Fotoquiz

Dit is de achtergevel van een (voormalige) bioscoop.

1) Hoe heette deze bioscoop?
2) Naast de bioscoop loopt een gang. Wat is de naam van deze gang?

N.B. de beschrijving van deze foto in de Beeldbank is niet helemaal correct.

De snelste met de goede oplossing van vorige week was Arjen Lobach. Van hem komt dan ook deze nieuwe opgave.

Oplossingen via deze link.

Raamgracht 65, hoek Moddermolensteeg.
Op het moment van fotograferen is er al veel oorlogsschade zichtbaar en dan moet de metroaanleg nog komen. Dan gaat alles plat en verrijst hier het Pentagon. De Moddermolensteeg verdwijnt uit de naamlijst; de onderdoorgang op de plek van deze steeg heet vandaag Zwanenburgwal. De huidige Moddermolenstraat ligt verderop en komt meer overeen met de voormalige Berengang, Berensteeg of ook wel Biezengang, tien huizen meer naar links.

Hieronder de Raamgracht in betere tijden (1909).

Wat hebben de gebouwen op deze beide tekeningen met elkaar gemeen?

Uw oplossing via deze link.

Doe mee en verzamel zoveel mogelijk informatie en afbeeldingen die betrekking hebben op de quizfoto van deze week. Onze redactie bakt er weer een verhaaltje van.

Binnenplaats van het Leprozenhuis. Daar was tijdens het maken van deze aquarel geen zieke meer te vinden, laat staan een die aan lepra leed. Zodra dit complex binnen de stad kwam te liggen, wat 1593-'94 gebeurde, werden besmettelijke zieken geweerd en naar elders verplaatst. Het Pesthuis kwam in 1617 tijdelijk aan de Overtoom in een bestaand gebouw en in 1635 werd het nieuwe Buitengasthuis geopend in de Stads en Godshuispolder. Wat in het Leprozenhuis overbleef waren proveniers, zeg maar betalende kostgangers. Zij kochten zich in met een bedrag ineens of met natura, grond, huizen, enz.

Een levenslang contract dus en dat zou de stad nog opbreken. In 1859 besloot de Gemeenteraad dat het Leprozenhuis moest verdwijnen en dat de resterende proveniers een lijfrente van ƒ650,- p/jr zouden krijgen en een verhuispremie van ƒ100,- ineens. Twee dames lagen dwars en wilden blijven, waartegen B&W geen verweer hadden. In 1865 wilde de stad op het terrein het Physiologisch laboratorium van de universiteit bouwen. Van de twee halsstarrige dames leefde er nog een, Alida Degens-De Groot, en zij bedong een weekgeld van ƒ20,- p/wk. Op 15 november 1866 zwichtte de Raad voor deze eis en werd het complex eindelijk ontruimd.

Het Lazaruspoortje op de foto links, dat in de Lazarussteeg stond, werd ook afgebroken, maar opgeslagen. Na de metroaanleg en herbouw en renovatie van de Nieuwmarktbuurt werd dit poortje aan de St. Anthoniessluis weer opgebouwd.

Ook het lab (en de politiepost J.D.Meijerplein) zijn alweer verdwenen om de toerit van de IJtunnel te kunnen aansluiten op de Weesperstraat. Precies waar het Leprozenhuis stond is nu het Mr.Visserplein. Big deal!!
Zie vooral de metamorfose van deze week.

Het uitgebreide artikel staat voor u klaar, als negenendertigste aflevering van ons eigen jaarboek Fotoquiz 2015.

Klik deze link om alleen aflevering 39 te lezen.
U kunt ook alle aflevering tot vandaag tegelijk inzien: klik hier (of de omslag links) voor het jaarboek zover als het gevorderd is (>23MB).

Aflevering 39 werd samengesteld uit materiaal van Ria Scharn, Anneke Huijser, Anna Denekamp, Robert Raat, B. de Ridder (OA) en dr.L. Jansen (OA).

Weet u waar dit is?

Uw suggestie graag via deze link dan spelen wij die door aan de werkgroep Vele Handen op het Stadsarchief.

Alleen een suggestie om welke gracht het zou gaan is niet voldoende. Op z'n minst de zijstraat links wil men benoemd zien.

Waar?

Uw oplossing graag via deze link

Oplossing vorige week:

De Keulsche Waag, ook wel de Keulsche Waterwaag genoemd. Deze lag in de IJgracht ter hoogte van het 's Gravenhekje, voor de West-Indische pakhuizen. De waag verdween toen de vaarroute naar de Rijn (dankzij de voorloper van het Amsterdam-Rijnkanaal) wijzigde.

Enkele goede oplossingen gingen gepaard met de wens of verwachting nu eindelijk eens meer te weten te komen over deze vreemde eend in de bijt. Hiernaast een ets van1792 met de andere kant van het bouwsel. Het gaat duideljk om een ponton. Aan 's Lands Zeemagazijn op de achtergrond is te zien dat het om hetzelfde bouwsel gaat. Te zien is ook dat er inderdaad iets gewogen werd, zoals dat in een waag gebruikelijk is. Wat Keulen hier mee te maken heeft wordt pas duidelijk als in een andere bron de 'Rijnschippers' genoemd worden, die hier beladen worden. Maar waarom die een eigen waag mochten bedrijven blijft duister.

De eerste met het juiste antwoord was Ria Scharn.

Op 24 augustus 1824 werd de waag van de IJgracht verplaatst naar de Amstel, voor Amstelhof. Daarvan zijn bouwtekeningen in de Beeldbank aanwezig. Ook dit is een houten bouwsel, maar nu op palen boven het water. Deze gewijzigde locatie voor een beurtvaartdienst naar de steden langs de Rijn wijst er op dat vroeger de Zuiderzee en de IJssel de aangewezen weg waren en dat na opening van de Keulse Vaart (1825) een route door Utrecht en Gelderland in gebruik genomen werd.
In het boek 'Wandelingen in en om Amsterdam' van C.v.d.Vijver staat te lezen dat deze nieuwe waag een unster bezat die tot 3000 ponden kon wegen.

Oplossing vorige week:

Museum Van Loon, Keizersgracht 672-674, ook bekend als de Van Raey-huizen.

De Van Raey-huizen werden als identieke dubbelhuizen in 1671-1672 gebouwd door de architect Adriaen Dortsman. Achter de gevel van nummer 674 gaat nu een twintigste-eeuws huis schuil. Het interieur van het andere pand, dat in 1754-1771 vernieuwd werd, geeft nog een goed beeld van een patricisch grachtenhuis in vroeger eeuwen. Sinds 1974 is hierin het museum Van Loon gevestigd. De collectie omvat meubels, zilver, porselein, tekeningen en schilderijen.

De panden werden gebouwd in opdracht van de Vlaamse graan-, wapen- en ijzerhandelaar Jeremias van Raey. Het ene huis, op nummer 674, betrok hijzelf, het andere verhuurde hij. De eerste huurder was vermoedelijk de schilder Ferdinand Bol die daar tot zijn dood in 1680 is blijven wonen. Bij elk van de huizen hoorde een tuinhuis met daarachter een koetshuis met ingang aan de Kerkstraat, de huidige nummers 259 en 261. Lees meer...

De eerste met het juiste antwoord was Arjen Lobach.

De familie Spieghel moet veel grond buiten de stad in bezit gehad hebben, want toen Amsterdam de stad in 1589 buiten het Singel uitlegde kon Hendrick Laurensz Spieghel o.a. een aantal percelen tussen Singel en Herengracht in park E bemachtigen, tussen Blauwburgwal en Bergstraat. Tijdens de Tweede Uitleg gaf de stad de eigenaren van onteigende grond voorrang bij het terugkrijgen van die grond, met alleen een verrekening van de waardevermeerdering (melioratie). Later werd dat een willekeurig perceel van gelijke waarde of met verrekening.
Aan het Singel liet Spieghel voor zichzelf het dubbelwoonhuis De Dolphijn bouwen, de huidige huisnummers 140-142. Dat moet bij benadering de eerste grote opdracht van Hendrick de Keyser geweest zijn en de bouwstijl bevestigt dat ook. Spieghels percelen liepen van het Singel door tot de Herengracht, zodat ook de achterliggende percelen Herengracht 123-125 in eigendom van Spieghel kwamen.
De dolfijn kwam in Spieghels embleem voor, namelijk Arion, de zoon van Neptunus, gezeten op een dolfijn en spelend op zijn luit.

Spieghel verkocht De Dolphijn al in 1609 aan Volckert Overlander, wiens dochter Maria in 1630 met Frans Banningh Cock trouwde. Inderdaad, die van de Nachtwacht. Banningh Cock liet op het perceel aan de Herengracht De Witte Dolphijn bouwen, het tegenwoordige nummer 125 met de markante dubbele stoep. Ook dat werd weer een kapitaal dubbelpand..., met één maar: Banningh Cock verzekerde zich van het recht van overpad vanuit zijn huis aan het Singel naar de Herengracht. Dat werd een overbouwde onderdoorgang aan de zuidzijde van het huis met een poortje dat vandaag nog steeds bestaat (rechterpijl hieronder). Of de bewoners van het fraai gerestaureerde huis De Dolphijn er nog steeds gebruik maken val te betwijfelen.
In 1679 werd het fraaie dubbelpand aan het Singel gesplitst; 140 kreeg een eigen ingang en werd twee vensters breed en De Kleyne Dolphijn genoemd. Nr.142, van drie vensters breed werd De Vergulde Dolphijn. Nr.140 werd later heel lelijk verbouwd, iets dat pas weer hersteld is tijdens de restauratie van 1962-'67, waarbij de huizen ook weer samengevoegd werden.

Frappanter nog is het pand Herengracht 123, destijds eveneens een perceel van een Spieghel en met zo'n zelfde doorgang met poortje vanaf pand Singel 138, het pakhuis "Het Slot van Koningsbergen" van Rem Egbersz. Bisschop.
Het pand Herengracht 123 is in 1908 samen met nr.121 en Singel 136 verbouwd door architect Jac. Duncker, maar de gang bleef bestaan (linkerpijl hierboven).

Tekening: Caspar Philips

Foto links: ©Erwin Meijers

De Waalseilandgracht met rechts de huizen aan de Oude Waal en in 't midden de Montelbaanstoren. Dit olieverfschilderij is gemaakt door Karel Klinkenberg (1852-1924).Er zitten een paar vreemde dingen in het schilderij. De Montelbaansbrug (#280) ligt tussen de Oudeschans en de Kalkmarkt en van hier gezien vóór de toren, maar bij Klinkenberg is het net of de brug aan de overkant voor het 's Gravenhekje ligt. En dan die koepel boven de huizen van Uilenburg uit. Wat moet dat in hemelsnaam voorstellen? Van hieruit kan het onmogelijk de Oosterkerk zijn. Hiernaast een foto uit ongeveer hetzelfde jaar (1914?). Niet een erg goede foto maar een koepel zou ook hier te zien moeten zijn. Dichterlijke vrijheid? We horen het wel als u het weet?

In de metamorfose van vorige week figureerde een sigarenwinkel van Weinthal op een onbekend huisnummer op de Nieuwendijk. Voor Pieter Klein genoeg reden om daar eens in te duiken en het huisnummer op te zoeken. Met succes: het was Nieuwendijk 241 en bij benadering niet op de plek waar de snapshot met Street View gemaakt is. Nieuwendijk 241 was toen het tweede huis van de hoek met de Dam (zie pijl op de foto links, toen derde huis) en buurman 239 staat op de hoek van de Valkensteeg.

Het hoekhuis van de foto hierboven (Dam 4a) werd mèt Nieuwendijk 243 gesloopt voor de nieuwbouw van het Nederlandsch Kleedingmagazijn van de familie Kattenburg, met de markante boogvensters. Het huis nr.241 (Weinthal) werd in 1905 gesloopt voor een uitbreiding van dat nieuwe hoekpand met als resultaat het derde boogvenster op de Nieuwendijk. Van dat pand hebben een hele serie verschillende bedrijven gebruik gemaakt. Een vieze smaak in de mond krijgen nu de wat oudere quizdeelnemers, want in WO2 fungeerde de benedenverdieping als wervingsbureau van de SS, met grote SS-symbolen in de bogen.

Carol de Vries, die in zijn werkzame leven ontelbare masten, vaarbomen, pikhaken en ook vlaggenmasten heeft geleverd, weet te vertellen dat de 'gestreepte' vlaggenstok van de quizfoto van vorige week helemaal niet exclusief door de ANWB gebruikt werd, maar op bestelling zo geleverd kon worden. Hij herinnert zich dat het best een karwei was om de spiraal netjes op de mast te schilderen.

Nog even over het ronde uithangbord: dit was toen het logo.

Als je op zoek gaat naar een plekken in de stad die schrikbarend veranderd zijn kom je vanzelf ook een keer langs het Jonas Daniël Meijerplein. Maar liefst zes foto's zijn er nodig om alle veranderingen in beeld te brengen. Op de beide bovenste foto's de situatie van vlak vóór en vlak na de demping van de Houtgracht/Muidergracht, waardoor het J.D.Meijerplein eerst maar eens ontstond. Op de foto links is het Physiologisch laboratorium (GUA) op de plaats van het Leprozenhuis gekomen (zie ook de jaarboek-aflevering van deze week).

Op de vierde foto wordt dat lab al weer afgebroken voor de aanleg van het Mr. Visserplein, wat alles te maken heeft met de aansluiting van de Weesperstraat op de inrit van de IJtunnel. Op de vijfde foto is de onderdoorgang van het Mr. Visserplein in functie. Daarover is al heel veel gezegd, ook in deze kolommen en in de PDF over de verkeersdoorbraak Weesperstraat.
Om een lang verhaal kort te maken: links ziet u het heringerichte Mr. Visserplein. Heel Amsterdam houdt de adem in of deze slooppartij ooit nog tot een goed einde komt.

Maandag 4 oktober 1915 - Een nieuwe fase in de Amsterdamse hoogleraarskwestie. Vandaag wordt in de raadsvergadering het vernieuwde advies van de curatoren van de faculteit van de Gemeente Universiteit Amsterdam behandeld. Alleen…, daar staan precies dezelfde namen in als in het vorige voorstel. De faculteit geeft daarmee te kennen dat zij bij de benoeming van J.C.A.Wertheim Salomonson blijft.
Daar ging het een en ander aan vooraf. In oktober 1914 had Cornelis Winkler (tek.links) te kennen gegeven van zijn benoeming tot hoogleraar psychiatrie en neurologie ontheven wenste te worden, zodat hij een benoeming in Utrecht kon accepteren. Dat werd in februari geëffectueerd. Winkler bemoeide zich echter intensief met de benoeming van een opvolger en hij schoof zijn directe assistent Wertheim Salomonson (foto boven) naar voren, waarin de curatoren meegingen. Wertheim was echter röntgenoloog en wist niet voldoende van de psychiatrie om daarin les te kunnen geven. En dat terwijl de wet op het Hoger Onderwijs van 1876 de universiteiten al aanmoedigde hoogleraren voor specialismen te benoemen. Uit onverwachte hoek kwam felle kritiek, namelijk van de geneesheer-directeur J.Kuiper van het Wilhelminagasthuis, dat op dat moment nog geen academisch ziekenhuis was en dus niets met de universiteit uitstaande had. Eerlijk gezegd was de switch van Binnengasthuis naar Wilhelminagasthuis als academisch ziekenhuis al jaren in de pen maar nog niet voltooid. Kuiper meende daarom een stem in het kapittel te hebben en zocht de weg naar de politiek door het mobiliseren van alle raadsleden met een medische achtergrond. Dat werd een boven de partijen uitstijgende coalitie onder aanvoering van Gerard Bellaar Spruyt (VDB), die de voordracht van de faculteit terug liet sturen voor herziening, met de boodschap dat het gewenst was om óf een kandidaat die beide vakgebieden neurologie en psychiatrie beheerste óf twee hoogleraren te benoemen, voor elk vakgebied één. De curatoren waren diep beledigd door deze inmenging van ‘leken’. Op 4 oktober lag het nieuwe voorstel klaar om in de Raad besproken te worden, met dezelfde naam als in het eerste voorstel, vergezeld door een steunbetuiging van vakbroeders van diverse universiteiten uit het hele land. Nu waren Spruyt c.s. op hun beurt beledigd, dat de faculteit geen rekening wenste te houden met ‘democratische’ besluiten van de Gemeenteraad. Als pleister op de wonde stelde de faculteit voor K.H.Bouman tot bijzonder hoogleraar te benoemen voor het onderricht in de psychiatrie. Maar ook Bouman kon geen genade vinden in de ogen van Spruyt c.s. omdat ook hij geen klinisch ervaren psychiater was. In de raadszitting dienden zij een motie in om de voordracht opnieuw terug te sturen. Die motie zou besproken worden op 22 december. Ze werd verworpen met 12 tegen 22 stemmen en er werd besloten de benoeming van Wertheim en Bouman te accepteren.
Lees meer details over deze ‘questie’ in De Konijntjes van Winkler door Hans de Waardt.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2015. De keuze '2014' leidt naar aflevering 1 van 2014, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Veel van de historische afbeeldingen van Amsterdam komen uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave