De snelste met het goede antwoord op de foto van vorige week was Ria Scharn. De nieuwe opgave komt dan ook van haar. Ze vond een foto met niet geheel correcte beschrijving en dacht "twee vliegen in één klap". Beide hoekpanden staan er nog, dus u moet dat kunnen corrigeren. De vragen zijn:
Welke straat/steeg kijken we in?
Welk toponiem in de beschrijving SAA is niet correct? xxxxxx moet zijn yyyyyy
Kees maakte deze foto's als aandenken aan de maandenlange puinhoop in zijn straat toen de riolering vernieuwd werd. We lieten een zeer herkenbaar groot gebouw aan het eind van de straat op de foto staan om de opgave wat eenvoudiger te maken. We draaiden vorige week immers tropenschema?! Niet té moeilijk maken a.u.b.
De straat is de Kerkstraat en de overzichtsfoto is van het deel tussen Nieuwe Spiegelstraat en Vijzelstraat. De twee panden, eveneens Kerkstraat, bevatten appartementen met de nummers 310-320. Links van deze beide panden staat een oude bekende, een opgave met het duistere bedrijfspand op nummer 322 (zie onder).
Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Adrie de Koning, Anneke Huijser, Anthony Kolder, Arjen Lobach, Marike Muller, Mike Man, Jos Mol, Hans van Efferen, Han Mannaert, Otto Meyer,
Fotoquiz: Jos' keuze
De keuzefoto betreft deze week een locatie buiten de Singelgracht.
Weer eens wat anders, vond Jos. Het huisnummer krijgt u cadeau.
Met links achter het Oudemannen- en Vrouwenhuis ofwel Amstelhof op de foto, kon het niet missen: het water is de Amstel. Amstelhof ligt tussen de Nieuwe Heren- en Nieuwe Keizersgracht dus de brug waar de fotograaf onder stond moet die over de Keizersgracht zijn. Dat is brug #36, de Lucas Jansz Sinckbrug.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Kees Huyser, Kees Dalmeijer, Ria Scharn, Anthony Kolder, Jos Mol, André de Raaij, Adrie de Koning, Mike Man, Otto Meyer, Hans van Efferen, Han Mannaert,
Heeft u ook een opvallende foto gevonden?
Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Het onderwerp kan zich zowel binnen als buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners toch wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!
Fotoquiz Wat? Waar?
Het gebouw komt u misschien bekend voor maar er knaagt iets...
In de Warmoesstraat tussen Enge Kerksteeg en Lange Niezel was sinds 1875 op nummer 71 een kinderopvang. In 1910 werd die herbouwd met - voor die tijd - modernere voorzieningen. Het nieuwe gebouw werd toen naar de in 1909 geboren prinses Juliana genoemd. De officiële naam is Kleine-kinderen Bewaarplaats 'Prinses Juliana'. De architect is Frans Poggenbeek.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Foto's hieronder: amsterdamopdekaart.nl
Interieuropname Het Leven 1912
Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach, Kees Huyser, Anthony Kolder, Ria Scharn, Kees Dalmeijer, Mike Man, Jos Mol, Marike Muller, Adrie de Koning, Hans van Efferen,
Met de camera op pad...
Eigenlijk valt het best mee, wat hiervan nog allemaal over is.
De vragen zijn:
Welke gracht is dit?
Dat gebouw, bijna in het midden, het lijkt wel een kerk.
Welk gebouw/kerk ziet u iets links van het midden?
We zien hier een vroege foto van het turngebouw Marnixstraat 344, hoek Nieuwe Passeerdersstraat. De achterkant van het complex staat een de Leidsekade. Het complex is in 1887 geopend als 'Inrichting voor Heilgymnastiek en Orthopedie' maar het accent lag meteen op turnen. De architecten waren Jonas Ingenohl en Karel Muller (zelf turner). Een leuk 'weetje' is dat de latere architect H.H. Baanders als bouwopzichter optrad. De verdiepingen op de korte kanten waren verhuurde woningen. In 1971 verlieten de turnverenigingen het gebouw en na enkele jaren kwam hier Jeugdtheater De Krakeling.
Het architectenduo trad later nog op als ontwerpers van de fietsschool Velox, nu Zuiderbad.
Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach, Kees Huyser, Anthony Kolder, Ria Scharn, Marike Muller, Mike Man, Jos Mol, Hans van Efferen,
Hulp gevraagd...
Dit zal iets moeilijker worden.
Weet u wel waar dit is?
U kunt de foto weer klikken voor de maximale resolutie.
De onderbreking in de huizenrij rechts was de clou. Geen bouwput o.i.d. maar het voorterrein van de Posthoornkerk in de Haarlemmerstraat. Als u goed kijkt is er ook geen schutting te bekennen maar een hek. Bijna iedereen begon met de voornaamste radiaalstraten naar stadspoorten in de stad maar in feite dit is er eigenlijk ook eentje (Haarlemmerpoort) die in de vergetelheid raakte in de loop der tijd.
De fotograaf keek richting Eenhoornsluis en Haarlemmerdijk.
Foto: Stadsarchief Amsterdam
Hulp kwam van Paul Graalman, Ria Scharn, Hans van Efferen, Marike Muller,
Tentoonstelling NDSM Toen
Stichting NDSM-Herleeft presenteert vanaf 3 september 2022 t/m 29 januari 2023 de tentoonstelling “NDSM Toen”, die in samenwerking met NDSM-Fuse en Harmoniecorps Tuindorp (HCT) tot stand is gekomen.
In diverse Wunderkammer (voormalige zeecontainers die omgebouwd zijn tot enorme vitrinekasten) die ons door NDSM-Fuse ter beschikking zijn gesteld, komt via foto’s, objecten en modellen de NDSM weer even tot leven vanaf het moment van tekenkamerontwerp t/m de bouw en de tewaterlating van een schip, de koppelingsfase van een mammoettanker en diverse reparatiewerkzaamheden tot aan het einde van de werf in 1984.
De tentoonstelling “NDSM Toen” vindt plaats in de grote Scheepsbouwloods (NDSM-loods) op het NDSM-terrein, NDSM Plein 29, 1033 WC Amsterdam en de toegang is gratis. Openingstijden zijn dagelijks van 08.00 – 18.00 uur. U bent van harte welkom om er eens een kijkje te komen nemen.
Op vrijdag 7 oktober a.s. gaan we weer wandelen met een kleine groep geïnteresseerden onder leiding van Kees Boas. De tocht gaat van Wertheimpark naar het Weteringcircuit. Onderweg komen we langs het geboortehuis van Sarphati, de Hortus, de diverse laboratoria van de UvA, Roetersstraat, Sarphatihuis, Valckeniersstraat, Weesperplein, Sarphatistraat, Huddestraat, Prof. Tulpstraat, Amstelhotel, Nieuwe Hogebrug, Frederiksplein, Weteringschans, Den Texstraat, Weteringscircuit en Weteringsplantsoen. U hoort onderweg wat Sarphati voor Amsterdam betekend heeft en waar het allemaal plaatsvond. Om de duur van de wandeling rond de twee uur te houden, mist u dan het Sarphatipark met het monument voor deze man, maar dat kunt u op eigen gelegenheid doen op weg naar het afgesproken punt of na afloop, als u nog energie over heeft.
Voor wandelen
heb je op z'n minst droog weer nodig. Daarom houden we zaterdag 8 oktober als reservedatum voor als de vrijdag in het water valt. Bij voldoende aanmeldingen doen we de wandeling op woensdag 19 oktober nog eens over met een tweede ploeg.
Er zijn geen kosten verbonden aan deze wandeling. U kunt zich aanmelden voor 7 oktober en onder voorbehoud voor 19 oktober. Geef uw voorkeur aan in een e-mail naar ons. Als u zich al aangemeld heeft, hoeft dat niet opnieuw. U kunt zich eventueel voorbereiden door onze PDF over Samuel Sarphati te lezen. Klik hier of de omslag.
redactioneel
Caspar van Houten
Casparus van Houten was Amsterdammer, alhoewel geen ras-Amsterdammer, want zijn vader Dirk kwam uit Overijssel. Misschien daardoor was hij niet van de trouwste soort. Hij werd geboren in de Jordaan, trouwde in 1797 met een meisje uit de buurt, Arnoldina Koster en begon in 1804 met haar een koffie- en theewinkeltje op de Anjeliersgracht (nu Westerstraat 16; foto links). In 1815 woonde hij op Leliegracht 22 en vroeg toestemming om in zijn huis een handbediend maalwerk te plaatsen. Het werd de zolder van het pand en hier werden voor 't eerst cacaobonen geperst en vermalen. Dat pand kunnen we niet in de staat van 1815 laten zien omdat het aan het eind van de 19de eeuw totaal is verbouwd. U kent het verbouwde pand misschien als dat van boekhandel Architectura & Natura. Hieronder een poging iets van dat pand te laten zien voordat het verbouwd werd.
Wij willen u meenemen naar de andere locaties in Amsterdam waar de uitvinding werd omgezet in een bruikbaar product: cacaopoeder!
Sinds de introductie van de cacaoboon uit Midden- en Zuid-Amerika werden de bonen uit de vrucht van de cacaoboom
geroosterd en vermalen. Aansluiten kon van de massa chocolademelk gebrouwen of chocoladekoekjes gebakken worden. Dat waren machtige producten, in de zin van zwaar op de maag liggend. Dat kwam voornamelijk door het grote aandeel van cacaoboter, een vette substantie. De uitvinding van Caspar van Houten bestond er uit dat hij vóór het roosteren het vet uit de bonen ging persen. Wat overbleef was juist mager geworden en voor vele toepassingen geëigend: nog steeds de chocolademelk maar verder alle producten waar men een chocoladesmaak aan wilde geven.
Afbeelding tredrad van Van Houten op zolder Leliegracht 22; bron Groninger Archieven
In datzelfde jaar 1822 kocht Caspar Prinsengracht 760, het tweede huis voorbij De Duif, en bouwde achter het woonhuis een bedrijfsruimte. Gedurende deze jaren aan de Prinsengracht kwam zoon Coenraad in het bedrijf te werken. In 1828 vroeg en kreeg Caspar octrooi op de vervaardiging van oplosbare cacaopoeder. Deze vinding wordt aan meerdere Van Houten's toegeschreven maar in feite was Arnoldina van Houten-Koster, Caspars vrouw, degene die Caspar het procedé demonstreerde zoals zij dat van een Groningse jeugdvriendin had geleerd. Niets bijzonders: vet eerst uit de bonen persen, dan branden en daarna vermalen.
Het met mankracht persen en malen van de bonen
was zwaar werk waar steeds mensen voor nodig waren. De omzet steeg en Coenraad, die inmiddels in de zaak was opgenomen, ging op zoek naar een windmolen om het zware werk te doen. Hij dacht die gevonden te hebben in De Wagter bij de Kostverlorenvaart aan het Jan Hanzenpad. In 1840, Caspar was inmiddels 70 jaar geworden, nam Coenraad de hele molen met bijbehorende bedrijfsgebouwen over, maar moet gestrand zijn in de aanpassing van een verfmolen naar een chocolaadmolen.
Het Jan Hanzenpad lag tamelijk geïsoleerd en voor een fabriek misschien niet al te gunstig. In 1842 vond Coenraad in Leiden korenmolen De Eendracht die rijkelijk omgeven was door bedrijfsgebouwen. De Prinsengracht was al te koop gezet en Coenraad moest snel handelen. Hij verplaatste het hele bedrijf in 1842 naar Leiden en ging daar ook wonen. De verfmolen De Wagter kwam in goede handen; in 1881 ging Johann Haust er beschuit bakken.
In 1850 werd het bedrijf nog een keer verhuisd, nu naar Weesp waar de leegstaande fabriek De Adelaar werd gekocht. Daar kwam het bedrijf tot bloei en bereikte internationale roem. Logisch dat de Weespenaren Caspars zoon Coenraad Johannes van Houten als hun zoon zien, ooit de grootste werkgever van Weesp.
Door opvolging van aangetrouwde leidinggevenden van Van Houten Cacao kwam er toch weer een Amsterdams accent in de firma.
De lijn Van Houten liep op een gegeven moment 'dood' toen alleen een dochter Hermine over bleef. Zij trouwde met commercieel kanon Geert van Mesdag en ging met hem in de P.C.Hooftstraat wonen. Hij nam de leiding van de fabriek op zich en bouwde de goede naam tot ver over de grenzen uit. De resterende aandelen waren in handen van verre familie die zich niet met de fabriek bemoeide. Die aandelen wist Van Mesdag in handen te krijgen en was toen alleenheerser.
In 1971 sloot het bedrijf de deuren en de naam kwam in handen van een Zwitserse branchegenoot.
Amsterdam bleef wel de grootste doorvoerhaven van cacaobonen in de wereld en dat dankte ze zeker ook aan de Van Houtens...
Afbeelding: Coenraad Johannes van Houten
De afbeeldingen bij dit artikel komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders vermeld
Column: de slag om de Grote Club: 7 mei 1945
Het is midden augustus niet de juiste maand om het drama op de Dam nog eens op te diepen, maar ik kwam een krantenartikel tegen in de Volkskrant van 7 mei 1946 waarin deze gebeurtenis minutieus beschreven werd. Het viel me op dat door de jaren de versies behoorlijk gekleurd zijn geraakt en bedacht me dat u misschien ook wel eens precies wilt horen wat er allemaal gebeurde. Alleen al van die dag zitten er in de Beeldbank van het Stadsarchief zo'n 100 foto's van de Dam, Rokin, Nieuwezijds, Spuistraat en ook van de Amstelveense weg. Daar was die dag ook een vuurgevecht tussen Duitse soldaten en BS-ers.
De foto's in de Beeldbank mogen wij hier niet laten zien maar als u hier klikt krijgt u ze getoond. Het begon allemaal met de heldenontvangst van Canadeze militairen op de Dam waar Canadese en Duitse militairen elkaar op de Dam tegenkwamen (foto hierboven). Deze ontmoeting was grimmig en de Canadese commandant besloot in rap tempo de Dam te verlaten om de boel niet te laten escaleren. De feestende menigte bleef. Dit was alles tegen het zere been van de Duitsers die formeel nog verantwoordelijk waren voor het bestuur, in afwachting van maatregelen voor overgave van Duitse troepen, wat volgens de besprekingen in Wageningen (6 mei) per regio geregeld zou worden; de zogenaamde Orders on the Surrender. De Duitsers hebben op 6 mei in Wageningen niet gecapituleerd, maar een serie aanwijzingen (bovenstaande orders) gekregen hoe te handelen tot de geallieerden hen krijgsgevangen kwamen maken. In deze aanwijzingen stond letterlijk dat zij hun wapens ze bij zich dienden te houden. De capitulatie van het Duitse leger was op 4 mei ten overstaan van Montgomery op de Lüneburgerheide.
De BS begon op eigen houtje Duitsers te ontwapenen terwijl alleen het Canadese leger dat zou doen. De schietpartij
op de Amstelveenseweg had precies dezelfde oorzaak: BS die probeert te ontwapenen en Duitsers die dat weigeren. Foto: Nationaal Bevrijdingsmuseum Groesbeek
Uit de Volkskrant van 7 mei 1946: (NBS=Ned. Binnenlandse Strijdkrachten)
"Tienduizenden waren op 7 Mei 1945 in de vroege namiddag op de Dam te Amsterdam samengestroomd. Overal zag men de blauwe overalls van de NBS.-ers, het wapen in de vuist.
Tegen drie uur begonnen zij de Duitse bezetting van het girokantoor te ontwapenen onder gejuich en gejoel werden de Duitsers weggebracht.
Plotseling verschenen in de Paleisstraat twee Duitsers, leden van de Kriegsmarine, zwaar bewapend. De NBS sommeerde hen de wapens over te geven. Eén voldeed aan het bevel; de ander weigerde. Een woordenwisseling. Heftige gebaren. Toen viel het Duitse schot.
Het publiek deinsde terug. Een tweede klap. In volle lengte tuimelde de Duitser op de grond: dood.
Dit was voor de Duitsers, die vanuit de Grote Club met verbeten gezichten hadden gezien hoe de Canadezen werden toegejuicht een teken om hun drift te uiten. Zij schoten, terwijl er duizenden vrouwen en kinderen op de Dam, in de Paleisstraat stonden. Een gehuil steeg op; mensen renden weg, fietsen werden weggesmeten, sommigen wierpen zich op de grond of zochten dekking achter lantaarnpalen. Boven het gehuil en het gekerm klonk de stem van het machinegeweer; de NBS beantwoordde het vuur.
Inmiddels openden de Duitsers op het dak van het Girokantoor het vuur. Een grote wagen met stro geladen naderde het strijdtoneel. Een NBS-wacht houdt de wagen aan. Duitse SS-ers komen er uit te voorschijn, tot tanden gewapend, bezig hun bent [bende] in de Grote Club te ontzetten. Zij gaven zich over. Een handgraat vernielde de wagen.
De NBS-ers verschansten zich op de eerste étage van de Kasvereniging en namen het dak van het Girokantoor onder vuur. Een Duitser tuimelde naar beneden en smakte op het plaveisel.
Nu eerst begreep men de netelige toestand van de hoofdstad, waar nog vele gewapende Duitsers aanwezig waren. Het feest op de Dam dreigde in een slag om de Grote Club te veranderen. Maar de leiding van de NBS greep in. Het schieten nam een einde nadat men den commandant van de NBS, de heer C.F.Overhoff, zag oversteken, vergezeld van een Duits officier. Hij ging de Grote Club binnen. Na enige tijd gelastte hij met een handgebaar zijn mannen het vuren te staken. De NBS trok zich terug. Maar andermaal weerklonken schoten. Twee Duitse overvalwagens, met Grüne Polizei, reden heftig vurend over Rokin en Damrak.
Tegen vier uur verstomde het geluid. Een doodse stilte viel over de Dam. Negentien doden en 117 gewonden was de sombere oogst van een middag, die glorieus begon. Men zag een warwinkel van weggeworpen kledingstukken, neergesmeten fietsen, kinderwagens, schoenen. Op 7 Mei 1945 stak het Duitse beest in Amsterdam voor het laatst zijn klauw uit."
Hieronder nog een krantenknipsel dat het aantal van 19 slachtoffers in twijfel trekt. De Stichting Memorial Damslachtoffers komt ook tot 32 en laat ze ook met naam en toenaam de revue passeren. Het verschil zit waarschijnlijk in de overlijdensdatum: op de dag zelf op slag dood of in een ziekenhuis nog een nacht tot soms een week geleefd maar dan alsnog overleden. Die zouden dan onder de 119 gewonden meegeteld zijn.
YouTube: Geheimen van de Oude Kerk
Deze week honderd jaar geleden
. Zondag 20 augustus 1922 - Dodelijk ongeluk op de wielerbaan van het stadion: 1 dode en 2 gewonden. Het gebeuren werd in week 44 van vorig jaar bij een hulpvraag gepresenteerd en de week erop was de foto opgelost. Het ging om de begrafenis van Christiaan Orlemans. Orlemans was motorhelper bij stayerwedstrijden in het stadion; hij kwam tijdens een wedstrijd om het leven. Op de krantenfoto in de cirkel links Orlemans en rechts een van de gewonden, helper De Lange. De tweede gewonde was de gangmaker Ullrich (op de foto; Keulen). We hadden regionale krantjes nodig om de toedracht te achterhalen. Landelijke kranten zetten hoog in op de begrafenis van Orlemans.
Halverwege de wedstrijd (100 km stayer met vier deelnemers)
raakt Ullrich van de baan doordat hij te veel op zijn rijder let en niet op de baan. Hij raast het middenterrein op met alle helpers en officials en kan door de beperkte stuurmogelijkheden van stayermotoren niet meer corrigeren. Hij schept Orlemans die meters door de lucht vliegt en helper Engelen (en niet De Lange). Zelf gaat hij tegen de vlakte en loopt een ernstige hoofdwond op die hem meer dan een dag in coma houdt. Orlemans overleed nog voor hij de ambulance in werd gedragen.
Foto: De Courant
Oude afleveringen
Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2022. De keuze 2014 t/m 2021 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.
