De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was Ria Scharn. De nieuwe opgave komt dan ook van haar. Ze heeft een paar straatnaamborden verdonkeremaand.

De vragen zijn:

Waar is dit?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Wanneer u van de Zeedijk door de Spooksteeg naar de Oudezijds Achterburgwal zou lopen, heeft u van de Vredenburgerbrug (#209) dit kijkje op het begin van de Oudezijds Achterburgwal met vooraan nr.2.
Op de Google Earth afbeelding beneden geeft de rode pijl het begin van de Spooksteeg aan en ziet u het pand van de quizfoto van bovenaf. Daarnaast een foto gezien vanaf het zuiden waarop te zien is dat het deel vóór OZ. Achterburgwal nr.2 tegenwoordig met een hek afgesloten is. De Vredenburgerbrug is alleen overdag toegankelijk.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Mike Man, Aschwin Merks, Marike Muller,

De keuzefoto betreft deze week een locatie binnen de Singelgracht.

Veel houvast biedt de foto niet. Dat wordt zoeken...

Waar is dit?

Er zijn twee gangen te zien. Welke?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dankzij de annexatie van Sloten in 1921 konden tussen de Admiraal de Ruijterweg en het Westelijk Marktkanaal de nieuwbouwwijken Bos & Lommer en Landlust gebouwd worden. De fotograaf staat hier op de Willem de Zwijgerlaan (in feite brug #383 Anna van Saksenbrug) en kijkt uit over de Rijpgracht richting Admiraal de Ruijterweg. Het waren de nadagen van het 'woonblok'; elders werd al strokenbouw toegepast (geen binnentuinen, woningen met voor en achter een straat of straat/plantsoen).

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Ron Huissen, Jan van Veen, Arjen Lobach, Kees Huyser, Anthony Kolder, Harald Advokaat, Otto Meyer, Anneke Huijser, Ruud Fontijn, Han Mannaert, Adrie de Koning, Harry Snijder, Mike Man, Hans Vos, Aschwin Merks,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Het onderwerp kan zich zowel binnen als buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!

Nog een foto van Jan Six van Hillegom uit het familiealbum en deze keer hoeven we niets uit te snijden om genoeg te raden over te houden. De vragen zijn:

Waar is dit?

De twee zuilen/installaties - of hoe je zoiets ook moet noemen - horen bij een infrastructureel object.

Bij welke infrastructuur horen de zuilen? (naam)

Laat het ons weten via deze link

Foto: Collectie Jan Six van Hillegom

Kijk, als we zo specifiek naar de "gebouwen" in de achtergrond vragen, zou het duidelijk moeten zijn dat het er meer dan één is. Links is de Bijenkorf en dat zagen veel deelnemers wel. De fotograaf stond dus op de Dam. Maar rechts achter de tram? Een paar maar die wisten dat dit geen onderdeel uitmaakt van de Bijenkorf. Dit is Gebouw 1913 van architect Piet Hein van Niftrik.

Foto: Collectie Jan Six van Hillegom

Van Niftrik was in dienst bij de Hollandsche Woningbouw Mij 1913 en tekende dit blok woningen, kantoren en winkels. Als een loopjongen werd hij enkele keren door Berlage (lid Damcommissie) weggestuurd om wijzigingen aan te brengen en toen het voldoende leek op wat Berlage mooi vond, kreeg hij toestemming. Bijzonder is dat de maatschappij de bouw zelf ter hand nam. In 1915 kon het pand betrokken worden.
Toen het pand klaar was stond het aan de Vischsteeg en die naam strookte niet met de aspiraties van de maatschappij. Ze vroegen naamsverandering aan en in 1917 werd het de Visschersdam en in 1957 simpelweg Dam 3-7.
In 1989 liet de toenmalige eigenaar Bouwmaatschappij Verwelius het slopen en door Cees Dam vervangen door nieuwbouw met gelijke doelstelling (waar is Berlage als je 'm nodig hebt??). In 2016 werd het pand verbouwd tot alleen appartementengebouw met horeca op de begane grond. Het aanzien verbeterde aanzienlijk door een vernieuwde buitenkant. Eén der deelnemers memoreerde dat Justin Bieber een penthouse in die nieuwbouw kocht en vraagt zich af of hij dat nog steeds in bezit heeft.
Sommige deelnemers vonden gegevens over het pand op amsterdamsegrachtenhuizen.info en interpreteerden een ongelukkige zin op die site zodanig dat Gebouw 1913 in opdracht van de Bijenkorf gebouwd zou zijn. De site 020apps.nl maakt duidelijk dat het hoogstens zo kan zijn dat de Bijenkorf hier een kantoor huurde.

Onderstaand een foto (rechts) uit de beginjaren. Achter de schutting de gevolgen van de opgravingen naar de grote Damsluis (foto links) in 1914-'15. Daarop is Gebouw 1913 nog in aanbouw. Na veel geharrewar en geruzie werd hier in 1926-'27 het Damplantsoen aangelegd.

Afbeeldingen: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Ria Scharn, Ron Huissen, Anthony Kolder, Harald Advokaat, Herman Schim van der Loeff, Adrie de Koning, Jos Mol, Harry Snijder, Mike Man, Hans Vos, Henk Braaksma, Otto Meyer, Marike Muller, Aschwin Merks,

Hartjes binnenstad. De vragen zijn:

Welk adres is dit?

Welk beroep wordt uitgebeeld op de gevelstenen?

Laat het ons weten via deze link

Foto: © Pieter Klein

Een brede gracht en toch een vrachtschip... waar zou dat kunnen zijn. Prinsengracht? Oudeschans? Al puzzelende laat u de grachtengordel links liggen en zou u op de Waalseilandgracht kunnen komen met daarlangs de Binnenkant. Tussen de nummers 33 en 34 de ingang van de Schippersstraat.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Anthony Kolder, Ria Scharn, Anneke Huijser, Harry Snijder, Jos Mol, Mike Man, Arjen Lobach, Aschwin Merks,

Een tekening van een kerkinterieur, maar welke kerk? En staat die wel in Amsterdam? Zeker is dat niet.

Afbeelding: Stadsarchief Amsterdam - u kunt de foto klikken voor de hoogste resolutie in de Beeldbank.

Veel deelnemers waren het met ons eens dat dit nooit de Nieuwe Nieuwstraat kan zijn en dat het de Dirk van Hasseltssteeg was, ontdekten ook velen. Een foto daarvan toont dezelfde muurschildering met 'Rijwielstalling' in een naamloze gang. Achter de hoop aarde is inderdaad nog een gang: de Zeeftenmakersgang.
Het iets terugstaande pand in de steeg is nr.12 en dat vormde de achteringang (inpakruimte c.q. expeditie) van de machine- en gereedschapswinkel van Salomon van Embden op de Nieuwendijk 134-138. Eerder zat de winkel op Nieuwendijk 73 en daarna nog op 106.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De firma Van Embden kent u vast beter van de elektrische apparaten- en speelgoedwinkel in de Kalverstraat 4-8. Ook voor schaatsen of een passerdoos kon je bij ze terecht. De eerste Philishave werd hier kort voor de oorlog verkocht (Uw Baard Is Er Weg Van). Beroemd was de afdeling met Märklin treinen.

Doeltreffende hulp kwam van Arjen Lobach, Eric-Jan Noomen, Anneke Huijser, Kees Huyser, Anthony Kolder, Harald Advokaat, Ria Scharn, Jos Mol, Mike Man,

redactioneel

Dit is het vervolg op het artikel Marktgedruis van vorige week

Op papier waren de plannen voor een nieuw stadhuis vergevorderd en de stad had elk perceel op het beoogde grondstuk reeds opgekocht of was druk doende daarmee. Koopman bleef men altijd en als ze niet ter verbetering van de infrastructuur meteen gesloopt werden, verhuurde men ze tot de ruimte echt nodig was.

De nieuwe waag is een fraai gebouw. Op de begane grond was de eigenlijke waag. In de zij- en achtergevels waren elk twee deuren met daarachter ruimten met een grote balansweegschaal. De voorgevel was naar het stadhuis gericht en had een ingang in een dubbele marmeren trap naar een bordes met nog een ingang. Op de balustrade twee leeuwen met wapenschilden met de wapens van de stad en de provincie. Op de bovenverdieping het wachtlokaal van de schutterij. Op het hoge leien dak stonden twee windwijzers met symbolen van Neptunus en Fortuna. Rond het dak nog een hardstenen balustrade die echter in de loop der 17de eeuw verwijderd moest worden. Deze nieuwe waag ging door het leven als de 'oude waag' naast die in de Sint Anthoniespoort op de Nieuwmarkt en de boterwaag op het Reguliersplein. Na de sloop van de waag op de Dam in 1808 werd de vleeshal op de Westermarkt als waag ingericht.

In 1555 werden plannen gemaakt de vleesverkoop in de Vogelsteeg te verplaatsen naar een nieuwe vleeshal in de onmiddellijke omgeving en de keus viel op een plek aan de Nieuwezijds Voorburgwal (westzijde) ter hoogte van de Nieuwe Kerk. De vroedschap bestelde al een maquette en tot het zover was werd de vleesverkoop voortgezet vanuit enkele verworven panden in de buurt. De noodoplossing in deze huizen bleef permanent en het grondstuk aan de Nieuwezijds - met huizen erop die voorlopig verhuurd werden - kwam later goed van pas toen er in 1612 een stadspaardenstal op gebouwd werd (afb.links). Boven de brede poort een hardstenen versiering met 'paardentuig'.
In 1755 werd dit gebouw tot Generaal Postcomptoir ingericht dat na veel verbouwen en uitbreiden plaats maakte voor het Hoofdpostkantoor (nu: Magna Plaza).
De gewonnen ruimte in de Vogelsteeg kwam ten goede aan het verkeer met een hoofdrol in 1596, waarover hieronder meer.

Stukje bij beetje werd het damplein groter gemaakt maar als de ruimte niet nodig was voor verbetering van de verkeersstroom bleef die niet lang onbenut. De stad stelde dan bijvoorbeeld een aantal kramen op die verhuurd werden. Die waren niet bedoeld voor producten die eerste verdreven waren maar voor bijvoorbeeld boekenstalletjes. Alleen ruimte die langs de vismarkt ontstond, werd bezet met nieuwe visbanken.
Aan het oude stadhuis werden in 1556 'kassen' geplaatst die verhuurd werden. Ze zijn op het schilderij waarmee deze aflevering geopend werd goed te zien en ook hier ging de voorkeur uit naar boek- en prentverkopers en dergelijke 'schone' waren. Maar men wist niet te voorkomen dat er een 'botter-cas' tussen kwam te staan, die nota bene de stadhuisbrand van 1652 overleefde.
In 1595 werd rond de Plaetse éénrichtingsverkeer ingesteld. Het verkeer uit het oosten richting Plaetse moest de Halsteeg gebruiken en de tegenovergestelde richting de Pijlsteeg. Het jaar erop hetzelfde voor verkeer uit het westen dat de Gasthuissteeg diende te gebruiken en de omgekeerde richting de Vogelsteeg die immers 'schoongeveegd' was.

In 1594 werd een commissie benoemd die moest beslissen hoe de problemen met enkele sluizen opgelost moesten worden. De toestand van de grote Damsluis en de Haarlemmersluis waren zeer slecht en behoefden reparatie. De Haarlemmersluis kon het beste vervangen worden door een nieuwe in het Singel. De stadsgrens was tien jaar daarvoor opgeschoven naar wat vandaag de Herenmarkt is en het Singel was dus geen vestgracht meer. De Damsluis, zo stelde de commissie vast, stond op instorten maar Stadsfabriekmeester Oetgens vond dat een paar kleine reparaties voldoende waren en de Haarlemmersluis eerst gerepareerd diende te worden. Beide tegelijk repareren kon niet omdat voor reparatie de toegangen afgesloten werden door een tijdelijke dam. Dan zou er geen scheepvaartverkeer meer mogelijk zijn van het westelijke deel van de stad richting 't IJ. Van een nieuwe sluis in het Singel werd voorlopig afgezien.

Eind 1596 werd boven de Damsluis het huis d'Oude Cost afgebroken, evenals een daarnaast staande loods. Nu kon het werk aan de sluis beginnen. Toen de sluis weer gedekt was, kwamen er eerst een zevental kramen op te staan die in 1599 vervangen werden door een stenen gebouw dat bekend werd als Huis onder 't Zeil (tekening hierboven) waarin een zevental woningen waren opgenomen met beneden winkels en tapperijen. Het brede gebouw functioneerde als een sluitwand voor de er achter liggende vismarkt, iets dat even later rondom de hele vismarkt zou gebeuren.
In 1775 werd het Huis onder 't Zeil verbouwd waardoor het meer dan dubbel zo groot werd. Men bouwde eenvoudigweg een tweede ondiep huis er vóór met een classicistische gevel. Dat op zijn beurt werd in 1807 geconfisqueerd door de Franse bezetter en die het ombouwde tot verblijf van de commandant van de stad: het Commandantshuis. Deze naam bleef in zwang tot het gebouw in 1912 afgebroken werd.

Oorspronkelijk stonden op de dam in de Amstel twee rijen huizen die een straat vormden in het verlengde van de Halsteeg. Die huizen stonden ook voor de vismarkt langs. In de loop der tijd was de noordelijkste rij flink uitgedund om de vismarkt groter te kunnen maken maar vanaf 1594 maakte de stad er werk van om alle huizen aan de noordzijde van deze 'straat' in bezit te krijgen en betaalde daarvoor grote bedragen tot bijna ƒ10.000 per huis, in een tijd dat een behoorlijk huis tussen de ƒ3000 en ƒ4000 kostte. In 1600 was het zover dat alles gesloopt was en met de bouw van een ondiepe rij woningen en winkels begonnen kon worden. Nog in het eind van dat jaar werden de eerste woningen verhuurd. Een en ander verklaart waarom tot 1914 (de grote herinrichting van de Dam) de Vijgendam slechts enkelzijdig bebouwd was. In de gesloten rij huizen waren twee poorten die toegang verleenden tot de vismarkt. Die laatste breidde zich steeds verder uit en bij gebrek aan ruimte deed men dat door steigers en vlonders in het water te bouwen. Hieronder een prent uit 1611, gezien van het noorden. Van de zojuist besproken huizenrij ziet u hier de achterkant. Erboven piept de nieuwe beurs uit die dat jaar geopend was. In het midden de sluisdeuren van de overkluisde Damsluis.

Volgende week een vervolg met als slotstuk de verhuizing van de vismarkt om plaats te maken voor de beurs van Zocher.

De afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders aangegeven.

We verplaatsen ons even naar het Amsterdam van midden 17de eeuw, dat middels de Vierde Uitleg enorm uitgebreid is. Je wilt op een chique gracht van de stad wonen en ook een koetshuis erbij hebben. De stad had daarvoor de oplossing gezocht in de Keizers- en Prinsengracht met corresponderende percelen in de Kerkstraat. Een paar mogelijkheden waren er nog op de Herengracht met percelen in de Reguliersdwarsstraat of het Reguliersplein. Maar nee, secretaris van de stad Mr. Dirck Schaep weet het beter en koopt een dubbel perceel op de Herengracht (580) met twee corresponderende percelen op de Keizersgracht (743). Daarop bouwt hij een breed woonhuis in de stijl van Adriaen Dortsman, architect onbekend.
Hij maakt de tuin van Herengracht 580 extra groot door zijn koetshuis vlak achter het pand aan de Keizersgracht te bouwen. Aan de oostkant van het erf komt - onder een verder normaal woonhuis door - een tunnel met een dubbele staldeur aan de gracht. Dat wordt duidelijk aan de tekening in het Grachtenboek van Caspar Philips hieronder.

Foto: Herengracht 580, in 1940 in gebruik bij de NMB (SAA)

In 1682 wordt het geheel aan beide grachten verkocht aan Mr. Dirck Backer, commissaris-generaal van de convooien en licenten. Die overlijdt in 1703 en laat het huis aan de Herengracht na aan zijn zoon Mr. Willem Backer en dat op de Keizersgracht aan zijn dochter Wilhelmina Backer. Gesplitst, zou je kunnen zeggen. Wilhelmina maakt echter geen gebruik van het huis en laat het in gebruik bij haar broer aan wie zij het in 1743 alsnog verkoopt. Daardoor komt het geheel toch weer in één hand. De definitieve splitsing volgt toch en wel in 1771 als Franc van der Goes het huis op de Keizersgracht koopt maar de onderdoorgang moet gedogen.
Hij stoort zich mateloos aan de paarden en ratelende wielen onder zijn huis en grijpt zijn kans in 1785.

In 1782 wordt Herengracht 580 verkocht aan Mr. Cornelis van der Hoop die in 1785 zwicht voor de aandringende Van der Goes, ondanks dat ook hij het koetshuis in gebruik heeft en na de opheffing van het servituut (erfdienstbaarheid) niet meer bij zijn koetshuis kan komen. Goede raad is duur en de aanschaf van het buurhuis Keizersgracht 745 ook. Van der Goes verbouwt zijn gevel en laat de onderdoorgang en staldeur verdwijnen, zoals de foto links laat zien. Van der Hoop verbouwt het buurhuis 745 eveneens door in de onderbouw een nieuwe toegang tot het koetshuis te maken.
Keizersgracht 745 is het linker van een serie van vijf gelijkvormige smalle pandjes, in 1697 gebouwd in opdracht van Mr. Elbert Slicher op drie percelen van 26 voet. Ondanks het verbod op smaldelen! Van de vijf zijn er vandaag nog twee (749 en 753) met hun originele halsgevel, de rest is verbouwd.

De afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders aangegeven.
Foto hieronder: © Erwin Meijers - AmsterdamseGrachtenhuizen.info

Mijn vriend Peter Onderdelinde zegt dat de dames nog steeds bezig zijn met hún onderwerp, te weten de Amsterdamse badhuizen, wasinrichtingen en aanverwante.
‘We laten ze maar,’ zei Peter.
‘Wat nu?’ 
‘Nou, jij was toch lekker bezig met die groenteske gevelsteentjes e.d.? ‘
‘Tja.’
‘Man, er zijn zóveel onderwerpen, jij, Gijsbreght, weet altijd wel wat.’
‘Ik weet niks.’
‘Jawel, jawel, jij weet heel veel.’ ‘Gewoon, jij kan prima lullen over de Jordaan, Gijssie, of over de straatorgels of over, ach, over van alles.’
We liepen naar Café ‘De Blaffende Vis’ en namen er een paar. Ik weet het, dacht ik bij me eige (dacht ik bij mezelf), na het vijfde neutje, ik doe de poppenkast!! Bij deze dan!
Naast het driftig rondjes rennen, voetballen op straat, spelen op het landje, lezen, enzovoort, was ik in mijn jeugd, en eigenlijk heden ten dage nóg, geobsedeerd door toneel en met name dichtbijtoneel. Als zevenjarige zat ik hélemaal in het spel toen in de speeltuin op het Zaandammerplein toneelspelers een fabel opvoerden en door de dierenkoppen (ik herinner me de boze wolf) die men opzette, gepaard aan de juiste mimiek en stemgeluiden, was ik ter plekke, maar ook vele weken later, onder de indruk en mijn dromen reproduceerden de voorstelling voortdurend in full colour.
Thuis (tóen een tv-loos thuis) speelden we van alles na, we waren sinterklazen (bij gebrek aan mijter en staf voldeed een theemuts en een hark), schoolmeesters, priesters en koningen, véél koningen. We deden ook quizzen en Johnny en Rijk. Omdat ik een enorme fan was van de poppenkast op de Dam, besloot ik zelf de zaag in het hout te zetten.

Ik zaagde multiplex-Jan Klaassenhoofden en -Katrijnkoppen waarvan de onderkant eindigde in een rondje met een gat erin, een beetje platte koppen, zeg maar. Met kleurpotlood of verf werden de aspirantpoppen voorzien van ogen, wenkbrauwen, neuzen en rode konen en mijn moeder Dina naaide er van oude lappen een jurk of herenhemd aan vast. Met Jan, Katrijn, de buuf, de veldwachter, de dokter, kleine Jantje, de boef en de dood van Pierlala werden dan stukken opgevoerd, ter leeringh ende vermaeck, soms vantevoren bedacht en netjes tot script verwerkt, maar soms via de alomgeprezen improvisatie die aan het einde leidde tot niet te stuiten slappelachpartijen of tot Geschwesterlijke knokpartijen waarbij er wel eens een hoofdpersoon van het poppenspel sneuvelde en moeder Dina de scheuren weer dicht kon naaien.
Op de Dam kon ik niet zomaar voorbij de poppenkast van de familie Cabalt uit de Laurierstraat lopen. Rechts voor het Paleis stond die kast en ik moést kijken, mijn vader en moeder kregen me pas mee als ik alle bedrijven had gezien. Meeschateren met de kinderen, roepen naar Katrijn dat Jan weer stoute dingen deed, of wijzen dat de boef achter het gordijntje stond. Toen ik geacht werd een volwassene te zijn, fietste ik nog steeds om, richting Dam, om weer even te genieten van het poppenspel. Er waren ook steeds vondsten, zoals dansende cancandanseressen op een stokje die synchroon bewogen op de muziek van een cassettebandje.
In 1893 begon Jan Cabalt zijn ‘Poppenkast op de Dam’ en velen hebben genoten van deze attractie die zelfs tot een erepenning leidde, en behoort inmiddels tot het ‘Cultureel Erfgoed’ van ons land. Als U het best moeilijke ambt van poppenspeler ambieert, kunt U zich inschrijven bij de Jan Klaassen Academie.

--Wordt vervolgd

Oplossing raadplaat week 37

Hmmm, een nogal pittige raadplaat deze keer. Maar Hans van Efferen draaide zijn hand er niet voor om en kwam als eerste met de goede oplossing: ‘De afbeeldingen betreffen de Halvemaansteeg nummer 3 en nummer 5, met engelenhoofden onder de hijsbalk’. Later voegden Aschwin Merks, Mike Man en Anneke Huijser zich bij hem!

Zie ook: https://www.amsterdamhv.nl/wiki/halvemaansteeg.html

Met de vissen in de boom wilde Hans 't Mannetje de omgekeerde wereld aanduiden: geen water voor de vissen meer in de gedempte Lindengracht, alleen nog ruimte voor auto’s. Ook de tekst staat daarom achterstevoren en het jaartal op zijn kop.

Mike Man, Aschwin Merks, Anneke Huijser en Anthony Kolder kwamen met de goede oplossing.

Nieuwe raadplaat voor week 39

Weet u waar dit gebouw staat? Laat het ons weten via deze link

Niets dat het vermelden waard is.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2020. De keuze 2014 t/m 2020 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave