De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was Jos Mol. De nieuwe opgave komt dan ook van hem. De vraag is:

Welke straat is dit?

Welk café zat vele jaren op de hoek?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit zal zeker de derde of vierde keer zijn dat deze straat in de quiz optreedt. Deze huizen stonden al vanaf eind 17de eeuw aan het Amstelgrachtje dat in 1867 gedempt werd in het kader van alle bouwactiviteiten rond het Paleis voor Volksvlijt. Na demping kreeg dit de naam Maarten Jansz. Kosterstraat. De huizen in de achtergrond zijn achterkanten van huizen aan het Frederiksplein (nrs.47-49).

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Jos Mol, Ria Scharn, Anneke Huijser, Arjen Lobach, Fanta Voogd, Dirk Fuite, Dennis Dwinger, Mike Man, Ton Brosse, Otto Meyer, Harry Snijder, Hans van Efferen,

Deze keuzefoto betreft een locatie buiten de Singelgracht.

Ria koos weer eens voor een historische foto, waarschijnlijk zeer tot genoegen van diegenen die hun suggestie graag willen verifiëren in de Beeldbank. Ze vond dit net iets van de Zaanse Schans maar waarschuwde dat deze huisjes zijn verdwenen. Zo niet het gebouw waar we rechts nog een stukje van zien.

Waar is dit?

Welke zijstraat komt rechts uit?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

We hadden nog zó gehint dat er diverse van deze gebouwtjes in de stad staan en dat u alleen moest vaststellen welke ervan op deze foto staat. Nou..., ze zijn bijna allemaal langsgekomen maar dit is echt het vm. badhuis op het Boerhaaveplein. Volgens de Beeldbank zou het adres in de Andreas Bonnstraat zijn, dus dat is ook goed.

Foto: Carol de Vries

Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Arjen Lobach, Jos Mol, Maarten Gaillard, Ria Scharn, Adrie de Koning, Fons Baede, Anneke Huijser, Bernadette Vermeulen, Bob Bommellaan, Maaike de Graaf, Hans Goedhart, Wim Huissen, Hans Swart, Annabelle Parker, Mike Man, Anneke Kröner, Harry Snijder, Han Mannaert, Ton Brosse, Robert Raat, Ruud Fontijn, Henk Swart, Hans Olthof, Anthony Kolder,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Vanaf 2020 moet het onderwerp zich juist buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!

Té interessant om deze foto te laten liggen. De afgesneden panden zijn herbouwd herbouwd maar de middelste twee staan er nog. De vragen bij deze foto zijn:

Waar is dit?

Van het pand nr.83 zijn wat teksten onleesbaar gemaakt. Ook van dat links.

Wie is de buurman rechts daarvan?

Het gebouw links op de hoek heeft het niet overleefd.

Wie of wat heeft op die hoek nieuw gebouwd?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Doordat de Sint Catharinakerk net buiten beeld bleef was dit toch nog een zoekplaatje. Ook de hoge brug kon je op het verkeerde been doen belanden. De fotograaf stond op het Koningsplein en keek over de Heiligewegssluis naar het Singel en de Heiligeweg.
Op de hoek links kwam in 1899 het kledingpaleis Nieuw Engeland van de architecten Jacot & Oldenwelt (en niet House of England dat in de Reguliersbreestraat was). Hopelijk maakt onderstaande foto van deze hoek in 1868 meer duidelijk. Na beide foto's is de brug verlaagd voor de paardentram en daarna nog eens versterkt voor de gemeentetram met dubbele tramstellen. Helemaal rechts gebouw Odeon.

Beide foto's: Stadsarchief A'dam

Er ontstond onder sommige deelnemers verwarring over welk nieuw gebouwd hoekpand precies bedoeld werd en kwamen regelmatig met het hoekpand Singel/Heiligeweg op de proppen. Dat werd het kantoorgebouw van levensverzekerings mij. Vesta met onderin de winkel van tropenuitruster Savelkoul. Goed gerekend, uiteraard.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Adrie de Koning, Fons Baede, Ria Scharn, Minne Dijkstra, Anneke Huijser, Wim Huissen, Jos Mol, Dirk Fuite, Mike Man, Harry Snijder, Han Mannaert, Ton Brosse, Robert Raat, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Amsterdam in coronatijd, ontdekt door een eenzame fietser. De vraag is simpel:

Waar is dit?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Carol de Vries

Niet zo moeilijk, zo bleek. De stoet is die van Koningin-regentes Emma en de 10 jaar oude Wilhelmina op weg naar de Eerste Helmersstraat waar zij de eerste steen voor de bouw van het Wilhelminagasthuis zullen leggen. Het is 28 mei 1891 en het regent. De stoet komt van de Leidsekade en draait rechtsaf de Leidsebrug (#174) op naar het Leidsebosje. Iedereen die de Eerste Helmersstraat opgaf, heeft uiteraard groot gelijk. Op de achtergrond een nog prille Nassaukade met nog veel oude bebouwing. Wij hopen dat het paard van de paardentram niet al te schichtig is geworden van deze mensenmassa.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Adrie de Koning, Jos Mol, Gerard Koppers, Arjen Lobach, Ria Scharn, Anneke Huijser, Maaike de Graaf, Mike Man, Dirk Fuite, Harry Snijder, Ton Brosse, Robert Raat, Herman Schim van der Loeff, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Deze foto zit zonder nadere omschrijving in de Beeldbank. Dat moet toch op te lossen zijn? Graag uw omschrijving zoals u die in de Beeldbank zou willen terugzien.

Weet u waar dit is? Laat het ons weten via deze link

Eric-Jan Noomen kwam als eerste met de oplossing van de vraag waar deze foto gemaakt werd. Het paar staat voor de slijterij van de Fa. Arnold, Langestraat 59 in Hilversum. Eric-Jan gokte er op dat op het scherm achter het paar de letters 'tille' wel eens uit het woord gedestilleerd zou kunnen komen en ging op zoek naar de combinatie Arnold en gedestilleerd. Met succes! Delpher kwam op de proppen met een advertentie van de firma Arnold... met het adres.

Arjen Lobach vond via de persoonskaart van Louis Schenkkan dat hij niet in Buchenwald maar in Mauthausen overleed. Hij was tot zijn arrestatie diamantslijper geweest en woonde nog bij zijn moeder in de Smaragdstraat. Zijn vader was in 1933 overleden. Op de foto is Louis 25 jaar oud.
Ook blijkt dat de familie wel degelijk connecties met familieleden in Hilversum had en het dus niet vreemd is dat het paar uitgerekend in Hilversum gefotografeerd is. Saskia gaat dat nog verder uitzoeken.

Anje Belmon zocht uit dat de firma Arnold, oud-Amsterdammer die in 1926 naar Hilversum verhuisde maar een filiaal in de Kinkerstraat aanhield. De foto gaf ook volgens haar de Langestraat in Hilversum weer. Wel weer een connectie Amsterdam-Hilversum.

Hulp kwam van Eric-Jan Noomen, Arjen Lobach, Anje Belmon,

redactioneel

De vaak bejubelde Hendrik Th. Wijdeveld vond dat hij geroepen was de wereld op de juiste manier in te richten. Het multitalent bemoeide zich werkelijk overal mee! Hij was gevormd op de architectenbureaus van Cuypers en Cordonnier maar pikte overal wat ideeën op. Hij ontmoette Frank Lloyd Wright en "leende" diens ideeën over het Nieuwe Bouwen. Hij maakte studiereizen met Erich Mendelsohn wiens utopische ontwerpen hem wel aanstonden. De Amsterdamse School vond hij ook interessant en ook daar hield hij zich veel mee bezig. Die gevaarlijke mix dreigde rond 1920 de stad Amsterdam bijna fataal te worden. Lees mee!

Het Vondelpark vond hij maar verspilling van ruimte. Het idee van longen voor de stad vond hij maar onzin. Parken moesten in een dichtbebouwde stad plaatsmaken voor infrastructuur en gebouwen. Dat Vondelpark moesten we omvormen tot een grootse boulevard, omzoomd door hoogbouw. En dan niet van die knullige hoogbouw maar gigantische torenflats. En dan het geheel doorsnijden met kruisingsvrije snelwegen. Om de pil te vergulden projecteerde hij aan het eind van die boulevard een volkstheater, als "wachter aan het einde der groote boulevards geplaatst, noodigend tot nadering door de massale oprijzing zijner architectuur, biedend den toegang door de welving zijner grootse ingangen en de hooge deuren, in wijde strekking openend, aan de binnenstroomende massa vragend de bevruchting van zijn innerlijk organisme."
En meer van dat gebral...

Nou... vooruit, wat plantsoenen dan! Maar maak 't niet te gek! De omgeving liet hij redelijk ongemoeid. Op bovenstaande plattegrond zien we rechtsboven het Willemspark ongeschonden en de bestaande bebouwing aan Overtoom staat er voor het grootste deel nog. Links het Leidsebosje en de gevangenis.

In 1919 presenteerde hij zijn utopie in zijn eigen tijdschrift Wendingen (1919, nr.9-10).
Het tijdschrift Wendingen wordt nog steeds hogelijk gewaardeerd en elk nummer is een collectors item geworden. Zijn ontboezemingen over wat andere voor schoons hadden gerealiseerd zijn de moeite van het lezen waard. Een geluk voor ons dat zijn plannen in het algemeen utopieën bleven.

In het laatste kwart van de 19de eeuw vonden ingrijpende veranderingen plaats die het beeld van de Stadsrietlanden sterk veranderden. De zomerkade die het Zieke Water afsloot van het IJ werd tot een serieuze afsluitdijk verhoogd die één geheel vormde met de Oosterdoksdijk (gemarkeerd met 1). Voorbereidend op de opening van het Noordzeekanaal in 1875 werd het IJ door een dam afgesloten van de Zuiderzee met daarin de Oranjesluizen (2).

In 1873 besteedde de Staatsspoorwegen de aanleg van het Spoorwegbassin (foto) aan, waarvoor de zojuist genoemde afsluitdijk weer doorgraven werd (3). Uiteraard werd langs dit bassin spoorrails aangelegd die aansloten op het bestaande net van de HIJSM. Er bestond intensieve samenwerking tussen SS, HIJSM en Rhijnspoor die uiteindelijk tot een fusie tot Nederlandse Spoorwegen zou leiden.

Minder ingrijpend op het uiterlijk van de Stadsrietlanden maar belangrijk voor de vorming van het Oostelijk Havengebied was de aanleg van de Oostelijke Handelskade (4). Wij berichtten er vorige week al over. Zij werd in delen aangelegd tussen 1879 en 1883 en was toen 2200 meter lang. Het kostbare project werd door een particulier consortium geëxploiteerd, kreeg ook spoorrails en twaalf hydraulische kranen. De belangrijkste aandeelhouder was het Blauwhoedenveem. Op de kop aan de stadszijde kwam een grote kraan voor algemeen en zwaar gebruik te staan, net als vroeger de stadskraan bij de Kraansluis. Deze op de Handelskade kon echter 80 ton tillen. Op diezelfde kop kwam ook het gebouw van het KNMI en de Havendienst te staan, waar bijvoorbeeld ook kompassen gekalibreerd konden worden. De pakhuizen op de Handelskade werden groter en anders dan in de stad. De vloeren werden gedragen door gietijzeren kolommen waardoor een grotere vloerbelasting mogelijk is. In 1919 is een deel van de Handelskade herbenoemd tot Piet Heinkade.

Op de prentbriefkaart hierboven de Handelskade gezien naar het oosten. Achter de loodsen links het IJ. Rechts de haven voor de binnenvaart en rechts daarvan de Oosterdoksdijk met daarachter de Dijksgracht.

Er was een enorm probleem met de Handelskade; bij harde wind uit het noorden en noord-oosten was laden en lossen van schepen onmogelijk door de golfslag. In 1890-’92 werd een golfbreker opgeworpen op enige afstand van de kade. Zo’n 10 jaar later, toen de Handelskade volstroomde, besloot men de golfbreker uit te breiden tot een langgerekt eiland waar opnieuw haveninstallaties op aangebracht konden worden, wat vanaf 1907 gebeurde. Ook hier werden spoorrails gelegd die via een verbindingsdam met het Spooreiland verbonden waren. De schuine stand van de Verbindingsdam vindt zijn oorsprong in de minimum draaicirkel van treinen. De KNSM nam als een der laatsten de helft van dit eiland in gebruik. Vandaag kent u dit eiland als Java-/KNSM-eiland.

Op de foto's hieronder de werkzaamheden aan de golfbreker in 1892 en die aan het IJ-eiland in ±1903.

De Handelskade was een succes. Steeds meer scheepvaartonderne-mingen en vemen verlieten de Nieuwe Vaart en vestigden zich aan vrij toegankelijk water, zonder Oosterdokssluis en bruggen over de vaart. De capaciteit aan de Handelskade was snel vol en de stad zinde op uitbreiding. Die werd gevonden in het graven van een nieuwe haven in de Stadsrietlanden: de Nieuwe Entrepothaven (zie kaartje hierboven). In eerste instantie als uitbreiding van het Rijks Entrepotdok om later, na WO1, uitgebreid te worden voor particuliere haveninstallaties aan de Borneokade (foto).

De nieuwe Entrepothaven met zijn eigen pakhuizen Koning Willem I, Zondag en de reeks Maandag t/m Zaterdag, was een van de buitenwereld afgesloten complex onder douanetoezicht. Tussen abattoir en pakhuizen stond een hoge muur en de toegang werd bewaakt door een slagboom. Er stonden over het terrein verspreid diverse dienstgebouwtjes die er vandaag bijna zonder uitzondering nog staan. Ook de haven was afgesloten door een doorgaande remming met op de korte kant een doorlaat, opnieuw bewaakt.

De gigantische pakhuizen waren van hetzelfde type als we op de Handelskade omschreven, met gietijzeren kolommen en hoge vloerbelasting. De bouw was zo stevig dat alle pakhuizen al jaren geleden zijn omgebouwd tot woningen. In de centrale hallen is de constructie zoals op de foto links nog te bewonderen.

In pakhuis Koning Willem I huist vandaag het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG).

Zo eindigt ons overzicht van de metamorfose van de Stadsrietlanden en het Zieke Water. U kunt gerust stellen dat er niets meer over is van het landelijke buitendijkse land. Op de foto hierboven is nog de knik in de zomerkade te ontdekken die later tot afsluitdijk uitgebouwd is. Het is vandaag het Spooreiland geworden en nu bebouwd met woonhuizen. Ook de andere eilanden hebben een woonfunctie gekregen maar diverse elementen uit het verleden van het Oostelijk Havengebied en veemarkt/abattoir zijn bewaard gebleven.

Alle afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders aangegeven.

e zijn thuis. Kleine Daan en Opa Daan. Na een paar weken in Friesland uilenborden en gevelmakelaars (zo’n lange staak op de dakpunt, zie foto) bestuderen en herstellen bij boer Niels, zijn ze neergestreken in de Westerstraat bij Oma Matilde. Gijsbreght wilde in deze column nog even door-oreren over kunst in het algemeen, maar dat komt vanzelf wel weer. Nu weer over de Danen. Opa Daan had wel een probleempje. Hij had bij zijn broer in Jelsum een aantal stenen bewerkt tot fraaie geveldecoraties, maar had daarbij op onzachte wijze op zijn linkerduim geslagen hetgeen veel pijn en paarse vlekken opleverde. In het ijs en de mitella om dus. Uitgerekend die week werd er gebeld door iemand die een beeldenreviseerder zocht. Oma nam op. ‘U spreekt met Bielema, spreek ik met de heer Griffioen?’ Oma zag dat Opa net in slaap was gesukkeld en wilde de arme gebutste man nog even zijn remediërende slaapje af laten maken. ‘Wat kan ik voor U doen?’ zei Oma. Het kwam erop neer dat het liefst morgen of overmorgen een beeld met een lichte beschadiging provisorisch gereviseerd moest worden.
‘We ontvangen mensen uit het buitenland en geven een rondleiding in en rond ons gebouw en dan is het natuurlijk fijn als ook de buitenkant tiptop in orde is.’ ‘Maar waarom belt U naar mijn man?’ ‘We kennen diverse beeldenreparateurs, maar die zijn allen bezet en een aantal had het over Uw man die volgens hen altijd goed was in beeldhouwen en ontwerpen en nog steeds spontaan beelden repareert. Ik stuur U per mail een foto van het beschadigde beeld.’ Hm, dacht Oma. ‘Ik zal mijn man vragen zo terug te bellen.’
Toen Opa wakker was en het verhaal aanhoorde, hief hij wanhopig zijn handen ten hemel om te laten zien dat een beeld herstellen met gewonde hand en mitella niet echt tot de mogelijkheden behoorde.

‘Bel die meneer Bielema maar even, Matilde, en leg de telefoon hier even… op mijn buik.’ Opa sprak met meneer Bielema, vroeg wat er gerepareerd moest worden en informeerde tevens naar het adres. ‘Het komt in orde, meneer Bielema,’ was Opa’s antwoord. ‘Hoe kun je dat nu zeggen Daniël?’ vroeg Oma. ‘We sturen gewoon een medewerker.’ ‘Een medewerker? We hebben helemaal geen medewerker!’ ‘Jawel hoor,’ zei Opa, ‘we sturen Kleine Daan! Die is al zo vaak meegeweest en heeft al heel wat geoefend.’ Hoofdschuddend ging Oma maar weer een bakkie troost zetten. En Kleine Daan? Die keek samen met Opa naar de mail, kreeg het adres en een paar hompjes herstelpasta en ging derwaarts. Hij smeerde de neus van de aap met veel flair aan (het ging om een apenbeeld!) en alles zag er al snel weer kits uit! Lang leve de nieuwe beeldenreviseerder… Kleine… Grote… Daan!
‘Waar was het?’ vroeg Opa die het even kwijt was. ‘Waar was wat?’ ‘Dat beeld?’ ‘Het was op de… eh… sjips… waar was het ook al weer?’ Kleine Daan was het eveneens even kwijt. Maar hij had er wel een mooie foto van gemaakt. Een van de beschadigde baviaan en een van de kersvers herstelde. Ach nu ja, meneer Bielema kon tevreden zijn; hij zal de rekening wel sturen. Afwachten maar.

PS: Zijn er onder de Theo Bakker-puzzelaars trouwens lieden die weten waar deze Mokumse aapachtige (zie onder) uithangt? Ik ben geloof ik zelf net zo vergeetachtig als de Danen. Waar heb ik dat diertje in hemelsnaam opgeslagen? Ik vaar even blind op jullie! Sorry!

PS: Oma Matilde heeft ook nog wat aapjes (raadplaat 2 & 3) om het goed te maken.

De raadplaat... nee, de raadplaten van deze week gaan over apen. De vragen zijn:

Waar bevindt zich de door Daan Jr. gerestaureerde aap?

Waar bevinden zich de twee aapjes van Oma Matilde?

Wanneer u alle vragen weet te beantwoorden, laat het ons weten via deze link

Donderdag 22 juli 1920 - De Gemeente Amsterdam verstrekt woningbouwvereniging Eigen Haard in totaal ƒ640.000 voorschot voor de bouw van 103 woningen in de Spaarndammerbuurt. Het gaat om het laatste nog niet bebouwde deel tussen Spaarndammerdijk en Hembrugstraat en aan het Spaarndammerplantsoen. Amsterdam krijgt hetzelfde bedrag voor dit doel uit 's Rijks kas. Eigen Haard is wel blij met het voorschot maar stelt meteen dat het, gezien de hoger wordende prijzen voor materialen en arbeid, niet voldoende zal zijn voor dit project. B&W stellen daarom de Raad voor om nog eens ƒ290.000 uit te trekken voor Eigen Haard.
De woningen aan het Spaarndammerplantsoen zijn waarschijnlijk die in het derde blok dat Michel de Klerk voor Eigen Haard zal neerzetten. Daarin kwamen 102 woningen (i.p.v. 103, zoals de Raad verteld werd). Het betreft het afbouwen van het driehoekige blok 'Het Schip' waarvan het laatste deel in 1924-'25 werd gebouwd. Wij nemen aan dat het de vleugels rond de nog te bouwen school betreft. Die (kleuter)school werd door PW gebouwd en De Klerk moest zijn bouw daarop aanpassen.
Ook de Gemeente zelf zou in dit gebied nog bouwen: de zgn. gemeentewoningen naar ontwerp van Karel de Bazel (onder rechts).

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2020. De keuze 2014 t/m 2019 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave