weekblad-logo

week 25-2022

Fotoquiz eerste

De snelste met het goede antwoord op de foto van vorige week was Kees Huyser. De nieuwe opgave komt dan ook van hem. De vraag is:

Waar is dit?
Bij welke fabriek hoort de schoorsteen in de verte?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Oplossing vorige week

 

Vorige week waren we toch op de Weteringschans, daar kunnen we nog wel een opgave uit peuteren, dacht Ria. Zij koos deze foto, gemaakt vanuit het Eerste Weteringplantsoen richting Weteringschans. Tot aan de twee tuitgevels helemaal links werd dit weer afgebroken (waarom eigenlijk en wanneer?) en de ruimte bleef tijdenlang braak liggen met een schutting er omheen. Toen kwamen er noodwinkels totdat er in 1982-'85 eindelijk nieuwbouw verscheen.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Vier foto's van de bewuste plek: in de 60-er jaren, 70-er jaren, de sloop in 1982 en de nieuwbouw van 1985. Alle foto's: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Marike Muller, Anthony Kolder, Anneke Huijser, Arjen Lobach, Peter Waagen, Jos Mol, Adrie de Koning, Hans van Efferen, Hans Olthof, Aschwin Merks, Mike Man,

Fotoquiz: Hans' keuze

De keuzefoto betreft deze week een locatie buiten de Singelgracht.

Hier is niets meer van over. Dit was een van die landelijke oorden buiten de stad die nu opgeslokt zijn. De vraag is:

Waar is dit?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Oplossing: Piet's keuze

 

Herkende u de fotograaf van dit plaatje? Typisch Bernard Eilers toch? De man staat pek te stoken op het Waterlooplein, aan de oever van de Zwanenburgwal waar dus ook de huizen aan de overkant staan. Het hoge huis was eerder onderwerp voor een quizfoto.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Harry Snijder, Anthony Kolder, Ria Scharn, Marike Muller, Han Mannaert, Arjen Lobach, Jos Mol, Adrie de Koning, Mike Man, Hans van Efferen, Aschwin Merks, Kees Valentijn,

Heeft u ook een opvallende foto gevonden?

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Het onderwerp kan zich zowel binnen als buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners toch wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!

Fotoquiz Wat? Waar?

Over zo'n brede gracht leg je dan een minuscule dubbele basculebrug met een doorvaart van een paar meter. Wel een statig geheel... maar niet voor erg lang.

Onze vragen zijn:

Welke straat/weg is dit?
Welke brug is dit?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Oplossing vorige week

 

Dat dit de Rotterdammerbrug is, is toch algemeen bekend. Zelfs kwam de oorsprong van de brug hier en daar te sprake. Het is dan ook een kostelijk verhaal over Amsterdam op z'n smalst. "Op 'n kopie" (ƒ1500) kocht de gemeente in 1880 in Rotterdam een afgedankte brug, verscheepte die naar Amsterdam en legde die over de Singelgracht naar het Eerste Marnixplantsoen. De brug was echter veel te laag; er kon geen beladen dekschuit onderdoor en moest weer vervangen worden.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

 
Geen nood, we hebben nog ergens een afgedankte brug die kan dienen. Voor het Houtveem werd de Minervahaven verbreed en moest daar de brug in de Oude Hemweg wijken, inclusief de weg zelf die verlegd werd als Nieuwe Hemweg. Dat brugdek werd in 1949 naar de juiste plek getransporteerd en op iets verhoogde landhoofden gelegd: klaar is kees! De naam van de brug was al zodanig ingesleten dat die gehandhaafd bleef, zelfs toen ook die brug in 1975 vervangen werd door een ordentelijke Piet Kramer-look-a-like... nog steeds Rotterdammerbrug geheten.

Foto: bruggenvanamsterdam.nl

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ron van Vliet, Anneke Huijser, Kees Huyser, Marike Muller, Ria Scharn, Rob Philip, Philip Schmit, Peter Waagen, Hans Olthof, Hans Vos, Han Mannaert, Jos Mol, Fred van Kooij, Mike Man, Harry Snijder, Dirk Fuite, Adrie de Koning, Hans van Efferen, Wim Huissen, Gerard Beerman, Hans Goedhart, Aschwin Merks, Kees Valentijn, Ron Poelgeest, Herman Schim van der Loeff,

Met de camera op pad...

Ook dit vond de fotograaf een plaatje waard. De vraag is:

Waar is dit?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Foto van vorige week

 

Sommige deelnemers vonden dit een gemene foto. Achter de lantaarnpaal staat een borstbeeld van de naamgever van straat en plantsoen: Prins Hendrik (1820-1879), broer van koning Willem III. In het jaar van zijn overlijden krijgen een groot aantal straten langs het IJ de gemeenschappelijke naam Prins Hendrikkade. Wilt u het rijtje nog eens horen? Van 't Singel af: Haringpakkerij, Texelschekade, Oude Teertuinen, Kamperhoofd, Buitenkant en IJgracht.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach, Anthony Kolder, Kees Huyser, Marike Muller, Ria Scharn, Hans Olthof, Mike Man, Harry Snijder, Jos Mol, Adrie de Koning, Hans van Efferen, Kees Valentijn, Gerard Beerman, Hans Goedhart, Aschwin Merks, Herman Schim van der Loeff,

Hulp gevraagd...

 

Dit zou wel eens een school kunnen zijn..., maar welke en waar?

Weet u waar dit is?

U kunt de foto weer klikken voor de maximale resolutie.

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

...nog meer hulp gevraagd...

 

Monique van de Kamp is benieuwd naar de locatie van bijgaande afbeelding. Het moet Amsterdam zijn, want dat is de titel van het werk. Als u zou weten wie de maker is (zie onduidelijke signatuur hieronder) wordt ze echt gelukkig.

Als u weet waar en/of wie dit is, laat het ons weten via deze link.

Foto's: Monique Silla-v.d. Kamp

Hulp gevraagd... en gekregen

 

Paul Graalman stelde via het zichtbare huisnummer 45 (op het eerste huis links) vast dat dit de Louwenpoort is. Ria Scharn kwam tot dezelfde conclusie. Dat is een gang in de Dirk van Hasseltssteeg. De fotograaf staat in het Heerensteegje en kijkt door de Louwengang naar Dirk van Hasselssteeg 54. Zie ook het onderstaande fragment van buurtkaart "H". De rode pijl is de positie van de fotograaf.

Foto en kaart: Stadsarchief Amsterdam

Hulp kwam van Paul Graalman, Ria Scharn,

...nog meer hulp gevraagd en ook gekregen

 
Dit is niet in Amsterdam maar in Zaandijk. Daar groeit de kleine kachelsmederij van Jacob Pielkenrood uit tot een fabriek van metalen verpakkingen: vaten, verfblikken, enz. Het meest linkse pandje op de foto is het eerste fabriekje aan het Langepad wat jaar na jaar uitgroeit tot een groot complex met het adres Lagedijk 83. Dan wordt de fabriek overgenomen door Verblifa in Krommenie. Intussen staat dit complex al jaren te koop omdat de huidige eigenaar de productie naar Leeuwarden verhuisde.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Hulp kwam van Anthony Kolder, Arjen Lobach, Mike Man, Harry Snijder,

redactioneel

Hardnekkig misverstand...

 
"Ik vind dat het sprookje van het z.g.n. smalste huis op het Singel nr 7, toch echt een keer de wereld uit geholpen moet worden."
Aan het woord is stadsgids Ton Brosse die zich als een ware Donquichot keert tegen een hardnekkig fabeltje dat Singel 7 toch echt het smalste huis van Amsterdam is. Onterecht! Het perceel waar dit geveltje op staat is dat van Jeroenensteeg 4 dat een gang naar het Singel had. We bevinden ons hier in de 15de-eeuwse stadsuitbreiding rond het Kattengat, midden in een Middeleeuwse perceelindeling.
"Nou, maar dan is het toch zeker de smalste achtergevel van Amsterdam?!" Ook niet, want de achtergevel blijft meters van het Singel verwijderd, waarna een taps toelopend gangetje tussen Singel 5 en 9 uitkwam, waarschijnlijk met deur of poortje. Dat optrekje in de gevelwand van het Singel is van later datum en daarin kan je niet "wonen".
Recent is nr.5 een hotel geworden dat op een of andere manier nr.7 geïncorporeerd heeft. Zij kloppen via toeristensites het fabeltje verder op en de makelaar die in dit geheel nog appartementen aan de man moet brengen, is er ook niet vies van. Zijn bijdrage: bouwdatum van Singel 7 is het jaar 1100. Waarmee hij ons sprakeloos achterlaat...

Hardnekkig misverstand...

Nicolaas Witsen heeft ervoor gezorgd dat een hardnekkig misverstand tot de dag van vandaag is blijven bestaan: het ontwerp van het eerste fluitschip zou zodanig vorm gegeven zijn dat daarmee de hoogte van het Sont-tol drastisch lager uitviel. Dat was oorspronkelijk een formule, gebaseerd op diverse maten van het schip waaronder de breedte van het dek. Door dat dek nu heel smal te maken maar de romp net zo breed te laten kon het schip de gebruikelijke hoeveelheid graan vervoeren tegen een lager toltarief. Vertelt het sprookje...

 
Pieter Jansz Vael van Hoorn, beter bekend als Liorne, liet in 1595 een vrachtschip bouwen met een zo groot mogelijke inhoud, zonder bewapening en met een dek dat niet breder was dan nodig voor de tuigage. Dat werd een bolle romp die het ontwerp de denigrerende betiteling van "Arke Noachs" opleverde. Vael was Mennoniet, wat daar ook aan bijdroeg.

Vael was koopman en lette op de kleintjes. Voor fraaie scheepsvormen kocht je niks, er moest veel vracht in passen. Het ontwerp was gebaseerd op enkele oudere typen die dan verlengd werden om aan de eis van Vael te voldoen. De romp werd simpelweg verlengd door de lijnen uit elkaar te trekken. Bekijk ook het lijnenplan op de afbeelding hieronder. Het werd een lang schip met drie masten, een platte bodem, een brede buik, een smal dek en een ronde achtersteven.

 
Vael's ontwerp werd een hit van mondiale omvang. Twee eeuwen werd op het ontwerp voortgeborduurd en de fluit werd de werkezel van de vrachtvaarders. Ook andere landen - w.o. Engeland, Duitsland en Zweden - bouwden schepen naar dit ontwerp. Op alle mogelijke manieren werd de vorm aangepast aan het soort vrachtgoed dat ermee vervoerd moest worden. Er waren zelfs schepen die alleen hout vervoerden met stammen als deklast. Ze hadden openingen in de spiegel waar gezaagd hout door naar binnen gestoken kon worden. Door de dikke buik zullen het geen snelle zeilers geweest zijn, maar volume was belangrijker.
Links een lijnenplan en doorsneden uit ±1670.

 
De Denen waren natuurlijk niet op hun achterhoofd gevallen. Hun berekening moest er toe leiden dat de inhoud van het schip in "lasten" werd vastgesteld. Toen het nieuwe ontwerp voor 't eerst door de Sont voer, werd bliksemsnel en in overleg met de Nederlanders een nieuwe meetmethode vastgesteld. Over een uitgekristalliseerde meetmethode lezen we al in 1614. Nederlanders zijn er tuk op om overheden te bedotten maar vertellen er nooit bij hoe vaak ze dat lukte. Zo ook bij deze stunt met het smalle dek...

 
De VOC was een enthousiast gebruiker van fluitschepen: oncostelijck en duursaem. Met het intensieve gebruik in Azië kwamen echter ook de zwakke punten van het fluitschip naar boven: de ronde vormen en de lichte bouwstijl maakten dat ze slecht bestand waren tegen de tropische weersomstandigheden. Ze hadden veel last van houtrot en kapseisden relatief makkelijk. De gemiddelde levensduur van een schip was 25 jaar maar van de fluit vaak een stuk minder. Toch werden er in de Gouden Eeuw jaarlijks zo'n 400 á 500 stuks op Hollandse en Zeeuwse werven gebouwd, zodat de typen-samenstelling in die jaren opliep tot ±80% fluiten van het totaal aantal.

Column: Fik te water!

Op de Noordermarkt kwam ik Henk van Haarlem tegen. Omdat we allebei nogal bedreigend droog stonden, slierden we een bruin café binnen om de binnenboel te vernatten en even bij te ouwedozen. Toen we goed en wel aan onze kalebassies zatten te sippen, kwam een lange meneer met een lange leren jas en glad achterovergekamd haar binnen, bestelde een blonde jongen en keek rond.
‘Hee Henkie, tijd geleeë joh, hoe gaat ie?’
‘Sjonge, Cas, je ziet er goed uit, ouwe spuiter!’ En Henk vervolgde: ’Mag ik je even voorstellen Gijssie, dit is me ouwe maatje, Cas, Cas Cannegieter, bijgenaamd “de Spuiter”.’
“De Spuiter” schoof met zijn vaassie hopsap aan bij het tafeltje van Henk en mij.
‘Hoezo, De Spuiter?’ vroeg ik. ‘Nou dat zit zo… ach…, Cas legt het zelf wel effe uit.’
En dat deed Cas.

Cas Cannegieter: ‘Ik was in mijn jeugd altijd een zich nogal roerend straatjochie. Toen ik ondanks al mijn gesteggel de diverse scholen, tot ongeloof van mijn omgeving, min of meer had afgerond, schreef ik me in bij de politie-academie te Sloten en werd straatbrigadier. Omdat ik nog wat bij wilde verdienen en wel hield van een verzetje, gaf ik me vaak op voor overwerk en bijzondere verrichtingen. Met name als er vette rellen in de Amsterdamse binnenstad waren, rukte stoere Cassie uit, gewapend met zijn gummiknuppel, of met honden, om rechtsom of linksom, de orde te herstellen en het tuig in de dronkemanscel te smijten. Moesten extreem rellerige demonstranten uit elkaar gedreven worden, en werkte dat maar mondjesmaat, dan werd het waterkanon ingezet.

En dat was spekkie naar Cas’ bekkie, dat vond ie leuk en dat kon ie goed! We hebben de beste waterkanonnen ter wereld, weet je. Gouwe jaren waren dat, álle bekende Mokumse rellen, daar was Cassie onderdeel van! Tot…’
‘Ja…,tot?’ vulde ik aan.
Henk: ‘Tot stoere Cassie op onzachte wijze een damkeitje tegen zijn knar kreeg. ‘ Cas: ‘Ja dat was een half jaartje in de reffalledaassie.’
‘En toen?’ vroeg ik, steeds nieuwsgieriger wordend.
‘Toen werd ik brandweer te water! Mét….kanon! Maar nu niet om irritante provo’s te benatten, maar om ervoor te zorgen dat een fik te water, professioneel gedoofd werd! Gericht richten, zeg maar. Misschien weet je nog van die brand bij C&A Damrak in 1963? Daar moest de Jan van der Heyde, de beroemde Mokumse blusboot, natuurlijk bij helpen!! Het vroor dat het kraakte, dus de Jan moest eerst het ijs kraken om er goed voor te liggen, en na het spuiten, gericht spuiten zogezeid, hingen de meterslange pegels aan het arme C&A-gebouw.‘ ‘Ik wil nog effe dit zeggen: in Italië hebben ze de alleskunner Leonardo da Vinci, maar in Mokum hadden we de Noordelijke Leonardo, de alleskunner Jan van der Heyde, die kon zeer fraai schilderen, maar ontwierp ook straatlantaarns en vond de brandspuit uit! Tsaar Alexander wilde hem wel in Moskou hebben, doch Jan wilde niet, maar verkocht nog wel even wat brandspuiten aan de beduusde Tsaar.‘

Foto's boven: de Volvo Terberg TT2223-220 in volle actie en als het waterkanon niet helpt, zetten we Bumper XL in.

Afbeeldingen onder: Homo Universalis Jan van der Heyde en één van zijn stadsgezichten, de Oudezijds Voorburgwal.

 

Jan van der Heyde verbeterde de bestaande brandspuit door hem dubbelwerkend te maken. De neergaande beweging pompte nu ook water zodat met een constante straal het vuur bestreden kon worden. De oude straal stopte steeds en kon daardoor niet effectief op het vuur gericht blijven.
Op de ets links de vergelijking tussen de werking en toepassing van oude brandspuiten en de nieuwe slangbrandspuiten. Links staat het oude model weergegeven en rechts het nieuwe systeem, waarbij waterslangen de verschillende elementen met elkaar verbinden. Door deze slangen, die een bereik van 300 meter hadden, was het voor het eerst mogelijk om tot de kern van de brandhaard te komen, zelfs al moest je door smalle stegen. Uit: Jan van der Heyde, Beschryving der nieuwlyks uitgevonden en geoctroyeerde slang-brandspuiten, en haare wyze van brand-blussen (Amsterdam 1690).

 

Hieronder de straatlantaarn die Van der Heyde ontwikkelde en die, behalve in Amsterdam, ook in andere wereldsteden toegepast werd. Links het ontwerp, midden een overgebleven exemplaar en rechts een moderne kopie in koper.

Lees het item over de brand bij C&A in 1963 en de inzet van o.a. de Jan van der Heyde blusboot (pag.3-8)

Lees ook bij Stadsherstel over de lantaans van Van der Heyde

Lees bij het Stadsarchief over de collectie Jan van der Heyde

Er volgde op het verhaal over de brand bij C&A (en de rol van de blusboot daarbij) een correctie en foto's van Freek Douzy. Wij schreven destijds dat blusboot Jan van der Heyden door het dichtgevroren Damrak niet bij de brand kon komen. Freek Dozy meldt dat de blusboot daarna niet werkeloos toezag maar vanaf een plaats ter hoogte van de Sint Nicolaaskerk via een lange slang water aanvoerde voor bestrijding van de brand. Hij maakte destijds zelf (later bij daglicht) enkele foto's die hij ons ter beschikking stelde. Waarvoor dank!

Hierboven een filmpje over de introductie van de nieuwe Jan van der Heyde op 't IJ.
Info: De Jan van der Heyde IV is de nieuwste blusboot van brandweer Amsterdam Amstelland. Hij werd in december 2016 geleverd door Damen Shipyards Gorinchem. Het schip werd daarna uitgebreid getest door de brandweer terwijl de brandweermensen zich tegelijkertijd konden inwerken op het schip. Opvallend is dat het schip ruim anderhalve meter korter is dan zijn voorganger. Daarnaast wordt het hydraulisch aangedreven door twee roerpropellers. De blusboot is speciaal ontwikkeld voor de grachten van Amsterdam. De Amsterdamse grachten hebben een lengte van 75 kilometer verdeeld over 165 grachtdelen. In de haven functioneren de havendienstschepen als blusboten en daar is de Jan van der Heyde IV alleen nodig voor waterlevering aan eventuele wagens. Het schip is niet gasdicht of uitgerust met een overdrukcabine en heeft geen schuimblusinstallatie. De taak van het schip is het blussen in de stad en op het IJ. De blusboot kan ook dienst doen als drijvende pompeenheid. Zo kan het schip acht brandweereenheden aan land snel en efficiënt van voldoende water voorzien (zie daarvoor ook de bijdrage hierboven van Freek Douzy over de brand bij C&A).

De afbeeldingen bij dit artikel komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders vermeld

 
Nieuwe raadplaat voor week 25

Wat beeld ik uit?
Waar bevind ik mij?

Laat ons uw antwoord op deze vragen weten via deze link

Foto: hoort u volgende week

 

Oplossing raadplaat van week 24

Dit ‘Amsterdamse School-portiek’ bevindt (bevond) zich op het Sumatraplantsoen 72

Sumatraplantsoen 72-92, Sumatrastraat 238-248, Kramatweg 80-93 Datering: 1925 Ontwerper: Gulden & Geldmaker. Bouwstijl: Amsterdamse School, verstrakt. Oorsponkelijke functie: Woningen Status: Gesloopt in 2018. Een project aan dit plantsoen, Sumatrastraat en Kramatweg, gebouwd voor een particuliere bouwonderneming. Karakteristieke lantaarns boven de trappen. Toenmalig eigenaar Eigen Haard liet de huizen aan Sumatraplantsoen en -straat in 2018 slopen, evenals die aan Kramatweg 80-81. Ervoor in de plaats kwam een mix van sociale huur, vrijesectorhuur en koopwoningen, naar ontwerp van Kampman Architecten.

Foto: 020apps.nl

Goede oplossers waren: Kees Huyser, Anthony Kolder, Anneke Huijser, Mike Man, Jos Mol en Aschwin Merks.

YouTube: klokluiden Oude Kerk

Deze week honderd jaar geleden

 
Dinsdag 20 juni 1922 - Vanmorgen vond op 't IJ ter hoogte van de Oostertoegang een aanvaring plaats tussen het passagiersschip "Prins Hendrik" van de nieuwe dienst op Enkhuizen en de Deventer vrachtboot "Jonkheer Coenen". De veerboot was juist vertrokken van steiger II aan de De Ruijterkade en de vrachtboot wilde de Oostertoegang invaren. Door de aanvaring kon de door de Oostertoegang opstomende vrachtboot "Batavier", volgeladen met kaas, de Deventer boot niet meer ontwijken en kwam eveneens in aanvaring. De dekknecht van de Batavier wilde de klap opvangen door een stootwil (kurkenzak) tussen de schepen te houden, maar door de enorme schok van de aanvaring viel hij overboord en verdronk. Hij laat een vrouw en drie kinderen achter.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Oude afleveringen

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2022. De keuze 2014 t/m 2021 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 wk01 wk02 wk03 wk04
wk05 wk06 wk07 wk08 wk09 wk10 wk11 wk12 wk13 wk14 wk15 wk16
wk17 wk18 wk19 wk20 wk21 wk22 wk23 wk24 wk25 wk26 wk27 wk28
 

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave