De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Ria Scharn. Van haar komt dan ook de nieuwe opgave. Het gaat om het rechterpand op de foto. De vragen zijn:

Wat is het adres?
Wat was de functie?
Wat was de naam?

Oplossingen via deze link

Let op! De originele foto uit de Beeldbank is gemanipuleerd om de herkenbaarheid (voor Google) te verlagen.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dat op de achtergrond het Paleis voor Volksvlijt zichtbaar was hadden de meeste deelnemers snel gezien. Maar van welke kant keek de fotograaf op dat gebouw? Ook geen probleem: hij stond op de Weteringschans, alhoewel een paar maal de Sarphatistraat genoemd werd. Het markante gebouw in het midden van de foto is Weteringschans 255-257 op de hoek van de Reguliersgracht.
Dat dubbelpand springt niet naar voren maar laat het nog onbebouwde perceel 253 vrij.
Iets moeilijker te herkennen was het hoge gebouw rechts aan het Westeinde, waarin de ingang van de galerij was opgenomen (geopend in 1883). Na de brand werd een deel van het hoge dak verwijderd en bleven alleen de twee kleinere torentjes op de hoeken staan. Dat is de situatie zoals 'onze generatie' de galerij op 't netvlies heeft.

Li.ond.: Weteringschans 255-257
Re.ond.: Westeinde - galerij

Alle foto's: Stadsarchief Amsterdam (SAA)

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Aschwin Merks, Arjen Lobach, Roeland Koning, Maaike de Graaf, Frank Bachofner, Otto Meyer, Peter Pijst, Anna Denekamp, Dick van der Kroon, Robert Raat en Jos Mol.

Han Mannaert stootte op de geschiedenis van een fraai Amsterdams pand. Het was niet altijd even fraai, getuige de foto links. In deze staat, met bepleisterd meltselwerk, moet u zien uit te maken om welk pand het gaat en kijken of u ook een tipje van de sluier kunt oplichten, zodat we achter die geschiedenis van pand en eerste bewoner kunnen komen.

Wat is het adres van dit pand?
Wat is de bijnaam van dit pand?
Wie was de eerste bewoner van dit pand?
Waar is die bewoner bekend/beroemd door geworden?

Let op! De originele foto uit de Beeldbank is gemanipuleerd om de herkenbaarheid (voor Google) te verlagen.

Uw oplossing via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Pieter Klein fotografeerde onlangs de voormalige uitspanning Eik en Linden in de Plantage, sinds een uitbreiding in 1863 deel uitmakend van Artis. Het huis stond ooit op de kruising van Plantage Franschenlaan en Plantage Badlaan. Het werd in het eerste kwart van de 19de eeuw gebouwd. Aan de buitenmuur van het huis (bovenverdieping; zie foto) bevindt zich een plaquette die aan dit roemruchte Eik en Linden herinnert.
Als bestemming kwam de halve menagerie van Artis voorbij, maar het meest gehoord was het "wolvenhuis". De wolven zijn echter alweer verdwenen en nu zijn er de Afrikaanse wilde honden, wasberen en (heel recent: tip van Ton Brosse) zwartstaart-prairiehonden in ondergebracht.
Daar wilden we helemaal niet naar toe, naar wolven. Het ging meer om de dubieuze faam van de herberg Eik en Linden als bordeel. Het werd in 1832 een uitspanning waar muziekuitvoeringen werden gegeven. Het etablissement ging in 1848 in andere handen over, maar de muziekuitvoeringen bleven. Na overlijden van de eigenaar bleef de weduwe de zaak voortzetten en zij bedacht voor de bovenverdieping allerlei alternatieve initiatieven om de eindjes aan elkaar te knopen. Met de reputatie raakte Eik en Linden de laatste "n" uit de naam kwijt. Na de verkoop aan Artis verhuisde de horeca-activiteit naar elders in de Plantage en heette daar steeds Eik en Linde. De laatste vestiging van het café met die naam is sinds 1967 Plantage Middenlaan 22, de voormalige koffiekamer van de Hollandse Schouwburg.
In 1863 dus wist Artis het pand te kopen en vierde er als eerste het 25-jarig bestaan van genootschap Artis Natura Magistra. Door deze uitbreiding verdween de Plantage Franschenlaan van de kaart. Ze werd in stukjes in de plattegrond van Artis opgenomen; het bekendst is dat als Papegaaienlaan (waar geen papegaai meer te bekennen is).
Van 1892 tot 1902 werd de verdieping door Artis afgestaan aan het Ministerie van Oorlog. Welgeteld één persoon, 1ste luitenant A. Holland, werd aangesteld om hier de postduiven van de Stelling van Amsterdam te beheren, te verzorgen en nageslacht te kweken. In 1897 kreeg hij nog assistentie van kapitein Brunet de Rochebrune. Als u hier meer over wilt lezen, bekijkt u de site van de Stelling van Amsterdam. Ga meteen door naar het kopje "omschrijving".

Eik en Linde is rijksmonument #518283. De link voert u naar een beschrijving van het monument.

Foto: ©Artis

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Maarten Helle, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Fanta Voogd, Robert Raat, Ton Brosse en Aschwin Merks.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Deze foto is eind 19de eeuw genomen door een onbekende fotograaf. Om het niet te makkelijk te maken..., wij zijn benieuwd naar de huisnummers van de twee bedrijfspanden rechts op de foto. Ten tijde van het fotograferen was daar een zakkenhandel in gevestigd. Het dubbelpand helemaal rechts heeft in de stoep een toegang tot twee inpandige huizen. Als u die achterhaalt weet u de rest ook. Tijd om de buurtkaart uit de Atlas van Loman te raadplegen!

Welke gracht is dit?
Wat zijn de huisnummers (nummering 1875) van de zakkenhandel?

Oplossingen graag via deze link

Vorige week verzuimden we te vragen naar de huisnummers van de door Breitner geschilderde panden. Het veilinghuis Bonhams had de omschrijving van het schilderij te horen gekregen en de online-catalogus aangepast: het Singel. Wij hopen dat u begrijpt dat het overnemen deze nieuwe titel wat magertjes is. Temeer omdat de huisnummers wel degelijk bekend zijn: op de foto hieronder Singel 261 (ged.)-283. Het lage pand op nr.265 had op het moment dat dit schilderij gemaakt werd een pleisterlaag (zie foto links) en werd daarna gerestaureerd, waarbij de renaissancegevel weer in volle glorie tevoorschijn kwam. Terecht is het dan ook een rijksmonument (#2501). Het is ook een Joods monument. In dit pand woonde Eddie Wijnkoop, een links-socialistisch verzetstrijder, toen hij opgepakt werd door de Duitsers en in 1942 in Mauthausen werd vermoord. De halsgevel van nr.269 onderging ook een verandering. Die kreeg sinds Breitner zijn kuif terug.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Aschwin Merks, Kees Huyser, Robert Raat en Anneke Huijser. Aschwin leverde als enige de huisnummers van de panden op het schilderij. Hij ontdekte ook dat Breitner een foto van de panden had gemaakt als geheugensteuntje. De overige drie brachten het niet verder dan 'Singel'.

Dick van der Kroon speurt zo'n beetje elke verkoping/beurs/veiling af naar interessante objecten op het gebied van de geschiedenis van Amsterdam, of het nu boeken, tijdschriften, foto's, prentbriefkaarten, tekeningen, etsen of schilderijen zijn. Wij vinden dat een prachtige hobby, alleen al omdat Dick ons regelmatig deelgenoot maakt van leuke vondsten of nieuwe aanwinsten. Dit is er zo een, een oude foto. Maker onbekend.

Weet u waar dit is?

Uw oplossing graag via deze link

Veel moeite had men niet met deze foto, ook al werd die buiten de Singelgracht gemaakt. Dit is de kruising Van Baerlestraat-Gabriël Metsustraat met op de achtergrond het Museumplein of zoals het toen heette: het IJsclubterrein. Rechts op de hoek staat de brandweerpost die Nieuwer-Amstel net vóór de annexatie had laten bouwen. Op het moment van fotograferen is dat een politiepost geworden. De foto is aardig te dateren op 1930-1940 (wie kan het nog preciezer?). Uit de G.Metsustraat komt lijn 16 met een type tramstel (blauwe) 'aanscheuren' dat in juni 1929 op lijn 16 in dienst kwam. In 1940 werd het IJsclubterrein door de Duitsers geconfisqueerd. Volgens Roeland Koning werd toen een deel van de gebouwen afgebroken. Die gebouwen waren, voorzover wij weten, eigendom van de IJsclub. Het plein was toen al een evenemententerrein waarop bijvoorbeeld de wereldtentoonstelling van 1883 gehouden werd, maar tegen de winter werd een groot deel ervan onder water gezet om een ijsvloer voor de IJsclub te vormen. In 1889 werden op dit natuurijs de eerste officieuze wereldkampioenschappen Allround verreden. Nadat in 1892 de ISU was opgericht werden dat - ook op het IJsclubterrein - in 1893 de officiële wereldkampioenschappen Allround die door Jaap Eden werden gewonnen.

Foto: De Magische Stad; de foto blijkt ook in de collectie van de Beeldbank voor te komen (bestandsnr. OSIM00003005468).

Hieronder nog een van de vele Street Views die deelnemers stuurden.

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Carol de Vries, Arjen Lobach, Kees Huyser, Henk Swart, Harry Snijders, Roeland Koning, Roelf Munneke, Maaike de Graaf, Anneke Huijser, Otto Meyer, Maarten Helle, Ton Brosse, Anna Denekamp, Adrie de Koning, Dick van der Kroon, Robert Raat, Jos Mol, Hans Goedhart, Aschwin Merks en José Goud.

Op de foto de brandweer van Nieuwer-Amstel op een stoomspuit in 1892. Foto: Jacob Olie; bron: Stadsarchief Amsterdam

Op het Velehanden project Amsterdamse Monumenten beschrijven vrijwilligers foto’s uit de collectie van Monumentenzorg voor de Beeldbank van het Stadsarchief: http://www.beeldbank.amsterdam.nl/
Meedoen is leuk èn leerzaam. Nieuwe deelnemers zijn altijd welkom! Kijk op: https://velehanden.nl/berichten/index/index/project/amsterdam_tagging

Deze week twee foto's van tot nu onbekende locaties. We hebben ons niet meer bezondigd aan het opknappen van de foto's, hoe miserabel ze ook afgedrukt zijn.

1.

Weet u waar dit is?

2.

De tweede foto met dezelfde vraag:

Weet u waar dit is?

Uw antwoord(en) graag via deze link

Vele Handen: oplossing vorige week

Bob Smit en Anneke Huijser wisten wel raad met het typische dak op de achtergrond. Dat stond op het Bible Hotel in de Beursstraat. Op de foto staan de beide buurpandjes naast de achterkant van het Bible Hotel aan de Warmoesstraat. Rechts daarvan is het verhoogde dak van het hotel te zien. De twee halsgevels waren Warmoesstraat 120-122; de foto is gemaakt vanaf het dak van nr.115 aan de overkant.
De redactie heeft de foto van Vele Handen gepimpt om meer details zichtbaar te maken. Daardoor leek de foto uit een veel later tijdperk te stammen en niet uit 1911, toen de Effectenbeurs NV alles opkocht en sloopte om een nieuw beursgebouw voor zichzelf te kunnen bouwen: Beursplein 5. Hierboven de originele foto.

Foto hierboven en tekening hieronder: Stadsarchief Amsterdam (SAA)

Op de tekening van Herman Missët hierboven (de linkerhelft ervan) zien we een deel van de panden in de Warmoesstraat die moesten verdwijnen voor de bouw van de Effectenbeurs. Tweede en derde van rechts zijn de bewuste panden 120-122 (v.r.n.l.). Links de Papenbrugsteeg.

Over het Bible Hotel is een PDF verschenen. Klik de omslag om die te lezen.

Bovenstaande tekening speelt een rol in een filmpje over het Bible Hotel.
Voor Apple Mac is er een MOV-bestand
Voor Windows is er een FLASH-bestand

Na het langslopen van de poorten in de omwalling nu aandacht voor de veranderingen aan de schans en de geslechte wallen. We lopen de route weer terug. Eerst voor de duidelijkheid en misschien ten overvloede de terminologie in de vestingbouw. Van buiten af hebben we de Buitensingel, een pad langs de vestgracht, vaak op een dijkje om het waterpeil in de vestgracht van dat in een of andere polder daarbuiten te scheiden. Dan de Singelgracht die de vorm van omwalling en bolwerken volgde en die - indien mogelijk - genormaliseerd werd. Dan de omwalling zelf, die bestond uit walmuren met op regelmatige afstanden een bastion dat in Amsterdam steevast bolwerk genoemd wordt. De muur tussen de bastions heet een gordijn: in vestingtaal 'courtine'. Daarbinnen rond de hele stad een weg voor het vervoer van materiaal en personeel: de schans. Daar weer binnen een binnen-vestgracht: de Lijnbaansgracht, eveneens voor vervoer van materiaal, vooral tijdens de bouw in de 17de eeuw. Die wordt ten oosten van de Amstel vaak met Baangracht aangeduid. De schans vinden we vandaag in nagenoeg zijn volle lengte terug als straat. Van het noordwesten gezien de Planciusstraat, Marnixstraat, Weteringschans, Sarphatistraat en Blankenstraat.

Stadskaart 1865: Stadsarchief Amsterdam (SAA)

Tijdens de Bataafse Republiek en aansluitend de Franse overheersing raakte het onderhoud van de vestingwerken in het slop. Vooral tijdens het Franse bewind werd de Republiek en met name Amsterdam 'leeggezogen' via steeds weer nieuwe soorten belastingen, die moesten bijdragen aan de oorlogsinspanning van de Fransen. Dat gebrekkige onderhoud wreekte zich al snel. Muren vielen om, bolwerken verzakten, de vestinggracht raakte verstopt met puin en aarde. In het oostelijk deel nam dit dramatsiche vormen aan. Men kon bij de Funen van buiten de stad met droge voeten de slotgracht oversteken. De Fransen hadden geen enkel belang in het verdere onderhoud van een vesting die de moderne belegeringstechnieken geen week zou weerstaan. Tijdens de jaren 1808-1813 werd al een begin gemaakt met het slopen en slechten van delen van de omwalling, weer als eerste vanuit het noordoosten. We kijken naar een aantal grootschalige nieuwe toepassingen voor de gewonnen ruimte.

Opmetingstekening verzakking gordijn tussen bolwerken Muiden en Diemen, zoals dat tevoorschijn kwam bij de bouw van het Rijkskledingmagazijn: bron: SAA

Rond het Frederiksplein zagen we eerder de uitvoering van de grootse plannen van dr. Sarphati. Dat betrof het Amstelhotel aan de ene kant van de Amstel en het Paleis voor Volksvlijt aan de andere kant. Rond het paleis kreeg hij de kans luxe woningbouw te realiseren voor de 'happy few' van Amsterdam. Voor deze plannen werd niet alleen een groot deel van de Singelgracht aangeplempt, maar ook moesten alle militaire inrichtingen op en rond de voormalige Ossenmarkt en het Drilveld verdwijnen. Dat omvatte een cavaleriekazerne, een militair hospitaal en tientallen verzorgende instellingen, werkplaatsen en opslagplaatsen. Het kersverse Koninkrijk der Nederlanden had al die gebouwen en diensten van de Fransen geconfisqueerd en beschouwde die nu als domeingoederen. Zij bedongen enkele riante nieuwbouwprojecten op de geslechte omwalling tussen en inclusief de bolwerken Muiden en Diemen. De grond kregen ze voor een grijpstuiver in eigendom.

Op de foto hierboven de Hoogesluis in 1867. Het Amstelhotel is zojuist opgeleverd, maar voor de hoofdingang ligt nog een grote poel. De gasten moeten over een loopbrug vanaf de brugopgang zien binnen te komen. Foto: SAA

Op de foto linksboven de cavaleriekazerne en rechtsboven het rijkskledingmagazijn.
Op de foto links het militair hospitaal dat in 1929 het eerste Anthonie van Leeuwenhoek-ziekenhuis werd.

Alle foto's: SAA

Op de plattegrond van 1881 (A.v.d.Stok; bron: SAA) het hospitaal op bolwerk Diemen en de cavalleriekazerne op aangeplempt bolwerk Muiden. Daartussen het kledingmagazijn op het voormalig gordijn, waarvoor eveneens een stuk Singelgracht werd geplempt. Verder vallen nog op de spoorbrug voor de Doklijn (streep-stippellijn) van het Staatsspoor, links op de kaart. Die brug bleef liggen voor normaal verkeer en heet vandaag Spinozabrug. Middenonder, haaks op de Mauritskade de 'dubbeltjeswoningen' die eerder onderwerp in de quiz waren en rechtsonder de (Oude) Oosterbegraafplaats. Middenboven nog een stukje Lijnbaansgracht dat later gedempt werd en Valckenierstraat werd. Helemaal boven het Roeterseiland - met nog volop industrie - dat vandaag helemaal door de UvA wordt ingenomen. Middenlinks is het Emma Kinderziekenhuis al verrezen. Tussen hospitaal en kledingmagazijn ligt vandaag de Korte 's Gravesandestraat met een brug naar de Mauritskade. Op de Google 3D-view hieronder hetzelfde beeld in 2015. Alle militaire gebouwen hebben inmiddels een burgerbestemming gekregen.

Volgende week de Hollandsche Gaz Compagny van de familie De Bruijn en de eerste Amsterdamse kinderspeelplaats in het Tweede Weteringplantsoen.

Woensdag 18 oktober 1916 - De Gemeenteraad kent woningbouwvereniging Eigen Haard een rentedragend voorschot toe t.h.v. ƒ155.000,- voor een complex van 60 arbeiderswoningen in de Spaarndammerbuurt. Dat zou niet zo opzienbarend zijn, ware het niet dat Eigen Haard hiermee Het Schip bouwde. Zij trok architect Michel de Klerk aan, die al twee succesvolle huizenblokken aan het Spaarndammerplantsoen op zijn naam had staan. Opdrachtgever en architect gingen niet over één nacht ijs. De ontwerpfase duurde van zomer 1917 tot augustus 1919.

Op de ontwerptekening hieronder verschillende aanzichten en plattegronden; tekeningen in bezit NAI

Het ging om de Zaanstraat 209-239, Hembrugstraat 257-305, Oostzaanstraat 1-93 en Spaarndammerplantsoen 14D. De in totaal 157 tekeningen en schetsbladen bewijzen dat De Klerk vanaf het prilste begin een gedegen idee had hoe het complex eruit moest gaan zien. Ook al tekende hij tot in augustus 1919 verder, de bouw begon al in april 1919. De oplevering was in februari 1921. De school werd door en voor rekening van de Gemeente gebouwd in 1924-1925.

Michel de Klerk was niet tevreden met een hem opgedrongen schoolgebouw in een totaal andere stijl als zijn eigen blok. Hij was niet eerder tevreden dan dat de school enigszins in zijn ontwerp geïntegreerd was. En dat op tamelijk spectaculaire wijze, getuige nevenstaande foto.

De Klerk wilde zich wel graag met de indeling van de woningen bemoeien, maar daar kreeg hij toch weinig kans toe. Eigen Haard had daar zo haar eigen ideeën over en bovenal schreef de Woningdienst bepaalde dingen strikt voor. De Klerk maakte hoogstens meer werk van de woningen die om wat voor reden dan ook een afwijkende plattegrond zouden krijgen. Ook schonk hij veel aandacht aan de ventilatiemogelijkheden van de diverse woningen.
Later zouden objecten die uit dit soort samenwerking ontstonden de denigrerende naam 'schortjes-architectuur' krijgen. Dat houdt in dat alleen de buitenkant ontworpen werd en de invulling helemaal door de opdrachtgever/aannemer geschiedde. Dat leidde soms tot hilarische toestanden met ramen in trappenhuizen die door een verdiepingvloer doorsneden werden. Voorbeelden daarvan komt u op Hoofdweg en Mercatorplein tegen. Lees meer hierover bij de Vereniging Vrienden Amsterdamse Binnenstad (VVAB).

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Wilt u zelf ook eens grasduinen in bijna 400.00 afbeeldingen van Amsterdam? Bezoek het Stadsarchief Amsterdam online.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave