De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was Arjen Lobach. De nieuwe opgave komt dan ook van hem.

De vraag is:

Welke straat is dit?

Welke zijstraat zien we in de verte (bij gestut hoekhuis)?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit was weer niet eenvoudig en dat bleek ook uit de geringe respons. Toch zijn er niet veel straten die eindigen tegen een spoordijk. De Czaar Peterbuurt kwam een aantal malen voorbij maar winnaar Arjen Lobach wist dat die oplossingen niet konden; Czaar Peter- en Blankenstraat nummeren op in de richting van de spoordijk en deze straat begint daar te nummeren. Dat wil zoveel zeggen dat achter de spoordijk het IJ of de Amstel moet zijn. Het is de eerste!
We staan hier in de voormalige Korte Westerdokstraat en aan de overkant de huizen 2 t/m 8. Aan het einde van de straat loopt de Westerdoksstraat en het spoor is dat in de richting van Haarlem/Zaandam.

De fotograaf staat met zijn rug tegen het administratiegebouw van de HIJSM (Droogbak). In de nieuwe situatie is dit huizenblok verdwenen, de straat heet nu Boomklokstraat en de straat langs de spoordijk Nieuwe Westerdokstraat (met één "s").

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Mike Man, Jos Mol, Robert Raat, Aschwin Merks, Marike Muller, Hans van Efferen,

De keuzefoto betreft deze week een locatie binnen de Singelgracht.

Deze foto heeft u vast eerder gezien..., maar waar was het ook alweer?

Aan welke straat/weg staat het huis in de achtergrond?

Welke bestemming had het spoor in de voorgrond?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Van deze Amsterdammertjes in de vroegste versie staan er nog een paar aan weerszijden van de Melkmeisjesbrug (#16) over de Brouwersgracht aan het begin van de Herengracht. Wij spotten deze oer-amsterdammertjes ook al eens voor de Koekjesbrug in de eerste versie als voetgangersbrug.

Foto: © Ton Brosse

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Kees Huyser, Anthony Kolder, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Fanta Voogd, Rob de Rijk, Marike Muller, Hans Goedhart, Mike Man, Robert Raat, Jos Mol, Aschwin Merks, Harry Snijder, Hans van Efferen, Otto Meyer, Han Mannaert,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Het onderwerp kan zich zowel binnen als buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!

Bah! Beginnen ze ook al met fabrieken. 't Is al een tijdje geleden dat het hier in bedrijf was. Enkele gebouwen staan er nog steeds als industrieel erfgoed.

De vragen zijn:

Welk water?

Welke fabriek?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit zwembad was in het IJ aangelegd door Theo van Heemstede Obelt en heette ook Bad- en Zweminrichting Obelt. Het bad werd geopend in 1882 en bood ook douche-, damp- en stortbaden aan. In 1914 moest het bad van de De Ruijterkade 150 verdwijnen vanwege plannen voor een tweede pontverbinding naar Noord, de Valkenwegpont.

Afb: Stadsarchief Amsterdam

Zie voor meer info over dit zwembad de aflevering van week 19 in 2014, in de rubriek 100 jaar geleden.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Anneke Huijser, Ria Scharn, Anthony Kolder, Adrie de Koning, Fanta Voogd, Jos Mol, Marike Muller, Mike Man, Han Mannaert, Robert Raat, Aschwin Merks, Harry Snijder, Wim Huissen, Hans van Efferen, Kees Boas, Otto Meyer, Hans Olthof,

Een mooie zomerdag waar we dit jaar alleen van kunnen dromen. Het gaat ons om de straten tussen welke deze steeg ligt.

De vraag is:

Welke steeg is dit?

Naar welke straat is de mevrouw links op weg?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Geen probleem voor de deelnemers: dit is het Spui met de eindhalte van de Haarlemse Tram ofwel de Kikker (vanwege zijn groene fabriekskleur, later overgeschilderd in geel en na de fusie met NZH in blauw).
In de huizenrij achter de bomen ontdekte u mogelijk de buitenkant van de huizen op het Begijnhof. Het torentje links staat op het gebouw waar in 1910 C.L. van Langenhuysen een boek- en kunsthandel opende. Later werd het M. Tokkie Jr. in oude en nieuwe boeken en vandaag vinden we hier de Atheneum Boekhandel.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

De geschiedenis van de Haarlemse Tram ofwel 'de Kikker' leest u in deze PDF. Daarin staat ook waarom de eindhalte van deze lijn al in 1914 verplaatst werd naar een veel nauwere Spuistraat zonder wachtruimte voor passagiers en personeel.

Klik de omslag om te lezen.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Olaf Horn, Kees Huyser, Anneke Huijser, Ria Scharn, Anthony Kolder, Adrie de Koning, Marike Muller, Jos Mol, Hans Vos, Mike Man, Robert Raat, Hans Olthof, Aschwin Merks, Harry Snijder, Otto Meyer, Hans van Efferen, Tom Tand, Herman Schim van der Loeff.

Dit kladje dook op tussen paperassen op een ons onbekende plek. Wij kregen het toegestuurd door Pierre van der Pol. Het meet 16 x 5½ cm en is geplakt op karton. Er is sprake van een "kleine Vleeshal" en het feit dat die op 15 oktober 1783 geveild is ter amotie. Tot nu toe niets aan de hand tot we in meerdere bronnen lezen dat die afbraak van de Klein Vleeshal al in 1779 plaatsvond. Eén bron zegt dat het in 1799 gebeurde, wat eerder kan, maar het is weer vreemd dat de overheid 13 jaar geduld had voor de koper eindelijk ging afbreken. Wat natuurlijk kan, is dat het hier niet de Kleine Vleeshal in de Nes betreft (de veiling was in de Nes, meer staat er niet) maar een andere kleine vleeshal, die van het Rembrandtplein bijvoorbeeld. Het plokgeld van 5 gouden rijders (ƒ70) was niet mis. En wie was die Nieuwland?

Weet u meer of heeft u iets gevonden? Laat het ons weten via deze link.

Het was meer deelnemers opgevallen dat Maarten Benschop veel in de Czaar Peterbuurt had gefotografeerd. Niet zo'n gek idee om daar eerst te gaan kijken. Al zoekende tussen grotere gebouwen kan het opgevallen zijn dat er veel scholen van rond de vorige eeuwwisseling staan die allemaal een beetje op dit gebouw lijken. Maar de raampartijen kloppen meestal niet. We zoeken hier naar een setje van twee ramen breed in een bescheiden risaliet.
Aschwin Merks was de eerste die met de voormalige GLO school in de Kraijenhoffstraat 32-34 aan kwam. Alle scholen die er op leken komen dan ook allemaal uit de koker van PW onder verantwoordelijkheid van Bastiaan de Greef met zijn assistent Willem Springer.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

De verrassing zit 'm in de gewijzigde ingangspartij. Dat zal wel een enkeling op een dwaalspoor gebracht hebben.

Bruikbare hulp kwam van Aschwin Merks, Ria Scharn, Eric-Jan Noomen,

Het door corona in de kiem gesmoorde wandel-initiatief wordt weer opgepakt. Een deelnemer aan de wekelijkse quiz heeft aangeboden een wandeling met u te maken in de Nieuwe Pijp waarbij het accent op de Amsterdamse School zal liggen. U hebt al kennis kunnen maken met dit stadsdeel door de quizfoto's van Ton Brosse en kunt dat nu allemaal nog eens bekijken. We wandelen op woensdag 25 augustus a.s. onder leiding van Aaldrik Zaaiman die deze wandeling zelf samenstelde. We mikken op een duur van 2 á 2½ uur, verzamelen om 13:00 uur bij (in) café Bloemers, Hemonystraat 70, hoek Ceintuurbaan en eindigen in de Lek-/Gaaspstraat (voor als u met de auto dacht te komen).

Omdat we graag vooraf weten hoeveel mensen meewandelen, vragen wij u ons dat te melden via deze link of een mailtje te sturen aan webmaster@theobakker.net. Vertel ons ook vooraf of u prijs stelt op audio-ondersteuning door de gids, waarvoor €3,- pp gevraagd wordt voor de eenmalig te gebruiken oorsetjes. Verder zijn er geen kosten dan uw versnapering in café Bloemers en eventueel onderweg tijdens een pauze. De webmaster zal meelopen om weer eens nieuwe deelnemers persoonlijk te ontmoeten.

De geschiedenis van de NDSM werf gaat in het kort terug naar 1894. In dat jaar werd de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij opgericht op Oostenburg, Amsterdam-Oost. Op dezelfde locatie waar een paar eeuwen eerder VOC-schepen werden gebouwd. Met de oprichting van deze werf wilde men de ondergang van de scheepsbouwindustrie een doorstart laten maken door het bouwen van moderne ijzeren schepen met mechanische aandrijving. Het bedrijf had veel succes en groeide hard. Door gebrek aan uitbreidingsmogelijkheden moest de NSM opzoek naar een andere locatie. In 1915 werd die gevonden aan de overkant van het IJ: in Amsterdam Noord. In 1920 vind de Nederlandsche Dok Maatschappij ook zijn stekkie aan de IJ oever op het er naastgelegen terrein. Na de 2e WO besloten de bedrijven te fuseren. In 1946 ontstond de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij: de NDSM. Er was op dat moment veel behoefte aan vervanging van oudere schepen en vervoer van en naar Nederlands-Indië. Daarnaast groeide de economie, waardoor het vervoer van goederen en passagiers ook enorm steeg. De NDSM werd wereldwijd gezien als zeer succesvol en vooruitstrevend bedrijf in de scheepvaartwereld. De NDSM was in een van de grootste en modernste scheepsbouwwerven ter wereld. Een bedrijf waar veel innovaties zijn bedacht die nu nog steeds in de scheepsbouw en scheepsreparatie worden toegepast. Maar in de jaren ’70 raakt de NDSM in de problemen door de oliecrisis, politieke spelletjes, concurrentie: in 1984 sluit ze haar deuren.

De film duurt ±12 minuten.

Verstopt in een YouTube-filmpje stelden we drie vragen bij bepaalde momenten in die film en dat hadden helemaal niet zo veel mensen in de gaten. Dan hebben ze een extraatje gemist! Dat gaan we beslist nog eens herhalen. Nu eerst deze drie...

Deze foto was goed te herkennen: Markensteeg, hoek Joden Houttuinen en de foto is in de Beeldbank aanwezig.

Goed geraden door Arjen Lobach, Anneke Huijser, Ria Scharn, Harry Snijder, Aschwin Merks, Marike Muller, Mike Man,

Deze was al iets moeilijker maar toch aanwezig in de Beeldbank.
Het is de Elandsgracht hoek Lijnbaansgracht.

Goed geraden door Arjen Lobach, Ria Scharn, Aschwin Merks, Anneke Huijser, Marike Muller, Mike Man, Hans Olthof,

Dit was duidelijk het moeilijkste shot van de drie. Er werd getwijfeld of dit wel Amsterdam was met zulke grote zeilschepen in een gracht.
We kijken hier vanaf de oever van de Singelgracht naar het westen. Rechts is de Hollandsche Gasfabriek en als u nog niet overtuigd bent, zou u de tekening van Rieke hieronder kunnen bestuderen. Rieke posteerde zich precies aan de andere kant van de fabriek en keek naar het oosten. Op de plek van de gasfabriek kwamen o.a. de Nicolaas Witsenkade en de Den Texstraat.

Goed geraden door Ria Scharn, Aschwin Merks,

Foto's van de Eilandskerk zijn meestal genomen vanaf het Bickersplein (nu: Jonkerplein) maar dat is dan de kortste zijde. Deze fotograaf klauterde voor ons op een schip om de kerk eens in zijn volle lengte te fotograferen. Deze foto is van rond 1900en de kerk heeft dan al zijn "corset", een schil rond de voet van de kerk om het verzakken tegen te gaan. Tien jaar later moest de koepel om dezelfde reden afgebroken worden, wilde die niet op een dag door het dak vallen. Als oorzaak voor het verzakken van de kerk - die vanaf 1736 redelijk overeind had gestaan - wordt geweten aan het gedreun van treinen die vanaf 1878 over het viaduct reden dat in de Eilandsgracht gebouwd was. Voorafgaand aan de treinen zal er ook flink geheid zijn voor dat viaduct, wat ook niet bevorderlijk is voor gebouwen in de omgeving.

redactioneel

Op bovenstaande foto is het 1889. De laatste werkzaamheden aan het stationsgebouw worden afgerond voordat op 15 oktober het station feestelijk geopend wordt. De problemen met de verzakkende perronoverkapping zorgt voor veel oponthoud. Het zandpakket op de oever raakt al begroeid maar dat zal niet lang duren. In de loop der komende jaren gaat die oever een rol spelen in het verdere vervoer van die treinpassagiers die ergens in Amsterdam of omstreken moeten zijn.

Op bovenstaande foto uit 1891 is de eerste steiger al te zien. Wat was er namelijk aan de hand? In 1880 werd een concessie gegeven aan de Noord-Hollandsche Tramweg Maatschappij (NHTM) met als vertrekpunt een door Berlage ontworpen stationsgebouwtje aan het Damrak (links), op de hoek van de Oudebrugsteeg. De passagiers voor die NHTM werden per boot naar het eigenlijke station van de stoomtram in Noord gebracht. Ongetwijfeld had een halte of zelfs vertrekpunt aan het Stationsplein de voorkeur van de NHTM maar daarvoor moest eerst het station af zijn. De steiger van de foto hierboven was nog een tussenhalte want de boot vertrok nog steeds van het Damrak. Dat werd snel anders toen het stationsgebouwtje (boven) verplaatst werd naar het Stationsplein (zie onder).

Afb: Bouwkundig Weekblad

Door het veroveren van een contract voor postverzending naar de diverse bestemmingen en ook uitbreiding van het vervoeren van vracht (foto links met melk) werd de steiger enkele keren vergroot.
De wallenkant werd steeds gehuurd van de Gemeente Amsterdam en dat was een behoorlijke kostenpost. De aflossingen op de obligaties vergde de rest van de bescheiden winsten. Dat maakte de financiële positie van de onderneming wankel.

Het nieuwe gebouwtje op de foto hieronder, aan het eind van de steiger is van een tweede speler op die oever: de Amsterdamsche Motorboot Dienst.

In 1907 vroeg de maatschappij (intussen omgedoopt in TNHT; voor de precieze gang van zaken leest u de PDF p.8 e.v.) architect Leliman een nieuw stationsgebouw te tekenen. Door de traag werkende ambtenarij werd het januari 1911 voor er vergunning kwam en in maart ging de verhoogde huur in. Het gebouw werd helemaal in hout opgetrokken en op 28 april 1912 opende burgemeester Roëll het Station Amsterdam. Meteen bij de start werd een horecagedeelte verpacht aan A.A.Smits en omdat de Amsterdammers niets zagen in een station zonder rails werd het in de volksmond het Noord-Hollands Koffiehuis. Na de fusie met de NZH werd dat het Noord-Zuid-Hollands Koffiehuis.

Foto: deel uit affiche/retours.eu

Al die tijd was het werkelijke stationsgebouw van de NHTM aan de IJ-oever in Noord tegenover het Tolhuis (foto links).

In 1928 nam de NZH de exploitatie van de TNHT (en NHTM) over, inclusief het stationsgebouw aan het Stationsplein. In de daaropvolgende jaren werd de invloed van vracht wat teruggedrongen en het Koffiehuis vergroot om meer passagiers te kunnen bedienen. De vrachtloods werd vervangen door een tweede opstapplaats voor de lijn naar Purmerend. De foto hieronder is van vlak voor de Tweede Wereldoorlog.

Het eerste ontwerp van Leliman werd nog afgekeurd omdat het te pompeus was. Uiteindelijk werd een sterk vereenvoudigd ontwerp uitgevoerd. En kijk eens wat de Gemeente er zelf voor in de plaats heeft gezet, nadat het Koffiehuis in 1972 tijdelijk verwijderd moest worden voor de bouw van de eerste metrolijn.

Foto onder: retours.eu

De afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders aangegeven.

ijdens zijn verlof in Amsterdam hing Multatuli graag de gebraden haan uit. Hij smeet met geld om groepen Amsterdammers te onthalen op wat hen meestal onthouden werd. Biografen deden dit vaak als 'broodje aap' af maar zijn nichtje Sietske deed verslag van zo'n dag met 50 weeskinderen, opgeleukt door Eduard en Tine Douwes Dekker met cadeautjes en lekkernijen voor de kinderen.
Er wordt gezegd dat deze Sietske zijn tweede muze was en figureert in Minnebrieven in de rol van Fanny. Wist u dat de dubbele achternaam Douwes Dekker een samenvoeging is van de familienamen van zijn vader Pieter Douwesz en moeder Engeltje Dekker?
Terug naar de weeskinderen; in het brievenarchief bevindt zich een brief uit 1853 met een uitnodiging voor 50 wezen en hun begeleidsters en suppoosten. En dat vier keer op rij! Plaats waar dit gebeurde..., de Tuin De Nederlanden aan de Buitensingel, daar waar vandaag ongeveer de Kinkerstraat begint. De uitnodiging komt van de firma Keysser & Co*, de eigenaar van De Nederlanden, maar Multatuli blijkt alle extra kosten voor de presentjes en snoep voor zijn rekening te hebben genomen.
Het ging allemaal als vanzelf. Sietske, toen 10 jaar, was met oom en tante tijdens het verlof van het echtpaar een dagje uit in De Nederlanden toen een groep weeskinderen de tuin binnenwandelde. Verteerd door medelijden besloten Tine en Eduard ze te fêteren.

Het is juni 1853, Sietske bericht later als volgt:

"Met Oom en Tante zouden we daar een dag doorbrengen. Kort na onze aankomst verscheen een groot aantal wezen, met begeleiding. Oom Dek had een diep medelijden met ouderloze kinderen, verpleegd in een gesticht. 't Meest nog om de uniforme klederdracht; volgens hem was het een gruwel aan die kinderen een cachet te geven als voorwerpen van barmhartigheid. Hij en Tine voelden zich gedrongen iets bij te dragen om hun een vrolijke dag te geven. Uit de stad bestelden zij ballen, tollen, hoepels, springtouwen, jeu de grâce**, enzovoort en wij allen bewogen ons tussen de wezen als behoorden wij tot hen. Tevens werden ze onthaald op allerlei versnaperingen, evenals 's avonds toen enige oudere verpleegden kamen zien naar de voorstelling van een goochelaar. De assistent-resident van Lebak op verlof maakte die dag de indruk van een verklede prins uit een toversprookje..."

In Haarlem blijkt het echtpaar iets dergelijks te hebben georganiseerd door arme weduwen mee te nemen naar de Haarlemse kermis. Naar later blijkt moet het echtpaar voor deze activiteiten geld geleend hebben wat hen naar Nederlands-Indië laat terugkeren met een behoorlijke schuld die ze daar door heel zuinig te leven terugbetalen.

* De brief van 9 juni 1853 gaat gepaard met advertenties in de krant met de volgende tekst:

Tuin der Nederlanden. Ondergetekenden hebben het genoegen Heren Regenten en Dames Regentessen der verschillende Weeshuizen en Armengestichten te berigten, dat Vrijdag 10 juni e.k. bovengenoemde Tuin van des Morgens 10 ure tot des Avonds 9 ure zal opengesteld zijn voor de Weezen van alle Gestichten. De Heer De Linski [bedoeld wordt de bekende goochelaar De Linsky; red.] gaarne willende medewerken tot opluistering van dien dag, zal 6 tot 7½ ure eenige voorstellingen doen voor de Weezen.
F.A. Keysser & Co.

Uit de advertentie blijkt dat de uitnodiging van wezen niet alleen het Burgerweeshuis geldt maar ook alle andere, inclusief het Aalmoezeniersweeshuis. Telkens 50 kinderen.

** Luchthoepelspel, meestal door meisjes gespeeld. De hoepel wordt geworpen en een ander meisje probeert de hoepel uit de lucht te steken met twee stokken van een halve meter; met diezelfde stokken werpt ze de hoepel weer terug.

Bovenstaande tekeningen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, het schema uit de Larousse.

Maandag 8 augustus 1921 - In de nacht van zondag op maandag heeft zich een drama voltrokken in de Nieuwe Leliestraat 129 3-hoog. Daar woonden het jonge koppel Hendrik Linsen (of Lensen; 30) met zijn echtgenote Johanna Domburg (25; de leeftijden varieren nogal in de diverse kranten). 's Nachts om 1/2 1 werden de buren gewekt door een hooglopende ruzie van het paar. Plots zagen de toegestroomde nieuwsgierigen de vrouw over de waranda naar de buren vluchten. Zij had een ernstige hoofdwond door een slag met een plank en bloedde hevig. De man had zich met een scheermes een jaap in de keel gezet en was van driehoog uit het raam gesprongen. De politie van bureau Raampoort was snel ter plaatse. Beide echtelieden werden naar het Binnengasthuis vervoerd waar de man al snel overleed. De vrouw ging het een stuk beter nadat de wonden aan hoofd en handen verzorgd waren, maar kon nog niet door de politie gehoord worden. De politie doet wel verder onderzoek omdat zij zeker willen weten hoe de toedracht werkelijk was. Het scheermes werd namelijk op een platje onder de waranda gevonden en niet in de kamer waar Hendrik zichzelf van het leven had proberen te beroven.
Dagblad Het Volk weet meer over de achtergronden. Jo(hanna) was los van zeden en was al met een buitenechtelijk kind door Hendrik opgenomen. Samen hadden ze nog een kind dat op de dag van het drama 3 jaar oud was. De hele buurt was getuige van het feit dat Jo haar man vanaf het huwelijk al bedroog en waarover het paar regelmatig knallende ruzie maakte. Hij had al een echtscheiding in voorbereiding en had een betrekking in Nederlands-Indië aanvaard om verlost te zijn van haar en de buurt. Hij had ook een annonce geplaatst in meerdere dagbladen waarin hij waarschuwde geen geld of goederen te geven aan zijn 'weggelopen' vrouw. Dat had ze gemerkt en ging die zondag om verhaal met de eerder gemelde ruzie tot gevolg.

Foto: Nieuwe Leliestraat in 1921; nummer 129 is het huis met de Franse balkonnetjes boven de lantaarnpaal / SAA

Maandag 8 augustus 1921 - De SDAP krijgt concurrentie. De Nederlandsche Bond van Belastingbetalers heeft plannen om in 1922 aan de landelijke verkiezing mee te doen met een eigen lijst. De dominante figuur in die bond is Johannes Göbel Jr. die actief leden werft onder sociaal-democraten die ontevreden zijn over de lijn van de SDAP. Dat hij daarbij enig succes boekt, blijkt uit de groei van het ledenaantal. Inderdaad zal Göbel in 1922 lijsttrekker worden van de NBvB maar in september van dat jaar vlucht Göbel naar Duitsland om justitiële vervolging te voorkomen. Hij stond ook al op zeer gespannen voet met de rest van het bestuur van de NBvB. Hij blijft als journalist in Berlijn werken en komt pas na de Tweede Wereldoorlog terug naar Nederland waar het verder stil blijft rond hem. In 1964 overlijdt hij in Bentveld op 75-jarige leeftijd.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2020. De keuze 2014 t/m 2020 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave