De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was Aschwin Merks. De nieuwe opgave komt dan ook van hem.

De vraag is:

Waar is dit?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Zodra we de originele foto laten zien is het antwoord op de vraag van Robert Raat duidelijk: we waren wat voorbarig met het "slopen" de Koepelkerk om deze foto van de Stadhouderskade wat moeilijker te maken. Maar gesloopt is ze uiteindelijk toch.
Helemaal rechts het gebouw van de Gemeentetram Amsterdam, de voorloper van de GVB.
Alles, maar dan ook alles op deze foto heeft het afgelegd tegen nieuwbouw.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Aschwin Merks, Ria Scharn, Arjen Lobach, Otto Meyer, Herman Schim van der Loeff, Kees Valentijn, Mike Man, Bert Brouwenstijn, Jos Mol, Machiel de Vries, Hans van Efferen, Anneke Huijser, Marike Muller,

De keuzefoto betreft deze week een locatie buiten de Singelgracht.

We zijn niet snel enthousiast over achterkanten van huizen. De opdracht luidt: "zichtbaar vanaf de openbare weg". Nou, dat treft want dit is/was zichtbaar, ondanks dat het achterkanten zijn.

De vraag is:

Welk water is dit?

Aan welke straat/weg/kade staan de voorkanten van deze huizen?

Bonusvraag (telt niet mee), en dan zult u de originele foto moeten vinden:

Welke firma slaat/sloeg zijn materialen op deze manier op?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze vervreemdende foto isoleert de nieuwe stoombrouwerij De Hooiberg van zijn omgeving aan de toekomstige Stadhouderskade. Het is de basis van de Heineken Brouwerij.

Afbeeldingen: Stadsarchief Amsterdam

Kijkt u ook nog even naar de YouTube-film hieronder?
O, ja, we hebben ook nog de complete geschiedenis van brouwerij De Hooiberg waar Heineken een rol in ging spelen.

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Otto Meyer, Jos Mol, Kees Valentijn, Bert Brouwenstijn, Mike Man, Hans van Efferen, Robert Raat,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Het onderwerp kan zich zowel binnen als buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!

Een heugelijke dag! En dat blijkbaar vooral voor de jeugd want die staat immers in drommen te kijken wat er gaande is.

De vragen zijn:

Waar is dit?

Vanwaar de enorme belangstelling?

Welke datum of op z'n minst jaar kunt u aan deze foto plakken?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze draaimolen stond op het Jonas Daniël Meijerplein. Links het dak van de Hoog-Duitse Synagoge (en dat is niet de Nieuwe die een koepel heeft; foutje in diverse beschrijvingen in de Beeldbank. Zie voor het verschil deze afbeelding met beschrijving).
Rechts, achter de bomen, de Mozes en Aäronkerk.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anthony Kolder, Anneke Huijser, Ria Scharn, Han Mannaert, Harry Snijder, Peter van Duin, Herman Schim van der Loeff, Hans Goedhart, Jos Mol, Adrie de Koning, Mike Man, Machiel de Vries, Kees Valentijn, Hein Bruning, Robert Raat, Hans van Efferen, Aschwin Merks,

Wij hopen dat de vele verschillende soorten gevels u tot de oplossing kunnen brengen. Het smalle huis in het midden is van geen nut meer voor de serie van Jos Mol en Adrie de Koning. Het is geen zelfstandige eenheid meer, maar deel van het huis links ervan. Wanneer u het huisnummer van deze eenheid weet uit te dokteren verdient u een extra vermelding. De vraag is:

Waar is dit?

