week 07-2015

Fotoquiz

Waar en wat?

Waar in Amsterdam is deze foto gemaakt en wat werd er in de molen zoal gemalen?
Oplossingen via deze link.

Opvallend genoeg blijken weinig deelnemers van plan om enig proza naar ons door te seinen. Trouwe inzenders uit het verleden bekennen dat ze daar geen kans toe zien of reageren helemaal niet meer. We vergeten daarom het verhaaltje en vragen u om gegevens over het onderwerp van de week op te sturen. Onze redactie bakt dat verhaaltje er wel van.

Omdat de plaat hierboven geen foto is, maar daarvoor meer aanknopingspunten biedt, hierbij toch nog een (stereo)foto van de plek.

Oplossing vorige week

Café De Druif, Rapenburgerplein 83, v.m. nummer 10.

Niet het oudste café van Amsterdam, die eer komt de Karpershoek toe, maar de vergunning van 1631 mag er toch zijn. Het gebouw van de likeurstokerij De Druif vestigde zich op vrijgekomen grond langs de schans van de Tweede Uitleg (1593). Niet dus uit 1585, zoals trots boven de deur staat; toen was deze plek nog ver buiten de stad. De schans werd later de Nieuwe Herengracht.
De strijd om de titel oudste café volgt u op dit filmpje.

Rond 1600 begon in Ammsterdam het stoken van likeuren, dankzij de aanvoer van exotische kruidenrijen. Er ontstonden tientallen stokerijen in de stad (1879=30) en er zijn er zelfs vandaag nog van over.

Van oorsprong was de buurt rond likeurstokerij De Druif een joodse buurt. Het verval na de Tweede Wereldoorlog en de sanering i.v.m. de aanleg van de IJtunnel sloegen grote gaten in de bebouwing. Eigenlijk zou ook De Druif gesloopt worden voor de aanleg van de tunnel, maar door een speling van het lot liep het net goed af. De IJtunnel werd verlegd en het drankhuis bleef gespaard. Dat gold niet voor de bebouwing rondom. -RS

Een uitgebreider artikel staat voor u klaar, als zesde aflevering van ons eigen jaarboek Fotoquiz 2015.

Klik deze link om alleen aflevering 6 te lezen.

U kunt ook alle aflevering tot vandaag tegelijk inzien: klik hier (of de omslag links) voor het jaarboek zover als het gevorderd is.

De rijkste buit aan info en afbeeldingen kwam deze week van Anneke Huijser en Ria Scharn, die deze week ook de samenstelling voor haar rekening nam.

Waar is of was...?

Deze keer een opgave die het midden houdt tussen Waar is of was? en Bouwplaats. Hier gaat binnenkort iets gebouwd worden maar we zijn ook benieuwd naar straatnamen rondom. De bouwplaats staat blank, het is geen gracht o.i.d.

Uw oplossing graag via deze link.

Bouwplaats

Oplossing vorige week:

Nieuwe Amstelstraat 2-4, blok woonhuisjes, gebouwd in 1776 als dubbele bedrijfswoning bij het Oudezijds Huiszitten Aalmoezeniershuis, thans Academie voor Bouwkunst.

Veel inzendingen deze week. De meeste deelnemers wisten ook te vertellen dat het naastgelegen Arsenaal in feite de turfpakhuizen van het Huiszittenhuis waren.

Ria Scharn verzamelde nog wat meer gegevens over het complex.

Al vroeg in de geschiedenis van Amsterdam wordt er steun verleend aan de huiszittende armen. Er werden twee groepen onderscheidden: de 'huiszittende luyden' die in de winter, als handel en scheepvaart stillagen, niets verdienden en 'arme en misserabele personen'. In Amsterdam waren aanvankelijk de kerkmeesters met de armenbedeling belast, maar omstreeks 1375 wordt er melding gemaakt van twee instellingen die zich met deze zorg bezig hielden; namelijk de Oude Zijds en de Nieuwe Zijds Huiszittenmeesteren. Die van de Oude Zijde hadden oorspronkelijk hun opslag in de oude binnenstad, maar in 1610-'13 lieten ze vier pakhuizen bouwen aan de Leprozengracht - tegenwoordig onderdeel van het Waterlooplein - op het door hen aangekochte terrein van het voormalige Leprozenhuis. De pakhuizen waren bedoeld voor de opslag van graan, turf, boter en doodskisten en werden aangeduid als de Stadsturfpakhuizen.

Op de foto links de achterzijde van de Stadsturfpakhuizen aan de Nieuwe Amstelstraat. De steeg links is de Turfsteeg.

In 1654 werd er naast de pakhuizen een groot gebouw neergezet - naar ontwerp van Willem de Keyser - dat diende als kantoor en vergaderruimte voor de regenten.
Het was niet de bedoeling dat de bedeelden dit pand betraden. Voor hen was er aan de achterzijde in de Nieuwe Amstelstraat een poortje waardoor zij in een galerij terechtkwamen waar ze droog en beschut op de bedeling konden wachten. Aan de achterzijde van het pand was een kamer waar de bedeelden werden ingschreven, waarna ze in een andere kamer bedeeld werden. Daarna konden zij via de galerij aan de andere zijde van de tuin het grondstuk weer verlaten. Op de onderste helft van de prent hiernaast is die situatie van tuin met galerij weergegeven.

In 1808 - in de Franse tijd - werden de instellingen van Oude en Nieuwe Zijde samengevoegd onder het bestuur van de regenten van de Huiszittende Stadsarmen die zitting namen in het voormalige Nieuwezijds Huiszittenhuis aan de Prinsengracht. Het complex van de Oude Zijde kwam toen in handen van het Rijk dat er een wapenopslagplaats - het Arsenaal - vestigde. Ook de koninklijke drukkerij was hier gevestigd.
In 1946 betrok de Academie van Bouwkunst de panden en is daar tot op heden gevestigd. In 2006 is het hele complex gerenoveerd.

Het gebouwtje aan de Nieuwe Amstelstraat werd in 1776 gebouwd naar een ontwerp van architect Jacob E. de Witte. Het is een met een schilddak gedekt pand met twee ondiepe woningen (bouwtekening).
Het kwam in de plaats van het hek aan de Nieuwe Amstelstraat dat voorheen toegang bood aan de bedeelden. Voor wie de woningen bedoeld waren is niet bekend. Voor de eigen bakker en timmerman waren verderop in de Nieuwe Amstelstraat woningen gebouwd.
Een deelnemer wist te vertellen dat het gebouwtje in gebruik is bij het tegenoverliggende Joods Historisch museum en dat er exposities gehouden werden.

Tegenwoordig is dit blokje woningen Rijksmonument.

Oculus / Oeil de Boeuf

Waarom werden in de 17de eeuw toch die koeienogen in gevels toegepast? Die ronde, ovale of achthoekige ramen of gaten, oculus genaamd, soms zelfs zonder glas maar meestal uitgevoerd als raam. Hevig versierd met een omlijsting van gebeeldhouwd zandsteen.
Het blijkt een gebruik uit de oudheid te zijn, het voorzien van voorwerpen - niet alleen gebouwen - van 'ogen'. Als het slechts één gat was werd het al gauw het 'alziend oog'. Maar er zijn ook gebouwen, bijvoorbeeld koepels, die rondom voorzien zijn van oculi. Het Pantheon in Rome heeft een oculus boven in de koepel. Als het zonlicht in een bundel door het gat het interieur verlicht heeft dat wel iets magisch.

Het gebruik ontwikkelde zich vanuit een simpel gat in de muur voor licht en lucht, en dat steeds in het bovensegment van het gebouw waar ventilatie nodig was. Het werd steeds meer een sierelement dat gebruikt werd om de gevel te verlevendigen.

In het zeventiende-eeuwse Amsterdam werd van het koeienoog dankbaar gebruik gemaakt ter plaatse van het schuine dak waar geen volledig raam paste. Vooral de halsgevel van het smalle enkel-perceels grachtenhuis leende zich hier uitstekend voor. Philip Vingboons verhief dit geveltype tot ware kunst.
Halsgevels zijn bijna anderhalve eeuw gebouwd (1638-1780), ook nog toen Dortsman al zijn rechte lijstgevels bouwde.

U weet 't nu..., deze huizen hebben ogen en zien op u neer. Ze kijken of u wel voorzichtig omgaat met hun monumentale status, met het werelderfgoed.

Amsterdams Verleden

Weer een nieuwe bijdrage van Ilja Mostert. Je kunt hem niet beschuldigen van het bewandelen van platgetreden paden. De bijdrage gaat deze keer over een buitgemaakte Spaanse galie in het straatbeeld van Amsterdam, terug te vinden op de kaart van Balthasar Florisz van 1625.

Bij de prent hiernaast wordt aangetekend:
De vernietiging van de Spaanse galeien in het Kanaal voor de Vlaamse kust door de Staatse vloot onder vice-admiraal Jacob van Duivenvoorde, heer van Obdam, 3 oktober 1602. Op de voorgrond wordt een galei onder vuur genomen door een Hollands schip.

Klik de afbeelding links om Ilja's verhaal daarover te lezen.

Oudezijds-Noord

Deel 2 van de samenkomsten der burgwallen: het Oudezijds Kolkje.
Beide noordelijke samenkomsten kenden een doorvaart naar het Damrak, die gedempt werden ter gelegenheid van de aanleg van een schutsluis naar het IJ. Dat was niet gelijktijdig; aan de nieuwe zijde was dat rond 1397 en aan de oude zijde rond 1425. Deze laatste schutsluis komt eigenlijk de benaming Oudezijds Kolk toe, maar in het spraakgebruik wordt de kom vóór die sluis Kolkje genoemd.

Op de afbeelding links de brouwerij van Bam, die op de kop van de burgwallen gebouwd werd. Lees meer daarover in het stuk over de middeleeuwse brouwerijen van Amsterdam (pag. 11-13).

De brouwerij nam een goed deel van de kop tussen de burgwallen in beslag. Naast de brouwerij kwam een herberg aan de steeg tussen Oudezijds Armsteeg en Spooksteeg.

De naam Vredenburgersteeg dankt
de steeg ten zuiden van het complex aan deze herberg, die er in de 17de eeuw gevestigd was: de Vredenburgh.

Het complex op de kop werd in 1829 gekocht door Theresia Spijker om er een bejaardenhuis voor katholieke oude vrouwen van te maken. Ze begon met 4 vrouwen om te eindigen met 40. De voormalige herberg werd door architect Bleijs, die eerder de St.Nicolaaskerk had gebouwd, vervangen door een woonhuis (tekening hiernaast).
Door de toenemende criminaliteit en drugsoverlast verhuisden de bewoonsters in de jaren 1970 naar een nieuw gebouwd tehuis naast de St.Augustinuskerk aan de Postjesweg.

Het oude complex werd gekraakt, wat later gelegaliseerd werd. Het wordt nu particulier bewoond.

Metamorfose

Deze keer een metamorfose in drie stappen: de Beurspassage. Die begon gewoon als een steeg, de Baafjessteeg. Een van de vele stegen tussen Nieuwendijk en Op 't Water (Damrak). Op deze prentbriefkaart v.r.n.l. de huizen 73-78. Het Damrak was doorgenummerd, want enkelzijdig bebouwd. De Beurs van Berlage kreeg eerst het fantasienummer 62a en nummert nu Beursplein 1-3.

Hieronder het gebouw van de Algemeene Maatschappij van Levensverzekering en Lijfrente. Het werd in 1893-'94 gebouwd door architect H.P. Berlage. Het besloeg de huisnummers (nieuw:1876) 71-76.
In plaats van de Baafjessteeg kwam een passage.

Dit was het gebouw dat in 1963 afbrandde. Wat C&A ook probeerde, de passage zou ook in de nieuwbouw blijven. De Gemeente Amsterdam hield voet bij stuk.

Lees alles over de brand in de nacht van 16 februari 1963.

In het kader van metamorfosen zijn er foto's van elke straathoek van de Vijzelstraat, van voor en na de verkeersdoorbraak.
Zie ook de rubriek 100 jaar geleden.

Klik de omslag hiernaast om ze te bekijken.

Deze week honderd jaar geleden

Dinsdag 9 februari 1915 - De Effectenbeurs, die op 29 juli 1914 zijn deuren had gesloten, gaat vandaag weer open. De chaos van de vluchtelingenopvang ligt alweer ver terug en nu kan men weer tot de orde van de dag overgaan. Denkt men.

Woensdag 10 februari 1915 - De Gemeenteraad neemt een hele serie besluiten die allemaal veel geld kosten.
Om de beginnen wordt besloten daartoe bij de Staat ƒ10.000.000,- te lenen. Met dit kapitaal in handen neemt de Raad het voorstel aan de gronden ten oosten van het v.m. Weesperpoortstation te onteigenen. Dat zijn de gronden van en naast het oude Rhijnspoor.
Voorts een begin te maken met de verbreding van de Vijzelstraat door nog meer huizen aan te kopen of te onteigenen, te beginnen bij de entree aan het Singel. Eerst moet ook nog de brug over het Singel voor de Vijzelstraat aangepast worden. De rijbaan is helemaal gefocust op de Reguliersbreestraat en moet nu de tweede rijrichting naar de Vijzelstraat moeglijk maken.
Behalve verbreed wordt de brug ook nog versterkt om de dubbele tramstellen in de toekomst te kunnen dragen.
Alle zichtbare huizen aan het Singel, links van de Munttoren, zullen verdwijnen.

In 1877 waren al de laatste obstakels (de muur van Oostmeijer) gesloopt voor de rijweg van Rokin naar de brug en Reguliersbreestraat, nu kwam er dus een volgende rijweg bij. Als alle aanpassingen voor het verkeer gereed zijn zal hier - met z'n ruim 60 meter - de breedste brug van de stad liggen.

Op deze foto van George Breitner uit 1915 staat een schutting rond de werkzaamheden.

Veel van de historische afbeeldingen van Amsterdam komen uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave