weekblad-logo

week 21-2022

Fotoquiz eerste

De snelste met het goede antwoord op de foto van vorige week was Anneke Huijser. De nieuwe opgave komt dan ook van haar. De vraag is:

 

Waar is dit? (gracht, brug en dwarsstraat)

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Oplossing vorige week

 

 

Aan de Lijnbaansgracht was ooit een overslagplaats van de Stads Reiniging. Op deze foto ziet u aan de overkant de huizen aan de Zieseniskade. De foto zal tussen 1900 en 1930 gemaakt zijn. De vuilverbranding begon in 1917 nog met het verwerken van dit soort bakken, voordat rond 1935 de grote bakken van de nieuwe vuilniswagens in hun geheel van het onderstel getild werden.

 

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Anthony Kolder, Harald Advokaat, Ria Scharn, Marike Muller, Erik Dubelaar, Peter Waagen, Maaike de Graaf, Wim Huissen, Arjen Lobach, Mike Man, Han Mannaert, Kees Huyser, Kees Valentijn, Aschwin Merks, Harry Snijder, Hans van Efferen, Hans Olthof,

Fotoquiz: Ton's keuze

 

De keuzefoto betreft deze week een locatie binnen buiten de Singelgracht.

De vragen zijn:

Welke brug (nummer) is dit?
Heeft de brug ook een naam?

Ton wil dat u deze laatste vraag zo uitvoerig mogelijk beantwoord. Het meest aansprekende antwoord zullen we als redactionele bijdrage publiceren.

Laat het ons weten via deze link

Foto: © Ton Brosse

Oplossing: Ruud's keuze

 
Deze ark dobbert in de Amstel en de huizen erachter staan aan de Weesperzijde. De zijstraat is de Eerste Boerhaavestraat.
U kent Ruud mogelijk door zijn bijdragen over 'zijn' NDSM, maar daar ziet deze foto toch niet naar uit. Nou, dat zit zo:
Deze ark was een drijvend kantoor van aannemer Breejenbout (T. den Breejen van den Bout). Waarom die ark daar lag vertelt het verhaal niet, maar Ruud weet dat die firma in de 20-er jaren als baggeraar werkzaam was bij de aanleg van de droogdokken van de NDM in de Noorder IJpolder. Lees anders nog eens zijn bijdrage over NSM, NDM en NDSM in de PDF-serie.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Jos Mol, Marike Muller, Peter Waagen, Adrie de Koning, Anthony Kolder, Kees Dalmeijer, Han Mannaert, Kees Huyser, Kees Valentijn, Mike Man, Aschwin Merks, Hans van Efferen, Arjen Lobach, Ria Scharn,

Heeft u ook een opvallende foto gevonden?

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Het onderwerp kan zich zowel binnen als buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners toch wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!

Fotoquiz Wat? Waar?

 

Dit is een foto van een oude situatie. Sinds die tijd is het pand links gekocht en samen met het pand van de foto van een nieuwe gevel voorzien met gebruikmaking van zoveel mogelijk oude bouwdelen. Daarbij werd de ingang verplaatst om nu in het midden van vijf vensters te eindigen.

Onze vragen zijn:

Wat is het adres van dit pand?
Welke vereniging heeft sterk zijn stempel op het pand en dat rechts daarvan gedrukt?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Oplossing vorige week

 

In 1831 had het kapitale huis Herengracht 40 de twijfelachtige eer als eerste pand in de grachtengordel tot kantoor omgebouwd te worden. De gevel stamt van een nieuwbouw in 1791 door architect Otten-Husley. Toen zijn twee huizen samengetrokken die op de erven van de mouterij van Jacob Pietersz Nagtglas stonden. Tijdens de Franse bezetting huisde hier gouveneur-generaal Lebrun. De opdracht voor de verbouwing van woonhuis tot kantoor kwam van de in 1824 opgerichte Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) die het hoofdkantoor in Den Haag in 1831 verwisselde voor dit pand in Amsterdam. Die oprichting was destijds een initiatief van koning Willem I geweest om de administratieve en regulerende rol van de VOC in Nederlands Indië over te nemen. Dit is het eerste van drie hoofdkantoren in Amsterdam geweest. In 1860 werd Herengracht 466 betrokken (bij de Nieuwe Spiegelstraat) en in 1924 De Bazel in de Vijzelstraat. Het pand Herengracht 40 heeft talloze bewoners en functies gehad. Een daarvan - na de NHM - was Stadsboekerij en meubelpaleis.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Harald Advokaat, Ria Scharn, Adrie de Koning, Arjen Lobach, Peter Waagen, Marike Muller, Jos Mol, Anthony Kolder, Kees Huyser, Mike Man, Kees Valentijn, Han Mannaert, Aschwin Merks, Hans van Efferen,

Met de camera op pad...

Dit is heus binnen de Singelgracht. De vraag is:

Waar is dit?

Laat het ons weten via deze link

Foto: © Pieter Klein

Foto van vorige week

 

Op de foto de huizen Singel 328-342 v.r.n.l. Daarvan sneuvelden in 1917 de nummers 332-340 voor de bouw van het administratiegebouw en directiezetel van de Gemeente Telefoon. Het gebouw loopt naadloos door van Singel tot Herengracht waar op nummer 295 de directie zetelde. Het gebouw werd ontworpen door de stadsarchitecten Gerrit Jan Rutgers (Carlton) en Pieter Lucas Marnette (GVB-gebouw, Politiebureau Overtoom) en gebouwd door PW. Het beeldhouwwerk is van Hildo Krop. Opnieuw spreken de deskundigen van Amsterdamse School, maar dan met de toevoeging "verstrakt" of "terughoudend". In 1921 werd hier de centrale "Centrum" ondergebracht.
In 1955-'57 werd de Herengracht-helft vervangen door nieuwbouw met het gevolg dat een nog ernstiger misplaatste kolos verscheen.
Singel 340 is vandaag een kantorenlocatie, alhoewel er sprake is dat een gedeelte nog steeds telefooncentrale is. Het is rijksmonument #518372.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Anthony Kolder, Dick van der Kroon, Ria Scharn, Anneke Huijser, Marike Muller, Kees Huyser, Kees Valentijn, Adrie de Koning, Jos Mol, Mike Man, Aschwin Merks, Hans van Efferen, Arjen Lobach,

Hulp gevraagd...

 

"Huizen aan een gracht" staat er bij deze foto. Alsof we dat niet zelf kunnen zien. Van een archief verwachten we meer en daar gaat u hopelijk voor zorgen. Aan de hand van de automodellen gokte de beschrijver op ±1950.

Waar staan deze huizen?

U kunt de foto weer klikken voor de maximale resolutie.

Laat het ons horen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Hulp gevraagd... en gekregen

Er zat weinig houvast in deze foto..., toegegeven. Misschien dat de lantaarn in het snijraam (bovenlicht), net onder de giek van Sinck's toestel zichtbaar, het enige was. Zoveel zie je die nou ook weer niet.
Eric-Jan Noomen vond deze lantaarn op de Keizersgracht 524, niet ver voorbij de Leidsestraat.
Voor de beschrijving: dit zijn de huizen Keizersgracht 520 (ged.)-538 (v.r.n.l.). Die rij klopte perfect met die van de foto. Controleer zelf...

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Hulp kwam van Eric-Jan Noomen,

redactioneel

Stads-Bank van Lening

 

door Adrie de Koning

Adrie de Koning was jarenlang vanuit het stadhuis betrokken bij de Stads-Bank van Lening [red.]

Tussen de Nes en de Oudezijds Voorburgwal bevindt zich de Enge Lombardsteeg. Deze steeg dankt zijn naam aan de aldaar sinds 1614 gevestigde Bank van Lening. Een historische instelling in een historisch pand, waar ik graag iets meer over vertel. Achtereenvolgens komen aan de orde: het gebouwencomplex, het ontstaan van de Bank van Lening en de naamgeving, een bijzondere werknemer en de huidige situatie.

De afbeeldingen bij dit artikel komen uit de omvangrijke collectie beeldmateriaal over de Stads-Bank van Lening van het Stadsarchief Amsterdam 

 
Het gebouwencomplex 
Het complex wordt gevormd door de panden Oudezijds Voorburgwal 300 en 302, de Enge Lombardsteeg en Nes 57 en 57a.
Op een gedeelte van deze plek stond sinds het midden van de 14e eeuw het Sint Maria Magdalenaklooster (bovenste afbeelding). Dit klooster grensde aan de noordzijde aan een water, het Spui (niet te verwarren met het Spui zoals we dat nu nog kennen), dat in 1550 werd gedempt. De grond kwam in het bezit van de Huiszittenmeesters die er een turfpakhuis lieten bouwen ten behoeve van het uitdelen van turf aan de armen. Het werd een gebouw met een zwaar houtskelet om het gewicht van de veelal natte turf te dragen. Een steen aan de Oudezijds Voorburgwal herinnert nog aan het ontstaan van het gebouw. De tekst luidt: "Int jaer os heren 1550". 

 

Het klooster werd in 1597 opgeheven. In 1614 kreeg het gebouw de bestemming Bank van Lening. In de gevel aan de Oudezijds Voorburgwal werd een gevelsteen aangebracht met de tekst: "Anno 1614, 29 April, geschiede hier de eerste beleninghe" (afb.onder). Deze gevelsteen werd later naar de Nes verplaatst. In 1616 werd het complex uitgebreid met een nieuw, stenen gebouw op de plaats van de oude kloostervleugel.
Boven de zij-ingang in de Enge Lombardsteeg - gebouwd door Hendrick de Keijser - staat de tekst "Tot behulp voor den noodt druftigen is hier gestelt, DE BANCK VAN  LEENINGE voor een cleyn gelt" (afb.links).

 
Boven de ingang aan de Oudezijds Voorburgwal bevindt zijn een gedicht van Balthasar Huydecoper met de tekst:

Hebt gy noch geld, noch goed, ga deze deur voorby
Hebt gy het laatste en mist gy 't eerste, kom by my
Geef pand, ik geef u geld, waarom zoude ik u borgen
Of is 't niet genoeg, dat gy van het mynen teert.
Maar eyst gy u pand terug, zo dient ge in tyds te zorgen
Dat my myn hoofdsom, met de rente wederkeert.
Zo help ik u en my, en toon aan de onderzoekers
Van myn geheymen, 't graf der eervergeeten woekers.

De laatste regel is wat cryptisch, maar dit zal verderop duidelijk worden.

 

De veilingzaal (foto), waar regelmatig niet tijdig teruggehaalde goederen werden geveild, werd in 1894 in de Nes gebouwd op de plek waar zich tot dan de directeurswoning bevond. 
In 1980 vond een grote restauratie van het gebouw inclusief houtskelet plaats. Maar begin deze eeuw bleek de bonte knaagkever zich op desastreuze wijze in het gebouw genesteld te hebben, waardoor er wederom flinke restauratiewerkzaamheden noodzakelijk waren, die in 2008 waren afgerond.

 

Ontstaan Bank van Lening
In de 14e en 15e eeuw trokken Italiaanse bankiers, afkomstig uit Lombardië, naar het noorden om aldaar aan behoeftigen geld te gaan verstrekken. Deze geldverstrekking geschiedde tegen onderpand. Na de beleenperiode, ook wel staantijd genoemd, kon men zijn onderpand terughalen door het betalen van de oorspronkelijke beleensom met rente. Het rentebedrag was zeer aanzienlijk en werd dan ook bestempeld als woekerrente. Deze woekerrente was een doorn in het oog van de vroedschap, het stadsbestuur, dat daarom besloot zelf te gaan optreden als geldschieter tegen onderpand (de eervergeten woeker moest begraven worden). Burgers konden er goederen in bewaring geven in ruil voor contant geld; de goederen konden later teruggekocht worden tegen een relatief geringe rente. En dit gebeurt dus al ruim 400 jaar zo.

Op de afbeelding het interieur van de Zilverkamer

Op de prent van H.P. Schouten hieronder zit de steen uit 1550 in het rechtse pand en de sluitsteen met het jaartal 1616 links daarvan

 

De Bank heeft in de loop der tijd verschillende namen gekend. Aanvankelijk was het de Bank van Leeninge, maar in de volksmond was de naam Lommerd, genoemd naar de Lombarden, reeds ingeburgerd. Omdat men er niet altijd openlijk voor uit wilde komen dat men een bezoek aan de Bank ging brengen, werd vaak gezegd: "Ik ben even naar Ome Jan". Ome Jan is in de Amsterdamse volksmond nog altijd synoniem voor de kredietbank.
In de 20e eeuw werd nog enige tijd de naam Stadskredietbank voor roerende zaken gehanteerd, maar uiteindelijk keerde de oorspronkelijk naam weer terug: Stads-Bank van Lening.
Overigens kennen we in België de naam Berg van Barmhartigheid voor een vergelijkbare instelling. 

 

Op de prent van L.W.R.Wenckebach de achtergevels in de Nes

 

 

In 1860 werden naast de hoofdvestiging de eerste hulpbanken geopend. In 1875 waren er 9 banken. In 1891 12 banken en in 1911 13 banken. In 1929 waren er nog 10 hulpbanken en in 1936 waren er nog maar 6 banken. In dat jaar sloot bijvoorbeeld de hulpbank aan de Recht Boomssloot 5. Deze had in 1901 twee ongeschikt geworden vestigingen van de bank in de Barndesteeg en Rapenburgerstraat vervangen.
De Bank heeft naast de hoofdbank aan de Nes nu alleen nog filialen in winkelcentrum Amsterdamse Poort (Bijlmerplein) en aan het Osdorpplein.

 

Op de foto de Hulpbank van Lening op de Recht Boomssloot

 

 

Een bijzondere werknemer
De schrijver/dichter Joost van den Vondel (1587-1679) kwam in 1658 in dienst van de Bank. De in Keulen geboren Vondel woonde vanaf 1597 in Amsterdam. Daar bestierde zijn moeder in de Warmoesstraat een zijdehandel, die later door Joost werd overgenomen. Zijn hart lag echter meer bij het schrijven en daar wilde hij zich geheel aan wijden. Op een gegeven moment droeg hij de handel over aan zijn zoon, maar dat werd geen succes. De zaak ging failliet en Joost bleef met schulden achter. Het stadsbestuur schoot hem te hulp door hem een goed betaalde baan als boekhouder bij de Bank van Lening aan te bieden. Daar hield hij de beleenregisters bij. Na 10 jaar mocht Joost op 81-jarige leeftijd met emeritaat met behoud van zijn loon. Daar zou hij nog ruim 10 jaar van genieten.

 
Huidige situatie
De Bank van Lening vervult nog steeds een functie bij het oplossen van financiële behoeften. In de loop der tijden is er wel het een en ander veranderd in de belening, hoewel het principe van belening tegen onderpand onveranderd is gebleven. Maar het is niet meer zo dat de moeders op maandag het zondagse pak van vader komen belenen, om het op vrijdag of zaterdag, als vader zijn loon had gebeurd, weer te lossen, zoals het ophalen tegen betaling van de beleensom en rente wordt genoemd. Ook hangen de zolders niet meer de hele zomer vol met beleende bontjassen en worden gebruiksgoederen niet meer beleend.
Door deze ontwikkeling waren de grote opslagruimten niet meer nodig en konden deze in het begin van deze eeuw, toen er toch restauratiewerkzaamheden noodzakelijk waren, omgebouwd worden tot kantoorruimten voor het Verzekeringsbedrijf van de Gemeente en de Dienst Onderzoek, Informatie en Statistiek. Hoewel er de laatste jaren sprake is van enigszins teruglopend gebruik van de Bank, floreert deze nog altijd floreert, hetgeen blijkt uit het feit dat er eind 2021 een bedrag van 54 miljoen euro aan uitstaande beleensommen was. Het aantal klanten in dat jaar was ongeveer 23.000.

Bronnen: website Stadsherstel, Jaarverslag Stads-Bank van Lening, uitgave Commissie Heemkennis.

Column: Illuster bad en illustere sporters

Na de HBS ging ik eind jaren zestig studeren aan de Academie voor Lichamelijke Opvoeding aan de Nicolaas Maesstraat. Ten minste, daar was de gymzaal en de collegezaal. Voor veel activiteiten moest je de halve stad affietsen, omdat atletiek nu eenmaal werd gedaan op het Olympiaplein, roeien onder de Berlagebrug, boksen in de Beethovenstraat, schermen in de Palmstraat en zwemmen in het het Heiligewegbad. Dat waren heerlijke tijden, te meer daar je de gekste mensen ontmoette, die ook nog eens zeer professioneel in hun vakgebied  waren. Zo kreeg ik mijn eerste judolessen van de wereldkampioen Anton Geesink zelf en zwemlessen van zwemkampioen Jan Jiskoot. In mijn klas zat Europees kampioen Rudi Lubbers, dus….opeens sta je te boksen met zo iemand, Rudi Lubbers, die zelfs overeind bleef bij het gevecht tegen Muhammed Ali! In mijn klas zat ook de Volendamse Nico Out die jeugdkampioen turnen was en we trainden in de turnhal aan de Nieuwe Passeerdersstraat, waar nu Jeugdtheater De Krakeling zit. Turnen was ook mijn specialiteit en Nico Out en ik kwamen altijd de turnles binnen, al wandelend op onze handen. Zwemmen deden we in het Heiligewegbad. Wat daar zo leuk aan was, was, dat dat midden in het centrum lag. Het gevoel dat een er apart mooi wereldje is achter een poortje of deurtje. Ik had dat al bij de kerk De Papegaai in de Kalverstraat. Je gaat door de kerkdeur en ineens sta je niet meer in de overvolle winkelstraat maar in een mooi en indrukwekkend gebouw met een aparte sfeer. Dit soort gevoel heb je ook bij het Begijnhof en andere hofjes… en dus ook met de Rasphuispoort, waarachter het zwembad ligt.

De lessen zwemmen en duiken etc. hadden we op de woensdagmiddagen. Op zaterdag ging ik er ook wel heen, alleen of met een vriend. Op de duikplank stond er op de zaterdagen vaak een grote massieve vent te veren waarna hij met een tweedubbele salto in het bad plonsde. Ik weet nog dat mensen mij aanstootten en zeiden dat het hier ook een wereldkampioen judo betrof, te weten Wim Ruska. Eén keer was ik boven aan de duikplank en daar stond toevallig net Wim Ruska. ‘Ga maar hoor,’ zei hij uitnodigend, dus draaide ik een saltootje achterover. Een andere keer zei hij: ‘Kom op, we doen samen een salto!’ Voor ik wist, wat er gebeurde, tilde de sterke Wim mij op en plantte mij op zijn brede schouders. ‘Even gaan staan,’ zei hij. Daar stond Wim Ruska. Kaarsrecht op het uiteinde van de duikplank en ik stond een beetje bibberig op de schouders van deze kampioen. ‘Ik laat me voorover vallen, en jij beweegt gewoon mee, en als we los zijn, draaien we nog een saltootje voorover, gesnopen?’ Daar gingen we, Wim liet zich voorover vallen en ik moest wel mee, hij had zijn handen rond mijn onderbenen en toen we halverwege horizontaal in de lucht hingen, riep hij keihard: ‘Nu!!’ En daar draaiden Wim en ik synchroon een salto voorwaarts. Gelukkig zwommen er geen mensen onder ons. Wat een gebouw! Wat een sporters! Ik genoot ervan en ik heb er nog steeds fijne herinneringen aan. Jammer dat het bad moest wijken voor de Kalvertoren!

 

Foto's boven: judoleraar Anton Geesink en zwemleraar Jan Jiskoot, beide verbonden aan de ALO te Amsterdam. Rechts "duikmaatje" Wim Ruska.

Foto's onder: bokskampioen Rudi Lubbers die het in 1973 als enige Nederlandse bokser opnam tegen bokslegende Cassius Clay annex Muhammed Ali; hij wist 12 ronden overeind te blijven maar verloor op punten. Rechts samen op de foto.

Foto's boven: de bouwput van het Heiligeweg Zwembad rond 1892 (foto: G.H.Breitner); rechts het bad rond 1900 (foto: pinterest.com)

Foto's onder: het Heiligeweg Zwembad bestond van 1896 tot 1987 en heeft dus 91 in het hartje van Amsterdam plaats geboden aan allerlei zwemactiviteiten (lees meer over Rasphuis en zwembad op overamsterdam.nl)

Foto's boven: zo ongeveer hing Gijsbreght in de lucht (foto Rob Bogaerts/Anefo) en rechts de afbraak in 1987

Foto's onder: in 1982 wordt nog met spandoeken aangekondigd dat het bad nog steeds open is; rechts de poort in de Heiligeweg, het enige dat nog resteert van Rasphuis en zwembad (foto: wikipedia)

De afbeeldingen bij dit artikel komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders vermeld

 

Nieuwe raadplaat voor week 21

De vragen zijn:

Waar staat dit grappige diertje?
Wie maakte het?

Laat ons uw antwoord op deze vraag weten via deze link

Foto: hoort u volgende week

 

 

Oplossing raadplaat week 20

“Onderzoeker die notities maakt"
De maker is Hildo Krop
U vindt het aan het Geologisch Instituut, Nieuwe Prinsengracht 130.

Foto: timswings.nl

Goede oplossingen kreeg ik van:  Ria Luijben,  Harald Advokaat, Anthony Kolder, Otto Meyer, Anneke Huijser, Mike Man, Kees Huyser,  Hans Olthof, Kees Valentijn, Jos Mol, Aschwin Merks.  Grappig, één van de inzenders stelde: dit is een onderzoeker die notities maakt op zijn telefoon ☺!

YouTube:

Deze week honderd jaar geleden

 
Vrijdag 26 mei 1922 - Viering van het 10-jarig bestaan van Het Nederlandsch Meisjesgilde (NMG). Frappante claim, want het NMG is pas in 1916 opgericht. Het zal wel te maken hebben met de bundeling van bestaande verenigingen voor padvindsters en meisjes-gezellenverenigingen. Doel van de vereniging is een aanvullende opvoeding van jonge meisjes " in zelfbeheersing, verdraagzaamheid en in vrijwillige dienstbaarheid". Tot 1926 vergadert het NMG in een vergaderlokaal aan de Weesperzijde bij Schollenburg. In 1926 koopt men het Broekerhuis op de Amstelveenseweg (foto) en wordt dat het nationaal hoofdkwartier. Op de foto de verzamelde meisjes van het NMG die palmpaasjes hebben geknutseld en die ze op Palmpasen aan zieke kinderen gaan brengen. Het NMG heeft tot 1936 bestaan. Lees meer...

Foto: Scoutwiki.org / NMG

 

Vrijdag 26 mei 1922 - Opening van de tentoonstelling t.g.v. het 10-jarig bestaan van de Vereniging ter Bevordering van de Grafische Kunst. Die zal tot 10 juni a.s. lopen. Het affiche (lithografie) links is van Lodewijk Schelfhout. Deze tentoonstelling is een voorbode van de richting die het Stedelijk Museum op zal gaan. De stijlkamers uit de nalatenschap van Sophia Adriana Lopez Suasso zullen na de WOII (1976) opgeruimd worden en liggen in kisten verpakt in een depot. Na WOII zal Willem Sandberg de nieuw koers van het museum (contemporaine kunst) vormgeven.

Afb: Stedelijk Museum

Oude afleveringen

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2022. De keuze 2014 t/m 2021 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 wk01 wk02 wk03 wk04
wk05 wk06 wk07 wk08 wk09 wk10 wk11 wk12 wk13 wk14 wk15 wk16
wk17 wk18 wk19 wk20 wk21 wk22 wk23 wk24 wk25 wk26 wk27 wk28
 

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave