week 49-2021 |
||||||||||||
Fotoquiz snelste |
||||||||||||
De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was Maaike de Graaf. De nieuwe opgave komt dan ook van haar. De vraag is: Waar is dit?Oplossingen via deze link Afb: Stadsarchief Amsterdam |
||||||||||||
Oplossing vorige week |
||||||||||||
Fotograaf Nico Swaager stond in de Eerste Goudsbloemdwarsstraat en keek naar de kruising met de Goudsbloemstraat. Op de achtergrond de Willemsstraat. Foto: Stadsarchief Amsterdam |
||||||||||||
Goede oplossingen kwamen van Maaike de Graaf, Ria Scharn, Kees Huyser, Anneke Huijser, Anthony Kolder, Arjen Lobach, Jos Mol, Adrie de Koning, Aschwin Merks, Mike Man, Marike Muller, |
||||||||||||
Fotoquiz: Jos' keuze |
||||||||||||
De keuzefoto betreft deze week een locatie binnen de Singelgracht. Jos mol kwam deze 'dakhaas' tegen en vond dat wel een geschikt plaatje om u een uurtje zoet te houden. Op welk adres vinden we deze dakhaas?Laat het ons weten via deze link
Foto: collectie Jos Mol |
||||||||||||
Oplossing: Ton's keuze |
||||||||||||
Ton Brosse had waarschijnlijk geen idee wat hij met deze foto losmaakte. Wij zien namelijk meer dan een bijzondere overdekte trap buitenom, wij zien ook een steeg of een gang. Die is nu wel met een hek afgesloten maar was dat niet altijd. Deze steeg is wat je noemt oud-zeer uit de Middeleeuwen, bebouwing buiten de stadsmuur in een gebied dat pas in 1585 binnen de stad getrokken werd. Wij staan hier in de Geelvincksteeg waar tussen de nummers 6 en 10 nog een steeg was, namelijk de Openhart Dwarssteeg met diverse huisjes. Die liep van de Mandenmakerssteeg ("k" op het plattegrondje hieronder) tot het Singel, bijna tot de Sint Jorissteeg. Het is goed mogelijk dat dit een overblijfsel is van de pelgrimsweg van de Heiligeweg naar de Heilige Stede. Die werd rond 1540 onderbroken door het opnemen van de brug voor de Heiligewegspoort. Die brug is nog aanwezig op de schetsen die Cornelis Anthonisz rond 1535 maakte voor zijn vogelvluchtkaart van 1538. Op het schilderij komt de brug niet meer voor. De pelgrims moesten een omweg maken naar de Regulierspoort. Op het schilderij lijkt het allemaal weiland maar er moet iets van een pad geweest zijn en waar pelgrims langs liepen was bebouwing met souvenirshops. Behalve de naam Openhartdwarssteeg komt op de oudste buurtkaarten de naam Kersenboomstegen voor; meervoud voor ook het verlengde tussen Geelvinck- en Mandenmakerssteeg. Op latere kaarten heet dat deel Pottenbakkerssteeg ("L") en het deel tussen Sint Jorisstraat en Openhartsteeg heet Zaksteeg of Zak. Foto: © Ton Brosse |
||||||||||||
Goede oplossingen kwamen van Willem Blok, Ria Scharn, Aschwin Merks, Anneke Huijser, Mike Man, Jos Mol, |
||||||||||||
Heeft u ook een opvallende foto gevonden? |
||||||||||||
Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Het onderwerp kan zich zowel binnen als buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners toch wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen! |
||||||||||||
Fotoquiz Wat? Waar? |
||||||||||||
Eens wat anders..., twee bruggen die niet meer bestaan omdat het water gedempt is. Niet zo moeilijk om vast te stellen waar dit is. Het venijn zit 'm dan ook in de vraag naar de namen van beide ophaalbruggen. Die hadden namen die niet meer algemeen bekend zijn. U heeft oude geschiedeniswerken over de stad Amsterdam nodig om ze te ontdekken. De vraag is: Hoe heetten beide ophaalbruggen over deze gracht?Als u hier achter komt behoort u tot de cracks. Bij voorbaat petje af! Laat het ons weten via deze link
Foto: Stadsarchief Amsterdam |
||||||||||||
Oplossing vorige week |
||||||||||||
De werkzaamheden op deze foto zijn wat moeilijk te plaatsen maar dat dit niet de normalisatie van de Singelgracht en de aanleg van de Stadhouderskade is, mag duidelijk zijn. Dit is veel vroeger. We zien hier de restanten van het Reguliersbolwerk, waarschijnlijk tijdens het plempen van grond voor de Hollandsche Gasfabriek. Na sloop daarvan werd hier o.m. de Nicolaas Witsenkade aangelegd en als u meent dat hier ook het Tweede Weteringplantsoen kwam, ook goed. Foto: Stadsarchief Amsterdam |
||||||||||||
Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Adrie de Koning, Ria Scharn, Jos Mol, Mike Man, Marike Muller, Aschwin Merks, |
||||||||||||
Met de camera op pad... |
||||||||||||
Nog eens een oudje. Ook hier is niet zo veel veranderd aan het stadsbeeld sinds deze foto werd gemaakt. De vraag is: Welke gracht is dit?Laat het ons weten via deze link
Foto: Stadsarchief Amsterdam |
||||||||||||
Foto van vorige week |
||||||||||||
Dit is niet de eerste keer dat we dit kruispunt van grachten laten zien. De Reguliersgracht kruist hier de Keizersgracht. In de Keizersgracht over de Reguliersgracht ligt brug #39 en over de Keizersgracht ligt #38 die vroeger Oetgenssluis heette maar nu naamloos dor het leven moet omdat de naam gekaapt is door brug #76 in de Amstel over de Prinsengracht: Frans Hendriksz Oetgensbrug. In de Amstel hebben een aantal bruggen namen gekregen van de vormgevers van de Derde Uitleg. Foto: Stadsarchief Amsterdam |
||||||||||||
Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Kees Huyser, Ria Scharn, Arjen Lobach, Anthony Kolder, Otto Meyer, Jos Mol, Aschwin Merks, Mike Man, Han Mannaert, Marike Muller, |
||||||||||||
Hulp gevraagd... |
||||||||||||
We zijn bang dat van dit soort nieuwbouwwijken er diverse zijn en dat die sprekend op elkaar lijken. Weet u toch waar dit is? Laat het ons ook weten via deze link. Foto: Stadsarchief Amsterdam |
||||||||||||
Hulp gevraagd... en gekregen |
||||||||||||
Dat viel mee! Dit is echt in Amsterdam en wel de Lijnbaansstraat met v.r.n.l. nr.4-6a-6b en de achterkant van de R.K. Sint Aloysiusschool, Elandsstraat 175. We werden er fijntjes aan herinnerd dat de cijferreeks (linksboven) op oude foto's een indicatie geeft waar de foto genomen is. Wij vragen ons op onze beurt dan af waarom die kennis niet in de moderne Beeldbank is verwerkt. De info is inmiddels aan de Beeldbank doorgegeven.
Foto: Stadsarchief Amsterdam |
||||||||||||
De spijker op de kop sloegen Harald Advokaat, Eric-Jan Noomen, Anneke Huijser, Arjen Lobach, Aschwin Merks, Jos Mol, Mike Man, Paul Graalman, |
||||||||||||
redactioneel |
||||||||||||
De tragiek van de Wederdopers |
||||||||||||
Bij het bespreken van de schuilkerken der Doopsgezinden stipten wij aan dat zij veel last hadden van de slechte naam van de Anabaptisten, de Wederdopers, een stroming in de kerk die rond 1525 vóór de reformatie uit de katholieke leer ter discussie stelde. Het dopen van personen moest een daad van bezinning zijn i.p.v. een automatisme bij de geboorte van een kind. Alle volwassenen moesten zich volgens hen opnieuw laten dopen. Een probleem ondervond de beweging doordat men bereid was geweld te gebruiken tegen ieder die hen dwarsboomde. Het bracht hen niet alleen met de kerk in conflict maar ook met de wereldlijke autoriteiten. Bovendien was de administratie van de overheden helemaal op de verplichte doop van pasgeborenen ingericht. Alleen gedoopten 'bestonden'. |
||||||||||||
Het is opvallend hoe krachtdadig de overheden reageerden op dit toch kerkelijke conflict. Begonnen in het Zwitserse Zürich verspreide de beweging zich over heel Noordwest-Europa uit. In 1531 bereikte het Anabaptisme Amsterdam in de figuur van Melodisch Hoffman die hier een vijftigtal volwassenen doopte. Toen waren er al geheime 'vergaderingen' geweest van mannen en vrouwen in gewone woonhuizen die het Evangelie 'bespraken' zonder aanwezigheid van een priester. Dat was een tweede vergrijp dat de Katholieke kerk ze kwalijk nam; de leek die voortouw nam en bijv. het heilig avondmaal voor zijn rekening nam. Hoffman stelde een vervanger aan in de figuur Jan Trijpmaker uit Hoorn, die zich aansluitend in Amsterdam vestigde. Onder zijn leiding vormde zich in Amsterdam een belangrijke kern van Anabaptisten. Trijpmaker werd door het Hof van Holland ontboden en hij verscheen eind 1531 bereidwillig met nog vijf volgelingen in Den Haag. Hij had verondersteld dat hij een interview zou krijgen maar het werd een terechtstelling. Jan Arnts was de eerste die in mei 1532 in Amsterdam werd terechtgesteld. Hoffman maande vanuit Straatsburg zijn volgelingen in Holland tot rust, vroeg ze onder te duiken en het dopen even uit te stellen. Daar had hij buiten het heethoofd Jan Matthijsz van Haarlem gerekend. Die verkaste naar Amsterdam en zette juist aan tot versnelde en openlijke doop van volwassenen. |
||||||||||||
In de winter van 1533-'34 stond Pieter de Houtzager op; opvallend is de hoeveelheid zgn. achternamen die voor het beroep stonden dat uitgeoefend werd, gewone volkse inwoners dus. Pieter gooide nog wat olie op het vuur door de lutheraan Jacob van Campen te dopen en tot bisschop der Anabaptisten te benoemen. En dat waren nog een van de gematigde krachten in het veld, die de beweging in goede banen wilden leiden. Haaks daarop stond een grote militante groep onder mensen als Jan van Leiden die later naar Münster zou verkassen. Onder de aanhangers circuleerde een 'boeksken van de wraeck'. 'Weest onversaagd', roept dit boekje de broeders toe, 'en aarzel niet uw bezit, vrouw, kind en leven op het spel te zetten'. In op 12 maart 1535 werd Jacob van Campen voor het stadhuis van Amsterdam terechtgesteld na eerst uitgebreid bespot te zijn met een blikken mijter op en gezeten op een 'bisschops-zetel'. En er volgden er meer, vaak op een brandstapel en dan niet een symbolische maar echt om geroosterd te worden. Er zijn ook berichten van buskruit in de mond proppen en vastgebonden aan een ladder voorover in het vuur geworpen worden. Geen straf was driest genoeg voor Wederdopers. Afb: Rijksmuseum |
||||||||||||
Dan komt de scene die iedereen kent van de Wederdopers, de naaktloperij. Dit is nota bene de mildste groep die geweld juist afwijst. Eerst werden alle aardse goederen, huizen luxe kleding, juwelen enzovoort verkocht. In de nacht van 10 op 11 februari 1535 werd tijdens een bijeenkomst bij een der leden in de Zoutsteeg het woord gevoerd door een zelfbenoemde profeet Henrick Hendricxz. Hendricxz ontdeed zich van al zijn kleding en riep op zijn voorbeeld te volgen en de straat op te gaan om te bewijzen dat zij geen geweld in de zin hadden. Hoe konden ze ook, volledig naakt?! Zeven mannen en vijf vrouwen volgden het voorbeeld en gingen de straat op in de vrieskou van februari. De schutterij maakte korte metten met de demonstranten en ze werden allemaal opgebracht. De volgende dag werden huiszoekingen gedaan, verdere arrestaties verricht en veroordelingen uitgesproken. Op 25 februari werden de zeven mannen onthoofd en binnen 14 dagen volgde de rest. Er werden keuren uitgevaardigd die het huisvesten van Wederdopers strafbaar stelden. |
||||||||||||
Niet dat dit iets uithaalde. Er stonden nieuwe leiders op die zo mogelijk nog militanter waren. Namen die in de finale actie der Wederdopers een rol speelden waren Jan van Geelen en Hendrick Goedtbeleet. Op de avond van 10 mei 1535 werd op het stadhuis een banket aangericht waarbij de voltallige magistratuur aanwezig was. Dit was het moment voor een wraakactie van de Wederdopers. Er verzamelden zich naar zeggen) 600 van hen die het stadhuis bestormden, de wachten doodsloegen en naar binnen drongen. In werkelijkheid waren het zo'n 40 man. De burgemeesters wisten zich met veel andere aanwezigen door een andere uitgang uit de voeten te maken. Een nog helder denkende schout rende naar de toren om de touwen door te snijden waarmee de klokken geluid konden worden. |
||||||||||||
Zo was het de Wederdopers onmogelijk om meer steun naar het stadhuis te roepen. De 40 opstandelingen barricadeerden zich in het stadhuis dat aansluitend door de schutterij omsingeld werd en beschoten. Elke uitbraakpoging werd verhinderd en de 40 in een steeds kleiner deel van het stadhuis teruggedrongen. Toen werden drie stukken zwaar geschut voor het stadhuis gerold en werd de toegangsdeur aan flarden geschoten. Jan van Geelen stortte zich van de torentrans naar beneden..., einde wraakactie. De gesneuvelde Wederdopers werden naar het Galgenveld gebracht en ondersteboven aan hun voeten opgehangen. Van de overlevenden werden op 14 mei elf gevangenen onthoofd nadat eerst het hart uit het lichaam gesneden was. Opnieuw waren de straffen wreed. |
||||||||||||
De afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders aangegeven. |
||||||||||||
Schuilkerken in Amsterdam - 8 |
||||||||||||
Deze week weer een vreemde eend in de bijt. Eerst even hoe het de Heilige Stede in de Kalverstraat verging. In 1578 konden de katholieken alleen een aantal handzame artefacten veilig stellen, de rest van het kerkinterieur viel in handen van de Gereformeerden en werd er uit gesloopt als het niet naar de zin was. Triomfantelijk werd in wat nu de Nieuwezijds Kapel genoemd werd, gekerkt. Maar het gebouw werd al meteen als bouwvallig bestempeld en de diensten stopten al snel. De ruimte werd aan het Burgerweeshuis gelaten als opslagplaats. In 1620 echter vonden de Gereformeerde vluchtelingen uit de Duitse Pfalz- en andere streken waar ze nog vervolgd werden - de ruimte de moeite waard om als kerk te gebruiken en waar uitsluitend in het Duits gepreekt zou worden. Von Zesen heeft het in zijn beschrijving van Amsterdam over de 'Hochdeutsche Kirche'. In 1636 werd zelfs een orgel geplaatst en aan de zijde van het Rokin werd een doorbraak gemaakt met een ingang en een corridor naar de kerkruimte. Dit kan duiden op de mogelijkheid dat hen slechts een deel van het gebouw ter beschikking stond en het Burgerweeshuis de rest bleef gebruiken. Hoe lang dit allemaal geduurd heeft is niet bekend. We moeten toegeven dat dit alles weinig met een schuilkerk te maken heeft, maar in opmaat naar de volgende schuilkerk is het van belang. |
||||||||||||
De geredde voorwerpen uit de Heilige Stede werden naar een woonhuis op het Begijnhof overgebracht. Het was snel duidelijk geworden dat het Begijnhof de dans ging ontspringen bij de golf van confiscaties van Katholieke gebouwen. Alleen de kapel op het hof viel daaronder, maar er werd nog wel begraven in de vm. kapel, die in 1607 aan de Engelse Presbyterianen ter beschikking werd gesteld. Diensten werden voorlopig in woonhuizen gehouden en in 1629 kwam er ook weer een pastoor (uit Keulen) naar het hof. |
||||||||||||
Het duurde tot 1672 eer twee woonhuizen op het Begijnhof omgebouwd werden tot kerk, die gewijd werd een de HH Johannes en Ursula. De ingang was recht tegenover de Engelse kerk. Eerst was alles nog gelijkvloers maar toen de kerk ook gelovigen van buiten het Begijnhof aantrok, werd er een galerij gemaakt die op houten kolommen rustte. |
||||||||||||
Nu enkele schuilkerkjes waar u mogelijk nog nooit van gehoord heeft. |
||||||||||||
HH Johannes en Willibrordus, een Katholieke kerk in een inpandig gebouw Brouwersgracht 132, achter nr.134 (foto; de voormalige gang naar de kerk is in de nieuwbouw vervangen door de dubbele deur in het midden). Voor 't eerst lezen we iets over deze kerk toen in 1664 Justus Moedersohn hier priester was. De kerk bestond toen echter al een onbekend aantal jaren maar was wel door Moedersohn gesticht. Dat weten we van Jan Wagenaar die ook meldt dat de gemeente aanvankelijk talrijk was maar dat in 1757 afscheid genomen moest worden van een der beide priesters die de kerk bedienden. De kerk had slechts één galerij. |
||||||||||||
Wagenaar wijst ons ook op het bestaan van de schuilkerk Drie Bonte Kraayen aan de Oude Teertuinen, gewijd aan de Heilige Odulphus. De naam is afgeleid van de Bonte Kraayengang tussen de nummers Prins Hendrikkade 62 en 64. Of de kerk in de gang was of aan de Oude Teertuinen stond weten we niet, wel dat de kerkruimte op de verdieping was. |
||||||||||||
Alweer gestuurd door Jan Wagenaar maar sindsdien meerdere keren bevestigd gevonden, is een katholieke schuilkerk in de Vinkenstraat. Het gaat om het dubbelpand 160-162 op de hoek van de Baanbrugsteeg (zie kaartje hiernaast). Het gaat om een schuilkerk, in 1658 gebouwd in opdracht van de rooms-katholieke stadgenoot Ramp. De gereformeerde kerkenraad had toen nog zoveel invloed op het stadhuis dat de bouw werd stilgelegd en alle paapse beelden en ornamenten werden verwijderd. Enige tijd later werd de kerk toch voltooid, gewijd en in gebruik genomen. |
||||||||||||
In de Keizersstraat, ongeveer waar nu de nieuwbouw op nr.29 staat, stond een huis 'waar De Pauw boven de deur staat'. Daarin was een R.K. schuilkerk ondergebracht waar u links het interieur van kunt zien. Vooral de preekstoel werd geroemd, met fraai beeldbouwwerk met bij de trap een levensgroot beeld van Mozes met de stenen tafelen. Elk mogelijke restant van het kerkgebouw is verloren gegaan door de sloop voor de metro-aanleg. Bijzonder is dat in deze - toen al Oud-Katholieke - kerk Joannes Stiphout als pastoor optrad, terwijl hij tevens OK-bisschop van Haarlem was. |
||||||||||||
Door de burgerwijkkaart nr.12 weten we precies waar de RK-kerk De Pauw stond. Het valt op dat de telg van de rijke familie Krys, Jacob, die tevens priester van de Drie Bonte Kraayen was, met minstens drie van de hier genoemde Jansenisten-kerken te maken had. De hieronder genoemde herberg De Ooyevaer werd door de familie gekocht en ter beschikking gesteld om in een kerk te veranderen. |
||||||||||||
In de Barndesteeg 4 was een herberg De Ooyevaer die even ná 1705 plaats maakte voor een RK-schuilkerk die net als enkele hiervoor genoemde kerken in handen van de Jansenisten kwam. De bijnaam van de kerk bleef De Ooyevaer. Deze kerk heeft tot in de 19de eeuw gefunctioneerd en werd de vergaarbak voor steeds meer opgeheven gemeenten der Oud-Katholieken. |
||||||||||||
De afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders aangegeven. |
||||||||||||
Column: Wat 'n poppenkast! -slot |
||||||||||||
« Mokums Mokums Mokums »
Mijn belangstelling voor het straattheater was en is altoos groots. Vandaag een door mij en mijn Jordanese moeder ontwikkeld puur Mokumspoppenspel dat U thuis prima kunt spelen. Vooral in coronatijd is ouwerwets familietoneel erg opwekkend. U heeft nodig: twee mannen, twee vrouwen en een babyjochie. En een klein publiekje. Of U laat de poppen het zware werk doen. Die zijn zo gemaakt, een sok, een washand, een pollepel. De poppenkast is een gespannen touwtje of een liggende tafel op een staande tafel, net als bij Jozef van den Berg. Probeer de Mokumse woorden en uitdrukkingen extra vet uit te spreken. Gegarandeerd succes. Daar komt ie: |
‘Toemaarrrr!’Een Oud Mokums Poppenspel, opnieuw verteld door Nicolaas Scharn Jr met Amsterdamse uitdrukkingen van Dina Scharn - Boshoff zaliger Katrijn Klik hier om de rest te lezen... |
|||||||||||
Oplossing raadplaat week 47 De bank van architect Jan de Meyer staat op het Valeriusplein. De goede oplossingen waren van Kees Huyser, Anthony Kolder, Otto Meyer, Maaike de Graaf, Marike Muller, Mike Man, Jos Mol, Adrie de Koning en Ton Brosse.
|
||||||||||||
Nieuwe raadplaat voor week 49 Waar vinden we dit dierenpartijmeisje?Laat het ons weten via deze link |
||||||||||||
YouTube: Verdwenen bioscopen |
||||||||||||
Deze week honderd jaar geleden |
||||||||||||
Omdat er in Amsterdam weinig interessants te melden valt, kijken we even over de grens. Dinsdag 6 december 1921 - De zuidelijke counties in Ierland worden zelfstandig. Links de handtekeningen van de delegaties die de onderhandelingen afsloten. De meest in het oog springende naam in de Engelse delegatie onder voorzitterschap van PM David Lloyd George is Winston Churchill. Bij de onderhandelaars namens de Ierse Republiek onder voorzitterschap van Minister van Buitenlandse Zaken Arthur Griffith valt de naam van Michael Collins (Mícheál Eoin Ó Coileáin) op die toen Minister van Financiën was, maar de jaren daarvoor aan het gewapend verzet deelnam. |
||||||||||||
Oude afleveringen |
||||||||||||
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2020. De keuze 2014 t/m 2020 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar. |
||||||||||||
2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | wk01 | wk02 | wk03 | wk04 | wk05 | |
wk06 | wk07 | wk08 | wk09 | wk10 | wk11 | wk12 | wk13 | wk14 | wk15 | wk16 | wk17 | |
wk18 | wk19 | wk20 | wk21 | wk22 | wk23 | wk24 | wk25 | wk26 | wk27 | wk28 | wk29 | |
wk30 | wk31 | wk32 | wk33 | wk34 | wk35 | wk36 | wk37 | wk38 | wk39 | wk40 | wk41 | |
wk42 | wk43 | wk44 | wk45 | wk46 | wk47 | wk48 | Oudjr | wk49 | wk50 | wk51 | wk52 | |
Aanmelden voor deze digitale uitgave - Afmelden voor deze digitale uitgave |