Voor de erelijst, maar telt niet mee voor de goede beantwoording van de eerste vraag:

Wat is het huisnummer dat tegenwoordig op het smalle huisje staat?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Ook al was er nog geen tramrails van de Haarlemse tram te zien, dat dit de Spuistraat was werd snel duidelijk. Als we goed kijken is wel een paardentram (die naar de Vondelstraat) in de verte te zien. Een slimmerik stelde vast dat het wegpoetsen van tekst van de foto duidelijk maakt dat het een prentbriefkaart moet zijn en dat zoekt beduidend sneller.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Anthony Kolder, Jos Mol, Harry Snijder, Herman Schim van der Loeff, Mike Man, Peter van Duin, Hans Olthof, Robert Raat, Hans van Efferen, Henk Wynia, Aschwin Merks,

...de Boerenwetering en de plaats waarvan Jacob Olie de foto's maakte die hij gebuikte voor het panorama van vorige week. Hij stond daarbij duidelijk op een brug en de Beeldbank neemt aan dat dit de brug voor de Ruysdaelstraat(Schagerlaan)/Albert Cuypstraat was. Volgens Kees Boas kan dit niet zijn want die brug staat zelf op de foto. Hij neemt aan dat het de volgende brug zal zijn geweest die voor de Van Ostadestraat lag. Die brug is daar - volgens Kees - door de Waskaarsenfabriek gelegd voor het personeel dat in De Pijp woonde.

Sinds 2015 laten wij met enige regelmaat zien hoe bepaalde delen van de stad veranderd zijn; soms ten goede, vaak ten nadele van de sfeer ter plekke. Uw webmaster noemde het metamorfoses en Ria Scharn - als gastredacteur - plaatste haar bijdragen onder de titel "wat stond hier vroeger ook alweer?"
Een 16-tal hebben wij gebundeld in deze PDF.

Klik hier of de omslag links om te lezen.

De keuzevraag van vorige week geeft aanleiding om nog even de animatiefilm "De Tweede Gouden Eeuw" te memoreren. In die film van het Stadsarchief Amsterdam staat de Heineken Brouwerij (De Hooiberg) moederziel alleen in de polder en de animatie laat de stad er omheen verrijzen.

Klik hier of de afbeelding links om te zien.

In een lezing met veel beeldmateriaal van onder andere Stadsherstelmonumenten vertelt architectuurhistoricus Walther Schoonenberg over deze bijzondere man: de beeldhouwer die monumentenzorger werd, en zijn grote betekenis voor het behoud van de historische binnenstad van Amsterdam.
De lezing begint om onverklaarbare redenen niet aan het begin; corrigeer dit zelf a.u.b. door de voortgangsthermometer naar het begin te schuiven.

Klik hier of de afbeelding links om te zien.

redactioneel

Wertheimpark

Naam park
Het Wertheimpark is vernoemd naar de Joodse bankier Abraham Carel Wertheim (1832-1897). Deze besteedde een groot deel van zijn vermogen aan voorzieningen voor de stad, zoals maatschappelijke zorg, maar ook aan kunst en cultuur. Hij bekleedde ook veel maatschappelijke functies.
Wertheim woonde op de Herengracht en tegenover hem woonde Samuel Sarphati, die door Wertheim zeer bewonderd werd en voor hem een voorbeeld is geweest als weldoener.
Het park mocht gedurende een groot deel van de Tweede Wereldoorlog geen Wertheimpark genoemd worden vanwege de Joodse afkomst van Wertheim. Het heette toen Parktuin.

Ligging en oppervlakte
Tussen de Plantage Parklaan en Nieuwe Herengracht, alsmede ten noorden van de Plantage Middenlaan ligt het Wertheimpark. Het Wertheimpark is 0,75 ha groot.

Ontstaansgeschiedenis
Het stadsbestuur besloot op 12 november 1682 een wandelplaats aan te leggen, die aanvankelijk alleen bebouwd mocht worden met woningen voor tuinlieden. Later werden ook zomerhuisjes en herbergen toegestaan. Het gebied werd de 'Plantagie' of 'Plantaadje' genoemd. Later werd dit de Plantage.
In de Plantage werd op initiatief van Jan Commelin en Joan Huydecoper ook de Hortus Botanicus aangelegd.
In 1897 werd besloten een van de tuinen van de Hortus, de Parktuin, voor het publiek open te stellen. Het park werd aangelegd in de Engelse landschapsstijl en in 1912 officieel geopend als het Wertheimpark.
Het is daarmee het oudste stadspark van Amsterdam.
De toegangspoort, tot midden vorige eeuw met zinken sfinxen op de sokkels (foto), is nog een overblijfsel uit de begintijd

Gebouwen in/aan het Wertheimpark
Op het noordelijkste deel stond van 1849 tot 1881 een Parkzaal. Hier werden muziekuitvoeringen voor de gegoede burgerij gegeven. Door de op handen zijnde opening van het Concertgebouw werd de zaal overbodig. Daarna kwam hier de Parkschouwburg (zie hieronder). Deze werd ten behoeve van de Wereldtentoonstelling gebouwd. De opening vond plaats in 1883 en in 1912 werd zij gesloopt.
Na de sloop van de Parkschouwburg kwam op deze plek en op een stukje van de vroegere Parktuin, een klein speelplaats, die later een sportparkje werd, dat vooral gebruikt werd voor korfbal, tennis en schoolsport.

Monumenten en kunstwerken in het park

In het park bevind zich een fraaie fontein van Jonas Ingenohl met een zuil in het midden met daarop een medaillon met de beeltenis van Wertheim.
Op de achterzijde van de fontein staat de tekst:

'Der armen hulp, Der zwakken staf, Der menschen vriend. Een wekstem ten leven, Den kunstenaar tot steun, den tragen tot spoorslag, Door stad en land betreurd.'

In het Wertheimpark staat het Auschwitz-monument van Jan Wolkers met gebroken spiegels met de tekst 'Nooit meer Auschwitz'. Het monument is oorspronkelijk afkomstig van de Nieuwe Oosterbegraafplaats en in 1993 naar hier verplaatst. Onder het monument bevindt zich een urn met as van slachtoffers van het vernietigingskamp Auschwitz.

Gebeurtenissen in het park
Jaarlijks vindt eind januari de herdenking van de Holocaust plaats in het Wertheimpark bij het Auschwitz-monument.

Bronnen:

Amsterdamsche Straatnamen en hun beteekenis, J.J.J. Louët Feisser 1935; Huizen van Fortuin, C.P. Krabbe; Wikipedia.

De afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders vermeld.

Elk mens heeft op z'n tijd een uitlaatklep nodig, met familie, vrienden of buren, maakt niet uit. Als het samenzijn massaal wordt, betekent dat wel eens overlast voor de omgeving maar alla... Beneden de rivieren hebben ze hun carnaval, er boven hebben ze... ja, wat? Koningsdag? Voetbalfeestjes?
Zodra er meer mensen last hebben van een feestje dan dat er aan meedoen, roepen die om optreden, verbieden, onmogelijk maken.
Hoe was het vroeger? Was toen alles beter? Welnee, het is van alle tijden. Neem de jaarmarkt, voorgoed verboden in 1875. Neem Palingtrekken, al eerder verboden, maar in 1886 onmogelijk gemaakt. Neem Hartjesdag, voorgoed verboden in 1943 door de bezetter en na de oorlog niet weer in ere hersteld.
En wat doe je dan? Dan trek je de stad uit naar de omgeving waar ze nog wel feest vieren. Zoals naar de Watergraafsmeer waar rond Pinksteren een hele happening ontstond, van zaterdagmorgen vroeg tot dinsdagavond laat. Het waren van oorsprong feestjes van verschillend karakter en verschillende tijdstippen maar in de loop der eeuwen concentreerden zich die gebeurtenissen rond Pinksteren. We kennen Luilak op de vroege zaterdagmorgen; dan zijn de straatschoffies heer en meester op straat en de ouderen zuchten eens en laten het over zich heen komen...

In de Watergraafsmeer was het rumoer rond Pinksteren van een andere orde. Het was een feest van volwassenen en de uitspattingen waren ook van een ander kaliber. Luilak lieten ze aan de jeugd en Pinksteren aan de kerk, maar de nacht van 2e Pinksterdag brak de hel los. Lange colonnes feestvierders liepen of reden naar de Watergraafsmeer via de Oetewalerweg en de tolbrug gillend en schreeuwend de Meer binnen. Daar stond de hele Middenweg vol met kramen en venters en de kroegen waren de klok rond open, leek wel. Wie niet wilde lopen nam de janplezier, vrachtkarren met houten banken die volgeladen helemaal uit de Jordaan en andere volksbuurten naar de Meer reden. Pinksterblommen noemde Justus van Maurik ze in zijn boek 'Amsterdam bij dag en nacht'. Onderweg werd er al flink ingenomen zodat ze al beschonken aankwamen. De Meer kende in 1895 maar twee veldwachters maar door schade en schande wijs geworden kregen die met Pinksteren versterking van rijksveldwachters, later van meer collega's.

De 'politiemacht' hoorde ze al van verre aankomen, zingend, schreeuwend of gillend. Dit had niets met dauwtrappen te maken, het was nog nacht. De Meer, of tenminste het deel dat geld ging verdienen aan de feestvierders, had z'n best gedaan om de boel gezellig te maken. Alles dat muziek kon maken was opgetrommeld en liet zich horen. De kramen waren volgepakt met fruit, koek, vis en andere versnaperingen. Alle cafés waren open. Bij de Kruislaan verspreidde de meute over de zijwegen en de Schager-, Pauwen- en Groenelaan. De aanwonenden stonden meestal gekleed in huis klaar om hun bezit te beschermen.
De veldwachters keken vorsend rond, bereid om onmiddellijk in te grijpen als het uit de hand zou lopen. Ze letten speciaal op de voortdurend aanwezige zakkenrollers en vandalen die de boel 't liefst wilden slopen.

In 1920, aan de vooravond van de annexatie, was het korps politieagenten al flink uitgebreid (Foto: VvWGM)

De politie kreeg ook hulp van buiten het korps. Dronken figuren die niet meer in staat waren te lopen werden op karren geladen en naar de politiepost aan de Ringdijk bij het Rechthuis gebracht en werden daar letterlijk in de berm gedumpt om de roes uit te slapen. Als er opgetreden moest worden, bijvoorbeeld bij vechtpartijen, schroomde de politie niet er met de blanke sabel in te gaan. Vervelend werd het als bleek dat de vechtersbazen ook bewapend waren en zich tegen de politie keerden. Na zo'n treffen had de plaatselijke dokter een hoop te doen. Ook de uitrusting van de dienders liep wel eens schade op, getuige de helm van inspecteur Biere die onder de deuken zat. Een trofee! Als de rest van de Meer wakker werd namen ze de chaos van die nacht in ogenschouw. De agenten waren hondsmoe en konden niet meer op de benen staan.
Een beetje feestvierder had de dag na Pinksteren vrijaf genomen, want de Meer kende Pinksterdrie. Dat is eigenlijk een feestje van Noord-Holland-Noord maar de Watergraafsmeer deed gezellig mee.

In 1901 was burgemeester De Wit het zat en verbood Pinksterdrie. Een golf van kritiek barstte los, natuurlijk vooral van de ondernemende Meerders die goed geld verdienden aan Pinksterdrie. Maar De Wit hield voet bij stuk, Pinksterdrie behoorde tot het verleden.
De Amsterdammers omarmden toen maar weer hun Hartjesdag met het bovenomschreven verloop, ook verboden. Niemand die er rouwig om was..., bijna niemand. Eind 20ste eeuw werd Hartjesdag nieuw leven ingeblazen door de homo-scene, maar dat lijkt in de verste verte niet op wat Hartjesdag vroeger inhield.

De foto's komen uit de site Vrienden van de Watergraafsmeer, de tekeningen uit het boek van Justus van Maurik 'Amsterdam bij dag en nacht'. Het schilderij Hartjesdag is van rond 1900, geschilderd door Johan Braakensiek (AM)

e middag van de boekpresentatie van het ‘Jelle-Daan-Kunst-Wandelingen-Voor-De-Jeugd-Boek’ was te gek verlopen. De belangrijkste genodigden - Daan, Jelle, Opa, Oma en Gijsbreght - mochten die dag op het Damrak in een versierde rondvaartboot met levende muziek en met lekkere hapjes plaatsnemen, waarna de schuit na een gezellige tocht door Amsterdam, afmeerde bij de Stopera. In een van de ruimtes aldaar, te weten het ‘NAP-bezoekerscentrum’, stond een gezellig salonorkestje jarenzestigliedjes te spelen en halverwege hield Mevrouw Bommelskous namens de Gemeente een toespraak. De belangrijkste items waren: ‘Amsterdampromoting kan het beste door wandeltochten’ en: ’Als we de jeugd hebben, hebben we de toekomst!’ Daan en Jelle mochten naar voren komen en kregen een medaille van de Stad Amsterdam omgehangen,….jonge ereburgers waren ze vanaf nu. Wat stonden ze te blozen tijdens het klaterende applaus. Na het officiële gedeelte speelde de muziek, kon iedereen met iedereen bijklessebessen en werden de Daan-Jelle-boeken uitgereikt aan belangstellenden en aan de aanwezige leerkrachten. De kinderen uit de klas van Daan en Jelle zwaaiden via een monitor met zijn allen naar de hoofdpersonen.
Een gemeentelimousine bracht ze aan het eind van de middag naar huis. Moe maar voldaan kwamen ze bij het huis van Opa en Oma aan, waar Oma een kop warme chocolademelk inschonk.

Taart nu even niet want ze hadden reeds grote hoeveelheden snacks ten stadhuize uitgeprobeerd - en waar iedereen nog even nakletste. Nakletste,… over de geweldige middag en het schitterende boek maar ook over wie wanneer nu wat ging doen. Het kwam erop neer dat ze niet elke week bij Opa en Oma bij elkaar zouden komen, maar vanaf nu één keer per maand. Gijsbreght zou de column verzorgen; de raadplaten deed hij ook, tenzij Opa, Oma, Jelle of Daan een leuke suggestie aanleverden. Iedereen van het vaste clubje kreeg de columns van Gijsbreght vantevoren te lezen, ook om te kijken of er nog aanvullingen waren of om de raadplaat af te stemmen op de column.
Eén of twee keer per jaar zouden ze op een mooie dag met zijn allen een aantal aparte plekjes in Amsterdam bekijken; vanaf nu met een taxi in verband met de wat moeilijkere mobiliteit van Opa en Oma. O ja, en de column zou vanaf nu niet meer ‘Daan en Daan’ heten,… maar gewoon… ’Gijsbreght’. En…over een paar jaartjes,… tja,… je weet maar nooit…., wordt het misschien: ‘Jelle en Daan’. Of: ‘De Nieuwe Mokumers’ Of: ‘Opa Daan vertelt’. Of: ‘Gewoon een Amsterdamse Column’. Gijsbreght: ‘Als jullie met zijn tweetjes een studie of cursus over stedenbouw en/of Amsterdam hebben afgerond, dan wil ik dat graag weten en verwacht ik een paar leuke stukjes van jullie voor in mijn columns!’
Dat beloofden onze daghelden.

‘Wie van de Theobakkerlezers weet nog een leuke naam voor de column?’ Laat van je horen via deze link

‘Meld het even als je als Theobakkerlezer nog een leuke pittige raadplaat hebt!’ Meld dat via deze link

Hier nog wat info over de presentatieruimte in de ‘Stopera’, Amstel 1  1011 PN  Amsterdam

Het bezoekerscentrum in het stadhuis van Amsterdam
Het NAP (Normaal Amsterdams Peil) is een uit de 17e eeuw stammend referentievlak, waarmee hoogtes in heel Nederland aan elkaar gerelateerd kunnen worden. Men kan de grondwaterstanden meten in zes peilbuizen rond de Stopera. Met behulp van het NAP kunnen de waterstanden met elkaar vergeleken worden, en zo wordt dan duidelijk hoe de grondwaterstand binnen Amsterdam verschilt. In de loop van de 18de eeuw is het AP door waterpassingen vanuit Amsterdam verder verspreid naar andere delen van het land met name langs de grote rivieren en de Zuiderzee. Dit was het werk van generaal Krayenhoff. Door de verspreiding van het AP over grote delen van Nederland werd in 1818 het AP bij koninklijk besluit landelijk van toepassing verklaard. Iedereen moest vanaf dan bij het uitvoeren van hoogtemetingen het AP als uitgangspunt (nul-punt) nemen. Hiermee kwamen andere landelijk in gebruik zijnde peilen te vervallen, zoals bijvoorbeeld: Het Rotte Peil, Winschoter Peil, Fries Zomerpeil etc. Latere nauwkeurigheidswaterpassingen  leidden tot een verbetering van het A.P. en kreeg het A.P. (Amsterdams Peil) een nieuwe naam het N.A.P. (Normaal Amsterdams Peil). De invoering van de nieuwe naam vond plaats na 1875.  AP en NAP zijn dus hetzelfde. Het A.P. werd vroeger bepaald aan de hand van metingen met een peilstok. Tegenwoordig worden metingen gedaan met behulp van allerlei moderne technieken zoals GPS of automatische meetinstrumenten, maar ook wordt er gebruik gemaakt van de techniek ‘hydrostatisch waterpassen’.

Zie ook: www.normaalamsterdamspeil en deze YouTube-film

Oplossing vorige raadplaat

Herengracht 436, tuinhuis met de beelden van Diana en Apollo op de gootlijst. Het staat achter Herengracht 436, maar stond oorspronkelijk achter Herengracht 434 (verplaatst in 1954), toen nog zonder schilddak. Om het te laten passen op het bredere kavel zijn links en rechts vleugels toegevoegd. Fischer schrijft de beelden, evenals de top van Herengracht 434, toe aan Anthonie Turck, gemaakt in opdracht van de weduwe Christoffels.

Links:

Amsterdamsebinnenstad

Onder de Keizerskroon 1689

Goede oplossingen kreeg ik van:
Anthony Kolder, Anneke Huijser, Kees Huyser, Adrie de Koning,
Otto Meyer, Mike Man, Jos Mol, Hans van Efferen en Robert Raat

Nieuwe raadplaat

voor week 19

Waar is deze mijnwerker te vinden?

Wie maakte hem?

Als u het weet, laat het ons ook weten via deze link

Maandag 9 mei 1921 - Het doek valt voor de Gemeentewinkels. Die op de Haarlemmerweg (voormalige Centrale Keuken) en de Plantage Middenlaan (Hortus Botanicus) sluiten en die in de Vijzelstraat (in Amstelstein) liquideert. Er wordt dit hele jaar al een totale uitverkoop gehouden, zoals uit de poster links blijkt.

De Gemeentewinkels waren de conservatieve en liberale raadsleden al langer een doorn in het oog. Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren ze tandenknarsend akkoord gegaan om de voedsel- en brandstofvoorziening niet in gevaar te brengen maar meteen erna ageerden zij tegen het langer open houden van de winkels.
Die waren daarentegen bij de bevolking razend populair omdat voor de lage prijzen een prima kwaliteit geleverd werd. De te verwachten grote toeloop was geen reclametaal.

Tijd voor spotprenten! "Alles moet weg!" roept wethouder Abrahamse (VDB) en wethouder De Miranda (SDAP) probeert hem te doen zwijgen. Alle problemen die B&W nog op te lossen heeft, staan op de toonbank: Damvijver, Stadsschouwburg, Vliegenbos, teveel aan gemeenteambtenaren, Naatje... alles moet weg!

Afbeeldingen: Stadsarchief Amsterdam

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2020. De keuze 2014 t/m 2020 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave