Iedereen die meegewerkt heeft aan die geslaagde verrassing op mijn verjaardag: bedankt! Hartverwarmend! De uitslag van moeilijke quiz die jullie mij voorschotelde krijgen jullie in een perssonlijke email.

De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was André de Raaij. De nieuwe opgave komt dan ook van hem. André vraagt dispensatie voor zijn grensoverschrijdende foto. Hij wilde dolgraag de pijpenla van een geboortehuis laten zien. Het is maar een tiental meters buiten de gemeentegrens van 1851.
Zodra u het adres heeft gevonden, zult u ontdekken dat er in 1885 nog een complete derde verdieping tussen geplaatst is. Het pandje is inmiddels herbouwd maar uiteraard nog net zo smal.

Wij hebben niets weggepoetst of geblurrd, alles kan een hint zijn.

De vragen zijn:

Wat is het adres van het smalle huis in het midden?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze aanrijding tussen tram en bestelauto vond plaats in de Weesperstraat, vlakbij de brug over de Nieuwe Prinsengracht. Dit antwoord kon helemaal door deductie vastgesteld worden en dat laten wij hieronder zien aan de hand van zo'n redenering door André de Raaij. André kon zelfs zien welke kant de tram op reed. Eerst moest vastgesteld worden op dit vóór of ná WO2 is gefotografeerd. De bestelauto geeft aan dat dit erná was. Veel antwoorden gokten daarom foutief op de Utrechtsestraat, waar lijn 5 van 1945 tot 1952 doorheen reed. In 1952 werd dat de Weesperstraat tot de (tijdelijke) opheffing in 1961.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

André de Raaij hield zich vast aan de lijnkleuren en het kop- of koersbord met de globale route. De lijnkleuren - boven donkerder dan onder - en de lengte (en spatiëring) van de straatnamen op het bord vertelden hem dat dit lijn 5 moest zijn tijdens diens rit tussen Centraal Station en Amstelstation. In die richting! Lijn 5 reed van 18 juni 1945 tot 28 april 1952 door de Utrechtsestraat en vanaf die datum door de Weesperstraat omdat lijn 4 dat deel overnam. Op het kopbord heeft nog een dikke twee maanden als (niet meer juiste) tussenbestemming "Frederiksplein" gestaan (zo ook bij de tram op de foto), maar dat werd op 4 juli 1952 gecorrigeerd. Toch vond de aanrijding, getuige een krantenbericht, plaats op 7 juli 1952, dus dat corrigeren heeft nog even geduurd.
Er was nog even twijfel of dit nu de Utrechtsestraat dan wel de Weesperstraat was, maar de winkel van C.Jamin (waar een grote winkelruit van sneuvelde doordat de bestelauto tegen de gevel caramboleerde) gaf uitkomst. In beide straten was een C.Jamin maar die in de Utrechtsestraat niet op de hoek van een gracht.
Geluk bij een ongeluk..., niemand raakte serieus gewond. Consternatie was er genoeg maar alleen de bijrijder van de bestelauto had een wond boven een oog en werd verbonden in het BG.

Vanaf december 1947 deden op lijn 5 alleen nog Utrechtenaren dienst. Dat was een serie van 12 motorwagens die de GTA in 1939 van Utrecht kocht. De GTA treuzelde zó lang met de beslissing omdat ze wist dat Utrecht de wagens kwijt wilde maar Amsterdam voorlopig de enige geïnteresseerde was. Zo kreeg men de wagens voor een schamele ƒ1000 per stuk in bezit. De trams waren genummerd 67-78 maar dat paste niet in het wagenpark van de GTA, dus werden ze omgenummerd naar 1-12 omdat die serie van de GTA net in 1936 gesloopt was.
Ze deden in Amsterdam dienst op diverse lijnen, ook tijdens de oorlog, om in 1947 alleen nog voor lijn 5 ingezet te worden. Dat was vanaf 1948 met bijwagens met middenbalcon waar de tramliefhebbers opgewonden van raakten. Zo kreeg lijn 5 een aparte 'look-and-feeling' die zo herkenbaar was dat passagiers automatisch wisten dat ze de juiste tram namen.
In 1957 werden de Utrechtenaren zelfs nog gemoderniseerd (o.a. van railremmen voorzien) maar daar waren de middenbalconners te oud voor en werden afgedankt. In 1961 werd lijn 5 opgeheven om als spitsuur-tram ingezet te worden, opnieuw door de Utrechtsestraat, tot 1965 waarna hij vervangen werd door bussen. Er is nog één Utrechtenaar over die als museumtram dienst doet.
Lijn 5 kwam in 1978 op een totaal andere route terug die meerdere keren verlegd is.

Foto: collectie Cor Fijma/Amsterdamsetrams.nl; maker onbekend, datum wel: 28 april 1951 in de Bakkersstraat

Ja, makkelijk praten! Controleer het antwoord door de foto in de Beeldbank te zoeken (of foto's van dezelfde plek) of 'ga even langs' via Google Maps. Moet je net in de Weesperstraat zijn...

Foto: Google Maps/Street View van nagenoeg hetzelfde standpunt als de quizfoto hierboven

Ach, dat arme bestelautootje! Wie heeft ze nog zien rijden? Dit type was de Tempo Matador (D) en begin 50-er jaren populair. Het was een verder uitgebouwd concept van driewielige motorfietsen met laadbak (foto Tempo Hansa hieronder). Er bestaat een heuse Facebook-groep voor dit model en ook als old-timer is'ie niet te versmaden. Het exemplaar hiernaast werd - opgeknapt en wel - ter verkoop aangeboden op een veilingsite: geschatte opbrengst ƒ70.000,-. Dat was niet voor het bestellertje van de quizfoto weggelegd.
Hieronder nog het dashbord van de Matador.

Foto: Classiccars Auctions

Goede oplossingen kwamen van André de Raaij, Anneke Huijser, Anthony Kolder, Ria Scharn, Mike Man, Peter Waagen, Otto Meyer, Marike Muller, Nils Werners, Arjen Lobach, Robert Raat, Alex Z., Jos Mol, Wim Huissen, Henk Swart, Han Mannaert, Adrie de Koning, Kees Valentijn, Harry Snijder, Ton Brosse, Hans van Efferen, Aschwin Merks, Hans Olthof,

De keuzefoto betreft deze week een locatie buiten de Singelgracht. Alhoewel daar makkelijk over te twisten valt. Dit was eerder stadsgebied dan dat de stedelijke bebouwing de Singelgracht 'overstak'.

De vragen zijn:

Waar is dit?

Wat is/was de bestemming van het gebouw op pootjes?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Van deze inzending van Dick werden we enthousiast omdat de kleine villa links er maar een bescheiden 12 jaren gestaan heeft. Dit is de Van Eeghenstraat met de villa Parkwijck naar ontwerp van architect Berlage (1901). Een groot aantal inzenders dacht dat Berlage het huis voor zichzelf gebouwd had, maar de site 020apps.nl helpt hen uit de droom. Opdrachtgever was de journalist Leo Simons, in 1905 de oprichter van een uitgeverij die later Wereldbibliotheek ging heten.

Prentbriefkaart: Collectie DvdK

Simons verhuisde in 1912 en de geïnteresseerde koper van de villa wilde die verbouwen en er een verdieping opzetten. Berlage wist dit te voorkomen (redelijk uniek!) en zorgde ervoor dat architect Joh.B. Lambeek jr. haar kocht, in 1913 liet afbreken en in Bilthoven opnieuw liet opbouwen. Daar staat het pand nog steeds (foto).
De bijnaam 'Theepot' dankt de villa aan de bijzonder gevormde schoorsteen die aan een handvat doet denken.
In 1901 ontwierp Berlage in een stijl die rationalisme wordt genoemd. Een term die op veel ontwerpen van begin 20ste eeuw geplakt wordt, die allen gemeen hebben dat ze probeerden te ontsnappen aan de lange reeks neostijlen van de 19de eeuw.

In 1905 richtte Leo Simons de Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur op, later omgedoopt tot Wereldbibliotheek. De uitgeverij hield zich bezig met vertaalde wereldliteratuur, een soort boeken waar tot nu zich geen uitgever aan gewaagd had omdat het niet lonend zou zijn. Verder gaf Simons klassiekers als De Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart van Betje Wolf en Aagje Deken uit, naast Multatuli en Couperus. Zijn goedkope maar goed verzorgde uitgaven waren een groot succes. In 2014 ging de WB op in uitgeverij Nieuw Amsterdam.

Foto: Leo Simons in zijn werkkamer in villa Parkwijck - dbnl.org

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Simon Claessen, Otto Meyer, Kees Huyser, Arjen Lobach, Robert Raat, Anthony Kolder, Henk Swart, Adrie de Koning, Ria Scharn, Nils Wernars, Harry Snijder, Mike Man, Jos Mol, Marike Muller, Ton Brosse, Hans van Efferen, Aschwin Merks,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Het onderwerp kan zich zowel binnen als buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!

U krijgt een heleboel aanwijzingen cadeau met deze foto.

De vragen zijn:

Welke brug (nummer of naam) zien we hier?

Wie is de huidige gebruiker van het enorme dubbele pakhuis in het midden?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Wij dachten: eens kijken of de zijkant van een overbekend huis ook herkend wordt.

Een hint school in de foto, in de vorm van een trapgevel met wel erg kleine trapjes. Voor dat soort gevels, ongebruikelijk in Noord-Nederland, hebben ze een speciale naam: Spaanse gevels. En dat is nu precies de naam van het pand: de Spaanse gevel. Het adres: Singel 2-2a, maar dat werd niet gevraagd. De Cruywagen (naar de gevelsteen) is ook goed gerekend. Het pand staat op de hoek van de Droogbak en dat was de tweede vraag.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit deel van de stad is als Tweede Uitleg in 1584 binnen de stad gekomen. Pas in 1602 verkocht de stad de buitendijkse percelen als houttuinen. De Droogbak werd een industriegebiedje waarvoor een loswal vrijgelaten werd. Daar kwamen o.a. twee brouwerijen.

Wij hebben uiitgebreid bericht over de geschiedenis van dit huis in de PDF over de Haarlemmerbuurt (pp.11-12).

Klik de omslag links om te lezen.

Er is in de loop der jaren een hoop onzin over de bijnaam van het huis Singel 2-2A verteld. Het is niet gebouwd door of voor een Spanjaard. Midden in de 80-jarige Oorlog is dat ondenkbaar. De werkelijke reden zal de ouderwetse bouwheer Jan Loots geweest zijn die op een dubbel perceel een solide pakhuis wilde met een ouderwetse houtskelet-constructie terwijl er toen volop gebouwd werd met zelfdragende constructies en vloerbalken die in de (zij)muren ingelaten waren en door muurankers geborgd waren. De draagkracht van die constructie-methode moest voor pakhuizen nog bewezen worden en dus paste Loots daarvoor. Hij liet een Vlaming komen om een pakhuis naar zijn wensen te bouwen. Die wist niet beter dan wat hij gewend was in de Zuidelijke (Spaanse) Nederlanden te bouwen (zie links op de foto).

Foto: VVV Gent

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach, Nico Schluter, Kees Boas, Anthony Kolder, Kees Huyser, Robert Raat, Jos Mol, Ria Scharn, Wim Huissen, Willem Blok, Kees Valentijn, Han Mannaert, Harald Advokaat, Adrie de Koning, Dick van der Kroon, Mike Man, Frank Mulkens, Hans Olthof, Ron Poelgeest, Peter Makkes, Hans Goedhart, Ton Brosse, Hans van Efferen, Aschwin Merks,

Een gezapig tafereel..., moet je er nu komen. De vraag is:

Waar is dit?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Ach... stiefkindje Amsterdam-Noord. Komt veel te weinig aan bod. Dit is een prentbriefkaart dus zoeken tussen honderden foto's helpt ook niet om uit te dokteren dat dit het Mosplein is met de in de oorlog gebombardeerde Maranathakerk, ook wel Mospleinkerk. Alle deelnemers die vaststelden dat de Kamperfoelieweg voorlangs ligt, hebben gelijk.

Foto: geheugenvannoord

De Maranathakerk was een houten Protestantse noodkerk uit 1926.
Op 28 juli 1943, ‘s morgens om 9.11 uur wierp de RAF (Frans squadron) met 12 Bostons (Douglas A-20 Havoc) vanaf ruim vier kilometer hoogte al hun bommen af met bestemming Fokkerfabriek: 48 bommen van 227 kilo. Het zicht was goed maar de bommen vielen heel ver naast de Fokkerfabriek. Daarom dachten de Duitsers dat de scheepswerf van de NSM het doelwit was geweest. Het NDSM-gebied is nu nog steeds verdacht: er liggen daar in het water misschien nog blindgangers.
Wel werd de houten Mospleinkerk, het politiebureau Mosplein en de verderop gelegen Stephanuskerk getroffen. Er vielen 17 doden en 22 zwaargewonden. Onder de bewoners van Noord brak paniek uit. Velen vluchtten naar de andere kant van het IJ.

Info: HCAN
Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Mike Man, Anneke Huijser, Kees Huyser, Ria Scharn, Otto Meyer, Anthony Kolder, Robert Raat, Arjen Lobach, Marike Muller, Adrie de Koning, Jos Mol, Hans Goedhart, Ton Brosse, Hans van Efferen, Aschwin Merks,

De redactie heeft de laatste maanden gewerkt aan het omzetten van de oudste PDF's in A5 formaat naar A4-formaat. Dat kan doordat de bandbreedte van onze internetverbindingen aanmerkelijk toenam in de laatste jaren. Daarbij werd ook meteen gekeken naar spelling en stijl, onjuistheden en aanpassingen door voortschrijdende kennis. Intussen kunt u kijken naar een sterk uitgebreide PDF over het Leprozenhuis. Dat was al een overdruk van een artikel van Isa van Eeghen en dat is nu aangevuld met een overdruk van een artikel van B. de Ridder uit Ons Amsterdam jg.4. Daarmee krijgt u een nog completer beeld van een zorginstelling voor bejaarden avant-la-lettre. Klik de omslag...

Een aantal Polygoon-items aan elkaar geregen.

Klik hier of de afbeelding links om te bekijken.

redactioneel

Heren-, Keizers-, Prinsengracht en aangrenzende straten

Herengracht 287-289
Achter het woonhuis nr.289 stond in de 17de eeuw een inpandig huis 'Inde Drij Hamers' dat bereikbaar was door het Drie Hamersteegje. De steeg staat op elke kadastrale kaart aangegeven als onderdeel van het perceel van nr.289. Het huis aan de gracht is in 1660 herbouwd door de nieuwe eigenaren, de regenten van de Huiszittende Armen, die het langdurige verhuurden.
Wanneer de gang werd afgesloten en door wie is niet bekend. Er is wel een verschil te zien tussen de eenvoudige deur op de tekening in het Grachtenboek van 1768 en de huidige 20ste-eeuwse afsluiting. Wat zich boven de deur nog bevindt is onduidelijk maar het is zeker geen woning.

Herengracht 423-425-427
Ook de twee ruimtes rondom het huis Herengracht 425 zijn bij nader inzien afgesloten stegen die beiden een nogal indrukwekkende geschiedenis hebben. De rechter steeg op de foto links leidde naar een erf achter 425 waar wel 10 inpandige huisjes stonden. De steeg had ook een naam: Bokkegang. De naam van de tweede doorgang, die zelfs doorliep tot het Singel is wat dubieus aangegeven als Katersteeg, maar die naam is ook aan een gang naar het Hamershofje voorbij de Beulingssloot gegeven. Beide stegen werden vanaf 1654 door de schuilkerk De Crijtbergh (achter twee huizen aan het Singel) gebruikt als vluchtgangen.
Toen in 1883 de schuilkerk vervangen werd door de huidige Krijtberg werden daarvoor de 10 huisjes gesloopt en de gangen afgesloten.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Hier nog een afbeelding van de achteruitgang van De Krijtberg rond 1815. De steeg links van 425 is dan nog gewoon open tot aan het Singel. Door de bouw van de nieuwe Krijtberg zou die steeg definitief geblokkeerd worden.

Ets: Stadsarchief Amsterdam

Herengracht 554
Dan komen wij op Herengracht 554 toch een smal huis tegen waar wel degelijk in 'gewoond' wordt. Het is ontstaan in 1875 na het bebouwen van een eigen gang naar een koetshuis achter het huis. In dat jaar 1875 werd daar een woning gebouwd, overigens met maar één verdieping. Dat was toen het grote huis gesplitst werd; de rechtse twee traveeën plus het nieuw gebouwde gedeelte werd nummer 554 en de rest van het huis, de linker twee traveeën plus de ingangspartij werd 554A. Daarbij verloor het grote huis zijn dubbele trap. In 1961 werd dat aangebouwde deel verkocht aan het bankgebouw 550-552, afgebroken en opnieuw opgebouwd maar nu hoger, zoals het er vandaag nog steeds uitziet. Het grote huis werd weer nr. 554 en werd in 1967 samen met nr.556 ook een bankgebouw. Bij een grootscheepse restauratie kreeg het huis de dubbele trap weer terug.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Keizersgracht 651
Opnieuw een voormalige doorgang naar een koetshuis die later dichtgebouwd werd tot woning, deze keer zelfs met een eigen huisnummer.
Dit koetshuis is rond 1686 gebouwd en had als opdrachtgever Louis Trip. Het is een koetshuistype met een lijstgevel. Als bijzonderheden zien we dat het huis in 1686 als stalgebouw van 3.40 m. breed is gebouwd en 120 m2 groot is. Het is later uitgebreid met een rechte kroonlijst. In 1795 is het huis verhoogd met twee verdiepingen en een nieuwe gevel. De laatste bewoner/eigenaresse van het pand die ik heb kunnen vinden is Henriëtte Louise Sillem (1846-1914).
Op Google Maps is te zien dat het huis over het hele diepte zo smal blijft maar achter buurman 653 aansluit op een achterhuis dat ruim dubbel zo breed is.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Huidenstraat 1
Dit pandje vormt in werkelijkheid één geheel met Herengracht 360, het tweede huis van de hoek. Het is een ´klusje´ van de architecten Gebr. van Gendt, gebouwd in 1903 en van een iets ander kaliber dan bijvoorbeeld het Concertgebouw, de galerij in de Raadhuisstraat of de Hollandse Manege. Sinds 1999 prijkt er een gevelsteen boven de pui: 't Haasje, die ter gelegenheid van de 65ste verjaardag van de inmiddels overleden mevrouw Hupkes-De Haas werd geplaatst door haar echtgenoot. De steen is gehakt door de Middelburgse kunstenaar Jan van den Berg.

Nieuwe Herengracht 99
Door de decentrale ligging van het pand is het aan de sloop- en verbouwdrift van 18de- en 19de-eeuwse bedrijven ontsnapt. Dit deel van de Nieuwe Herengracht, de Joodse Herengracht, ligt heerlijk rustig tegenover het Wertheimpark. De pronksalon was daarom niet aan de achterzijde van het pand (met al of niet een fraaie tuin) maar aan de voorkant met zicht op het park. Dat is ook de reden dat de entree van het pand altijd rechts gesitueerd is geweest in plaats van de obligate gang in het midden en kamers ter weerszijden.
De aanbouw rechts is een voormalige gang die door een der eigenaren ooit is dichtgebouwd met extra woonruimte. Het is dus nooit een zelfstandige woonruimte geweest.
In 1873 werd Nieuwe Herengracht 99 in opdracht van de toenmalige bewoner, Mr. Reekers, door P.J.H. Cuypers verbouwd. Daarbij werd het balkon boven de ingang tot erker uitgebouwd.

Kijk ook bij Taco Tichelaar voor alle bewoners van dit huis.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

2. Andere smalle panden

Bergstraat 6

Egelantiersstraat 24e

Geldersekade 15

Herengracht 109-111

Keizersgracht 302

Oude Turfmarkt 
Voor meer informatie, zie het Digitaal Weekblad van Theo Bakker 23, 2021.

Prinsengracht 548-550

Prinsengracht 594

Dit zijn smalle panden in de binnenstad waarover nauwelijks informatie beschikbaar is. 

3. Smalle panden die afgebroken zijn

Singel 201-203
Een bijzonder huis door zijn beroemde bewoner Joost van den Vondel. Nog net niet berooid, want hij krijgt een klein pensioentje van de stad, woont hij tot zijn dood in dit kosthuis dat overigens doorloopt tot aan de Nieuwezijds Achterburgwal en in feite een conglomeraat van huizen met hun achterhuizen is.
Boven de ingang is een gevelsteen te zien die deze bewoning door de 'Prins der dichters' herdenkt. Voor de aanleg van de Raadhuisstraat is dit huis gesloopt en de steen verdween naar het Vondelmuseum dat tot 1959 bestond. De collectie is in 1976 in de Universiteitsbibliotheek ondergebracht maar of de gedenksteen daar ook bij hoorde is onbekend. Een andere gedenksteen die de bewoning van Vondel herdenkt is ingemetseld in Singel 207 dat ondanks de aanleg van de Raadhuisstraat nog net kon blijven staan.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Keizersgracht 195
Op dit adres bouwde koopman Jean Neel in 1764 een nieuw huis met poort. Achter die poort was een steeg die toegang gaf tot een koetshuis achter Herengracht 182, het nog steeds bestaande huis De Sonnewyser of ook wel De Son. De steeg was echter te smal voor koetsen en bovendien had De Sonnewyser een eigen brede koetsuitgang.
Het huis Keizersgracht 195 stond bekend als ’t Rad van Avonture met de Son waarbij de overeenkomst "Son" misschien op een nauwere relatie van beide huiseigenaren duidt.

De huizen op deze foto verdwenen weliswaar bij de aanleg van de Raadhuisstraat maar meer nog om de bouw van de Galerij van architectenbureau Gebr. Van Gendt die hun gebouw langs de Keizersgracht nog even voortzetten: nrs. 197/201.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Herengracht 332
Dit huis heeft zowaar een eigen huisnummer verdiend. Het begint dan ook op een serieus woonhuis te lijken met zijn breedte van 3 meter. Wij danken dit huisje aan de zuinigheid van pottenbakker Poth (Nomen est Omen) die op twee percelen vier (!) zeer eenvoudige huisjes (330-336) liet bouwen waarvan 332 natuurlijk het smalst is. Nrs. 330-332 inclusief 'getimmerte' kreeg Dirck Wuytiers in handen die ook de tuinen van 334 en 336 erbij verwierf en achter zijn minieme huisje dus een tuin van 17 meter breed had. Die liet hij - zover als geoorloofd - bebouwen zonder de overige nummers ook maar een centimeter lucht te gunnen. Daarna had hij een wel heel riant pand ter beschikking gekregen.

In 1961 is 330 + 332 opgekocht door Financierings Mij Texel die ze afbrak en een nieuw pand liet neerzetten.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Koningsplein 16
Vanaf 1869 heeft Dirk Machiel Bol [31-07-1811] hier een sigarenhandel. Hij komt oorspronkelijk uit s' Hertogenbosch en woont met zijn gezin boven. Er werkt blijkbaar ook een broer van hem in de zaak. Later wordt de zaak voortgezet door A. Favier, die ook fotografeert en bevriend is met een bekende fotograaf Johannes Baptista Bickhoff [1881-1968]. In 1900 wordt vermeld dat Adraan Favier 's middags om halfvier al een volkomen afgewerkte foto in de etalage heeft staan van de hofstoet op de brug over de Herengracht. En mooi scherp! Later heeft hij ook foto's van gebeurtenissen in de stad van J.B. Bickhoff in de etalage staan.
Hij verkoopt naast sigaren ook kaartjes voor evenementen en ontwikkelt foto's voor zijn klanten. Door de nieuwbouw in 1915 van modemagazijn Broekmans moet de winkelier A. Fervier op Koningsplein 16 vertrekken, hij gaat naar de nieuw te bouwen passage Beurspassage aan het Damrak, tegenover de beurs van Berlage. Deze passage komt in het te bouwen kantoor van de De Algemene Levensverzekeringsmaatschappij ter vervanging van de Baafjessteeg.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Wij hebben u diverse smalle panden laten zien in de grachtengordel van Amsterdam. In vele ervan wordt nog steeds gewoond of ze hebben een commerciële functie. Er zijn ook vele gangen die wel of niet met een deur zijn afgesloten. Op een enkele bijzondere na hebben we die niet in de beschouwing betrokken.

Bronnen:
Die afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam en het boek van Koen Kleijn, Ernest Kurpershoek en Shinji Otani getiteld ‘De Grachten van Amsterdam’ en I. H. van Eeghen, ‘400 jaar Herengracht’.

Aan het Herman Bonpad - aan de rand van Sportpark Ookmeer - staat een watermolen het grondwaterpeil van dat sportpark te regelen voor Waterschap Amstel Gooi en Vecht. Die molen stond daar niet altijd maar werd door de Gemeente Amsterdam in 1961 van de Haarlemmerweg gehaald, waar hij toch werkeloos stond. Het gaat om watermolen Elfhonderd Roe die door de stadsuitbreiding van 1921 binnen de grenzen van de stad was geraakt en zijn taak, het bemalen van de Sloter Binnen- en Middelveldsche Gecombineerde Polders, had moeten stoppen. Zijn werk werd overgenomen door een gemaal bij de LTS aan de Postjesweg. Voorheen sloeg de molen via een duiker uit op de Haarlemmertrekvaart onder beheer van HHS Rijnland en het nieuwe gemaal op de Kostverlorenvaart.

Foto: Wikipedia

In 1962-'63 werd de Elfhonderd Roe op de nieuwe plek in Ookmeer weer opgebouwd door molenbouwer Poland uit Heerhugowaard. Die brak eerst de molen zorgvuldig af, sorteerde wat nog gebruikt kon worden (bijna alles!) en bouwde met zoveel mogelijk bestaand materiaal een nieuwe kap bij de werkplaats in HHWaard. Intussen zorgde PW voor een goed onderheide onderbouw met betonnen vloer en staanders. De molenaar zou een riantere woning krijgen dan de oude. Toen kon Poland beginnen aan het opbouwen en dat deed hij op de manier zoals molenaars dat al honderden jaren deden. Niks hoogwerker! De molen kreeg een rietgedekte romp maar de woning een gemetselde bakstenen muur.

Foto's: collectie L. van Genderen

De Elfhonderd Roe is een in 1674 gebouwde grondzeiler van het type zoals beneden het IJ toegepast werd. D.w.z. dat het kruiwerk buitenwaarts was in tegenstelling tor het Noord-Hollandse type dat een binnenkruier is. De molen is in 1757 vervijzeld, wat wil zeggen dat het scheprad vervangen werd door een vijzel die het water twee maal zo hoog kon opvoeren (zie doorsnede-tekening). Voor de herbouw werd de overbrenging zodanig uitgevoerd dat die losgekoppeld kon worden en de aandrijving van de vijzel overgenomen kan worden door een electromotor. Het waterschap AGV nam in 1997 de molen van de gemeente Amsterdam over. Tegenwoordig heeft de molen geen molenaar meer en zal het malen alleen nog maar elektrisch gebeuren. De woning wordt tegenwoordig ook meer bewoond maar als bed-and-breakfast verhuurd. Dat geeft u de mogelijkheid de molen intensief te bekijken; eerst even huren van waterschap AGV.

De naam Elfhonderd Roe - en tevens die van alle andere molens met een aantal roeden in de naam - heeft betrekking op de afstand van de molen tot de Amsterdamse Singelgracht. Bij een Amsterdamse roede van 3,68 meter betekent dat iets meer dan 4 kilometer buiten de Singelgracht. Naast deze molen stond nog een Twaalfhonderd Roe en vlak bij de stad stond nog een herberg d'Eenhonderd Roe waar het eerste spoorwegstation van Amsterdam verscheen (Jaarboek 2018 p.18 e.v.).

Donderdag 12 juni 1921 - Huldiging van Lion en Josef van Lier in de Hollandsche Schouwburg ter gelegenheid van het 70-jarig jubileum van de firma Gebroeders A. van Lier. Hieronder een stuk uit Het Leven van 1921 waar abusievelijk de huldiging op 12 mei staat aangekondigd maar het is wel degelijk 12 juni.

Woensdag 18 juni 1921 - De Gemeenteraad besluit tot instelling van twee nieuwe tramlijnen: lijn 21 als vervanger van de dienst van en naar het dorp Sloten zoals dat door Sloten zelf georganiseerd was naar de Overtoomsesluis (Andreas Schelfhoutstraat). In afwachting van wat de Raad besliste, bleef de paardentram gewoon doorrijden onder toezicht van de GTA. Begin 1922 werden de paarden vervangen door een kleine bus (foto). De Slotense trams hadden een smallere spoorbreedte dus vervanging door Amsterdams materieel was niet eenvoudig. Dat werd in december 1925 opgevangen door de lijn te vervangen door buslijn G.

Foto: Collectie Ab van Donselaer - Amsterdamsetrams

De tweede lijn waar knopen over doorgehakt werden, was de kringlijn 22 met trams. De bereikbaarheid van de De Ruijterkade was een hoofdpijndossier. Het simpelweg verlengen van steeds meer tramlijnen naar eindhalte De Ruijterkade veroorzaakte daar chaos en de ene na de andere lijn werd weer ingekort. Op 18 juni werd besloten de 22 tussen Stationsplein en De Ruijterkade te laten rijden en alle overige lijnen weer in te korten tot het Stationsplein. Dat werd de aparte rit die je voor 1 cent mee kon maken. Daarvoor waren in Duitsland vijf motorwagens gekocht: de Bergmanns. Ook in spitsuren reden deze motorwagens zonder bijwagen, simpelweg omdat de Bergmanns te zwak waren om die te trekken. Ook werden de wagens met trolley geleverd wat zoveel problemen veroorzaakte dat steeds een fabrieksmonteur over moest komen om te zaak te repareren. De trolleys zijn toen vervangen door beugels (foto).
De bussen die de verbindingen in Noord onderhielden staken tot 1932 met de pont over naar bestemmingen in de stad. Toen in dat jaar besloten werd die bussen in Noord te houden en de passagiers met de pont over te laten steken moest de capaciteit van de 22 opgeschroefd worden en waren bijwagens nodig. Daarvoor werden sterkere motorwagens van EMW-Union gekocht.
In de oorlog werd eerst minder gereden en in 1944 helemaal niet meer, maar onmiddellijk na de oorlog reed de 22 weer. Tot 1950 toen de lijn door autobussen werd overgenomen die een half jaar later de letter K kregen.

Foto: Collectie Karel Hoorn - Amsterdamsetrams

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2020. De keuze 2014 t/m 2020 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave