week 18-2015

Fotoquiz

Welk gebouw is dit en waar staat/stond het?

Oplossingen via deze link.

Oplossing vorige week

Marnixstraat bij Leidseplein

Vorige week was een schouwburgbrand het thema van de Jaarboek-quiz. Op deze foto is de volgende schouwburg net (1890) afgebrand. Jacob Olie mocht graag hoge standpunten voor zijn foto's zoeken en deze keer maakte hij de opname vanuit het pand van Hirsch. Let wel..., het oude pand. Het huidige Hirschgebouw werd pas in 1912 opgeleverd. Aanvankelijk was de ravage rond de schouwburg zo groot dat de Marnixstraat voor alle rijverkeer afgesloten werd. Op deze foto van 1892 reed in elk geval de paardentram al weer (de voorloper van lijn 10) en werd er gebouwd aan een nieuwe Stadschouwburg.
Links nog het oude American Hotel van Ed Cuypers. Nog even..., het is het American Hotel met daarin het café-restaurant Americain. Dat ze beide naar hetzelfde land vernoemd zijn is puur toeval! Het café-restaurant Americain bestond al en was gevestigd op de hoek van Leidseplein en Leidsekade, het pand waar nu Ivy Flowershop zit. Het is niet duidelijk of het café werd opgekocht en verhuisd werd of dat de eigenaar uitgenodigd werd de exploitatie voort te zetten in het hotel.

De snelste met de juiste oplossing was Anna Denekamp en haar nieuwe opgave vindt u helemaal bovenaan.

Fotoquiz jaarboek

Vier maanden prijkte de "gezamenlijk" samen te stellen weekaflevering voor het jaarboek op de eerste plaats van deze quizpagina. Omdat de heringevoerde raadplaat van de snelste inzender van de week daarvoor populairder blijkt te zijn, staat die nu bovenaan.

Dat wil niet zeggen dat we het jaarboek opgeven..., véél te leuk!

Vorige week een poort, deze week weer een.
Wat speelde zich achter deze poort af?

Uw oplossing via deze link.

Doe mee en verzamel zoveel mogelijk informatie en afbeeldingen, die betrekking hebben op de quizfoto van deze week. Onze redactie bakt er weer een verhaaltje van.

Oplossing vorige week

De quizfoto van vorige week was van het laatste restant, de toegangspoort tot het voorplein van de Amsterdamse Schouwburg op de Keizersgracht 384. De architect van dit poortje was Jacob van Campen. Er bestaat nogal wat spraakverwarring rond de betiteling van die schouwburg. In 't kort: op die plek werd in 1617 de Duytsche Academie gesticht. Dat was een inpandige toneelschuur met een voorpleintje. In de gevelrij aan de gracht was een muur met een poort. De ets links geeft de situatie weer. Deze onderneming was niet meer en niet minder dan een coupe van Coster en Bredero, twee leden van rederijkerskamer De Eglantier. Die bespeelde de bovenzaal van de vleeshal tussen Nes en Oudezijds Voorburgwal. Coster stoorde zich aan het niveau en verliet met Bredero de kamer en begon een eigen academie. De financiering regelde Coster, maar niet uit eigen zak. Hij riep de hulp in van het Burgerweeshuis en het Oude Mannenhuis, die daarvoor de eerste jaren eenderde van de nettowinst kregen en later zelfs de helft.

In 1623 werd Coster uitgekocht, daar hij een sta-in-de-weg was voor elke her- of vereniging met andere rederijkers in de stad. De schouwburg werd verder door de Brabantsche rederijkerskamer bespeeld. In 1637 werd de schouwburg opnieuw in steen opgetrokken door architect Jacob van Campen. Dat werd de Amsterdamsche Schouwburg. In 1665 werd hij nog eens helemaal vernieuwd, maar nu ruim tweemaal zo groot. Dat werd de Nieuwe Schouwburg.

Op de etsen hieronder links de publiekstribune en de loges van de schouwburg van 1637. Er pasten na de laatste verbouwing 1400 mensen in het theater, waarvan 500 staanplaatsen in het midden. Rechts het toneel.

Op 11 mei 1772 ontstond kort na halfnegen brand in de schouwburg, die in de volgende drie uren het gebouw tot de grond toe liet afbranden. De oorzaak was een oververhitte smeerkoker. Smeerkoker? Dat was een deel van de toneelverlichting, namelijk het voetlicht. Dit bestond uit blikken bakken, gevuld met kaarssmeer met een stuk of vijf ingegoten pitten. De bakken werden voor het publiek aan het zicht onttrokken door een schuin daarvoor gemonteerde plank. Ter vergoting van het effect had theaterdirecteur Neyts deze avond een dubbel aantal pitten in laten gieten en dat werd fataal. De redeloze paniek die in de zaal uitbrak eiste 18 mensenlevens. Let wel, niet direct door de brand, maar domweg verongelukt in de paniek en daarna verbrand. Brandweerman Gerrit Kuiks naam werd voor de vergetelheid bewaard doordat hij als enige niet-theaterbezoeker het leven liet toen hij bij het blussen van een belendend dak viel.

Een uitgebreider artikel staat voor u klaar, als zeventiende aflevering van ons eigen jaarboek Fotoquiz 2015.

Klik deze link om alleen aflevering 17 te lezen.

U kunt ook alle aflevering tot vandaag tegelijk inzien: klik hier (of de omslag links) voor het jaarboek zover als het gevorderd is (>15MB).

Aflevering 17 werd samengesteld uit zeer uitgebreide informatie, gestuurd door o.a. Kees Huijser, Arjen Lobach, Anna Denekamp, Ria Scharn, Peter Bastin en Gerard Koppers.
Heeft u uw jaargangen Ons Amsterdam bewaard? Lees verder in jg.20 pp.130-137, jg.24 pp.183-188 en jg.27 p.63.

Een enorme hoeveelheid oplossingen vulde de mailbox. Dat stemt tot tevredenheid. Ik kreeg o.a. twee PDF's die u inzicht kunnen geven in de geschiedenis van de schouwburg en de verbouwing/nieuwbouw van 1665.

Carol vaart weer

Ter gelegenheid van de herdenkingen in de komende week een raadplaat in stijl. Waar voer Carol om deze foto te kunnen maken? Uw oplossing graag via deze link.

Ruud vroeg zich af....

Op Ruuds foto (onder) wordt de oude draaibrug vervangen door een hefbrug over de Oostertoegang van het IJ naar het Open Havenfront. Dit alles speelt in 1931. Links het resultaat met de oude brug nog op z'n plaats.

De eerste met het goede antwoord was Anneke Huijser en het juiste jaartal kwam van Ria Scharn.

Metamorfose

Rokin 17-19, de nieuwbouw van Blikman & Sartorius. We schrijven 1893. Blikman & Sartorius zat op de Vijgendam 4 tot zij in 1875 uitgekocht werden omdat de Gemeente Amsterdam de Beurssteeg wilde verbreden (zie ook uitslag fotoquiz wk16 -Wat is of was waar?).

Blikman & Sartorius kochten een pand op het Rokin 17 (tekening links). Enkele jaren later kochten zij het buurpand Rokin 19 op de hoek van de Nadorststeeg erbij, lieten beide panden afbreken en in 1891-'93 een nieuw gebouw neerzetten. Dat pand staat er vandaag nog maar de omgeving is dramatisch veranderd. Dat begon allemaal in 1912 toen de hele Dam, Vijgendam en Warmoesstraat op de schop ging. Dat is een 'understatement' want het was in feite een kaalslag van jewelste. De Vijgendam werd van de kaart geveegd, inclusief Beurspoortje en Beurspleintje.

Op de hoek van Beurspleintje en Hermietenstraat werd een groot kantoor/winkelpand gebouwd dat er maar enkele decennia mocht blijven staan.
Het is het hoge gebouw op de foto links. Er is in de benedenverdieping nog een winkel, maar het bekendst wordt dit pand als bodega The Continental. Verder is er niets over het pand te vinden, geen bouwjaar en geen architect.
In 1911 kopen de gezusters Lewenstein (zie hieronder) het pand op voor hun grootse plannen met het hele blok huizen tussen Vijgendam, Nes, Hermietenstraat en Beurspleintje. De bodega verhuist naar het Damrak.

Op Dam 17-21 / Hermietenstraat 1-5 werd in 1912-'13 door architect Harry Elte een pand gebouwd voor de dames Rosa en Betty Lewenstein. Het was het kantoor- en winkelpand van Naaimachinehandel v/h A Lewenstein, voorheen Kalverstraat 239. Deze zaak was in 1868 opgericht en groeide in de jaren zestig van de vorige eeuw uit tot een van de grootste toeleveringsbedrijven voor de kledingindustrie in ons land en had toen 12 filialen. Op de Dam kwam dit nieuwe hoofdkantoor.

Nadat Lewenstein het pand aan de Dam in 1966 verliet wisselde het gebouw verschillende malen van eigenaar en gebruiker, o.a. de eigenaren van gebouw Industria (zie hieronder) die het pand Lewenstein deels in gebruik namen.

Zie ook de site van de NAI, die van Joods Amsterdam en die van Amsterdamse Grachtenhuizen.

Voor de Industriële Grote Club bouwde architect Foeke Kuipers dit sociëteitsgebouw 'Industria'. Dit gebouw nam alle voormalige bebouwing tussen Vijgendam en het Beurspleintje in beslag. Ook het Beurspoortje sneuvelde, waarvoor in de plaats tussen Industria en Lewenstein een nieuw Beurspoortje gebouwd werd.

Op de foto links nu eens de achterzijde van het gebouw met het nog ongedempte Rokin.

Zie ook Amsterdamse Grachtenhuizen voor meer info over dit pand.

Op deze foto staan de huizen Rokin 9-15 - tussen de Hermietenstraat en het pand van Blikman - nog overeind. In 1910 gaan ze tegen de vlakte voor het kolossale pand De Roos, een kantoorpand met veilinglokalen onderin. In 1911 wordt het in gebruik genomen. De naam ontstond door de opdrachtgever, kunsthandel en veilinghuis C.F. Roos & Co., die zelf de begane grond, de kelder en de eerste verdieping betrok. De overige ruimte werd verhuurd. C.F. Roos, een veilinghuis uit 1749, zat eerder op Rokin 47. Het gebouw kwam in 1919 in handen van de levensverzekerings-maatschappij "Arnhem", waardoor het ook wel bekend werd onder die naam.

Architect F.A. Bodde, die Rokin 9-15 tekende, kwam uit Den Haag. Hij had enige jaren in New York gewerkt en daar ervaring opgedaan met gewapend beton, dat hij - eenmaal terug in Nederland - veelvuldig gebruikte.
Het veilingbedrijf van Roos werd in 1919 overgenomen door Anton en Siem Mak, twee broers uit Dordrecht die een jaar eerder begonnen waren in de Nieuwe Doelenstraat. Onder de naam A. Mak zijn hier tot 1933 veilingen gehouden. Daarna kende de benedenverdieping diverse verschillende huurders tot recent in 2015 boekhandel Scheltema introk. Die heeft 30 jaar op het Koningsplein gezeten en keerde nu terug naar het Rokin.

Op de foto twee vakken hoger zien we rechts van de Nadorststeeg een aantal huizen Rokin 21-31. Helemaal rechts een groot vier-verdiepingen pand van sigarenfabrikant Eugène Goulmy. Goulmy heeft het leegstaande pand van sociëteit Het Vosje overgenomen, het grote lichte pand op de foto links, dat medio 19de eeuw nieuw opgetrokken is door architect Leliman. Daarvoor in de plaats zet Goulmy een nieuw pand neer, dat hij als 'werkpaleis' betitelt. Hier huist een complete sigarenfabriek achter. OP de onderstaande foto is het pand helemaal links te zien.

Goulmy op zijn beurt wordt verdreven door de Rotterdamsche Bank, die ook een groot aantal huizen ten zuiden van de fabriek koopt. Die huizen gaan allemaal plat en daarvoor in de plaats komt een bankgebouw. De oude Sint Pieterspoort moet zelfs wijken, maar de bank is niet zo goed of bouwt een nieuw poortje (zie foto links).

Dat waren heel wat veranderingen, maar als u denkt dat het hierbij bleef moet u even naar de Street View hieronder kijken. De Roos en Blikman & Sartorius staan er nog, de rest is al weer vernieuwd. En wèg is het Sint Pieterspoortje.

Dan kan ik het toch niet laten om nog even te laten zien hoe Herman Missët dezelfde gevelwand in 1909 vastlegde, een goede honderd jaar geleden. Alleen Blikman & Sartorius staat er vandaag nog. Het originele Sint Pieterspoortje vindt u rechts van de meest rechtse lantaarnpaal aan de wallekant.

Deze week honderd jaar geleden

Maandag 26 april 1915 - Op de Kattenburgerbrug ontploft een grote driearmige gaslantaarn door een lekkende gasleiding. De brokstukken vliegen in het rond waardoor een zevenjarig meisje, dat met haar moeder juist over de brug wandelt, getroffen wordt. Als gevolg van die verwondingen overlijdt het meisje.

Maandag 3 mei 1915 - Vandaag wordt de toneelspeler August T.C. Kiehl in het zonnetje gezet omdat hij 40 jaar aan het toneel is.

August Kiehl was een bekend operettekomiek (met Kelly en Kreeft vormde hij de drie K's). Hij kwam uit een toneelfamilie met Hendrik Kiehl en Sophie Sablairolles als ouders en werd opgeleid aan de toneelschool van de Vereeniging tot Nut van het Algemeen. Hij was voorbestemd voor de zeevaart, was enige tijd kok, werkte in een sigarenwinkel en zag een opleiding aan het conservatorium in Den Haag mislukken. Via toneellessen van mevr. Kleine-Gartman maakte hij op 21 februari 1875 zijn debuut als La Flèche in "De vrek" van Molière bij het gezelschap van zijn neef Valois. Hij speelde bij een groot aantal gezelschappen, was regisseur, o. m, in de Artisschouwburg, bij Solser en Hesse en bij de Nederlandsche Opera en Operette, en was ook als librettoschrijver ("De Parel van Zaandam" met muziek van J. Renard). Zijn 25-, 40-, 50- en 55-jarig jubileum werden gevierd met operetteprodukties in 1900, 1915, 1924 en 1930. Hij was vanaf 1880 gehuwd met Griet Hieselaar en was een broer van de actrices Mathilde en Louise Kiehl.

-bron: Theater Encyclopedie

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2015. De keuze '2014' leidt naar aflevering 1 van 2014, met een eigen menu voor dat jaar.

Veel van de historische afbeeldingen van Amsterdam komen uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave