Marnixstraat, hoek Elandsgracht

Hier staat vandaag het Hoofdbureau van Politie met het adres Elandsgracht 117. Toch nog een heleboel goede oplossingen binnengekregen. De tramrails hielpen daarbij enigszins. Er was bewust gekozen voor een foto waar de ASVA op stond, als kleine hint.
Het verbaasde me dat op de vraag waar deze huizen voor moesten wijken een stuk minder antwoorden waren.

Toen het september 1941 in gebruik genomen werd, is er flink geageerd tegen het modernistische gebouw.

Waar? Wat? Bij welke gelegenheid? Wanneer?

Deze week wel een heel bijzondere foto. Jawel, dit is Amsterdam. Sterker nog, als u goed gaat speuren wordt het wel heel erg Amsterdams. Maar waar is deze foto gemaakt? Enig idee wanneer?

Uw oplossing via deze link.

Doe mee en verzamel zoveel mogelijk informatie en afbeeldingen die betrekking hebben op de quizfoto van deze week. Onze redactie bakt er weer een verhaaltje van.

Staalhof Groenburgwal

Links op de tekening de Zijdehal, dan een dienstwoning en rechts de Lakenhal. De Lakenhal was de kern van de Staalhof, gebouwd in 1626. De Zijdehal kwam in 1650 als laatste gereed. Daartussen verrees in de Staalstraat in 1641 nog de Saaihal.
De eigenlijke Staalhof was de open binnenplaats tussen deze drie elementen.
De Zijdehal is door de universiteit ernstig verminkt. U gelooft 't niet maar wat er nu staat is nog steeds hetzelfde gebouw, ontdaan van dak en timpaan en - nog erger - van de fraaie toegangspoorten van (waarschijnlijk) Pieter de Keyser.
De Zijdehal heeft 't desondanks tot Rijksmonument geschopt (#1270).

De Saaihal is er beter afgekomen. Ook die was verminkt (gepleisterd), maar op aandringen van Bond Heemschut heeft restauratie-architect A.A.Kok de gevel in oude staat teruggebracht. Links van de gevel was de entree naar de Staalhof met een fraai poortje van Pieter de Keyser. Boven de poort beeldhouwwerk met het Agnus Dei, het liggend lam Gods met vaandel. Dat is alleen op een tekening bewaard gebleven. De gemeente Amsterdam sloopte in of vlak na 1817 het poortgebouwtje en rechts een woonhuis en bouwde links en rechts op fabriekshallen lijkende gedrochten. Zij hadden verkeerd begrepen waar "saai" voor stond. Een daarvan heeft Kok een schappelijker aanzien gegeven. Als u meer wilt weten zou u de PDF moeten lezen.

En dan komen we niet om het schilderij van Rembrandt heen: de Staalmeesters. Tot dit schilderij in de 19de eeuw in een museum kwam te hangen was het nauwelijks bekend. Het hing in de vergaderkamer van de Staalhof tot 1771. Toen verhuisde het naar het Stadhuis op de Dam.
Van dit soort schilderijen waren er minstens vijf, met vier of vijf staalmeesters en een knecht in de achtergrond. De staalmeesters zaten meestal, de knecht stond altijd. Rembrandt zou Rembrandt niet zijn of hij schopte deze gewoonte omver. Hij heeft zelfs de knecht op een prominente plaats in het midden geschilderd.

De Engelse Presbyteriaanse kerk kreeg meteen in 16?? de kapel op het Begijnhof ter beschikking. Met de Engelse Episcopale (Anglicaanse) kerk hadden de protestanten niet zoveel: veel te katholiek! Deze geloofs-gemeenschap zwierf van locatie naar locatie tot een ambassadeur ingreep en een goed woordje voor ze deed. In 1771 kregen ze een deel van de Lakenhal op de Groenburgwal ter beschikking. De kerkeraad mocht de vergaderzaal van de staalmeesters gebruiken, tenzij de heren die zelf nodig hadden. In 1806 (de Franse tijd) werd het gebouwencomplex, inclusief de kerk, gevorderd. In 1821 konden de Engelsen pas weer terugkeren. Er werden meteen plannen gemaakt voor een flinke verbouwing. In 1828-1829 werd de zoldering gesloopt waardoor een hogere kerkruimte ontstond. De vergaderzaal werd definitief aan de kerkruimte toegevoegd, want het gilde was in 1798 opgeheven en kwam nooit meer terug. Bij de heropening van de kerk werd een groot orgel (Leonard v.d.Brink) geplaatst dat onlangs teruggerestaureerd werd naar de oude klankkleur. In 1831 kreeg de kerk een neo-gotische voorzetgevel; de ruimte erachter is in basis nog steeds van 1626. De ingang bleef nog tot 1856 via de middenpoort van de Zijdehal, tot de universiteit de hele binnenhof volbouwde. De Engelse Episcopale kerk is vandaag een Rijksmonument (#1269).

Het uitgebreide artikel staat voor u klaar, als vijfentwintigste aflevering van ons eigen jaarboek Fotoquiz 2015.

Klik deze link om alleen aflevering 25 te lezen.

U kunt ook alle aflevering tot vandaag tegelijk inzien: klik hier (of de omslag links) voor het jaarboek zover als het gevorderd is (>23MB).

Aflevering 25 werd samengesteld uit informatie van o.a. Anneke Huijser, Ria Scharn en Dolf v.Wijngaarden.
Verder werd dankbaar gebruikt gemaakt van een artikel in Ons Amsterdam jg.21 (1969) door H.J.M. Roetemeijer.

Voorzover wij konden nagaan bevindt zich deze foto niet in de Beeldbank. Wel ongeveer dezelfde hoek van een ander standpunt. De steeg is er niet meer en de straat in deze vorm ook niet. Echt een historische foto dus.
Weet u waar hij genomen is? Hoe heet de straat waarin de fotograaf stond? Uw oplossing graag via deze link.

Oplossing vorige week:

Detail van de gevel van het Noord-Zuidhollandse Koffiehuis aan het Stationsplein.
Voor alle puzzelaars die veel speurwerk hebben verricht: In de vier bovenlichten met fraai houtsnijwerk staan evenzovele letters N, H, T en M. Die letters staan voor Noord-Hollandse Tramweg Maatschappij.

Komt'ie nou mee, hoor ik iemand roepen.

De snelste met het goede antwoord was Ria Scharn.

De foto was gemaakt door Peter Seelemeijer.

Oplossing vorige week:

Noordse Bosch, Prinsengracht/ Vijzelgracht. Walen Weeshuis, nu Maison Descartes. De Weteringstraat loopt dwars door de buurt en parallel aan de Prinengracht lopen de Eerste, Tweede en Derde Weteringdwarsstraat.

Veel respons op deze foto. Het was ook maar om te testen. De snelste was Arjen Lobach, die de nieuwe quiz al ontdekt had, net voordat ik de e-mail met link zou versturen.

Van deze architect weten we meer over wat hij gemaakt heeft dan van de man zelf. Dat gaat nu veranderen.
Michel de Klerk werd op 24 november 1884 geboren op de Zwanenburgwal, als zoon van Joseph Leman de Klerk en Rebecca Roeper. Van een vorig huwelijk had zijn vader al 21 kinderen, waarvan de oudste ouder was dan Michels moeder. Zijn vader overleed al in 1886 en zijn moeder hield het gezin in stand door als wasvrouw op te treden tot zij in 1902 overleed, net 53 jaar oud. Michel was op school beter in tekenen dan in rekenen. De leraar hing zijn tekeningen regelmatig op en door meer dan een toeval kreeg de architect Ed Cuypers die te zien. Direct na zijn schooltijd nam Cuypers de jongen in dienst als tekenaar op het architectenbureau. Daar deed hij als joodse jongen zijn bijnaam 'Sam' op en ook ontmoette hij hier zijn latere echtgenote Lea Jessurun en zijn collega's Guillaume la Croix, Piet Kramer en Jo van der Meij. Dit bureau, Jan Luykenstraat 2, was de broedmachine voor de Amsterdamse School. Cuypers liet de jonge honden veel ruimte en stelde zijn persoonlijke bibliotheek over moderne architectuur ter beschikking. De eclectische werken van het bureau hadden echter niets uitstaande met die nieuwe architectuur. Welke rol De Klerk in deze bouwsels heeft vervuld is niet bekend.
Rond 1900 begint De Klerk met de avondcursus bouwkundig tekenaar aan de Industrieschool van de Maatschappij voor den Werkende Stand. In 1906 verlieten Kramer, Van der Meij en De Klerk het bureau van Cuypers. Michel ging naar Londen om daar werk te vinden. Kramer voelde zich bij het commerciële werken van Cuypers niet meer thuis en Van der Meij had de Prix de Rome gewonnen en reisde daarna vier jaar door Europa. De Klerk had in Londen geen succes en keerde met hangende pootjes terug naar Cuypers waar hij tot 1911 bleef. Hij werd in 1909 lid van Architectura et Amicitiae, waar Berlage, Kromhout, De Bazel en Lauweriks domineerden. Om zijn kunstzinnige tekentalent te ontwikkelen volgde De Klerk van 1908-1910 lessen aan de Haarlemse academie 'Kunst zij ons Doel'. In zijn laatste periode bij Cuypers ging De Klerk zoveel als hij kon op studiereizen door Engeland, Duitsland en Scandinavië. Engeland trok met name door de cultuur van bijzondere landhuizen en villa's. In 1910 trouwden Michel en Lea en vertrokken op huwelijksreis naar Scandinavië, wat uiteraard weer op een studiereis uitdraaide. Toen ze februari 1911 terugkeerden naar Amsterdam ging De Klerk niet terug naar Cuypers.
In 1912 kreeg Van der Meij de opdracht voor de buitenkant van het Scheepvaarthuis. Met recht de buitenkant, want de techniek en de constructie was in handen van de gebroeders Van Gendt. Van der Meij trok zijn voormalige collega's Piet Kramer en Michel de Klerk aan om hem te assisteren. Voor de vele soorten decoraties werden kunstenaars aangetrokken die later in de Amsterdamse School naam zouden maken: Hildo Krop, Willem Bogtman, Theo Nieuwenhuis en vele anderen. De rest is geschiedenis die in deel 2 verder uitgeplozen zal worden.

Raamplein

Een rommeltje, dit Malagapleintje, het huidige Raamplein. En uitgerekend op dat plein kwam de prestigieuze Hogere Burgerschool. Die hebben nog een aantal jaren naar deze barakken moeten kijken maar uiteindelijk zijn die toch gesloopt. Het waren de restanten van de Stads Steenhouwerij, waarvan nu het huis van de meester-steenhouwer op de Leidsegracht 108 nog overgebleven is.
Op deze foto zijn de bouwsels in gebruik bij de Hollandsche Manege die aan het eind van de Leidsegracht stond. Die manege verdween voor het doortrekken van de Leidsegracht naar de Singelgracht.

Dit is de andere zijde van hetzelfde complex. Hier werd het hooi voor de paarden van de manege opgeslagen. In het woonhuis op de kop (foto boven) woonde de betrokken werkbaas van de manege.

Deze loods met woonhuis kon hier blijven omdat op het laatste moment het doortrekken van de Lijnbaansgracht van Passeerdersgracht tot de Leidsegracht niet doorging. Te duur! Lees meer daarover in over sluizen en duikers in Amsterdam, pagina 37-38.

Deze situatie zullen vele Amsterdammers nog kennen. De bebouwing van de bovenstaande foto's is dan al afgebroken, maar de krotten op de oostwand van het pleintje op de hoek van de Marnixstraat staan er nog. Dit was ooit de hoefsmederij van de manege. Het bleef een smidse, nu van Gebr. Schous.

Achter de karren is de kopse kant van een loods van de steenhouwerswerf te zien, die op deze foto in gebruik was bij koper- en ijzergieterij Zimmer.

Nog eens de oostwand van het Raamplein met de gieterij van Zimmer.
We kijken de Raamdwarsstraat in met op 't eind wazig het woonhuis Leidsegracht 108 met de stenen trap aan de zijgevel. Dat huis is er nog steeds en herbergt o.a. een studentensociëteit. Alles wat u op deze foto's verder kunt zien is verdwenen.

Het schoolgebouw, dat een einde maakte aan het afgetrapte karakter van dit stukje oud-Amsterdam, staat er nog steeds en is in gebruik bij InHolland. De zuidwand met de werkplaatsen en daarachter de krakkemikkerige loodsjes hebben plaats gemaakt voor een modern appartementengebouw.

Vaak zit er een ondertoon van nostalgie in deze rubriek, maar in dit geval missen we de troep niet.

Zondag 27 juli 1915 - Vandaag overleed op 77-jarige leeftijd de acteur Cornelis Pierre Thibault Bigot. Bigot werkte aanvankelijk in een drukkerij/uitgeverij, maar was wel een verwoed amateurtoneelspeler. Gestimuleerd door de bekende souffleur H. Edw. Capadose, maakte hij op 1 december 1860 zijn beroepsdebuut in "List tegen list" van J.F. Roelants bij de Vaudeville Français om zich vervolgens beroepshalve zijn verdere leven met theater bezig te houden. Hij had regelmatig eigen gezelschappen, waar ook zijn kinderen uit zijn huwelijk met danseres/actrice Annette Berkman (1841-1903) kleine rolletjes speelden. Bigot was mede-directeur van de gezelschappen Kreukniet, Blaaser en Bigot (1888/90), Kreukniet, Bigot, Poolman en Blaaser (1890/91), de Nieuwe Nederlandsche Tooneelvereeniging (met Ben Doelmond, 1902/03)en het Amsterdamsch Tooneelgezelschap, eerst met P.L. Fedi en W. Rentmeester (1893/95), later in samenwerking met Johan Schmidt (1911/12). Daarnaast was hij coupletzanger en schrijver van een groot aantal toneelstukken. Hij vierde zijn 25-, 30-, 40- en 50-jarig jubileum resp. bij Van Lier (december 1885), het gezelschap Kreukniet, Bigot, Poolman en Blaaser (december 1890), Van Lier (december 1900) en Stoel en Spree (november 1910). In 1903 hertrouwde hij met de actrice Marie Eggers. -bron: Theater encyclopedie

Woensdag 23 juli 1915 - Een spannende raadsvergadering! B&W delen de Raad mee dat de plannen voor stadsuitbreiding klaar zijn en naar Gedeputeerde Staten gestuurd zijn ter goedkeuring. De grootste wijziging in de bestaande plannen behelst de annexatie van geheel Sloten i.p.v. een deel. In de komende jaren zal het nog veel bonter worden. De watersnoodramp van 1916 brengt diverse gemeenten in Waterland zodanig in de problemen dat ze zullen smeken bij Amsterdam of ze alsjeblieft ook geannexeerd mogen worden. De hele annexatie zal pas in 1921 van kracht worden.

In diezelfde zitting is de verbetering van het spoor in het oosten van de stad aan de orde. Twee opeenvolgende kabinetten hebben de hoge kosten weerhouden van het verbeteren van de verbinding (over vier sporen) tussen het spoor van de HIJSM in het westen en het Rhijnspoor in het oosten. De stad dient gratis aan de overheid voor ƒ 1 miljoen aan grond beschikbaar te stellen. De overheid op zijn beurt gaat dan een plan van ongeveer ƒ 75 miljoen uitvoeren. Minister van Verkeer en Waterstaat Ir. Lely is Amsterdam goedgezind, maar nu zijn er een aantal raadsleden die de boel willen traineren. Wethouder Vliegen maant hen tot bezinning en haast. Een volgend kabinet laat Amsterdam misschien weer in de kou staan.
Wat we vandaag van deze werken nog merken is de verdubbeling van het spoor naar Haarlem/Zaandam (1919-1923) en de verhoging van de spoorbaan in het oosten waardoor deze kruisingsvrij wordt (1937-1939). Daar moet wel een nieuw station Muiderpoort voor worden gebouwd (1939).

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2015. De keuze '2014' leidt naar aflevering 1 van 2014, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Veel van de historische afbeeldingen van Amsterdam komen uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave