week 01-2015

Met ingang van het jaar 2015 heeft de quizpagina een nieuwe vorm. Dit is een knieval voor tablets, i-pads en smartphones. Ik ben niet helemaal zeker van de kolombreedte en lettergrootte en vraag u om respons als u ergens moeite mee heeft.

Fotoquiz

De foto links is de opgave voor deze week. Niet de inzender met het snelste antwoord wordt als winnaar aangemerkt, maar degene die het meest inspirerende verhaaltje erbij heeft. Neem de tijd dus. Uw antwoord voor woensdagavond a.u.b.

De bedoeling is om gezamenlijk tot een gevarieerd en goed gedocumenteerd artikel te komen. Aan het einde van het quizjaar zullen de artikelen opgenomen worden in een PDF-bestand met als het goed is zo'n 50 onderwerpen. U kunt dat bewaren en/of afdrukken.
U kunt altijd later nog de informatie aanvullen. Als die niet op tijd komt voor de quizpagina kan hij wel opgenomen worden in de PDF.

Als u geen zin in verhaaltjes hebt is alleen de locatie ook goed. Wie weet bent u de enige en dan alsnog de winnaar.

Als u zelf onderwerpen wilt aandragen is dat mogelijk en zelfs welkom. Vooral als u meteen uw verhaal erbij meestuurt.

Oplossingen via deze link.

De oplossing van de Oudejaarsquiz:

Het thema was kruidenierswinkels en de selectie waar de tien foto's in voorkomen komt in beeld via de zoekterm kruidenier* met documenttype 'foto'. Klik hier voor die selectie.

1. Vijzelstraat

2. 2e Passeerdersdwarsstraat

3. Haarlemmerdijk

4. Korsjespoortsteeg

5. Van Ostadestraat

6. Nieuwendammerdijk

7. Kalverstraat

8. Tuinstraat

9. Kerkstraat, hoek Utrechtsestraat

10. Buiten Brouwersstraat

Dit was meer een hint hoe te zoeken in de Beeldbank. U kunt een wildcard inzetten (*, die dan voor een variabel aantal willekeurige tekens staat) en meerdere zoektermen invullen, zolang ze gescheiden worden door een spatie, eventueel met de wildcard. U kunt ook zoeken naar een term tussen aanhalingstekens (dubbele), wat net als bij Google betekent: deze term met deze tekens in precies deze volgorde. Een wildcard tussen aanhalingstekens is niet toegestaan. De winnaar van de Oudejaarsquiz was: Ria Scharn

Waar is of was...?

Oplossing vorige week:

In de veronderstelling dat het hier om de werf van de NSM ging kreeg Ruud van der Sluis deze foto toegespeeld. Het gaat echter niet om de NSM, maar om werkzaamheden aan een veem op de Oostelijke Handelskade. De ponton drijft in de Binnenhaven, waarin binnenvaartschepen liggen. Daarachter is de Oosterdoksdijk met Oosterspoor en een seinhuisje te zien. Het zeeschip ligt in de Dijksgracht en komt of gaat misschien naar de werf van de NSM. Vergelijk dit met de situatie op de foto hieronder. Ook die is vanaf de Oostelijke Handelskade genomen.

De Oosterdoksdijk heeft diverse gedaantwisselingen ondergaan. Op de dam rond het Oosterdok werd in 1874 het Oosterspoor aangelegd. Toen tussen 1875 en '83 de Oostelijke Handelskade werd aangelegd bleef die vrij van de Oosterdoksdijk, zodat de Binnenhaven ontstond. De dam werd nog verbreed en er werden steeds meer sporen naast elkaar op gelegd. Een aftakking van het Oosterspoor liep over de Handelskade, zodat er aan beide zijden van de Binnenhaven spoorrails lagen.
Tussen 1949 en 1955 werden links en rechts van de Handelskade en Oosterdoksdijk stukken water geplempt. Vanaf 1962 werd de Binnenhaven in delen gedempt en naast de spoorlijn op de voormalige Oosterdoksdijk ontstond de Piet Heinkade zoals wij die vandaag kennen.

Op de foto (1929) een tussenfase.

Jan Mens - Paradijs der herinnering

In 1947 verscheen van Jan Mens een boekje met mijmeringen over zijn geliefde Amsterdam. De komende maanden wil ik wat thema's verkort weergeven. Verkort, omdat Jan Mens bloemrijk vertelt en hele lappen tekst niet thuishoren in een uitgave als dit internetblad.

De Geuzenkerk en de Gele Nijd

In 1600 waren de geconfisqueerde kerken niet meer voldoende om de protestantse gelovigen op zondag te bergen. De predikanten lobbyden bij de Vroedschap om tot de bouw van een nieuw en meteen eerste protestants kerkgebouw in Amsterdam te komen. In 1602 werd daartoe besloten en een grondstuk gereserveerd in de hoek St.Anthoniebreestraat-Raamgracht-Kloveniersburgwal. Het werd de Zandstraat, kruising Zanddwarsstraat. Een nieuw kerkgebouw was al decennia, zo niet eeuwen, niet meer vertoond. Er werden daardoor veel fouten gemaakt. Eén daarvan was dat er niet voldoende grond rondom de kerk werd gekocht en speculanten een graantje meepikten door rondom dan maar zelf die grond te kopen en na bekend worden van de bouwplannen met winst weer van de hand te doen. De grondstukken werden gekocht door nijdige katholieken die hun bouwsels dicht tegen de kerk zetten, waardoor het gebouw aan het zicht onttrokken werd. De speculanten en de bouwers wisten de schijn van wraakneming op deze protestantse nieuwlichterij niet te verdoezelen. Vandaar de term "Gele Nijd".

Ook de bouwer van de nieuwe kerk, stadssteenhouwer Hendrik de Keijser, wist zich geen raad met een nieuwe kerk en dan nog wel een protestantse. Hij was wel zeer vereerd met deze opdracht. De predikanten drongen aan op een breuk met Roomse fratsen en mysterieën en vroegen om een centraalbouw met een centrale rol voor de preekstoel. De Keijser durfde dit experiment niet aan en bouwde een traditionele basicale kerk. Langs de zijwanden kwamen 12 nissen. Nissen in een protestantse kerk? Voor de staatsiën? Als klap op de vuurpijl bleek bij de opening van de kerk op de Eerste Pinksterdag 1611 in alle ramen gebrandschilderd glas aanwezig. Nissen kan je nog leeglaten maar dat glas moest weg! In 1658 kwam er blank glas in de ramen met als uiterste tegemoetkoming het Amsterdamse stadswapen in lood gevat in het midden van de ramen.

Op het vrijmaken van het zicht op de kerk moest iets langer gewacht worden. Dat kwam pas in orde door de grote sloop- en bouwcampagne naar aanleiding van de metroaanleg. Dat was in de 80-er jaren van de vorige eeuw en dat heeft Jan Mens niet meer mee mogen maken.

Als u toch de voorkeur geeft aan het bloemrijke taalgebruik van Jan Mens zult u bij het antiquariaat moeten zoeken naar het boekje Amsterdam, paradijs der herinnering van uitgeverij Kosmos.

Ik vond een artikel over de Zuiderkerk van A.M.van de Waal uit Ons Amsterdam jg.5-1953. Klik hier om te lezen.

Bouwplaats

De oplossing van vorige week: nu eens een ander soort bouwplaats. Hier werd geen gebouw neergezet maar een brug gelegd. Het gaat om de vaste brug in de Bilderdijkstraat over de Hugo de Grootgracht, een verbrede weersloot die op zijn beurt weer het verlengde was van de Bloemgracht. Het jaar is 1895 en de fotograaf - zoals te verwachten - Jacob Olie.
De molen is de balkenzager Samson op de hoek van de Kuiperssloot waar die in de Kostverlorenvaart uitkwam. De molen week sterk af van de overige zaagmolens in deze buurt en kan daarom makkelijk herkend worden. Dit was een achtkante bovenkruiende stellingmolen, de andere meestal paltrokmolens. Bovenkruiers zijn sterker dan paltrokmolens en daardoor geschikter voor het zwaardere werk; vandaar balkenzager. De molen begon zijn leven als de Bruinvis en is ook nog bekend onder de naam Simson.
De molen werd in 1900 gesloopt; het nummer in de Database Verdwenen molens is 1362.

De snelste met het juiste antwoord was Anneke Huyser. Verheugend veel mensen wisten dit punt te plaatsen.

Deze situatie had prima onder het hoofdstuk Metamorfose kunnen dienen. Onderstaande foto laat zien hoe het er hier vandaag uitziet. Links nog net het Bilderdijkpark, restant van begraafplaats De Liefde. Daaronder een foto van de laatste dagen van de Samson. De huizen aan de Bilderdijkstraat en Nassaukade staan er al.

Carol vaart weer

Door welke vaart/gracht voer Carol toe hij deze foto maakte? Uw oplossing via deze link.

Merkwaardigheden

Onder die titel verzamelde E. van Houten (PW) in 1942 voor de Heemschutserie van Allert de Lange architectonische weetjes. Zo af en toe pluk ik er eentje uit. Deze keer het bouwen "op vlucht".

Er is al een hoop onzin vertelt over het naar voren hellen van oude gevels. Het zou verzakkingen betreffen bijvoorbeeld, voorbijgaand aan de onwaarschijnlijkheid dat dit pand na pand zou overkomen. Of het zou zo handig zijn voor het hijsen van vrachtjes naar de pakzolders. De goederen bleven dan vrij van de gevel. Of het regenwater liep dan niet langs de bakstenen omlaag maar droop van de gevel af, waardoor er minder algvorming e.d.g. ontstond.

De waarheid is dat het een eeuwenoude correctie is op een gezichtsbedrog. De indruk wordt gewekt dat een verticale gevel naar boven toe steeds smaller wordt. Dat komt dan weer doordat het oog van een gemiddelde beschouwer zich op ongeveer 1,60m boven de grond bevindt en dat dan de top verder weg is dan de voet van de gevel. De correctie werd al in de Oudheid toegepast. Door de gevel meer haaks op de kijkrichting te bouwen bleven de verhoudingen beter bewaard (zie schets hierboven).
In de 17de eeuw luidde een keur dat de vlucht 4 duim per roede diende te bedragen. Dat komt neer op een krappe 2½ cm per meter. Bouwvoorschrift dus! In de 19de eeuw werd dit voorschrift juist weer verworpen en moesten gevels 'in lood' gebouwd worden.
Wanneer beide soorten gevels door elkaar staan gaat 't mis. Dat bewijzen foto's van oude en nieuwe gevels door elkaar. Nieuwere gevels vallen achterover! Van Houten plaatste nevenstaande foto in zijn boekje om dit te laten zien (derde pand van links). Pas wanneer hele gevelwanden volgens de moderne richtlijn gebouwd worden valt het ons niet meer op. Dat komt hoofdzakelijk door het bouwen van hele gevelwanden onder eenzelfde daklijst, waardoor er geen afzonderlijke gevels meer waarneembaar zijn.

Metamorfose

Op het ogenblik dat Pieter Oosterhuis deze foto vanaf de Hogesluis maakte verkeerde deze plek nog in twee verschillende tijdperken. Op de achtergrond prijkt al het visitekaartje van Samuel Sarphati, het Paleis voor Volksvlijt. Sarphati had van de Gemeenteraad van Amsterdam een soort carte blanche gekregen om deze uithoek van de stad allure te geven. Er zou nog het een en ander volgen, zoals West- en Oosteinde, bebouwing aan de Sarphatistraat en achter de rug van de fotograaf het Amstel Hotel.
Op de voorgrond de restanten van de voormalige schans met rechts een tot woningen omgebouwde loods van de cavalerie. Duidelijk is te zien dat de oprit naar de brug over de Amstel een flinke hoogte overbrugde en in de komende tijd zou op verzoek van (en grotendeels bekostigd door) de AOM deze brug verlaagd worden.

Op de foto hieronder de zoveelste renovatie van de Hogesluis; deze Street View is van 2010. Heeft u een foto van de huidige situatie?
Tussen beide foto's ligt overigens nog een periode met andere bebouwing.

en dan nog even dit...

De foto van het Rokin en de demping ervan in 1933 heeft een aantal reacties opgeleverd, die op hetzelfde krantenartikel attendeerden. Het ging niet zomaar om hulp bij het dempen maar om een ludieke actie van de MTS-ers. Ze voerden met miniatuur kruiwagentjes het dempingsmateriaal aan. Zie het artikel in de Voorwaarts (zelfde afbeelding als hierboven). Ook de krant doet niet uit de doekjes wat het belang van de scholieren was. Behoorden de hoeden en regenjassen bij het ludieke karakter van de actie?

Deze week honderd jaar geleden

Woensdag 6 januari 1915 -
De Raad besluit tramlijn 9 te verlengen van Stationsplein naar de De Ruyterkade via Oostelijk Viaduct en terug via Westelijk Viaduct. In feite was dat het herstellen van de situatie van 1904, alleen maakte de tram toen het kringetje andersom. Na acht maanden was daar alweer een eind aan gekomen, maar in maart 1915 zou dat dus weer hersteld worden.

Ook lijn 17 zou verlengd worden. Die stopte op de Dam en maakte een cirkel via Paleisstraat en Mozes en Aäronstraat terug naar de Raadhuisstraat. In maart zou de lijn gaan eindigen op het Stationsplein via de Nieuwezijds Voorburgwal.

Opvallende berichten in de eerste week van 1915:
Woensdag 6 januari 1915 - Tijdens een raadsvergadering besluit de Raad electriciteit te gaan leveren aan Nieuwendam en leidingwater aan Nieuwer-Amstel. Tevens keurt de Raad de aankoop van Herengracht 509-511 goed. Dit dubbele grachtenpand moet verdwijnen voor de verbreding van de Vijzelstraat, die in 1917 van start gaat. Lees hierover ook nog de PDF over de Vijzelstraat pag.11. Zie ook nog de Beeldbank voor een selectie uit de serie interieurfoto's zoals die in de Beeldbank aanwezig zijn.
Tijdens dezelfde raadsvergadering neemt burgemeester Röell afscheid.

Veel van de historische afbeeldingen van Amsterdam komen uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave