Fotoquiz

Waar? Zijstraten?

Dit huis lijkt er wel heel erg solitair te staan. Dat was niet altijd zo. Enig idee welk adres het pand had? Hoe heet die straat links van het pand? Heeft die altijd zo geheten? De huisjes achter de boom staan er vandaag nog in een andere zijstraat. Welke?

De snelste met de goede oplossing van vorige week was Minne Dijkstra. Van hem komt dan ook deze nieuwe opgave.

Oplossingen via deze link.

Dit is de achterkant van bioscoop Edison. De voorkant stond aan de Elandsgracht en de achterkant aan de Lijnbaansstraat. De voorkant zag er zó uit. De gevel is nu gemoderniseerd.

De gang waar naar gevraagd werd is de Hartshoorngang die tussen Elandsgracht 92 en 100 begon en doorloopt tot de Lijnbaansstraat (en niet tot de Elandsstraat!!). De Lijnbaansstraat is de gedempte Elandsstinksloot die bij de omnummering van 1875 deze wat weidse naam kreeg. De nummers Elandsgracht 94-98 waren inpandig in de gang. De nummering is ooit herzien en alleen nr. 94 ontbreekt nog op de Elandsgracht. De bedenker van de vraag, Arjen Lobach, meende dat de gang als een der weinige gangen in de stad een eigen straatnaam had, maar de online kadestrale kaart van Amsterdam zal vergeefs naar een Hartshoorngang zoeken.
De fout in de beschrijving waar Arjen op doelde is het vermelde huisnummer Lijnbaansstraat 2. Uitgerekend de bioscoop (Elandsgracht 92) heeft geen nummer in dat straatje en nr.2 is aan de noordzijde van de straat, het onderstuk helemaal aan het doordlopende eind (zie foto links). De achterkant van Hazenstraat 62 sluit de straat af.

Bioscopen in de Amsterdamse binnenstad waren verzot op panden met een steeg opzij of achter. Zo konden de bezoekers na de film het pand verlaten zonder zich een weg te moeten vechten door de wachtenden voor de volgende voorstelling. Brandvoorschriften kwamen later en hebben menig bioscoop "de kop gekost". Zie ook Bioscopen.

Wat zou het thema van deze week kunnen zijn?

Deze geënsceneerde foto's illustreren een bepaalde fase uit het dagelijks leven in Amsterdam. Daar is niet een enkel jaartal aan te verbinden, er waren meer jaren nodig om de operatie af te ronden. Toch willen we die tijdspanne benoemd zien en waardoor dit getriggerd werd.
Aanbod! Doe eerst een gooi en laat ons dat weten. Het zoeken naar - rijkelijk voorhanden - materiaal kunt u dan na de bevestiging dat u op het goede spoor zit bij elaar zoeken.

Uw oplossing via deze link.

Doe mee en verzamel zoveel mogelijk informatie en afbeeldingen die betrekking hebben op de quizfoto van deze week. Onze redactie bakt er weer een verhaaltje van.

Respectievelijk de Eerste Ambachtsschool in een pand in de Gravenstraat en de nieuwbouw aan de Weteringschans.
Op 30 juni 1860 werd de eerste officiële dagambachtsschool opgericht door de Maatschappij tot verbetering van den werkenden stand. Initiator was architect Johannes Hermanus Leliman die nauw betrokken was bij de 'Maatschappij ter bevordering der bouwkunst' en ook kunstenaarsvereniging 'Arti et Amicitiae'. Verder speelde de directeur Gemeentewerken Jacob Verheij een belangrijke rol bij de oprichting van de school.
Men begon zeer primitief op de bovenverdieping van het Maatschappij-gebouw aan de Oudezijds Voorburgwal 3, vlakbij de Vredenburgersteeg. In 1863 verhuisde de school naar de voormalige Stadsarmenschool in de Gravenstraat (tekening links). Ook dit gebouw was ongeschikt als ambachtsschool, slecht te ventileren, donker en te klein voor de inmiddels 100 leerlingen die een dagopleiding volgden. De school trok internationaal de aandacht, omdat het ten opzichte van bedrijfsopleidingen (leerlingenstelsel) toch wel een aparte schoolvorm was. Diverse geïnteresseerden uit binnen- en buitenland bezochten de school en in 1866 vereerde koning Willem III de school met een bezoek.
In 1867 kocht de directie aan de Weteringschans, hoek Nieuwe Vijzelstraat (in het verlengde van de Vijzelgracht), het pand "De Rijzende Zon", een voormalige sterkwater-, terpentijn-, en vermiljoenstokerij en zwavelraffinaderij op de schans. Het gebouw werd nagenoeg volledig gestript en naar ontwerp van architect G.B.Salm verbouwd tot fonkelnieuwe ambachtsschool in twee bouwlagen.

Op 3 april 1868 opende de school als 'Afdeling Ambachtsschool voor de Arbeidersklasse' de deuren. Tekenleraar van het eerste uur Jacob Olie werd de eerste directeur van deze school. Olie is bij de Amsterdam-liefhebber beter bekend als de fotograaf, aan wie we veel beelden van de stad uit de tweede helft van de 19de eeuw danken.
In 1876 kreeg de school eindelijk substantiële subsidie van de provincie en de stad Amsterdam. Behalve dat dit eindelijk een erkenning voor het schooltype betekende, kon de directie daarmee eindelijk toekomstplannen maken voor beter en praktijkgerichter onderwijs.

In 1877 werd de voortuin, altijd nog 39meter breed, volgebouwd en won de school 700m2 vloeroppervlak. Nu reikte het gebouw tot de rooilijn aan de Weteringschans.
De ambachtsschool maakte in 1918 plaats voor de Grafische school. Die verbouwde in 1920 ingrijpend om de afdeling machinezetten te kunnen herbergen. In 1934 werd het gebouw grotendeels afgebroken en kwam er het warenhuis van Winter&Co voor in de plaats. Het gebouw kreeg tot twee keer toe een totaal nieuw uiterlijk. Op de foto links de achterkant van de school tijdens de verbouwing van 1934.

Het uitgebreide artikel staat voor u klaar, als veertigste aflevering van ons eigen jaarboek Fotoquiz 2015.

Klik deze link om alleen aflevering 40 te lezen. U kunt ook alle aflevering tot vandaag tegelijk inzien: klik hier (of de omslag links) voor het jaarboek zover als het gevorderd is (>23MB).

Aflevering 40 werd samengesteld uit materiaal van Kees Huijser, Ria Scharn, Anneke huijser, B.J.Reedijk (OA), architect L.Göbel en Harry Verhoeven.

Waar?

Uw oplossing graag via deze link

Oplossing vorige week:

Spui, voor het Maagdenhuis. Op de achtergrond de buitenkant van het Begijnhof. Hier was korte tijd (1904-1914) de beginhalte van de Haarlemse tram. In 1914 werd die verbannen naar de Spuistraat, die toch al in de route lag. Oorzaak zal de kruising met de tramlijnen van de GTA zijn geweest, die van de Nieuwezijds Voorburgwal via het Spui naar de Leidsestraat reden. De Gemeentetram A'dam zat de Haarlemse op meer manieren dwars, bijvoorbeeld door een snelheidsbeperking terwijl de GTA zich daar niet aan hoefde te houden. Lees meer....

De snelste met het juiste antwoord was Cor Fijma.

Hier is Karel Klinkenberg nog een keer. Deze keer zette hij zijn krukje langs de Prinsengracht neer om dit tafereel vast te leggen. Maar ook deze keer wringt er weer iets aan de topografische juistheid van de afbeelding. Gezien het boven de huizen uitpiepende torentje van de Noorderkerk moet de brug over de Prinsengracht de Prinsensluis (#60) voor de Prinsenstraat zijn. Dan is de ingang van de Anjeliersstraat wel heel royaal weergegeven. En dan nog iets. Wat doet die boogbrug in de lengterichting van de Prinsengracht dan hier?

Klinkenberg heeft de noordwand van de Noordermarkt en een niet meer bestaande brug over de allang gedempte Anjeliersgracht in zijn schilderij gekopieerd.
Op deze vroege stereofoto (±1865) van de Anjeliersstraat - met links de Prinsensluis - is te zien dat dit geheel nooit zo zonovergoten en weids in beeld gebracht kan worden.
Mooie schilderijen maakte Klinkenberg, maar betrouwbaar lijken ze me niet. Was dit werk voor goedgelovige toeristen?

Maaike de Graaf en Robert Raat wisten waar dit was: Lijnbaansgracht 147-148-149, hoek Laurierstraat.
Dat dit de Lijnbaansgracht moest zijn wisten meer deelnemers, maar Maaike zette met de huisnummers de puntjes op de "i".

Aan de huisnummering wordt weer eens gedemonstreerd dat de Lijnbaansgracht "doornummerde". Dat kon alleen als er maar één zijde bebouwd kon worden. Als er later toch tegenover gebouwd werd kreeg dat stuk een eigen straatnaam, zoals gebeurde met de Westerkade en Zieseniskade.

Bij het Vele Handen project ‘Amsterdamse monumenten’ beschrijven vrijwilligers foto’s uit de collectie van Monumentenzorg voor de Beeldbank van het Stadsarchief. Sommige zijn lastig; vele zijn een stuk eenvoudiger. Nieuwe deelnemers zijn van harte welkom! Zie: https://velehanden.nl/projecten/bekijk/details/project/amsterdam_tagging 

De Beeldbank geeft heel voorzichtig de volgende omschrijving bij deze tekening uit 1610: Prinsengracht- Gezicht op een Amsterdamse gracht; links achter de bomen enige houten bedrijfsgebouwtjes; rechts daarvan een onregelmatige rij hoge en lage houten en stenen huizen. Op de achtergrond een stenen boogbrug, rechts daarvan een kade met bomen. Dit kan overigens ook de Oudezijds Voorburgwal zijn.

De laatste suggestie is vaker omarmd en er zijn zelfs pogingen gedaan de juiste locatie vast te stellen. Wat denkt u van die op de kaart van Balthasar Florisz hiernaast? De drukte door schepen voor de wal links hoort bij de wortelmarkt. De vele houten getimmerten die tussen de bomen zichtbaar zijn zullen ook bij de markt horen. Zelfs de kraan op de wal staat op z'n plaats. Dat zou wel eens het grote bedrijfspand op nr.268 kunnen zijn waar in 1895 het nieuwe patronaatsgebouw van St.Franciscus van Assisi opende. De brug in de verte is dan de Varkenssluis tussen Halsteeg en (Oude) Doelenstraat.
In elk geval is duidelijk dat een dergelijke gevarieerde bebouwing nooit langs de tamelijk nieuwe Prinsengracht gestaan kan hebben. Bovendien waren begin 17de eeuw alle bruggen over de Prinsengracht van hout.

Pieter Klein van Binnenvaarttaal weet meer over de Keulse waag en de vaart op Keulen. Hij weet bijvoorbeeld dat er zowel in Amsterdam als in de plaats van aflevering gewogen werd om te controleren of er evenveel aankwam als verscheept was. Of nog belangrijker..., of er onderweg niets aan boord genomen was waarover geen accijnzen en tol betaald was.

Ook Paul te Bokkel wist meer over de Keulse waag, bijvoorbeeld dat die in 1792 te Amsterdam ingestelde voorziening bedoeld was om alle lading die met de beurtdienst op Keulen vervoerd zou worden vóór het inladen gewogen werd. De Keulse waag werd opgericht na conflicten die er op de plaats van bestemming rezen over de vervoerde goederen.

Een prentbriefkaart van het Haarlemmerplein van rond 1900. Er komt net een paardentram het plein op rijden. Deze lijn reed van 1883 tot de overname door de GTA in 1900 en werd toen al snel geëlektrificeerd. Het gaat echter om de metamorfose van de bebouwing.

In 1906 maakte George Breitner de foto links van het begin van de afbraak van de noord-oostwand. Voor het hoekhuis in de plaats kwam een bankgebouw, dat in de jaren erna regelmatig opnieuw verbouwd werd.

In 1920 moest het rechter hoekhuis er aan geloven en werd vervangen door een enorm woon-winkelpand met daarin de manufacturenwinkel van Nooy. Op de foto links is Haarlemmerdijk 177-179 al gesloopt en wordt 175 met kunst- en vliegwerk overeind gehouden. Dat is vandaag - samen met 173 - ook al vervangen.

Het plein zelf kan ook makkelijk in een metamorfose acteren. Daar is ook het een en ander gebeurd. De bebouwing van de westwand is geheel vernieuwd. Het recent weren van autoverkeer is daarbij maar een kleinigheid.

Op de foto: Boze boeren proberen de melk direct aan de klant te verkopen.

Zaterdag 9 oktober 1915 - begin van de melkoorlog.

fragment uit: Twaalf burgemeesters - 500 jaar Amsterdam, door Meijer Sluyser, hoofdstuk over burgemeester J.W.C.Tellegen.

"Einde 1915 stokte de stroom der melkvoorziening, die van het platteland naar de steden vloeide. Vele gemeenten geraakten in grote moeilijkheden, omdat, bij de groeiende voedselschaarste, melk als middel tot instandhouding van de volkskrachten node kon worden gemist. De prijzen van de melk lagen buiten het bereik der grote volksmassa, wijl de fabrieken, waar de melk tot boter en kaas (voor den export) verwerkt werd, hoger prijzen boden dan de melkdistributeurs. De hoofdstad en de residentie wezen de regering op de moeilijkheden, die reeds waren ontstaan en die, zo er geen verandering optrad, nog nijpender zouden worden. Toen werd — typisch voorbeeld van oorlogseconomie, die alle bestaande gebruiken overtreedt — door de regering bepaald, dat de melkveehouder, die in vorige jaren de gemeenten van melk had voorzien, verplicht was daarmee voort te gaan. Op papier klopte dit alles prachtig, maar al moge de vasthoudendheid van den boer aan oude gewoonten spreekwoordelijk heten, de kans op een hogen prijs voor de melk liet
hij zich niet ontnemen. Een felle melkoorlog ontbrandde. De minister stelde den prijs van de melk op 9 cents, later op 10 cents per liter, maar de boeren, zich sterk voelend in hun verzet, voerden de melk aan het vee, liever dan het kostbare vocht naar de steden te zenden.
Amsterdam, waar burgemeester Tellegen [foto] met wethouder Wibaut de andere partij in den melkoorlog aanvoerde,gaf geen duimbreed toe; de hoofdstad wilde niet meer dan 9 cents per liter betalen; zij liet door accountants de bedrijfsuitkomsten der melkveehouders bestuderen om den prijs, dien de stad bood, te kunnen motiveren. De melkoorlog woedde feller, toen de boeren de melkstaking proclameerden en Amsterdam de vier en twintig duizend liter melk per dag, die het voor de bevolking nodig had, onthielden. In den strijd tegen deze melkstaking stonden regering en stadsbestuur, die elkander aanvankelijk hadden bestreden, naast elkander; van heinde en verre kreeg Amsterdam uit het land de noodzakelijke melkleveranties toegevoerd, totdat deze oorlog eindigde met.... een compromis. De prijs werd op tien cents vastgesteld, maar de aanvoer werd al spoedig zo groot, dat zij onder dat bedrag daalde".

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2015. De keuze '2014' leidt naar aflevering 1 van 2014, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Veel van de historische afbeeldingen van Amsterdam komen uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave