zijn geweest; rechtsonder de stadskraan, midden de Lastage met vijf lijnbanen, midden links de Montelbaanstoren aan de Nieuwe Gracht (Oudeschans) en midden boven het moeras aan de voet van de Sint Anthoniesdijk (= Rotterdammersloot en Snoekjesgracht)
Volgende keer de oplossing die het stadsbestuur bedacht, de oostelijke werkeilanden Rapenburg, enz. en opnieuw heftige weerstand van de Lastagiërs omdat ze verplicht met hun bedrijven daarheen moesten verhuizen
YouTube: Museum Het Schip
Ter gelegenheid van de tentoonstelling over Michel de Klerk en de Amsterdamse School deze korte YouTube-film over het museum, inclusief het postkantoor. Ondanks dat De Klerk een held van uw webmaster is, moet het gedweep en heilig-verklaren iets genuanceerd worden, vandaar deze inleiding. De Klerk werd uitgenodigd om op het architectenbureau van Ed. Cuypers te komen werken omdat hij zo geweldig tekenen kon en fraaie presentatietekeningen kon maken voor nieuwe projecten. Hij kreeg, met een aantal andere jonge mensen via de opdracht voor een Scheepvaarthuis, die een gelijkgestemde Joan van der Meij (buitenechtelijke zoon van een KNSM-directeur) binnensleepte, de kans om zijn ideeën voor een nieuwe expressionistische bouwstijl vorm te geven. Na deze klus was De Klerk aangewezen op eigen opdrachten die vooral uitbleven. Omdat van deelname aan een prijsvraag de schoorsteen niet kan roken, zelfs niet als je 'm wint, moest hij orders krijgen. Niet eerder dan dat projectontwikkelaar Hille hem de kans gaf een appartementengebouw aan de Gabriel Metsusstraat (foto) voor hem te ontwerpen, kwam er beweging in zijn carrière. Het volgende project dat hij voor Hille mocht doen was het eerste blok aan het Spaarndammerplantsoen (noordzijde). Dat werd tijdens de bouw nog overgenomen door socialistische woningbouwvereniging Eigen Haard, waaraan de nieuwe directeur van de even nieuwe Woningdienst, Arie Keppler, debet was. Deze Keppler hielp De Klerk met in diens kielzog andere architecten (o.a. Piet Kramer) en kunstenaars (o.a. Hildo Krop) aan steeds nieuwe opdrachten. Dat duurde maar een korte periode, tot de SDAP een minder dominante rol in het stadsbestuur ging spelen en de kostbare Amsterdamse School wegbezuinigd werd. De Klerk maakte dat einde door zijn plotselinge overlijden niet mee, maar Kramer en Krop waren aangewezen op baantjes bij Publieke Werken om het hoofd boven water te houden. Deze domper neemt niet weg dat er fantastische dingen zijn gedaan voor de woningbouw tussen Eerste en Tweede Wereldoorlog, waar busladingen geïnteresseerden dagelijks voor door de stad rijden om zich te vergapen aan het schoons. De teneur van deze inleiding is dat zelfs een kunstenaar als Michel de Klerk het niet gered zou hebben zonder de juiste kruiwagens...
Deze week honderd jaar geleden
Woensdag 12 december 1923 - Op voordracht van B&W worden 80 Unions en andere trammotorwagens omgebouwd tot 'eenmanwagen'. De geringe bezetting van sommige lijnen, bijvoorbeeld de 18 tussen Nassauplein en Sloterdijk, maakt dat er geld bij moet. Dat hoopt men met het uitsparen van een conducteur op te lossen. De foto toont overigens een jaren-50 versie van de (nog steeds) eenmanwagen op lijn 18. Die hadden toen een beige geschilderde neus, misschien kent u dat nog.
Meteen in de eerste week van januari '24 gebeurde er met lijn 18, nog net mèt conducteur, een ongeluk waardoor de tram te water raakte en
de inzittenden een nat pak haalden. Daarover in het nieuwe jaar meer...
Foto: L. Albers
Donderdag 13 december 1923 - Einstein ontvangt de gouden medaille van het Genootschap ter bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde. Einstein kwam daarvoor niet naar Amsterdam maar stuurde als gebaar van waardering, op verzoek, zijn dankwoord naar het Genootschap. Zijn dankwoord met begeleidende brief zijn beide handgeschreven. Beide stukken zijn door de erven Lorentz bewaard en een eeuw later, nu dus, aan het rijksmuseum Boerhaave cadeau gedaan.
Foto: F. Schmutzer
Zaterdag 15 december 1923 - Heropening van het Zeemanshuis op het Kadijksplein. Na een twee jaar durende verbouwing o.l.v. architectenbureau Baanders & Baanders heropent het Zeemanshuis. Het gebouw is twee keer zo groot geworden, een uitbreiding die helemaal achter de voorgevel plaatsvond (zie rode markering van de achterkant oudbouw). Het aantal kamers nam toe tot 145, waarvan 47 voor officieren. Voor de school kwamen er 12 leslokalen, diverse vaklokalen en een gymzaal.
Het pand was in 1915 al een keer door Baanders uitgebreid en dat zouden ze in 1935 nog een keer doen. In 1985 sloot het Zeemanshuis de deuren van het pand aan het Kadijksplein.
Bouwtek: Stadsarchief Amsterdam
Oude afleveringen
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2023. De keuze 2014 t/m 2022 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
