De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was Robert Raat. De nieuwe opgave komt dan ook van hem.
De vragen zijn:

Waar was dit?

Wat was dit?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze foto werd rond 1875 gemaakt van de hoek Plantage Middenlaan en Plantage Parklaan met Café Bellevue. Eigenaar Van der Linden had grote plannen met het grondstuk en zette in datzelfde jaar nog architect Yme Bijvoets aan het tekenen. Er moest een Grand Café komen met zalencentrum over twee verdiepingen en bijgebouw. En het kwam er ook, al bleef het niet eeuwig een horeca-gelegenheid. Dat laat onderstaande foto zien van een autoshowroom Dirk van der Mark.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Robert Raat, Jos Mol, Aschwin Merks, Ria Scharn, Anthony Kolder, Kees Huyser, Arjen Lobach, Mike Man, Otto Meyer, Anneke Huijser, Ton Brosse, Harry Snijder, Hans van Efferen,

De keuzefoto's betreffen locaties buiten de Singelgracht.

Henk Swart's grootouders van moeders kant verhuisden in 1927 naar een moderne woning met een wc met stromend water en een kamer met openslaande deuren naar een veranda. Welk een luxe! Hier staat de familie met enkele van de nog inwonende kinderen en een paar kleinkinderen op het dak van die nieuwe woning. Bovenaan staat Henk's vader, die toen verkering had met een der dochters. Aan u om uit te vinden waar dat huis staat.

Welke straat is dit?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Collectie Henk Swart

Deze jaarsteen kunt u vinden in de Jacob Obrechtstraat, hoek Johannes Verhulststraat, een blok huizen over zes percelen uit 1900.

Foto: Ton Brosse

N.B. Als een naam vet gedrukt in de lijst voorkomt, betekent dit dat die deelnemer beide zoekplaten wist te plaatsen.

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach, Adrie de Koning, Ria Scharn, Han Mannaert, Robert Raat, Kees Huyser, Jos Mol, Anthonie Kolder, Harry Snijder, Mike Man,

Kent u de schoorsteen van Ton nog? Wel, hij was toch bij de Dubbeltjespanden en zag boven de daken dit opvallende koepeltje uitsteken. Daar zijn er twee van en die staan op vleugels van het St. Elisabethsgesticht, Mauritskade 125-127, nu Hotel Arena.

Foto: Ton Brosse

Vergelijk maar met onderstaande foto (bron: Stadsarchief Amsterdam).

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Anthonie Kolder,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Vanaf 2020 moet het onderwerp zich juist buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!

De vragen bij deze foto zijn:

Welke gracht/burgwal/kade is dit?

Voorbij de dwarsgracht gaat in de kijkrichting een straat verder. Welke straat?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Prinsengracht 151 was het antwoord op de eerste vraag.

Afb: Stadsarchief Amsterdam

De bewaarschool op de benedenverdieping van een oud pakhuis De Grote Vliegende Arend, Prinsengracht 191, werd in 1852 op last van de stad ontruimd en het pakhuis afgebroken. Daarvoor in de plaats bouwde architect Isaac Warnsinck in 1853 een nieuwe bewaarschool die de naam van Louise (van Pruisen; echtgenote van prins Frederik, broer van wijlen koning Willem II) kreeg. Warnsinck was toen gemeenteraadslid en vanaf 1854 wethouder van Publieke Werken.
Nadat eerst op de zolder van de bewaarschool sinds 1894 de permanente uitstalling van onderwijs-attributen van het Nederlands Schoolmuseum ingericht was, kreeg in 1906 het museum het hele pand in gebruik. In 1932 werd dat herbenoemd in Nederlands Museum voor Onderwijs en Opvoeding. Het bleef tot 1959 in het pand en werd toen samengevoegd met een gelijksoortig museum in Utrecht.
In 1978-'80 werd het pand aan de Prinsengracht verbouwd tot appartementen.

Foto: Han Mannaert

Onderstaande foto's: Stadsarchief Amsterdam, links de uitstalling op zolder en rechts dezelfde zolder als onderdeel van het museum

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anthony Kolder, Ria Scharn, Rob Philip, Wim Huissen, Robert Raat, Kees Huyser, Mike Man, Han Mannaert, Otto Meyer, Erwin Meijers, Jos Mol, Adrie de Koning, Ton Brosse, Hans van Efferen, Hans Olthof,

Deze foto kregen we toegestuurd met de vraag of we die konden dateren. Dat konden wij dankzij één gebouw op de foto: tussen 1905 en 1921. Als u een nadere schatting heeft van het jaar dat deze foto gemaakt is, houden we ons aanbevolen. Een verkapte hulpvraag dus. Onze quizvraag aan u is simpeler:

Waar is dit?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Collectie DvdK

De fotograaf stond op het Rokin en keek naar de Oude Turfmarkt en de Nieuwe Doelenstraat. De Doelensluis ligt hier nog in zijn 17de-eeuwse vorm, die met de 7 bogen.
Buiten beeld, rechts, blijft net Logement Rondeel, het latere Hotel de l'Europe.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Nils Wernars, Anthony Kolder, Robert Raat, Kees Huyser, Jos Mol, Otto Meyer, Mike Man, Adrie de Koning, Ton Brosse, Anneke Huijser, Harry Snijder, Aschwin Merks, Hans van Efferen,

Deze foto zit met uiterst summiere omschrijving in de Beeldbank. En dan zien we aan de achterkant van dit blok huizen ook nog eens geen balkons maar veranda´s. Maar goed..., als u maar weet waar deze huizen staan/stonden. Graag uw omschrijving zoals u die in de Beeldbank zou willen terugzien.
Klik de foto voor de afbeelding in de Beeldbank.

Weet u in welke straat deze huizen staan?

Laat het ons weten via deze link

Wij opteren voor de suggestie van Eric-Jan Noomen:
Postjeskade gezien in zuidelijke richting. Amsterdammers zwaaien naar geallieerde vliegtuigen die zojuist boven Schiphol een voedseldropping hebben uitgevoerd.

Er is iets bijzonders aan de hand met de straatnamen op deze foto. We kijken tegen een blok huizen aan dat tussen Surinameplein en Antillenstraat staat. Door de huizen aan de Postjeskade worden de twee huizen aan de Antillenstraat afgedekt en de zichtbare huizen nummeren Postjeskade 205-223. Twee straatnamen voor één gevelwand. Tegenwoordig staat in de groenstrook achter de mensen een gebouwtje, naar we aannemen een kerk.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Hulp kwam van Arjen Lobach, Eric-Jan Noomen, Ria Scharn, Robert Raat, Kees Huyser, Paul Graalman, Harald Advokaat, Harry Snijder, Mike Man, Jos Mol,

redactioneel

Tot nu toe hebben wij projecten laten zien waarover iedereen blij kan zijn dat ze nooit uitgevoerd werden. Nu komen er een paar waar we eventueel wel aan hadden kunnen wennen maar achteraf toch blij zijn dat ze nooit uitgevoerd werden.

Na de sloop van het Commandantshuis en het blok tussen Vissteeg en Vijgendam was het zaak een invulling voor de vrijgekomen ruimte te vinden. Daar werd een heuse Dam-commissie voor in het leven geroepen met Cuypers aan het hoofd. Willem Kromhout had al drie ontwerpen gepresenteerd voor een Dam-hotel maar dat ketste op de financiering af (onder links).

Jan Gratama ontwierp in 1922 een winkel- en kantoorpand voor de Middendam (boven). Of hij dat op uitnodiging deed is niet bekend maar wel voor de hand liggend. Gratama speelde toen een centrale rol in de Schoonheidscommissie en kon het goed vinden met directeur Woningdienst Arie Keppler.
Intussen verscheen het ene na het andere gebouw rondom de Middendam. Leeuwenstein, Bijenkorf, Polmann/Krasnapolsky, Peek & Cloppenburg en Industria. Maar nog niets middenop en dat zou ook zo blijven. In 1926-'27 werd in arren moede de grond geëgaliseerd, de schutting afgebroken en een plantsoen aangelegd (onder rechts) waarin meteen na de oorlog een voorlopig nationaal monument werd aangelegd dat 10 jaar later vervangen werd door het huidige. En wij zagen dat het goed was...

Dat Nederland - en dus ook de omgeving van Amsterdam – er niet altijd zo uitzag, hoeven wij u niet te vertellen. Bekijk daarvoor eens onze animatie van de kustlijn van Noord-Holland. Let u dan vooral op de ontwikkeling die ’t IJ doormaakte. Na het ontstaan van de Zuiderzee ontstond daar een stevige eb-en-vloedwerking die een diepe vaargeul uitsleet. Het IJ meandert als een rivier; tegenover landtongen vindt u inhammen zoals de Buiksloterham tegenover de Hooge Noord, dan trekt de kustlijn zich bij de Amstel-monding terug tegenover de Volewijck en de Waterlandse kust op haar beurt tegenover de Paardehoek (kaart: 1616).

Dat concaaf-convex element werd steeds minder duidelijk. De zuidkust van ’t IJ kreeg het door de eeuwen heen zwaar te verduren door stormen uit noordelijke richting. In het begin van het bestaan van Amsterdam sloeg de povere zeewering tussen het Kamperhoofd en de Paardehoek onherstelbaar kapot en werd er in arren moede ver landinwaarts een inlaagdijk gelegd: de Sint Anthoniesdijk. Het is nu juist dié voormalige wrakke zeewering die vandaag de aandacht krijgt. Waar en hoe liep die?

Afb: Schepen in de problemen aan de wal tijdens een storm op 't IJ

Ook al weet de huidige Amsterdammer niet meer hoe het er hier ooit uitzag, de 16de- en 17de-eeuwse ingenieurs wisten zich te behelpen.
Bij het inheien van de palengording in 't IJ zocht men de rand van de vaargeul op. In de vaargeul zou menig paal volledig verdwijnen zonder de bodem te raken en door proberen kwam men tot de gording zoals we die in de 18de eeuw zagen (kaart onder). Direct buiten die gording moesten grote zeeschepen voor anker kunnen gaan. We kunnen er dus van uitgaan dat ze destijds die rand noodgedwongen opzochten. Die gording verliep natuurlijk wel in rechte lijnen.
Behalve door vallen en opstaan waren er ook meer wetenschappelijke methoden om de bodem in kaart te brengen. In 1674 maakte landmeter Van der Heyden gebruik van een stevig dichtgevroren IJ om een dieptekaart te maken i.v.m. nog te realiseren voorzieningen tijdens de laatste stadsuitbreiding van die eeuw. Hij peilde op regelmatige afstanden de diepte onder het ijs en stelde vast dat het voor de kust over een grote afstand ondiep was. Op een bepaalde lijn liep de bodem echter stijl af naar een diepe geul. Ook bij latere werken speelde deze wetenschap een rol, bijvoorbeeld bij het opwerpen van de Oostelijke Handelskade, die precies op die begrenzing werd aangelegd.

Het is daar dat de vroegere zeewering gelegen moet hebben met bovenop een weg... naar Naarden.

De bevolking deed ook wat terug. Na het leggen van een inlaagdijk deed men z’n best om het land terug te winnen door het leggen van een zomerkade. Dat hield een overstroming niet tegen maar hield het land onder normale omstandigheden bruikbaar voor bijvoorbeeld veeteelt. Ook voor Amsterdam lag veel buitendijks land dat bij laag water volledig droog viel. Ook van de oude zeewering zullen nog decennialang delen intact geweest zijn. Zulke zomerkaden vonden we om het Zieke Water en in de Overbraker Buitenpolder. De Westelijke Eilanden zijn deels op buitendijks land aangelegd dat daarvoor als weiland in gebruik was en ook in eigendom van Amsterdamse burgers was. Ook de Oostelijke Eilanden werden op buitendijks land aangelegd, maar daar bleek dat je ook te veel kunt willen. De noord-oostelijke hoek van Wittenburg verzakte voortdurend en die punt bleef dan ook tot in de 19de eeuw ongebruikt. Wijs geworden werd Oostenburg korter gehouden dan oorspronkelijk gepland.

Op de afbeelding de Overbraker Buitenpolder ter hoogte van Sloterdijk.

Ook de kust ten zuid-oosten van Amsterdam kreeg er van langs. Voorbij Zeeburg ontstonden na elke doorbraak van de Diemerzeedijk diepe meren waar een dijk soms nauwelijks te herstellen bleek. Het Nieuwe Diep ontstond door een stormvloed in 1422 en met kunst-en-vliegwerk werd het gat gedicht zonder de meters diepe braak weer leeg te maken, omdat men het zich niet kon veroorloven de Zuiderzee in contact te brengen met de Diemermeer. In 1651 ging het nog eens grondig mis, zie onder.
Bij de Ypenslotersluis, de uitwatering van de Diemermeer, de latere Watergraafsmeer, werd in 1651 een palendijk  geconstrueerd om de doorbraak te herstellen (afbeelding hieronder). Op de afbeelding links de reparatie met rijshoutmatten tussen palen bij Jaap Hannes. Het gat was meer dan 110 meter breed bij bijna 10 meter diep.

Beide afbeeldingen: Rijksmuseum

De Sint Pietersvloed van 4 op 5 maart 1651 vernielde de Sint Anthoniesdijk en de Diemer Zeedijk op diverse plaatsen. Het bekendst is de overstroming van de zojuist drooggelegde Watergraafsmeer. Als tweede mogelijk het verdwijnen van het hele dorp Houtewael dat tegen de Sint Anthoniesdijk gevlijd lag. De Watergraafsmeer werd weer drooggemalen, maar Houtewael verdween van de kaart.

Schilderij Jan Asselijn -1651,
bron: Wikipedia

Hieronder een historiserende tekening van het gehucht Houtewael aan de Sint Anthoniesdijk rond 1634, gemaakt door Dirk Verrijk. Bron: Universiteitsbibliotheek Leiden

Ook in het binnenland kon de schade door overstromingen oplopen. Medio 14de eeuw werden door een storm twee meren tot één groot samengesmolten: de Diemermeer en het Tumpmeer. Daardoor werd een van de belangrijkste noord-zuid-verbindingen van Utrecht via Ouderkerk en Duivendrecht naar het noorden weggevaagd. Het noordelijke restant van deze weg kennen we als Oetewalerweg, de latere Linnaeusstraat. Op 16de-eeuwse kaarten is de weg nog goed te herkennen, ook dat die doorliep tot aan de oude zeewering ter hoogte van het gehucht Houtewael, waarna het laatste stuk weg tot ’t IJ, Amsterdam en de veerdienst naar Noord-Holland-Noord over die zeewering liep. Die veerdienst was vanaf het Kamperhoofd naar de Volewijck en in elk geval sinds 1342 actief maar waarschijnlijk ouder.

Waarschijnlijk door een catastrofe als gevolg van een stormvloed, werd Diemen in 1389 getroffen. De omvang van de ramp zal voor ons verborgen blijven, maar de landsheer Albrecht van Beieren verleende de Diemenaren voor 10 jaar een aanzienlijke reductie op de belastingafdrachten. We weten uit de geschiedenis van Amsterdam dat zoiets niet snel gedaan werd en dat in onze stad de helft van de huizen door brand verwoest moest zijn om zo’n gunst te ontvangen.
Ook het 9de-eeuwse Naarden werd in z’n geheel rond 1350 opnieuw opgebouwd op een hoger gelegen plek. De oorzaak was voortdurende schade door het oprukkende water van de Zuiderzee, maar de aanleiding was het platbranden van Naarden tijdens de Hoekse en Kabeljauwse Twisten.

In het kader van dit artikel mag u deze video van Frank Lucas niet missen. Het is een virtuele wandeling over de 17de-eeuwse Sint Anthoniesdijk naar Immetjeshorn en een eeuw later weer terug.
Meer dan de moeite waard!

Klik de screendump links om te bekijken. Als u daarna het symbooltje boven de rode pijl klikt, krijgt u een beeldvullende presentatie.

Alle afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders aangegeven.

aan en Daan zijn een beetje onthand. Ze hadden een geagiteerde baviaan als raadplaat en het betrof ook nog eens een baviaan met een afgebrokkelde neus die Kleine Daan tot ieders tevredenheid netjes had gestuct..., maar nu wist niemand in de familie meer waar dat beest nu uithing en zelfs Kleine Daan, die er toch helemaal was heengefietst, kon zich niet meer herinneren waar de betreffende locatie was.  De opdrachtgever, de Heer Bielema, terugbellen hielp ook al niet, het nummer leek afgesloten. Ook de lezers en raders van theobakkersdomein kwamen er niet uit. Ze kwamen weliswaar met allerlei bavianen op de proppen die de gevel van de Utrecht opsieren, maar die zien er net even anders uit en hebben ook geen bakstenen achtergrond met twee florale decoraties. Wat nu? Oma Matilde schonk koffie in en gaf Kleine Daan een chocomelletje. ‘We laten het rusten, ‘ kalmeerde zij de ploeg, ‘ het is een mysterie, en mysteries moeten er ook zijn.  Wie weet, komt er ineens bij de kerstaflevering van de amsterdamquiz iemand op de proppen met deze maffe aap..., of blijkt ie in Den Haag te hangen..., ha ha ha ha.’ ‘Post!’,riep Oma. Het was een envelop waarop stond: ‘Voor de medewerker van Griffioen en Zonen’. Er zat een simpel briefje in. De inhoud was als volgt: ‘Beste Meneer Griffioen, Uw medewerker heeft prima werk geleverd. Tijdens de rondleiding in onze vestiging konden wij aan onze klanten en genodigden laten zien dat het gebouw na een grote facelift in de laatste maanden geheel intact en vernieuwd was.

Een stukje weggebrokkeld van de neus van een buitenbeeld kon natuurlijk niet, dat zou afbreuk doen om zomaar te zeggen. Op het goede moment is onze sierbaviaan dus perfect hersteld! Goed werk! We zullen in de toekomst zeker opnieuw gebruik maken van Uw ambachtelijke professie en zullen ook aan anderen kond doen van Uw werk. Ingesloten doe ik vier briefjes van vijftig voor arbeidsuren en onkosten. Sorry dat ik alles even via een eenvoudig briefje doe,  maar ik wilde e.e.a. snel af handelen want ik  moet voor mijn werk deze middag nog naar Japan voor handelsoverleg. Fijne groet aan de overige medewerker en tot horens, met vriendelijke groet, Sebastiaan Bielema Ceo.’

‘Nou Daan, goed gedaan jongen,’ zei Opa,’het is fijn om te weten dat de beeldhouwlijn in de familie blijft.’ Daan glunderde. ‘Misschien word ik wel beroepsvoetballer Opa.’ ‘Ja maar als het straks allemaal niet lukt in het leven, kun je altijd de restauratiekant op, want daar zijn er nog maar weinig van.’ ‘En zo is het,’sprak Oma. Er werd gebeld. Daar was Jelle. ‘Hei je dat gezien? We hebben d’r een nieuw beeld bij! Op de Dam! Wacht!’ Jelle liet het beeld zien op zijn smartphone. ‘Sjips,’ zei Daan, ’een beeld van Hazes?’ ‘Ja..., en van lego. Leuk hè?’ ‘Hmm...,’ bromden Daan en Daan. ‘Hmmm.’ ‘Ik heb ook nog een beer..., een beer met een kussen.’ ‘Hmm... hmmm.’ Oma moest erg lachen. Om de foto’s en om Daan en Daan. ‘Een schétenkussen, dát zal het wel zijn,’ lachte Daan.

[Redactie:

Toen Gysbreght de foto's opmaakte voor deze aflevering wist hij nog niet dat hem een late verrassing bereid zou worden. Ton Brosse vond de locatie van de laatste aap.]

PS: Die avond, na het eten:
Kleine Daan stormt naar binnen bij Opa en Oma. ‘Opa en Oma,’ ik heb ‘m!! De Baviaan! Ik weet weer waar het was. Het was op de Koningslaan 34! Ik had het netjes in mijn boekje staan, maar per ongeluk op een bladzijde te ver!’  ‘Hoera,’ roepen Daans grootouders, en Opa zegt trots: ‘Je kan niet alleen goed knutselen en foto’s maken, Daan,  maar ook nog goed zoeken!’ Er wordt gebeld. Daan doet open. Daar staat Jelle.
Jelle stormt naar binnen en roept: ’Opa en Oma van Daan, en Daan, ik heb de baviaan. Ik keek op Amsterdam.kunstwacht.nl en toen had ik hem zo!‘  Het werd een dolle boel en aan het eind van de samenkomst stelde Oma voor een briefje te sturen aan meneer Bielema over al deze avonturen en hem gelijk even naar zijn telefoonnummer vragen natuurlijk.

Goede oplossingen van het Kerkstraataapje kregen wij van Jos Mol, Kees Huyser, Mike Man, Adrie de Koning en Ton Brosse.
Mike Man en Ton Brosse wisten beiden ook het Koningslaanaapje én het Damrakaapje.

Kijk voor meer informatie over de aapjes van de vorige aflevering op:

amsterdam.kunstwacht.nl

020apps.nl

De vragen bij deze nieuwe raadplaat:

Wie maakte het?
Wat is de titel?
Waar staat het?
Van wie is het gedicht op de sokkel?

Wanneer u alle (4) antwoorden bij deze nieuwe raadplaat kent, laat het ons weten via deze link

Na het spellen van zes kranten moesten wij erkennen dat er deze week 100 jaar geleden niets vermeldenswaardigs gebeurde. Volgende week beter.

Wel stond er in het Algemeen Handelsblad in die week een beschouwing van het fenomeen Panorama om weer eens te memoreren dat het toch wel bijzonder was dat er in Amsterdam nog steeds een panoramagebouw kon bestaan.
In 1787 was in Edinburg het eerste panorama te zien van Robert Parker. Amsterdam volgde in 1803 met een reizend panorama op de Botermarkt, ook van een Engelsman, maar een tent telt niet echt mee. Het toonde een tafereel van Parijs en de toeschouwers moesten een galerij langslopen om steeds nieuwe gezichten op bezienswaardigheden van Parijs te aanschouwen. In 1804 kwam het terug met een blik op Rome en in 1805 met een panorama van Amsterdam, geschilderd door onbekende Amsterdamse kunstenaar(s).
Het eerste vaste panoramagebouw kwam in 1815 op het Leidseplein te staan en toonde een overzicht van de Slag bij Waterloo. Uitgeverij Maaskamp maakte er een boekje bij. In 1818 volgt een panorama op Amsterdam.
Ook in horeca-etablissementen, de tuin van het Paleis van Volksvlijt en in het Vondelpark werden opstellingen gemaakt met panorama's of diorama's.
Het toppunt is toch wel het grote panoramagebouw in de Plantage sinds 1880. De schrijver steekt de loftrompet over dit magnifieke gebouw en de vele wisselende taferelen die daar tot nu toe te zien waren.
Het gebouw in de Plantage zou in 1935 afgebroken worden.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2020. De keuze 2014 t/m 2019 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave