De snelsten met het goede antwoord op de opgave van vorige week waren Kees Huijser en Arjen Lobach, met exact dezelfde 'timestamp'. Van hen komt deze week dan ook de duo-opgave. De vragen zijn:

foto A. Welke kruising?

foto B. (onder) Waar?

Oplossingen via deze link

De eerste met het juiste antwoord op één van beide foto's wint. U hoeft ze dus niet allebei op te lossen. Het mag uiteraard wèl!

Eerst maar het juiste antwoord, daar was iedereen het over eens: Binnenkant. Maar daarna begint het gebakelei. Dit is niet het laatste eeindje tot de Kalkmarkt, maar juist het begin vanaf de Prins Hendrikkade, zoals de Buitenkant in 1879 ging heten. We kijken niet naar het eind van de Binnenkant maar staan juist aan het begin ervan. Arjen analyseerde de pothuizen en stoepen en kwam tot deze slotsom. Als we de quizfoto vergelijken met onderstaand frontaanzicht zien we dat de fotograaf op de Prins Hendrikkade stond en nagenoeg het hele hoekpand op de foto zette. De typische stoep met een trap die een kwart draai maakte is op beide foto's goed te zien.

Foto: waalseiland.nl; deze foto blijkt ook in de Beeldbank SAA voor te komen.

En dan de secundaire vraag van Anna Denekamp: hoe werd deze kade ooit ook wel genoemd? Anna zelf stelt dat nu alleen de gracht Waalseilandsgracht heet maar dat die naam ooit ook voor deze kade gold. De stelling dat de Binnenkant nooit anders geheten heeft hield niet lang stand. Het antwoord dat de mening van Anna bevestigde kwam ook van Anneke Huijser en Robert Raat. Verder werd er veel gespeculeerd over wat Anna bedoeld kon hebben. Op de uitbreidingskaart van Daniël Stalpaert heten binnen- en buitenkant allebei Waels Eylandt, zo ontdekte Arjen Lobach. Het eiland heette niet altijd Waalseiland. Het begon als Nieuw Landt, later Nieuw Waels Eylandt. Ook de straten op het Waalseiland hadden ooit andere namen. Op de uitgiftekaart van 1646 heet de Buiten Bantammerstraat Wael Dwarsstraet en de Schippersstraat Wael Cruysstraet. Dertig jaar later resp. Nieuwe Bantemerstraet en Kruysstraet. Ook de Buitenkant heette niet altijd zo. Op de buurtkaart U in de Atlas van Loman heet de kade Nieuwe Waalseiland.

Bob Smit zorgde nog voor een ander nieuwtje: het hoekhuis op de Binnenkant is in 1649 ontworpen door Philip Vingboons. Het werd in1649-1650 gebouwd in opdracht van Maarten Fransz. van der Schilde. Het kolossale woon/pakhuis nummerde Buitenkant 1-3 en ondanks dat er altijd ingangen aan de Binnenkant waren hadden die daar geen huisnummer. Buitenkant 1-3 werd in 1879 Prins Hendrikkade 108-110. Nummer 1 op de Binnenkant is dus het hoge pand met de klokgevel. Vergelijk deze foto met de ontwerptekening uit 1649.
Het pand werd - samen met Binnenkant 1-6 en Prins Hendrikkade 111-114 in 1913 gesloopt om plaats te maken voor het Scheepvaarthuis. Ook daarover is nog iets te vertellen. Tussen 1914 en 1916 werd het eerste deel van het Scheepvaarthuis in delen betrokken door zes scheepvaartmaatschappijen. Uitbreidingen waren toen al voorzien en de bakstenen ervoor waren al in voorraad. De volgende bouwfase was in 1926-1928, waarvoor Binnenkant 7-11 en Prins Hendrikkade 115-119 werden gesloopt. Later werden ook nog Binnenkant 12-16 aangekocht voor een nooit uitgevoerde derde uitbreiding met een gevel aan een (verbrede) Buiten Bantammerstraat. Binnenkant 13-16 zijn ooit gesloopt, maar Binnenkant 12 bleef staan. Hier huisde o.a. de GVB ontspanningsvereniging.

Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Arjen Lobach, Robert Raat, Bob Smit, Ria Scharn en Anneke Huijser.

Ik weet zeker dat we deze locatie (niet de foto) al eens langs zagen komen. Maar toen was de oogst nogal mager en daarom deze week nog maar eens.

Waar is dit?

Uw oplossing via deze link

Foto: pinterest.com

Robert Raat probeerde de Breitner-foto te achterhalen via het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Na het nodige zoekwerk op die site kwam Robert op de foto, met het antwoord erbij vermeld: Singel 377 t/m 385.
De omhoog lopende wallekant leidt naar de Heibrug (#4) voor de Heisteeg. Via onderstaande foto kunt u zich overtuigen van de juistheid van de locatie.

Chapeau, Robert.

Foto: Rijksmuseum

De foto van Breitner mist in de collectie van de Beeldbank SAA, maar van de gevelrij in ongeveer dezelfde tijd (1890) is er wèl een te vinden. Om in te zoomen klikt u de foto.

De twee huizen tot de Heisteeg zijn gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Op de hoek met de Heisteeg zit nu bankerbakkerij Lanskroon.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Robert Raat.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link.

Een ets uit de collectie van Dick van der Kroon. Deze binnenplaats van een bekende instelling bent u ongetwijfeld al eens tegengekomen.

Welke instelling?
Waar?

Oplossingen graag via deze link.

Brouwersgracht 215-221, de Stads Artillerie- en Korenhuizen. Twee dubbelpakhuizen vormden een eenheid met een evenknie aan de Lijnbaansgracht 2-5 (zie buurtkaartje hieronder).

De meeste, zo niet alle beschrijvingen, spreken hier van de Stads Artillerie- en Korenhuizen. We moeten teruggrijpen op Wagenaar's Beschrijvinghe van Amsterdam om te weten te komen dat beide soorten goederen door elkaar in alle vier dubbelpakhuizen bewaard werden. Wagenaar schrijft dat het zware materieel (affuiten) op de begane grond werden bewaard, de kogels op de laagste verdieping(en) en het lichtere graan op de bovenste. Het is dus volledig verantwoord om de dubbele aanduiding 'wapentuig en koren' voor de pakhuizen te gebruiken. Het uiterlijk van de vier pakhuizen was ook identiek, zoals uit diverse afbeeldingen blijkt.

Afbeelding: Stadsarchief Amsterdam

Er is namelijk wel degelijk verschil tussen het uiterlijk van korenpakhuizen en een 'arsenaal'. Dat houdt verband met de doelstelling van de panden. Dr. Magda Révész-Alexander schrijft in haar standaardwerk "Die Alten Lagerhäuser Amsterdams" (vrij vertaald): Wapenhuizen hebben minder ramen en zelden zolderdeuren in de bovenste verdiepingen. Het goed dat daar bewaard werd liet zich minder goed hijsen. De onderste verdiepingen en vooral de begane grond zijn relatief veel hoger dan in andere pakhuizen, ook alweer door het goed dat hier bewaard werd. De typische centrale plaatsing van de zolderdeuren ontbreekt. Er waren juist vaak meerdere grote ingangen voor betere toegang van grotere kanonlopen en affuiten. De hoogte van het totale pakhuis was lager dan die van gebruikelijke pakhuizen en dat zal alles met de vloerbelasting te maken hebben gehad.
Tot slot moet nog opgemerkt worden dat de beveiliging van wapenopslagplaatsen veel beter georganiseerd was en dat dit zijn uitwerking op het uiterlijk van de begane grond zal hebben gehad.

Op de foto links het arsenaal in de Nieuwe Amstelstraat, waarop u kunt zien dat niet alle stellingen uit het boek terug te vinden zijn; bron: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser en Robert Raat.

Deze week een eigen foto van Han Mannaert. Inderdaad..., al een tijdje geleden gemaakt.

Waar is dit?

Uw oplossing graag via deze link. Foto: Han Mannaert

Café Het Papeneiland, Prinsengracht, hoek Brouwersgracht. Wim Huissen schrijft:

"Ik ben hier heel veel binnen geweest bij de familie Netel. Een heel gezellig en echt bruin Amsterdams café. Het café is ook befaamd om zijn appeltaart. Men gaat er prat op dat Bill Clinton hier is geweest en
genoten heeft van hun appeltaart. De brug heet de Lekkere Sluis".

Voor de geschiedenis van dit veel gefotografeerde hoekje van Amsterdam verwijs ik naar de PDF hierover. Daarin gaat 't onder andere over de achtergrond van de naam Papeneiland en over de twee verbouwingen van het hoekpand binnen een halve eeuw onder regie van Vereniging Hendrik de Keyser. Klik de afbeelding om te lezen.

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Wim Huissen, Jan Snijders, Robert Raat en Ria Scharn.

Het team van Vele Handen vraagt of u weet waar dit is. Eerlijk gezegd zijn er aanwijzingen om welke locatie het gaat, maar kunt u zekerheid verschaffen?

Weet u waar dit is?

Uw antwoord graag via deze link.

Deze foto's werden alsnog in eigen kring van Vele Handen opgelost. Het waren niet voor- en achterkant van hetzelfde gebouw maar achter- en zijkant van een uitbouw achter Oudezijds Voorburgwal 99. Het verlossende antwoord kwam van EJN.

Op 1 juli verliet de UvA het Bungehuis. Ter afscheid maakte Folia een korte documentaire, waarin de decaan van de Faculteit der Geesteswetenschappen Frank van Vree, afscheid neemt van dit 'Wagneriaanse, majestueuze, sombere gebouw.'
Wij laten die waardebepaling geheel voor zijn rekening en de onderstaande foto's van © Erwin Meijers bewijzen o.i. anders.
Het Bungehuis wordt een hotel.

Klik de afbeelding om te bekijken

Monique Kooijmans maakte een groot aantal foto's van de tot voor kort dagelijkse praktijk in het Bungehuis. Ze staan op Flickr. Klik de foto links om ze te zien.

Elders op deze site staat dat de vesting Amsterdam vanaf de 17de eeuw nooit meer belegerd is. Het stadsbestuur pleegde problemen ver buiten de poort op te lossen door onderhandelingen. Beroemd is de verrassingsaanval die stadhouder Willem II in 1650 in gedachten had en die door tijdige melding van spionnen - en een postbode die de troepen zag oprukken - voorkomen werd door het op oorlogssterkte brengen van de stadsverdediging. Willem stond toen al in Sloterdijk, Amstelveen en Ouderkerk. Hij staakte zijn poging tot overrompeling en ging over tot een blokkade die door onderhandelingen weer opgeheven werd. Gevolg van die onderhandelingen was wèl dat burgemeester Andries Bicker moest aftreden.

Op de afbeelding het dorp Amstelveen in 1650, met op de voorgrond troepen van Willem II; bron: Stadsarchief Amsterdam (SAA)

Minder bekend zijn de uitgebreide voorbereidingen die de stad trof bij de nadering van de Franse troepen van Lodewijk XIV in het rampjaar 1672 en daarna. Een flink eind buiten de stad werden op strategische punten schansen ingericht en batterijen opgesteld. Van zo'n versterkt punt is in het Stadsarchief een plattegrond bewaard. Het gaat daarbij om een schans tussen Schinkel en Veendijk (Amstelveenseweg).
Tot Amsterdam is Lodewijk nooit doorgedrongen; stadhouder Willem III, 22 jaar oud, vond het juiste antwoord en stopte de opmars door de inzet van de Watelinie en 'geduldige onverzettelijkheid'. Hoe een en ander verliep leest u in het Historisch Nieuwsblad.

Boven: kaartje van de schans aan de Schinkel, gedateerd 1674; bron: SAA

Bij weer een andere gelegenheid ging het mis en deze keer goed mis! Dat was in 1787 toen de koning van Pruisen zijn zuster Wilhelmina te hulp kwam om de orde in de Republiek weer te herstellen. U kent vast wel de belediging van Wilhelmina door het terugsturen van haar koets door Patriotten bij Goejanverwellesluis. De jaren ervoor waren één voor één alle orangisten uit het stadsbestuur gewerkt en was Amsterdam een waar bolwerk van Patriotten geworden. Het was bijvoorbeeld dit nieuwe stadsbestuur dat de 'Bijltjes' van Kattenburg zo hard aanpakte toen die een orangistisch tegenoffensief begonnen.

Links: batterij der patriotten in Ouderkerk tegen de Pruisische troepen; bron: SAA

In september 1787 viel de hertog van Brunswyck met een Pruisisch leger Nederland binnen en in enkele dagen tijd rolde hij de meeste verdedigingspunten op. Daarna richtte de hertog zijn pijlen op Amsterdam. Ook nu weer lag er een ring van steunpunten rond de stad en de Waterlinie werd in werking gezet. Dat hield in dat het gebied tussen de Bovenkerkerweg en de Singelgracht min of meer blank kwam te staan. Langs de vrijblijvende invalswegen waren zwaar uitgeruste versterkingen. De versterkingen bij Weesp en Halfweg waren al gevallen, nu de Veendijk (Amstelveenseweg) nog. Het laatste steunpunt lag aan de Schinkel, vlak bij de plaats waar in 1672 ook al een schans lag. Van Brunswyck loste dit probleem bepaald pragmatsich op en liet een deel van het leger met schepen van Kudelstaart naar de Sloterpolder overzetten, om de obstakels heen.
Op de afbeelding de slag bij Amstelveen eind september 1787; bron: SAA

Het nieuwe stadsbestuur koos eieren voor zijn geld en ging de Pruisen tegemoet om met ze te onderhandelen, maar in feite om zich over te geven. Daarmee was de regering van stadhouder Willem V weer gerestaureerd. Dat duurde niet echt lang. In 1795 was een Frans leger in aantocht om de instelling van de Bataafse Republiek mogelijk te maken, wat uitdraaide op een vazalstaat onder de vleugels van Frankrijk. Willem V vertrok om nooit meer terug te keren; hij stierf in exil. Bij de binnentocht van de Pruisische troepen werd hen binnen de Leidsepoort de sleutels van de stad aangeboden.
Op de afbeelding marcheren Pruisische troepen door de Leidsepoort de stad binnen; bron: Wikipedia.org

De Pruisen verlieten Amsterdam pas bij de nadering van de Franse troepen in 1795. Zij hadden in die jaren hun kazernes laten bouwen rond de Ossenmarkt bij de Utrechtsepoort. Deze locatie werd achtereenvolgens door Lodewijk Napoleon en Napoleon zelf overgenomen. Bijna vanzelf-sprekend was het dat in 1813 dit overgenomen werd door het Koninkrijk der Nederlanden. Alle militaire voorzieningen langs de Sarphatistraat zijn compensatie voor de afgebroken kazernes en magazijnen rond de Ossenmarkt.

Op de afbeelding de Ossenmarkt in 1790, met achteraan de Utrechtsepoort en links de houten cavaleriekazerne van de Pruisen; bron: SAA

Alle overheersers die daarna kwamen werden met vlag en wimpel binnengehaald, zij het nooit door de voltallige bevolking. Daar kwamen in elk geval geen schermutselingen meer aan te pas. In 1795 de Fransen onder Pichegru en in 1806 Lodewijk Napoleon die helemaal niet meer stuk kon omdat hij van Amsterdam de hoofdstad van het koninkrijk Holland maakte. In 1810 werd Nederland ingelijfd bij Frankrijk en kwam Napoleon met veel vertoon door de Muiderpoort binnengereden waar ook hem de sleutels overhandigd werden.
Ook in 1940 werd het snel duidelijk dat tegenstand bieden geen optie was.

Afbeelding: Stadsarchief Amsterdam

Carol de Vries draait de sloopopdracht voor de gecombineerde politie- en brandweerpost aan de Anne Frankstraat weer terug. Dit gebouw laat z.i. een interessante en levendige architectuur zien op een weliswaar historische plek maar in een omgeving die daarvan nog maar weinig laat zien. Verstoord uitzicht of doorblik kan volgens hem toch geen reden zijn om een belangrijk gebouw voor de veiligheid van de buurt te slopen.
Waarvan akte.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Wat steekt u de ogen uit als u door de binnenstad loopt/fiets/rijdt? Wij nodigen u uit ons mee te laten gruwen van wat u een doorn in 't oog is. Alles is goed; laat ons weten waarom u het object zo verschrikkelijk vindt of u schrijft er verder niets bij en wij bedenken zelf wat tekst erbij. Uw reactie a.u.b. via deze link.

Vrijdag 22 juli 1916 - Nederlandse trawlers zijn door de Engelse marine opgebracht naar Engelse havens. Dat is een direct gevolg van het feit dat Nederlandse vissers hun vangsten direct in Duitse havens zouden afleveren. Andere berichten nuanceren het verhaal. Dat afleveren van de vangst betreft een enkele trawler die door een Duitse patrouilleboot werd aangehouden, een prijsbemanning aan boord kreeg en verplicht werd koers te zetten naar Emden.

Zondag 24 juli 1916 - De tuinders hebben voor maandag een staking aangekondigd. Dat is het gevolg van overheidsingrijpen na een tuinderstruc. Die houdt in dat afnemers - naast groente tegen de door de regering vastgestelde maximum-prijzen - verplicht zijn ook groente tegen de (veel hogere) "marktprijzen" af te nemen of anders niets geleverd krijgen. Na de aardappelcrisis hebben we nu ook een groentecrisis.

Als u een overzicht wilt hebben van alle acties in deze dagen, tegen de duurte - en dat niet alleen van levensmiddelen - leest u de Telegraaf van 25 juli 1916.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Wilt u zelf ook eens grasduinen in een kwart miljoen afbeeldingen van Amsterdam? Bezoek het Stadsarchief Amsterdam online.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave