De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Arjen Lobach. Van hem komt dan ook de nieuwe opgave. De vraag is:

Weet u waar dit is?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit is de Egelantiersgracht, om te beginnen.
Het hoge pand is nr.17 en het rijksmonument (#955) links ervan is nr.15. In dat pand is de onderstaande gevelsteen ingemetseld.

De attributen van de timmerman zijn duidelijk, dat vierkante geval is een kruiskozijn, een meesterproef. Zijn hoed aan een nagel begrijpen we ook nog, maar wat stelt die kist rechts voor? Dat is een braspot, een kist met hooi waarin hij 's morgens zijn warme middageten zette opdat het tot 's middags warm zou blijven. Schijnt een serieus deel van zijn uitrusting geweest te zijn.

Bovenstaande foto: Stadsarchief Amsterdam; foto gevelsteen: amsterdamsegevelstenen.nl

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Aschwin Merks, Kees Huyser, Robert Raat, Hans van Efferen en Anna Denekamp.

Uit de reservebak: deze foto stuurde Arjen Lobach ooit als nieuwe opgave voor de rubriek "snelste". Te makkelijk, oordeelde de redactie. Maar toch...

Weet u waar dit is?

Over welke gracht ligt de ophaalbrug?

Uw oplossing via deze link

Het KLM-kantoor op het Kleine Gartmanplantsoen, alhoewel de KLM zelf vond dat het op het Leidseplein stond. Maar dat was de vraag niet. Het ging om de drukte voor dat kantoor. Daarvoor moeten we eerst het waarschijnlijke jaar begrenzen. Zulke oploopjes waren gebruikelijk bij bijzondere prestaties van een KLM-vliegtuig, bijvoorbeeld de aankomst in Batavia van een F7 in 1924. Maar toen stonden er nog geen reclameletters op het dak en ook op een foto van 1928 nog niet. Helaas is de foto die bij de vergunningaanvraag werd gevoegd, niet gedateerd maar het moet 1928-1930 geweest zijn. Verder is de afbraak voor de bouw van het City Theater nog niet begonnen. De eerste steenlegging was 25 juli 1935. De afbraak moet dus in de maanden voorafgaand plaatsgevonden hebben. De bouw ging in een razend tempo, door de bouw met een staalskelet. De opening van het City Theater was in november 1935.

Er komen twee gebeurtenissen in aanmerking: het neerstorten van F-12 Leeuwerik op 6 april 1935 en de vlucht van de DC-2 Uiver in de Melbournerace op 20-23 oktober 1934. Aan te nemen is, dat tijdens de gebeurtenis op 6 april 1935 de sloop voor City al ver gevorderd was. Deze gebeurtenis valt o.i. af, temeer omdat er een foto van die gebeurtenis bestaat waarop te zien is dat er toen een vlag halfstok gehesen werd op het KLM-gebouwtje. Blijft over de Uiver. Die tocht duurde vier dagen en niet alle dagen was er zoveel belangstelling. De derde dag echter verdwaalde de Uiver en maakte in het donker een noodlanding op de paardenrenbaan van Albury (Aus). In Nederland was iedereen in het ongewisse en op de vierde dag was heel het land in rep en roer. Zou de Uiver neergestort zijn? Dat verklaart de grote toeloop van nieuwsgierigen op de vierde dag. Mensen die uit de eerste hand willen horen wat er gebeurd is.
Met behulp van de inwoners van Albury lukte het de Uiver op dag 4 op te stijgen en toch nog als tweede aan te komen in Melbourne. Lees meer...

Overigens was ook de inzender van deze keuzefoto, Dick van der Kroon, van mening dat zijn prentbriefkaart de Uiver-race betreft.

De volgende deelnemers volgden de gedachtegang van de redactie en gokten op de Uiver: Ria Scharn, Hans van Noort, Hans van Efferen, Fred Dubiez en Jos Mol.
Dat het t.g.v. de crash van de Leeuwerik was, is technisch niet geheel onmogelijk en dat was de keuze van Kees Huyser, Robert Raat en Anneke Huijser.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Waar is dit?

Oplossingen graag via deze link

De maker van de foto is onbekend.

Ha...! dacht een enkele deelnemer. Een ets, dus we moeten de voorstelling gespiegeld zien. Niet dus! Dat had kunstenaar Cornelis Brandenburg al voorzien en etste in 1924 de voorstelling bij voorbaat in spiegelbeeld zodat de afdruk de juiste weergave werd.
We kijken naar het punt waar de Prinsengracht in de Amstel uitkomt. Aan de overkant van de gracht zien we het laatste huis van de Prinsengracht, het huidige nummer 1131, en het hoekhuis dat het adres Amstel 284 heeft.

De Street View hieronder zal de laatste criticaster overtuigen.

Meer over de kunstenaar...

Ets: Cornelis Brandenburg; bron: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Kees Huyser, Aschwin Merks, Carol de Vries, Harry Snijders, Otto Meyer, Roeland Koning, Adrie de Koning, Anneke Huijser, Robert Raat en Jos Mol.

Zo, even genoeg van historische foto's. Nu een recente van Carol de Vries. Nou, ja, er staat natuurlijk nog steeds 'ouwe meuk' op de foto.

Weet u waar dit is?

Uw oplossing graag via deze link

Niet zo moeilijk, bleek. Het tolhek op de Amsteldijk. Daar dankt de Tolstraat zijn naam aan en dan weet u meteen waar u het had moeten zoeken. De foto staat op Pinterest en is hevig bewerkt om wat details zichtbaar te maken. Het origineel, dat ook in de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam te vinden is, laat meer van de omgeving zien. Onderstaande foto laat zelfs nóg meer zien. Markant in beeld zijn steeds de drie houten huisjes die later Amsteldijk 69-71 nummerden. Heeft u wel opgemerkt dat het raadhuis van Nieuwer-Amstel er nog niet was? Dat werd gebouwd in 1887- '92, dus kort vóór de annexatie.

Op de foto hieronder links de glashut/flessenfabriek Vos, Hanrath & Wiegel (1835-1887). Achter het tolhek het Verwerspad, de latere Tolstraat. Helemaal rechts de Bergervaarderskamer, een oude herberg waar de Raad van Nieuwer-Amstel vergaderde tot op dezelfde plek het nieuwe gemeentehuis verscheen.

Foto hieronder, genomen vanaf de Weesperzijde t.h.v. de Grensstraat: Stadsarchief Amsterdam

Als u wilt weten waarom het raadhuis van Nieuwer-Amstel op de gemeentegrens kwam te staan en niet in het hart van de gemeente, leest u "De wet kent geen steden" van J.P.Janse. Dat gaat helemaal over de hardnekkige strijd van Nieuwer-Amstel om de zelfstandigheid te bewaren en het behoud van het noordelijke deel van de gemeente, waar Amsterdam het oog op had laten vallen.
Op de omslag links staan weer dezelfde huisjes als op de quizfoto. Nu is het raadhuis wèl gereed. Het tolhek staat er nog steeds, het hek tot 1894 en de penanten tot 1908.

Klik de omslag om te lezen...

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Harry Snijders, Adrie de Koning, Jos Mol, Hans van Efferen, Otto Meyer, Anneke Huijser, Robert Raat en Hans Goedhart (vanuit Australië).

Op het Velehanden project Amsterdamse Monumenten beschrijven vrijwilligers foto’s uit de collectie van Monumentenzorg voor de Beeldbank van het Stadsarchief.
Meedoen is leuk èn leerzaam. Nieuwe deelnemers zijn altijd welkom! Klik hier.

Aangemoedigd door het resultaat van vorige week laten we u deze week nog zo iets zien.

Weet u wat het adres van dit halsgeveltje is?

U kunt de foto weer aanklikken om in de Beeldbank in te zoomen. Ook de foto hieronder is een deel van de foto in de hoogst beschikbare resolutie. In de geveltop zijn drie figuren te ontdekken op een basis van golvende lijnen (water?). De klauwstukken zijn onderbroken, een type dat begin 18de eeuw de overgang van Louis XV naar XVI inluidde.
Het geheel lijkt in een armoedige omgeving te staan. Iets als de Wallen of de Nieuwendijk-stegen?

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Vele Handen houdt geen rekening met het feit dat deze quiz maar één keer per week uitkomt. Als u dus de afbeelding in de Beeldbank bezoekt om in te zoomen en de beschrijving is al onder de foto te vinden, dan is de klus geklaard en kunt u dit raadsel vergeten.

Als u eerst ontdekt dat ook deze foto in spiegelbeeld in de Beeldbank staat, is de oplossing nabij. Dit is de kuif van Keizersgracht 196. Links en erachter staat Huize Labor, Keizersgracht 198/ Westermarkt 2. Dat werd in 1919-'20 gebouwd i.o.v. H.C.W. Würdemann. Op Keizersgracht 198 zit nu een huisartsenpraktijk. Als u wilt zien welke onvervangbare schoonheid hiervoor afgebroken werd kijkt u naar de foto hieronder. Dat was een dubbel koopmanshuis in Hollandse renaissance uit 1618 van architect Hendrick de Keyser.
Buurman nr.196, het pand van de raadplaat, werd samen met nr.194 gebouwd in 1619 door meester-metselaar Albert Fransz. i.o.v. Abraham Coppens. In 1724 werd nr.196 verbouwd en kreeg een verhoogde kroonlijst met lamberkijnversiering en hoekvazen.

Info: amsterdamsegrachtenhuizen.nl

Foto: C. Steenbergh ±1910; bron: Geheugen van Nederland

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser.

Wij zijn blij met elke nieuwe abonnee op ons weekblad, wij betreuren het nog meer als er iemand afvalt. Zeker als het een trouwe deelnemer is als Bram Huyser, die afgelopen woensdag op 94-jarige leeftijd overleed. Bram kwam u ook wel eens als (co-)auteur van een PDF tegen, waarvan hieronder nog eens de links vermeld staan. Wij wensen de familie sterkte bij dit verlies. De Redactie

Aauu! Iemand had me een klassieke schop onder m’n kont verkocht. Op je veertiende ben je niet kleinzerig en ook niet kleinzielig, maar schoppen is een ander hoofdstuk. Ik draaide me verontwaardigd om…, m’n vader. “Op je werk loop je nóóit met je handen in je zakken” was zijn commentaar. Het was 1955, ik was dus 14 en dit was mijn eerste vakantiebaantje. Mijn vader was de voorman van de schilderploeg die de nieuwe was-, bad- en zweminrichting op het Marnixplein ging afwerken. Begin september moest de tent open. Ook de zoon van de baas werd ingezet om de instelling zo snel mogelijk in de verf te zetten. We stonden naast elkaar te praten, allebei de handen in de zakken. Ik kreeg de schop natuurlijk.

We deden verder goed ons best en ter afwisseling ging het Marnixbad op tijd open, maar toen zat ik alweer op school. Mijn vader was in z’n nopjes; omdat hij bij het schilderen gemist kon worden, mocht hij de kunstenaar Peter Alma assisteren bij het aanbrengen van een enorm tegeltableau op de bovenste verdieping van het zwembad. Apetrots! Die twee konden het goed met elkaar vinden; allebei linkse rakkers.

Eind twintigste eeuw is de hele zaak afgebroken; niet meer functioneel, niet meer van deze tijd. PW-architect Jan Leupen, de ontwerper van het

nieuwe sportcentrum, met opnieuw een zwembad, heeft geen plaats voor het tegeltableau en het gaat in opslag, wat dat in de praktijk ook moge betekenen. Het is tot op vandaag nog niet herplaatst, net zo min als het beeld dat Hildo Krop voor de zijgevel aan de Marnixstraat maakte en dat op een console stond. Dat zou aan het gebouw teruggeplaatst worden, maar dat is tot begin dit jaar nog niet gebeurd. Architecten…, verwaand volk.

Ik zou het gebouw ook na opening regelmatig betreden. Als de buitenbaden gesloten waren, was dit binnenbad een uitkomst. Ook de wasserij zag ik regelmatig van binnen. Ik ging vaak met mijn moeder mee als zij de was daar ging doen, tot ze eindelijk haar eigen Bico kon kopen…, op afbetaling natuurlijk. Ik moest vooral mee om de fiets met de grote waszak in bedwang te houden en aan het eind van het werk assisteerde ik met de lakens, het liefst zonder kreukels, door de mangel te voeren. Ik vond dat een interessante klus; ik protesteerde niet eens als ik opgetrommeld werd. Als er toch een kreukel in kwam, wilde ik het laken er nog een keer doorheen voeren. Dat vond moeders dan weer onzin, maar als dat laken later op mijn bed terecht kwam, had ik de pest erin.
Alleen die lucht van gewassen goed. Daar heb ik nooit aan kunnen wennen.

Op de foto's met de klok mee: Marnixbad tijdens de afbouw in 1955, het tegeltableau van Peter Alma, een industriële mangel zoals er diverse in de wasserij stonden en Hildo Krop aan het werk aan zijn "De Baadster".

De bovenste foto's komen uit de Beeldbank SAA.
De foto van Hildo Krop is van ©Johan Krop.

Nieuwe Stadsherberg 1662-1876

Dat er in 1661-'62 een nieuwe stadsherberg in het IJ gebouwd werd, lijkt alles te maken te hebben met het in eigendom verkrijgen van de Volewijck. In plaats dat het Buiksloterveer om de Volewijck heen voer naar de Waterlandse Zeewering t.h.v. Buiksloot, werd er nu door de Volewijck een kanaal gegraven. Dat gaf niet alleen een kortere weg naar het overstappunt naar de diverse Noord-Hollandse trekschuit-bestemmingen maar ook een veiliger. Om het geheel te stroomlijnen werd ook het vertrekpunt verlegd naar een plek vóór de Martelaarsgracht. De constructie was geheel vergelijkbaar met de oude stadsherberg; de vlonder was in de dubbele palenrij verwerkt en steigers vormden de aanlegplaatsen voor de beurtveren.
Tekening: Reinier Vinkeles; bron: SAA

Na het Rampjaar 1672 daalde de angst voor aanvallen over het water en werd de beveiliging minder belangrijk. De Nieuwe Stadsherberg ontwikkelde zich steeds meer tot punt waar belastingen geheven werden: poortgeld, accijnzen, enzovoort. Het aantal steigers breidde steeds verder uit; de plattegrond links geeft de situatie van medio 19de eeuw aan. De stadsherberg werd het domein van de cargadoors die vracht en passagiers naar bestemmingen over de Zuiderzee doorsluisden. We kunnen de functie van het complex vergelijken met wat later aan de De Ruijterkade gebeurde.
Foto: Collectie Pieter Klein

In de 18de eeuw werd de Nieuwe Stadsherberg 'versteend', d.w.z. het houten gebouw kreeg een bakstenen schil. Wat bleef was de aantrekkingskracht voor Amsterdammers die eens een frisse neus wilden halen en daarbij wat wilden drinken of eten.
Ach ja..., daar was ook nog altijd het veer naar de overkant: het Buiksloterveer. De bestemming was al een hele tijd het Tolhuis op de kop van de Volewijck. Van de steiger aan de Nieuwe Stadsherberg zag je de eindbestemming al in de verte liggen.

Tekening: Chr.Andriessen 1806; bron: SAA

Het einde voor de stadsherberg kwam toch nog vrij onverwacht. In een hele reeks kwamen de besluiten uit het stadhuis rollen. Besluiten die het voortbestaan gingen bepalen. Waterstaatsingenieurs stelden vast dat de palenrijen eeuwenlang het dichtslibben van de haven nadelig beïnvloed hadden. De palen werden om-en-om uitgetrokken om de doorstroming niet te remmen. Toen dat niet voldoende hielp werd het grootste deel van de palen verwijderd; alleen die voor het Damrak, waar de stadsherberg in opgenomen was, bleven staan.
Ook de landelijke overheid in Den Haag liet zich niet onbetuigd. Het Noordzeekanaal moest er komen en daarvoor moest het IJ afgesloten worden. De stedelijke accijnzen werden afgeschaft; Amsterdam hield het tot 1860 vol die te heffen, daarna was er geen enkele reden meer om de paalgordingen te handhaven. De stadsherberg werd een logement. Wel van het betere soort; de stad hield nog steeds de vinger aan de pols. - Foto: SAA

Tenslotte werd Amsterdam een spoorwegstation in het IJ opgedrongen. Verzet hielp niet, het was buigen of barsten. Precies op de plaats waar de stadsherberg stond kwam het centrale stationseiland. De overgebleven functies van de stadsherberg verhuisden naar de eerder genoemde De Ruijterkade. Alleen met het gezellige uitje op de vrije zondag was het over. De horeca-etablissementen aan de De Ruijterkade legden de een na de ander het loodje. Het nieuwe centrum voor de beurtvaart werd een troosteloze, winderige uithoek van de stad. - Foto: SAA

Woensdag 6 december 1916 - De Gemeenteraad neemt het besluit om - in navolging van diverse andere gemeenten in het land - gas en licht te besparen door het sluitingsuur van cafés en dergelijken te vervroegen naar 24:00 uur. De beslissing treft ook de talloze zaalverhuurders, dansgelegenheden, feestzalen, enzovoort. Alhoewel de Raad geen invloed kan uitoefenen op talrijke sociëteiten hoopt B&W dat deze over voldoende burgerzin beschikken om zich ook aan te sluiten.
Ook winkeliers krijgen te maken met beperkende maatregelen waar het etalageverlichting ná sluitingstijd betreft.

In de week vooraf waren al de prijzen voor levering van gas en elektriciteit door gemeentelijke nutsbedrijven omhoog gegaan.

Op de foto de wintertuin van Krasnapolsky. Ook dit etablissement werd door de maatregel getroffen, ondanks dat zij hun eigen elektriciteitscentrale in de Servetsteeg hadden.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Als pleister op de wonde werden alle muziekvergunningen voor deze beroepsgroep uitgebreid van 11:00 uur naar de nieuwe sluitingstijd. Die oude tijd van 11 uur was bedoeld ter bescherming van de muziekzalen en schouwburgen, die om 11 uur moesten sluiten. Het hardst werden de feestzalen getroffen waar soms de feesten (bals, gekostumeerd of niet) soms pas om middernacht begonnen.
Café De Kroon muitte dat de inkomsten van de biljartzaal (foto) om honderden guldens geringer waren door de maatregel. Dat bleek achteraf mee te vallen. De biljarters kwamen voortaan gewoon wat vroeger en in no time waren de inkomsten als vanouds.

Op de foto (Beeldbank SAA) de biljartzaal van De Kroon in 1918, nog steeds met gasverlichting.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Wilt u zelf ook eens grasduinen in bijna 400.00 afbeeldingen van Amsterdam? Bezoek het Stadsarchief Amsterdam online.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave