week 08-2015

Fotoquiz

Waar en wat?

Oplossingen via deze link.

Doe mee en verzamel zoveel mogelijk informatie en afbeeldingen, die betrekking hebben op de quizfoto van deze week. Onze redactie bakt er weer een verhaaltje van.

Oplossing vorige week

Dat viel niet mee, vorige week. Redelijk veel oplossingen maar bar weinig goeie.
Dit was de verfhoutmolen De Eendracht staande tussen Amstel en Onbekendegracht, daar waar nu theater Carré staat. De molen werd bekend onder diverse namen, behalve De Eendracht ook als 't Land van Beloften, Binnen Rasphuismolen en De Rooseboom. De molen is vóór 1680 gebouwd en in 1876 gesloopt. Tien jaar later stond Carré hier.

Onder de foute oplossingen staken De Gooijer en De Victor elkaar naar de kroon. Niet gecontroleerd in de Beeldbank, niet juist!

Op een kaart van 1680 komt de molen voor 't eerst voor. Hij is gebouwd als een boormolen, om lopen van kanonnen op maat (en glad) te boren. Dat duurde tot 1704; er werd toen afwisselend graan en mout gemalen. Op de kaart van Gerred de Broen van 1724 (links) heeft de molen ook een naam: 't Land van Beloften.
In 1766 nam het Tuchthuis voor mannen (Heiligeweg) de molen over en liet er verfhout op malen. De molen werd bekend als de Rasphuismolen, met de toevoeging Binnen, omdat er ook een buitenmolen aan de Kostverlorenwetering was.
Dat ging met wisselend succes door tot 1830, toen de molen aan een particulier verkocht werd. Naar de eigenaar heette de molen verder De Rooseboom. Door concurrentie van stoommachines stond de molen daarna soms vaker stil dan dat hij maalde en vergunning om graan te malen kreeg Rooseboom niet. In 1875 werd de molen aan de Nederduits Hervormde Diaconie verkocht, die er een weeshuis voor meisjes wilde bouwen. Het jaar erop werd de molen gesloopt. De plannen voor het weeshuis wijzigden en het grondstuk met aangrenzend de v.m. Diaconiebrouwerij werd aan Oscar Carré verkocht. De rest is bekend, neem ik aan?

Een uitgebreider artikel staat voor u klaar, als zevende aflevering van ons eigen jaarboek Fotoquiz 2015.

Klik deze link om alleen aflevering 7 te lezen.

U kunt ook alle aflevering tot vandaag tegelijk inzien: klik hier (of de omslag links) voor het jaarboek zover als het gevorderd is.

De rijkste buit aan info en afbeeldingen kwam deze week van Adriaan de Kater en Anneke Huijser.

Waar is of was...?

Lijkt wel een vuurtoren, hè? Maar die hadden we niet in Amsterdam. De dichtstbijzijnde was bij Durgerdam. Welk gebouw is dit en waar stond het?

Uw oplossing graag via deze link.

Gevelsteen

Ik kreeg naar aanleiding van een eerdere quizvraag deze foto van een gevelsteen toegestuurd. We hebben 't er toen wel over gehad maar deze foto werd niet afgebeeld.

In welk gebouw is deze steen ingemetseld?

Uw oplossing graag via deze link.

De Verdwenen Stad

En hier weer een nieuwe bijdrage van Gerrit Schuurman, in het kader van de Verdwenen Stad Amsterdam. Het onderwerp zou u bekend kunnen voorkomen: het ontstaan van het Museumplein.
De kleurrijke en chronologische historie van het Museumplein: van een terrein met sloten en paden via wereldtentoonstellingen naar een plein met musea en het Concertgebouw.

Klik de afbeelding links om te kijken.

Bouwplaats

Oplossing vorige week:
tussen Nieuwezijds Voorburgwal en Spuistraat en aan de Raadhuisstraat werd tussen 1895 en 1899 een nieuw Hoofdpostkantoor gebouwd. Vandaag heet dit Magna Plaza. De architect was Rijksbouwmeester C.H. Peters.

Heeft u de slagschaduw van het Atlas-beeld op het Koninklijk Paleis opgemerkt? Appeltje-eitje toch?

Robert Raat heeft 't gezien.

Een gedeelte van het benodigde grondstuk was in 1894 al vrijgekomen door de verkeersdoorbraak voor de Raadhuisstraat. Hoe dat precies in z'n werk ging leest u in het PDF-bestand daar over.

Klik de afbeelding links om dat te lezen.

Nieuwezijds-Noord

Deel drie van de serie samenkomsten van de burgwallen. Dit is ook de minst bekende punt van de vier. Op de kop stond woon- en pakhuis 't End van de Waerelt.
Er was slechts aan één zijde een straat aangelegd, aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Aan de Achterburgwal en kopse kant waren alleen aanlegplaatsen voor het overladen van goederen in de pakhuizen.
Deze hele buurt werd een belangrijk aanvoerpunt voor goederen, omdat deze samenkomst van burgwallen de eerste zeesluis naar het IJ kreeg, n.l. al voor 1400. Niet verwonderlijk dus dat dit deel van de stad tot ver in de 20e eeuw het distributiepunt van vrachtvervoerders werd, ook toen de burgwallen hier gedempt waren en vrachtauto's de dienst overnamen. Te vinden waren hier o.a. het Centraal Bodehuis en het hoofdkantoor van Van Gend&Loos op de hoek met de Nieuwezijds Kolk.

Martin Alberts maakte in 1979 deze foto van hetzelfde punt. Het pand met de ronding staat gedeeltelijk voorbij de oude oever en het hogere witte pand heeft dan ook de naam van het historische pand gekaapt: het Einde van de Wereld. Het werd in 1900 gebouwd naar ontwerp van architect J.W.F. Hartkamp jr. In 1935 werd links nog een deel aangebouwd. Het loopt nog steeds door van Nieuwezijds Voorburgwal naar de Spuistraat en is thans een geliefde kantoorlocatie.

Metamorfose

Maagdenhuis - Weeshuis voor R.K. weesmeisjes, begonnen in 1570, dus nog voor de Alteratie, door twee katholieke vrouwen. Het aantal wezen groeide snel en na wat omzwervingen door de stad vestigde het weeshuis zich in 1628 aan het Spui. Door het gestaag groeien van het aantal wezen tot ver boven de 200 had men steeds meer huizen aan Spui en Handboogsteeg in gebruik genomen. In 1780 namen de regenten het besluit om een groot nieuw weeshuis in de plaats van alle in bezit gekregen huizen te bouwen. Zelfs het (Protestantse!) stadsbestuur zag het belang daarvan in en gaf zijn medewerking aan de plannen. Nota bene de stadsarchitect Abraham van der Hart werd opgedragen een nieuw gebouw te ontwerpen en het werd zijn onovertroffen meesterwerk. Tussen 1783 en 1787 verrees een groot classicistisch gebouw tussen Voetboog- en Handboogstraat. De vleugels lagen rond een binnenplaats, toen nog open.

In het weeshuis was ook een kapel opgenomen met een aparte en onopvallende ingang in de Handboogsteeg. Zo kon die kapel ook als schuilkerk voor andere gelovigen dienen.
Het aantal wezen liep in de loop van de 18de eeuw op tot bijna 400, waarvoor 13 verzorgsters aanwezig waren. De meisjes mochten maximaal 14 jaar oud zijn. Ze kregen tot hun 10de levensjaar onderwijs, daarna werden ze aan het werk gezet; eerst op de breischool, daarna op het naaiatelier. Er bleven ook wel meisjes na hun 14de in het Maagdenhuis, maar dan als assistenten naast de verzorgsters.

Op de tekening links de kerk

Het weeshuis was als gebouw indrukwekkend, maar als tehuis had het een slechte naam door de vele longondoeningen en een hoog steftepercentage. Dat wordt algemeen geweten aan het kille en tochtige gebouw. In 1953 sloot het weeshuis zijn deuren. De laatste decennia was het toezicht in handen van de Zusters van Liefde, een Tilburgse orde. In de 90-er jaren woonde ik een excursie bij in het Maagdenhuis en daar viel een eenzame bezoekster op die haar tranen stond te verbijten. Ze vertelde later over haar jaren als wees in dit gebouw. Eenmaal op gang gekomen stroomde de wrok en verdriet over de slechte behandeling van de wezen uit haar mond. Geen goed woord kon er af.
De foto links is op het moment van sluiting in 1953 genomen.

Deze week honderd jaar geleden

Donderdag 25 februari 1915 - Jan Willem Cornelis Tellegen, tot dan directeur van Bouw- & Woningtoezicht van Amsterdam, wordt bij Koninklijk Besluit benoemd tot burgemeester van Amsterdam. De benoeming zal ingaan op 15 maart 1915.
De benoeming van Tellegen is van doorslaggevende invloed geweest op het ontstaan van de prachtigste monumenten in de stijl van de Amsterdamse School.

Dit monument voor burgemeester Tellegen, Burgemeester Tellegenstraat tussen 29 en 31, werd opgericht ter ere van Tellegen voor zijn bemoeienissen voor verantwoorde volkswoningbouw. Het reliëf laat een portret en profil zien met aan weerszijden tekstblokken en art deco-stileringen van duiven en sterren. De maker is Chris van der Hoef.

Nog een eerbetoon. Op de hoek van de straat die naar hem genoemd werd en de P.L.Takstraat verrees in opdracht van woningbouwvereniging De Dageraad dit ontwerp van Piet Kramer. Dit is waar Tellegen voor geknokt had, volkswoningbouw van hoge kwaliteit, ontworpen door architecten van aanzien.
De mooiste voorbeelden ontstonden in twee buurten die juist in zijn regeringsperiode en vlak daarna ontwikkeld werden: de Nieuwe Pijp en de Spaarndammerbuurt.
In het kielzog van deze activiteiten ontstonden door de hele stad heen de prachtigste bruggen in dezelfde stijl, meestal van de hand van Piet Kramer met beeldhouwwerken van bijvoorbeeld Hildo Krop.

Veel van de historische afbeeldingen van Amsterdam komen uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave