De snelste met het goede antwoord op de foto van vorige week was Kees Huyser. De nieuwe opgave komt dan ook van hem. Kees wil van u weten wat hier gebeurt.
Nog niet zo lang geleden bekeek u deze locatie al eens, maar toen de andere kant op. Met die tramrails aan de zijkant van de weg... het Waterlooplein. Ook deze opgave pakte te makkelijk uit omdat het intypen van de zoekterm 'brandweer' voldoende was om deze foto snel boven water te krijgen.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Anthony Kolder, Ria Scharn, Marike Muller, Adrie de Koning, Han Mannaert, Jos Mol, Arjen Lobach, Mike Man, Hans van Efferen, Otto Meyer,
Fotoquiz: webmaster's keuze
De keuzefoto betreft deze week een locatie binnen de Singelgracht. De vraag is:
Hier hielp geen topografische kennis van Amsterdam! U moest te biecht bij de indexen van het Stadsarchief, in dit geval de woningkaarten. Gegeven was het huisnummer 147 en de naam van de vergunninghouder van het café op de foto: G(errit) Krap. En bingo! Dit is de Spaarndammerstraat 147 en afgezien van een paar wijzigingen in de pui staat alles er nog net zo bij. En nog steeds horeca...
Foto: collectie Marijke de Boer
Goede oplossingen kwamen van Marike Muller, Arjen Lobach, Ria Scharn, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Mike Man, Jos Mol, Hans van Efferen,
Heeft u ook een opvallende foto gevonden?
Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Het onderwerp kan zich zowel binnen als buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners toch wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!
Fotoquiz Wat? Waar?
Meestal zijn we terughoudend met dit soort enkele huizen op een foto, maar deze moet te doen zijn.
Met die kerk op de foto leek dit aanvankelijk een heel makkelijke opgave. Dat was toch de Eilandskerk? En die stond toch op het Bickersplein? We stelden de vraag suggestief in de verleden tijd, want dit pleintje heet nu anders, n.l. Hendrik Jonkerplein. Maar dan dat inkijkje. Ook alweer suggestief was de twijfel of het wel om een straat ging en dat was het dan ook niet. De kerk stond bijna met z'n voeten in de Bickersgracht en de bomen in dat 'straatje' staan ook aan die gracht. Ook de kade erlangs heet zo: Bickersgracht. Er stonden/staan maar aan één kant huizen: aan de andere kant zijn werven Zie foto Jacob Olie hieronder, genomen in tegengestelde richting, met Galgenbrug.
Foto's: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Anneke Huijser, Anthony Kolder, Adrie de Koning, Han Mannaert, Mike Man, Jos Mol, Hans Goedhart, Peter Oudshoorn, Hans Olthof, Hans van Efferen, Marike Muller,
Met de camera op pad...
Niet zo moeilijk om te bepalen waar dit is, met dat markante gebouw in de verte. Het gaat dan ook niet om de locatie.
Foto: Stadsarchief Amsterdam, de maker hoort u volgende week
Foto van vorige week
Eind december 1935 werd de Mariniersbrug vernieuwd met daarbij een brugwachtershuisje en een seinwachtershuis van de spoorwegen. Dit hing samen met het verhogen van de spoorbaan voor het Oosterspoor. Het totaalontwerp was van PW-architect Jan Leupen maar diverse instanties bemoeiden zich met het ontwerp. De brug werd bij de NDM, toen al in Noord, gemaakt en is voor Amsterdamse begrippen van een wel zeer afwijkende vorm. De constructie die meestal onder het brugdek verscholen blijft, zit nu bovenop in het zicht. Gezegd wordt dat Leupen bruggen over de Chicagoriver als voorbeeld nam, zij het gehalveerd omdat de Dijksgracht veel smaller is. Neemt niet weg dat ze er vandaag nog steeds zo ligt, alhoewel in 1955 beide bedieningshuisjes weer afgebroken zijn i.v.m. de bouw van de IJtunnel. Het viaduct heeft zowaar een naam: Kattenburgerspoorbrug.
Hieronder nog een foto van de brug van 1935 en daaronder de voorganger (draaibrug), hier in 1920.
Foto's: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Ria Scharn, Anthony Kolder, Otto Meyer, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Kees Dalmeijer, Mike Man, Peter Waagen, Marike Muller, Jos Mol, Hans Olthof, Hans van Efferen,
Hulp gevraagd...
Vorige week lieten we de bouwactiviteiten zien aan het nieuwe administratiegebouw van de Gemeente Tram Amsterdam. De architect was PW-architect Pieter Lucas Marnette, die ook straatmeubilair voor PW ontwierp. Daarbij werd deze brandmelder genoemd en zo zag die er uit. Dat hij altijd brandweerrood was moet u maar van ons aannemen. Waarschijnlijk hoeven we u dat alles niet te vertellen..., wie heeft hem niet op straat zien staan. Een misschien heeft u ook wel eens het kleine ruitje vóór de alarmknop ingetikt?
Waar staat deze melder trouwens?
Waar is dit?
U kunt de foto weer klikken voor de maximale resolutie.
De enige bruikbare foto van deze straathoek die werd gevonden in de Beeldbank, laat zien dat alleen het huisnummerbordje "5" nog ongewijzigd was. Verder zat er sindsdien een veelheid aan zaakjes in dit pand. Wel kon met behulp van de uithangborden in de straat achter de paal met voetgangers-oversteeklicht bepaald worden waar dit was. We zien duidelijk reclames van Wessel, Parker en Van Haren. Als u onderstaande foto daarmee vergelijkt komt u op herenmodezaak Wessel, vulpennenzaak Akkerman en schoenenzaak Van Haren, respectievelijk in de Kalverstraat, nrs. 143-145, 149 en 153-155. Het hoekpand is dus Spui 5 van (toen) de hakkenbar Hakky.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Hulp kwam van Arjen Lobach, Kees Huyser, Adrie de Koning, Marike Muller, Ria Scharn, Paul Graalman, Anneke Huijser, Mike Man, Hans van Efferen,
Open Monumentendag
Het huisje dat eind vorig jaar teruggekeerd is naar Mokum, dankzij hele mooie bijdragen van onze Vrienden, is van binnen te bewonderen. Ook de trap staat er nu, dus u kunt gemakkelijk naar boven.
Open Monumentendag, zaterdag 10 september 10- 17 uur. De Ruijterkade 99. Klik hier voor meer info...
Als u toch in de buurt bent, de Oosterkerk is ook open, net als scheepswerf 't Kromhout. Voor meer, kijk op de officiële website...
Schuilkerken in Amsterdam
Het is al weer maanden geleden dat we de serie over schuilkerken publiceerden: van week 41-20021 t/m week 1-2022. Dat was een coproductie van Anneke Huijser - die de research voor haar rekening nam - en uw webmaster die ze in volgorde zette en aan elkaar praatte. We beloofden toen al dat het een PDF moest worden en dat is eindelijk gelukt. De tekst is helemaal herzien, er zijn een paar kleine kerkjes als aanvulling gekomen en de afbeeldingen zijn opnieuw bij elkaar gezocht. Het is een omvangrijk stuk geworden, de moeite om nog eens door te kijken en te lezen.
Klik de omslag...
Wandelen langs de stadsmuur van 1544
Het wandelen met Sarphati gaat niet door. Er was veel te weinig animo voor deze wandeling, mogelijk doordat de buurt waardoor de wandeling gaat niet attractief is qua stedenschoon. Daarom proberen we een andere wandeling van Kees Boas, die als thema de stadsmuur van de kaarten van Cornelis Anthonisz heeft.
Op vrijdag 7 oktober a.s. gaan we weer wandelen met een kleine groep geïnteresseerden onder leiding van Kees Boas. Die start voor het Centraalstation en loopt een relatief eenvoudige route: CS, Zeedijk, Schreierstoren, Geldersekade, Kloveniersburgwal, Munt, Singel, Nieuwendijk, Prins Hendrikkade en Damrak.
Voor wandelen
heb je op z'n minst droog weer nodig. Daarom houden we zaterdag 8 oktober als reservedatum voor als de vrijdag in het water valt. Bij voldoende aanmeldingen doen we de wandeling op woensdag 19 oktober nog eens over met een tweede ploeg.
Er zijn geen kosten verbonden aan deze wandeling. U kunt zich aanmelden voor 7 oktober en onder voorbehoud voor 19 oktober. Geef uw voorkeur aan in een e-mail naar ons.
U kunt zich eventueel voorbereiden door onze PDF over de eerste 300 jaar van Amsterdam te lezen. Klik hier of de omslag.
redactioneel
De ijsbreker en de Ysbreeker
Wanneer we tweemaal "ijsbreker" noemen, doelen we op de inspanningen die de stad en particuliere brouwerijen zich getroostten om het hele jaar door schoon drinkwater naar de stad te halen. Dat ten eerste. Als de ijsbreker niet gebruikt werd, lag hij in de Amstel in berging, bij de herberg Lokhorst, of liever ernaast waar nog een herberg stond en die van lieverlee de naam Ysbreeker kreeg. Dat ten tweede.
Beide herbergen waren aanlegplaats voor de diverse trekschuiten die via Amstel en Weesper-
en Muidertrekvaart verbindingen onderhielden met de steden ten zuid-oosten van Amsterdam en het Gooi.
De ijsbreker ziet u op de ets aan het begin en links in doorsnede en aanzicht. Het was een zwaar gebouwd vaartuig met een versterkte vierkante boeg die een hoop gewicht bevatte. De onderzijde van die boeg was voorzien van 7 snij-ijzers en de procedure bestond uit het op het ijs trekken van het vaartuig waarna dat door het gewicht door het ijs zakte, dat door de snij-ijzers in brokken uiteen viel. Hoe dikker het ijs was, des te meer paarden er nodig waren om het vaartuig vooruit te krijgen. De ets geeft een wel heel strenge winter weer, waarbij erg veel paarden ingezet moesten worden.
Volgens Wikipedia lag de ijsbreker vanaf 1702
zo'n anderhalve eeuw in de Amstel voor de gelijknamige herberg paraat om ingezet te worden.
Petrus Schenk van de ets aan het begin maakte er een kijkplaat van, met zoveel mogelijk situaties van ijspret die door elkaar krioelen. D.C. Meijer Jr. in een artikel in een niet te achterhalen tijdschrift heeft het over goed ingepakte stedelingen tussen schamel geklede boeren uit de omgeving. Hij beschrijft alle soorten van vermaak die men op het ijs kan nagaan, van vallen en opstaan tijdens het schaatsen, de (n)arreslede, het koek-en-zopie
en daartussen de ijsbreker. De prent hiernaast dateert zo'n strenge winter: 1784.
In 1860 werd de ijsbreker afgedankt en tezelfdertijd raakte de trekschuit uitgespeeld. Maar herberg De Ysbreeker bleef als café bestaan vanwege de nieuwe klandizie die vertier zocht buiten de stadsgrenzen.
De uitbater deed zijn best om nieuwe activiteiten mogelijk te maken. Hij opende achter het café een schietbaan en hij organiseerde kermissen met Turkse schommel en exotische evenementen met vreemde dieren, diorama's en een glasblazerij. Het gebied rond De Ysbreeker kreeg de bijnaam 'Bedouïnenterrein'.
De Weesperzijde raakte eind 19de eeuw bebouwd en de herbergen en huisjes maakten plaats voor grote woonhuizen. De bouwmaatschappij De IJsbreker liet op initiatief van Krasnapolsky op de oude plek een nieuwe Ysbreeker bouwen door A.L. van Gendt. De bouw vond plaats in 1884-'85 en de gelegenheid zette zoveel als mogelijk de extra activiteiten voort die het publiek gewend was. In de gezellige zaal aan de voorkant herinneren prenten en schilderijen aan de oude tijden, waaronder de prent van Petrus Schenk die we aan het begin lieten zien. Meteen begin 20ste eeuw werd de nieuwe Ysbreeker een verzamelplaats van kunstenaar, artiesten en linkse politici (foto onder). Daarnaast werd het biljart- en spelletjescafé.
Na de Tweede Wereldoorlog bleek hoezeer de klandizie uit Joden had bestaan. Tijdens de oorlog was de zaak gesloten en erna bloedde ze leeg. Het café werd een ontmoetingsplek voor ex-onderduikers en mensen die het concentratiekamp hadden overleefd en twee personeelsleden hielden het gemakkelijk gaande. In de 60-er jaren sloot het café opnieuw. Daarna werd het opvangplek voor Surinaamse jongeren tot het in 1979 gehuurd werd door musicus Jan Wolff en echtgenote, die er een centrum voor eigentijdse muziek van wilden maken. Er werd ook een radio- en televisiestudio ingericht, waarvan de laatste bekend werd door de uitzendingen van "Hier is... Adriaan van Dis". De zoon van Wolff bouwde De Ysbreeker verder uit tot het veelzijdige café, theehuis, restaurant, lunchroom, lounchplek en spelletjescafé dat het vandaag is.
Foto: De Ysbreeker
De afbeeldingen bij dit artikel komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders vermeld
Column: van rotonde naar panoramagebouw -1
In de eerste helft van de 19de eeuw kwam de panoramaschildering in zwang, overgewaaid uit Engeland en Frankrijk. Ze werden opgesteld in tijdelijke, verplaatsbare ronde houten gebouwtjes, waarvan we er diverse in de stad gehad hebben. Die werden aanvankelijk rotondes genoemd en de bekendste is die op het Leidseplein omdat zich daar een aantal tekenaars en chroniqueurs op geworpen hebben, zoals Gerrit Lamberts (links) en Christiaan Andriessen. Tijdens een tentoonstelling in het Stadsarchief stond ooit zo'n panoramaschildering in dummy opgesteld, zodat u het principe kunt zien.
We moeten het altijd met schetsen doe, studies vooraf aan de hand waarvan het panorama later geschilderd werd. De originelen zijn, voor zover mij bekend, niet bewaard gebleven. De praktijk was de schuldige; zo'n schildering trok maar een beperkte tijd publiek. Na een paar maanden werd ze vervangen door een andere voorstelling. De loodzware schildering op doek werd opgerold en verhuisde naar een andere rotonde of werd opgeslagen. Dit op- en afrollen plus het vervoer zorgden voor beschadigingen die op de nieuwe plek eerst bijgewerkt moesten worden.
Geen wonder dat de doeken niet twee eeuwen overleefden.
Voor Amsterdam werden enkele panorama's geschilderd die steeds vanaf een hoog standpunt te zien waren: kerktorens zoals de Montelbaanstoren, de Oudekerkstoren en de Haringpakkerstoren. De schets aan het begin van dit stukje is die vanaf de Oudekerk die u ook in de opstelling op het Stadsarchief terugziet en waarvan links het schema uit de brochure waarop de markante gebouwen staan aangegeven.
Er zijn namen bekend van schilders die zich hiermee bezig hielden. In Engeland
was dat Robert Barker, uit Parijs Pierre Prévost. Het eerste panorama van Amsterdam werd in 1804 geschilderd door Pierre Prévost en gaf een blik van de Montelbaanstoren met Amsterdam in de sneeuw. Het werd eerst tentoongesteld in Parijs en daarna in een rotonde op de Botermarkt in 1806. Prévost had zich er makkelijk vanaf gemaakt met dat besneeuwde vergezicht. Veel detaillering kon achterwege blijven op het witte doek. Initiatiefnemer van de opstelling was boekhandelaar Uylenbroek die de rotonde exploiteerde. Christiaan Andriessen was enthousiast en vond het geheel "uitmuntend fraai". Hij wist ook te vertellen dat Prévost eerst vijf weken op de toren had zitten schetsen en daarna in Parijs nog vijf maanden had geschilderd.
Uylenbroek had succes met zijn panorama en zinde op producties van vaderlandse bodem. Hij verzocht de schilder Andries Vermeulen uit Dordrecht een panorama vanaf de Oudekerkstoren te schilderen. Halverwege de klus gaf Vermeulen de brui eraan en het werk werd afgemaakt door Cornelis de Kruijff met assistentie van Willem Uppink. Ook hiervan worden in het Stadsarchief schetsen bewaard (links). Deze schildering was in 1805 in Uylenbroeks rotonde op het Leidseplein te bewonderen.
In 1817 schilderde deze Cornelis de Kruijff een panorama gezien vanaf de Haringpakkerstoren. Hiervan kocht Gerard Heineken ooit de voorstudies en gaf die aan het KOG in bewaring. Daardoor zijn ze twee eeuwen bewaard gebleven en kon Ons Amsterdam er in 2004 een groot artikel (zoek naar Schetsen op de Haringpakkerstoren) aan wijden met veel voorbeelden uit het panorama waaronder dat links. De Kruijff had studie gemaakt hoe zo'n werk opgebouwd moest worden. Ten eerste het tijdstip van de dag: rond het middaguur met zo weinig mogelijk slagschaduw. Verder waren op dit uur straten en grachten overladen met bedrijvigheid, zodat er veel te zien was.
Afb: KOG
Het beroemdste panorama is ongetwijfeld dat van de Slag bij Waterloo (1815) dat Evert Maaskamp in 1816-'17 schilderde en die in de rotonde op het Leidseplein niet voor enkele maanden maar voor een paar jaar
te zien was. Anders dan het grote panorama bij Waterloo in de buurt, met een omtrek van 110 meter, was in de Nederlandse versie het aandeel van kroonprins Willem II bij Quatre Bras flink aangedikt, zeer tot tevredenheid van koning Willem I. Ons is alleen nevenstaand schema overgebleven en er bestaan boekjes met delen van het panorama in losse gravures.
Volgende week zien we hoe het succes van de kleine rotondes uitmondt in een heus panoramagebouw in de Plantage.
De afbeeldingen bij deze column komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders vermeld
YouTube: Havens van Amsterdam in 1919
Deze week honderd jaar geleden
Dinsdag 5 september 1922 - In de Stadsschouwburg wordt de 80-jarige Louis Bouwmeester gehuldigd. In de kranten verschijnen al dagen artikelen en fotoseries over en met de jubilaris, hier met zijn (buitenechtelijke) dochter Wiesje. De feestelijkheden gaan deze hele maand door; elk optreden van hem als Shylock in De Koopman van Venetië eindigt in een eerbetoon aan Bouwmeester. Hij ontvangt een telegram van koningin Wilhelmina en de grootste huldiging vindt in Den Haag plaats op vrijdag 29 september. Die in Amsterdam is deze dinsdag al, na afloop van de opvoering van De Koopman van Venetië waarin hij opnieuw de rol van Shylock vertolkt. Wethouder Vliegen houdt een feestrede en Bouwmeester wordt overladen met bloemen en kransen. Het oorverdovende applaus houdt minutenlang aan; de zaal is tot de laatste plaats uitverkocht.
Het Amsterdamse erecomité
staat onder voorzitterschap van burgemeester De Vlugt en kent een keur aan grote namen uit kunst/cultuur, wetenschap en politiek. Opvallende namen daarin zijn die van architect Berlage, collega/theaterdirecteur Jan Musch, kunstschilder Jan Toorop en generaal Kollewijn van de Stelling van Amsterdam.
Woensdag 6 september - Een nieuw fenomeen doet zijn intrede: de politierechter. Dit is een poging de rechtspraak te vereenvoudigen en de reguliere rechtbanken te ontlasten. Kleine zaken worden eerst door een politierechter behandeld en als dat tot tevredenheid van beide partijen geschied komt zo'n zaak niet voor de rechtbank. Dat houdt meteen in dat zowel het OM als de aangeklaagde de zaak alsnog voor de rechtbank kan laten brengen. Dat is namelijk een hardnekkig misverstand bij het publiek. Ook is het niet zo dat het alleen om zaken zou gaan waarbij een bekeuring of proces-verbaal van de politie ten grondslag ligt.
Als eerste politierechters voor Amsterdam worden benoemd Mr. Servatius en Mr. Slingenberg. Deze eerste zitting ligt nog geen zaak voor; de instelling van politierechters is dermate overhaast gedaan dat het parket er helemaal niet klaar voor is. (Demissionair!) minister Heemskerk heeft echter bepaald dat er vanaf vandaag elke dag zitting zal zijn. De eerste echte zaak staat gepland voor 9 september.
Oude afleveringen
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2022. De keuze 2014 t/m 2021 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
