De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was Kees Huyser. De nieuwe opgave komt dan ook van hem. Zijn vraag is:

Welke brug is dit? (nummer of naam)

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Wij lieten u al eens eerder zien hoe een der breedste bruggen van de stad deze draaibrug als voorganger had. We hebben het over de Hortusbrug (#239) maar dat was de vraag niet. U diende te weten dat die brug over de Nieuwe Herengracht ligt. Vraag twee ging over dat hoge gebouw in de verte en dat was de Parkschouwburg. Die lieten wij eerder zien van de weinig attractieve achterkant aan het water. Wij mogen de foto niet laten zien dus klik maar hier.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Ria Scharn, Anneke Huijser, Anthony Kolder, Fanta Voogd, Robert Raat, Mike Man, Jos Mol, Maaike de Graaf, Arjen Lobach, Lieuwe Karbet, Harry Snijder, Dirk Fuite, Han Mannaert, Fons Baede, Hans Olthof, Aschwin Merks,

De keuzefoto's betreffen locaties buiten de Singelgracht.

Uit de tijd dat kruidenier P. de Gruyter nog bestond. De letter 'G' is dan wel verdwenen maar die hoorde er echt bij. Kostbare letters waren het, bol-reliëf met goud, misschien wel bladgoud want ze schitterden altijd in de zon.

De vragen zijn:

Waar is dit?

Wie is de maker van het beeld op de pilaar?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De twee identieke erkers op twee verschillende adressen bevinden zich in de Gerrit van der Veenstraat en wel aan de huisnummers 25 en 34 die tegenover elkaar liggen.

Foto's: © Ton Brosse

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Dante Metz, Kees Huyser, Anneke Huijser, Fred van Kooij, Ria Scharn, Maarten Helle, Jos Mol, Mike Man, Otto Meyer, Aschwin Merks,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Vanaf 2020 moet het onderwerp zich juist buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!

Gezellig plaatje! Dit was in de tijd dat een fotograaf de aandacht trok en iedereen ging poseren... inclusief de diender. De vraag is:

Waar is dit?

Welke markt is dit ?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Gewoon... de (Vijgen-)Dam met het Commandantshuis. Lees meer over deze stek in de PDF.
Klik de omslag beneden.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Anneke Huijser, Ria Scharn, Jos Mol, Ruud van Soest, Anthony Kolder, Robert Raat, Mike Man, Peter Pijst, Harald Advokaat, Nils Wernars, Rob Philip, Otto Meyer, Adrie de Koning, Fred van Kooij, Henk Hommersom, Bert Brouwenstijn, Herman Schim van der Loeff, Hans Goedhart, Hans Olthof, Harry Snijder, Katja Kronenberg, Han Mannaert, Fons Baede, Aschwin Merks,

Geïsoleerd van de omgeving zijn deze details altijd moeilijk. De vraag is:

Welk gebouw is dit?

Oplossingen graag via deze link

Foto: © Pieter Klein

Een gotisch aandoend gebbetje van Willem Kromhout aan het American Hotel, aan de zijde Leidsekade. Of was het huisarchitect Herman Jansen die samen met Kromhout er een luxe hotel van moest maken?
Men noemt de bouwstijl van het hotel graag 'Jugendstil' maar dan ontbeert het elke frivoliteit die deze stijl kenmerkt. Op deze loggia na, maar dit is zeker geen Jugendstil.
Overigens heet het hotel tegenwoordig Hard Rock Hotel.

Foto: © Pieter Klein

Foto onder: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Mike Man, Anneke Huijser, Fred van Kooij, Harald Advokaat, Maaike de Graaf, Annabelle Parker, Adrie de Koning, Maarten Helle, Otto Meyer, Hans van Noort, Jos Mol, Bert Brouwenstijn, Ton Hupkens, Hans Goedhart, Hans Olthof, Harry Snijder, Dirk Fuite, Robert Raat, Katja Kronenberg, Aschwin Merks,

Dit is een schilderij van de Friese schilder Peter Sterkenburg, bekend geworden om zijn maritieme schilderijen. Hij begon met een aantal werken die toen 'goed in de markt lagen'. Stadsgezichten zoals deze. Ton van der Werf van de stichting die zich bezig houdt met deze schilder, wil graag weten of dit een topografisch juiste afbeelding is van een of andere stad in Nederland of dat het een samenraapsel van attractieve elementen is. De zogenaamde dichterlijke vrijheid.

Waar is dit?

U kunt op het schilderij klikken voor een grotere afbeelding.

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stichting Maritieme Schilderijen Peter J. Sterkenburg

Via een luchtfoto wijst Eric-Jan Noomen de huizen aan als Lepelkruisstraat 9-13. Op de foto links is het huis ontdaan van alle het hout, dus deze foto is vlak na het einde van WOII gemaakt.

Eric-Jan: "Ik kwam op het spoor van de Lepelkruisstraat door een andere foto van Nico Swaager. Die foto is uit juni 1945, dat zou voor het zoekplaatje dus ook goed kunnen gelden. Op de site Joods Monument zag ik dat in de Lepelkruisstraat veel Joden woonden. Mogelijk stond nummer 11 leeg na de deportatie van de bewoners en is tijdens de Hongerwinter het hout eruit gestolen (dat gebeurde toen vaak geloof ik)".

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze uitsnede van de luchtfoto stuurde Eric-Jan mee. Hierop is het rijtje Lepelkruisstraat 1-15 volledig te zien. "Ons" pand is het laagste met het platte dak. Het water rechts is de Nieuwe Achtergracht. De luchtfoto is uit 1958 dus het huis is nog wel herbouwd. Door alle nieuwbouw is de Lepelkruisstraat en omgeving totaal onherkenbaar geworden, maar de drie huizen rechts staan er nog.

Hulp kwam van Eric-Jan Noomen,

Deze foto van Pieter Klein was natuurlijk niet als quizfoto te gebruiken maar bizar genoeg om u toch niet te onthouden. Voor een korte periode was dit het beeld van de "warme buurt" en u zult dit niet zo snel nóg eens zien. Het was één der zeldzame voordeeltjes aan covid-19. Wat ons betreft... hèt beeld van 2020.

Foto: © Pieter Klein

redactioneel

Door de annexaties werd het grondgebied van Amsterdam uitgebreid naar 17.121 ha. In de geannexeerde delen woonden 35.739 personen die eensklaps Amsterdammer werden. Wie lieten al zien dat in veel delen weinig mensen woonden en het merendeel kwam dan ook op het conto van de volledig geannexeerde gemeenten. De andere grote aantallen waren voor rekening van de volledig geannexeerde dorpen.
Amsterdam werd bij elke annexatie beschuldigd van 'grondhonger' maar dat is onterecht. De uitbreiding was bedoeld om de haven te kunnen uitbreiden, de obstakels voor de ontwikkeling van een luchthaven weg te nemen en Amsterdammers die als belasting-vluchteling waren uitgeweken naar buurgemeenten, maar alle voorzieningen van de stad bleven gebruiken, weer naar de stad terug te brengen. De eerste twee punten werden door de regering volledig ondersteund en zelfs aangedikt. Het laatste punt was eerder aanleiding voor de minister om de wethouder van Amsterdam te manen de schone Nieuwer-Amstelse maagd met respect te behandelen: "Handen thuis!"

In de binnenstad zijn tal van straten en stegen te vinden met de meest vreemde of heel gewone namen. Vaak zijn het verbasteringen van de oorspronkelijke naam, afgeleid van de toestand ter plekke, de naam van een vroegere bewoner, een uithangbord of soms helemaal niet meer te achterhalen. En wat is nu het verschil tussen een straat en een steeg? Meestal denken we aan een steeg als een heel smal straatje, maar sommige stegen zijn breder dan de dicht er bij gelegen straten. Bovendien worden in allerlei dorpen landwegen als steeg aangeduid... Volgens het woordenboek duidt steeg een weg, straatje of pad aan. Straat komt van het Latijnse “strata”, wat geplaveide of geëffende weg betekent. Zo komen nog niet veel verder met de vraag waarom er in Amsterdam zowel straten als stegen zijn, die ongeveer even breed zijn.
“Wat is het onderscheid tussen “straat" en “steeg"?, vraagt onderwijzer en historicus Jan ter Gouw zich in 1874 af. Wij volgen hem hier in zijn overpeinzingen.

Op de afbeelding Jan ter Gouw (1814-1894)

“De taalkundige verklaring van twee woorden hopen wij te lezen in 't grote Woordenboek. Hier hebben wij slechts te doen met de betekenis in 't spraakgebruik van de stedelingen en die leren wij het beste uit de spreekwoorden". “Men moet onderscheid maken tussen straten en stegen" en “Men moet stegen voor straten kennen". Het eerste wil zeggen, dat men ieder moet schatten naar zijn vermogen en het tweede, dat men de minderen niet met de meerderen op één lijn moet stellen. Uit beiden blijkt dus, dat de stegen de geringe en de straten de vermogende burgers vertegenwoordigen. Een straat moet dus groter en aanzienlijker zijn dan een steeg. Dit is de algemene regel, maar hoe is nu de toepassing? Er zijn een aantal straten en stegen, die volkomen gelijk zijn. Op de Oudezijds Voorburgwal had men (en heeft men op één na nog) op een rij: de Sint Annenstraat, de Sint Jansstraat, de Pijlsteeg, de Halsteeg en de Pieter Jakobsstraat. Drie straten en twee stegen, allen gelijk van lengte en breedte, in één richting en op één maat. En wat het aardigst is, de levendigste en voornaamste van allen, moest juist “steeg" heten, de Halsteeg namelijk, die dan ook onlangs in een betere staat gebracht en boven de anderen verheven is. 't Zelfde vinden wij elders: Koestraat (foto links) en Barndesteeg (foto rechts), naast elkander en vrij gelijk. In de tweede vergroting zien wij langs het Singel een reeks van korte straten, die onderling weinig of niet verschillen en naar het toeval 't wilde, straat of steeg genoemd zijn.

In de tweede vergroting zien wij langs het Singel een reeks van korte straten, die onderling weinig of niet verschillen en naar het toeval 't wilde, straat of steeg genoemd zijn. Waarin munt de Driekoningenstraat uit boven de Romeinsarmsteeg, of de Sint Jorisstraat boven de Geelvinckssteeg? Nog opmerkelijker, sommige stegen zijn breder dan haar buren, die “straat" heten. Vergelijk eens de Stormsteeg met de Riddersstraten, of de Halvemaanssteeg met de Bakkersstraat. Welke regel heeft men nu bij die benamingen gevolgd? Geen! 't Is aan het toeval overgelaten. En dat domme toeval heeft al voor eeuwen zijn rol gespeeld, zelfs zo, dat “straat" en “steeg" elkaar willekeurig afwisselden, b.v. Gasthuisstraat of Gasthuissteeg; Molenstraat of Gasthuismolensteeg (foto); Vogelsteeg en Vogeldwarsstraat of -dwarssteeg; Jan Roodenpoortsstraat en Jan Roodenpoortssteeg; Halvemaansstraat en Halvemaanssteeg. Er is nog een derde naam, die tussen “straat" en “steeg “ zweeft, namelijk “straatje". Zo hebben wij een Schippersstraatje, een Leliestraatje, een Klimopstraatje. Maar niemand begrijpt, wat deze straatjes boven de gewone stegen verheft.” aldus Jan.

We nemen nu een aantal namen van stegen en straten onder de loep die voor ons, als hedendaagse (oud)-Amsterdammers, een nadere beschouwing behoeven. Allereerst de door Ter Gouw  genoemde Barndesteeg. Bij “barnde” krijg je al gauw de associatie met “brand”, wat bij deze steeg vermoedelijk het geval is geweest, want ook de naam “Verberndesteeg” komt in de annalen voor. De straat is waarschijnlijk ooit geheel of gedeeltelijk door brand verwoest. Dan de Romeinsarmsteeg. Er hing in deze steeg ooit een uithangbord met een in Romeinse kleding gestoken arm met een zwaard in de hand. Maar wat te denken van Dollebegijnensteeg? Hier tasten we in het duister, hoewel de naam al sinds de 16e eeuw schijnt te bestaan. Zo dol zullen die begijnen toen toch wel niet geweest zijn…? Dan gaan we naar de Dubbeleworststeeg (foto). In het hoekhuis woonde Laurens Dubbeltsz Worst, die in 1672 overleden is.

Als we naar de tegenwoordig zo populaire Negen Straatjes met hun leuke eethuizen, winkeltjes en antiekzaken kijken, zien we zowel straten als stegen: de door Jan ter Gouw reeds genoemde Gasthuismolensteeg, en verder Hartenstraat, Reestraat, Wolvenstraat, Berenstaat, Huidenstraat, Runstraat, Oude Spiegelstraat en Wijde Heisteeg. De eerste zes straten voeren terug naar de leerlooierijen en huidenhandelaren die van oudsher in deze buurt werkzaam waren. Hierbij moet aangetekend worden dat “hart” oud-Nederlands is voor “hert” en dat Runstraat niet een verbastering is van Rundstraat, maar afkomstig is van “run”, dat de leerlooiers gebruikten. Run is gemalen eikenschors, wat uiteindelijk uit het oud-Indische “randhra” komt, wat (af)scheuren (van de eikenschors) betekent. Na de stadsuitbreiding van 1612 mochten de leerlooierijen niet meer binnen de toenmalige stad hun bedrijf uitoefenen en verhuisden zij naar de aan de overkant van de Prinsengracht gelegen looiersbuurt, rondom de Looiersgracht, -straten en -dwarsstraten. De Wijde Heisteeg werd genoemd naar een huis met een heiblok in de smallere Heisteeg aan de overkant van het Singel. De Oude Spiegelstraat is naar een bewoner genoemd van de zeepziedersfamilie van het geslacht Spiegel. Al in 1564 woonde Lourens Pieters, in het huis genaamd in “Den Spiegel” op de hoek van het Singel en de Oude Spiegelstraat.

Ooit droeg de Gasthuismolensteeg nog de toevoeging Wijde, in tegenstelling tot de Korte Gasthuismolensteeg, die sinds 1875 Paleisstraat heet. De steeg is genoemd naar, hoe raadt u het, de molen die ooit het meel maalde voor het oudste ziekenhuis van Amsterdam, het Sint Elisabethsgasthuis, waarschijnlijk reeds gesticht in de 14e eeuw en dat achter het oude Stadhuis stond. Nadat het Sint Elisabethsgasthuis in 1492 bij het inmiddels te klein geworden Stadhuis werd gevoegd, verhuisde het naar de plek, die wij kennen als het Binnengasthuis. De Gasthuismolen werd afgebroken, maar de naam bleef tot op heden bewaard.

Op de tekening de Gasthuismolen anno 1536, getekend door Hendrik Tavenier in 1789

Alle afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders aangegeven.

Op 17 december 1920 begon de dokactiviteit van de NSM/NDSM in Amsterdam-Noord. Reden voor de Stichting NDSM Herleeft om die geschiedenis op te schrijven. Op ons verzoek schreef Ruud van der Sluis van die stichting voor ons een inleiding hoe de NSM ontstond uit de scheepsbouwactiviteit van Paul van Vlissingen en Dudok van Heel. Toen die dreigde afgestoten te worden grepen enkele geldschieters de kans om een scheepswerf te ontwikkelen. Stuwende kracht daarbij werd Daniël Goedkoop Jr. Hij bouwde de werf uit tot een toonaangevende Amsterdamse industrie. Door de toenemende grootte van zeeschepen gedwongen werd een verhuizing naar de Noorder IJ-polder voorbereid. Het bouwen van dokken voor o.a. de ADM gebeurde op Zeeburg tegenover Schellingwoude en op het terrein van de voormalige Nederlandsche Droogdok Maatschappij van de Gebr. von Lindern (niet te verwarren met de Ned. Dok Mij: NDM) naast de eerste petroleumopslag opde Buiksloterham. In 1912 bepaalde de gemeente Amsterdam waar de werf moest komen: de Noorder IJ-polder.

In 1915 kreeg de NSM de grond in Noord in pacht en kon het bouwen beginnen (1917). In 1922 liep het eerste schip van stapel.
In 1920 voegde zich de NDM naast de NSM in de Noorder IJ-polder en groef enkele droogdokken. De totale oeverlengte van beide ondernemingen bedroeg bijna 2 kilometer. De plannen voor een eigen dok voor de NSM werden toen opgeschort en er ontstond een samenwerking die in 1946 leidde tot een fusie van beide bedrijven tot de NDSM. Na 10 jaar van gedwongen samenwerking met andere scheepswerven in Nederland eindigde het avontuur in 1984 met een faillissement. De dokken op het terrein werden daarna gebruikt door Shipdock/Damen.

Deze geschiedenis werd door Ruud van der Sluis uitgebreider samengevat in een nieuwe PDF in onze collectie Nijverheid & Transport.

Klik de omslag links om te lezen

Klik het logo van de stichting hieronder om meer te weten te komen over hun werk.

Alle afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders aangegeven.

Een winters Amsterdam is in 1987 spaarzaam versierd voor de Kerstdagen. Stelt u zich daarvan niet te veel voor, doe het maar met de filmbeelden van een stad in winterse nevelen.

Klik de afbeelding om te kijken

Neem steeds de eerste letter van de locatie van de onderstaande gevelstenen, rijg de letters aan elkaar en stuur de tekst van 10 letters in een e-mail naar Gijsbrecht.
De afbeeldingen van gevelstenen komen van de VVAG.

1.

 2.

3.

 4.

5.

 6.

7.

 8.

9.

 10.

De eerste met de goede oplossing krijgt een smakelijke
Oma Matilde Kerststol thuisbezorgd.

Stuur je oplossing via deze link en vermeld eventueel het adres waar de stol naar toe moet.

Vrijdag 17 december 1920 - Vandaag neemt de directeur Samuel Pieter van Eeghen (Sam voor intimi) afscheid van de Kamer van Koophandel. Die functie vervulde hij van 1904 tot nu en dat is dus inclusief zeer moeilijke jaren tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hij diende de regering in die jaren van advies om te voorkomen dat de aandelenmarkt in elkaar zou klappen. Daartoe werd o.a. de beurs gesloten.
Sam van Eeghen was een koopman uit een bekend Amsterdams geslacht. Hij leerde het vak bij suikermakelaar Roodhuyzen en bij de firma Van Eeghen, het familiebedrijf. Hij verbleef jaren in Nederlands-Indië en schakelde over op tabak. Na terugkomst was hij jarenlang dagelijks op de tabaksveiling in Frascati te vinden. Ook bevorderde hij de bouw van een handelsvloot.
Ook al was hij een man van de praktijk en geen theoreticus, hij had zoveel contacten dat hij de uitgelezen man voor de Kamer van Koophandel bleek.

Lees meer...

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2020. De keuze 2014 t/m 2019 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave