De snelste met het goede antwoord op de quizfoto van vorige week was Ria Scharn. Van haar komt dan ook deze nieuwe opgave.

Waar? Welk gebouw is rechts gedeeltelijk te zien?

Oplossingen via deze link.

Wat is dat nou weer? riep Ria Scharn uit (in zichzelf of hardop?). Tot ze wat gebouwen herkende en tot de slotsom kwam dat het om de Oostenburgergracht ging met als meest markante punt de kopgebouw van de dubbele lijnbaan van VOC en Admiraliteit. Om dit geheel op deze manier in beeld te krijgen zocht Jacob Olie - hij maakte de foto - een hoog standpunt. Dick Keijzer dacht aan de Funenkerk maar in werkelijkheid was het de stelling van korenmolen De Gooyer. Olie maakte er nog een paar (zie foto hieronder) en ook één met de molenaar en zijn knechten.

Die loopbrug over de chaos aan de Oostenburgergracht loopt over het spoor naar de KNSM-loodsen verderop. Dit was tot de Oostelijke Handelskade aangelegd was de haven voor zeegaande schepen, zoals die van de KNSM. We hebben het daar in voorgaande jaren uitgebreid over gehad. Het Rhijnspoor/Staatsspoor had aan de andere kant van de Nieuwe Vaart haar Doklijn voor aan- en afvoer van vrachtgoed. De HIJSM wilde ook zo'n voorziening en die werd afgetakt van het Oosterspoor dat over de Oosterdoksdijk naar het (oude) Muiderpoortstation ging. Dat Oosterspoor lag (toen nog) op straatniveau en net als in de Linnaeusweg was er voor voetgangers een loopbrug.

Na loting werd Harry Snijder verzocht een nieuwe opgave te bedenken. Zijn vraag bij de foto hierboven is simpel:

Waar?

Wij willen ook nog weten wat Harry aan de onderkant heeft afgesneden, waardoor de foto minder makkelijk te raden werd. Voor de bonus, zullen we maar zeggen.

Uw oplossing via deze link.

Deze opgave richtte een waar slagveld aan. Op één deelnemer na stond iedereen van de verkeerde kant te 'kijken'.

1. We kijken de Uilenburgersteeg in, richting Waterlooplein. De fotograaf stond in de Joden Houttuinen of op de brug (Steenvoetssluis) naar de Nieuwe Uilenburgerstraat.

2. Burgemeester Tellegenhuis, ook wel Maupoleum genoemd

3. Philips Pensioenfonds was de opdrachtgever/financier, maar Maup Caransa zal deelgenomen hebben. In welke verhouding is ons niet bekend. Hij had wel een dikke vinger in de pap bij de exploitatie.

Adrie de Koning was de enige die vaststelde dat we náár de Jodenbreestraat keken en er niet al stonden. Dat zag hij aan het gebouw dat door de linker doorgang te zien is en waar de Amsterdam-Rotterdam Bank een filiaal had (zie foto links). Dat gebouw is Jodenbreestraat 96a-98.

Ria Scharn stuurde het volgende WIKI-tekstje over de architecten en de gebruikers:
Het Maupoleum is in opdracht van het Philips Pensioenfonds (PPF) ontworpen door de architecten Piet Zanstra, Ab Gmelig Meyling en Peter de Clercq Zubli. Het werd eind jaren zestig en begin zeventig van de 20e eeuw gebouwd (1971 opgeleverd -red) als kantoorlocatie met winkelboulevard. Dat plan (Textielcentrum -red) is nooit echt van de grond gekomen; in de plint van het gebouw kwamen de (veelal Joodse) stoffenhandelaren die van oudsher goed vertegenwoordigd waren in de buurt, en de etages erboven werden in gebruik genomen door de Universiteit van Amsterdam.

Feit is dat Caransa's Textielcentrum volledig mislukte, waarschijnlijk omdat niet de hele branche naar de pijpen van Caransa wilde dansen. In 1968 was het "echte" textielcentrum (WFC) aan het Koningin Wilhelminaplein 13 geopend. In 1977 kwam daar zelfs een uitbreiding (3e toren) bij. Toch had men moeite om het grote gebouw rendabel te krijgen en al snel werden delen aan branchevreemde bedrijven en instellingen verhuurd.

Nog een foto van Hofker. Het onderwerp wordt uitgebreid omschreven. De invalide straatmuzikant heeft geen vergunning en wordt regelmatig beboet.

Maar waar bevindt hij zich op deze foto?

Oplossingen graag via deze link

Anna Denekamp reageerde prompt op deze foto. Het was bijna zeker hoek Den Texstraat, hoek 2e Weteringplantsoen, dacht ze. En dat klopte!
Op diezelfde hoek kwamen ook Arjen Lobach, Ria Scharn en Aschwin Merks. Arjen wist van dezelfde hoek dat er een foto van Jacob Olie bestond en ook nog een van Han van Gool.

Klasse!

Het was me wel een klein onderdeurtje, hè? Dat dienstmeisje.

Deze week kijken we mee met een fotograaf van een tijdje geleden.

Weet u waar deze huizen staan?

Welk adres en welke huisnummers?

Waar stond de fotograaf?

Enig idee wat er vandaag achter de meest rechtse bomen schuil gaat?

En voor de voorlaatste vraag niet weer de Beeldbank napraten, want de beschrijving klopt niet helemaal.

Uw oplossing voor deze week graag via deze link.

Carol heeft angstvallig het water van de Oudezijds Achterburgwal buiten beeld gehouden om er geen weggevertje van te maken. Dat nam niet weg dat dit Rottenest zo'n vertrouwde beeld is voor Amsterdammers dat een flink aantal deelnemers de foto wist te plaatsen. We kijken tegen de achterkanten van de huizen aan de Zeedijk, die hier tot in het water staan. Hieronder een foto uit de Beeldbank die vanaf hetzelfde standpunt is genomen maar met net iets meer omgeving erbij (en iets vroeger gemaakt). Dan zien we ook dat het hoge gebouw linksboven de Sint Nicolaaskerk is. De steeg rechts is de Spooksteeg en het voetbruggetje is de Vredenburgerbrug.

De snelste, maar dan ook razendsnel, was Arjen Lobach. Ik kreeg ook foto's waarop de tekst van het blauwe bord wèl te lezen was. Omdat dit de plaat alsnog een weggevertje gemaakt zou hebben was die geblurd.

Ate Kahrel had bij de onderstaande foto een déjà vue en deelde die met mij. Die herkenning van de situatie werd ontzenuwd toen hij las waar het werkelijk was: Hamburg! Schrale troost was de ontdekking dat dit de Holländische Reihe heette. Toch een beetje Hollands. Die bestaat overigens nog steeds maar is inmiddels gedempt. Bekijk deze Street View als u geïnteresseerd bent. Toen ik het zag was ik weer zielsgelukkig dat we nooit platgebombardeerd zijn.

Wat denk jij daar nou van?
Van diverse kanten werd me deze week een artikel over Bas Kok aangereikt. In de veronderstelling, neem ik aan, dat men verwacht dat ik daar een waardeoordeel over uitspreek.
Ik hoop niet dat het een teleurstelling is, maar wat Kok daar debiteert zou zo maar eens waar kunnen zien..., maar net zo goed kan het onzin zijn. Ik heb eerder gesteld dat alleen een interdisciplinair onderzoek gedegen conclusies over het ontstaan van Amsterdam opleveren kan. Een onderzoek waar geologen, meteorologen, planologen, archeologen, historici (en noem nog maar een paar "logen en gogen") met elkaar de mogelijkheden en onmogelijkheden maar ook waarschijnlijkheden en onwaarschijnlijkheden uitwisselen. Dat de Amstel via het Diemermeer in de Almere uitmondde en dat het stukje van de Omval tot de Zwanenburgwal gegraven is, heb ik al eerder gemeld aan de hand van een artikel in Ons Amsterdam. Die verbinding werd toen gelegd tussen de Amstel en een bestaande uitwateringssloot of veenriviertje dat in het IJ uitmondde.
Wat me dwarszit is het feit dat de monikken van Mariëngaarde op Marken de Waterlandse zeewering al in basis opgeworpen hadden. Vroeger zelfs dan in Spaarne en Amstel legden zij een dam in de Leek als onderdeel van die zeewering. De graaf van Holland liet zich toen nog weinig gelegen liggen aan Waterland. Je kunt je op z'n minst afvragen waarom dan een handjevol Waterlanders dat beveiligde gebied verlieten om aan de overkant van 't IJ hun geluk te beproeven om daar weer helemaal van voren te beginnen.
Het lijkt erop dat de stelling van Kok een knipoog is en bedoeld om eens te rammelen aan de poten van die alwetende deskundologen. Het kan ook zijn dat hij zich, als bewoner van Amsterdam-Noord, in het centrum van Amsterdams ontstaansgeschiedenis wil kletsen.

Deel 2 van de metamorfose van de noordelijke IJoever: het Tolhuis en de Volewijck.
Naar een idee van Anneke Huijser.

De geschiedenis van het Tolhuis begint in 1632 bij het graven van het Buiksloterkanaal, als toegang tot Waterland. Gelijktijdig werd een trekschuitverbinding ingesteld naar steden in Waterland en de oostelijke Zaanstreek. Aan het eind van het kanaal moesten de trekschuitpassagiers overstappen op een schuit aan de andere kant van de Waterlandse Zeedijk. Het Tolhuis was precies voor wat de naam al omschrijft: aan het eind van het kanaal, voor de schepen het IJ op konden varen, moest tol betaald worden.

Voordat Tolhuis en kanaal er kwamen was de Volewijck grasland dat gekoesterd en onderhouden werd door de stad Amsterdam. De landtong of zo u wilt het schiereiland zorgde er voor dat de vaargeul tot vlak voor de haven van de stad bleef liggen. Zou de landtong afkalven dan zou de vaargeul zich naar het noorden verplaatsen en de haven onbereikbaar worden voor grotere schepen.
Verder was de Volewijck goed voor het galgenveld, goed in het zicht van ieder die over het IJ tuurde.

De prent uit 1806, die we vorige week al lieten zien, laat het Tolhuis zien vanaf de Nieuwe Stadsherberg.
Het Buiksloterveer is waarschijnlijk de oudste oeververbinding die Amsterdam kent.

Tussen 1819 en 1824 werd het Groot Noord-Hollands Kanaal gegraven en de Willemssluizen aangelegd. Dat veranderde het beeld over het IJ drastisch.

In 1866 was een petroleumdepot de eerste industrie die naar Amsterdam-Noord verbannen werd. Het kwam op de plek waar ooit het galgenveld was.
Door herinrichtingen na het droogmaken van de Buiksloterham vervaagde de grens tussen Volewijck en de Ham. Het huidige Buiksloterkanaal werd de scheiding tussen woongebied en industriegebied.

Een tweetal grote tentoonstellingen vonden tijdelijk een plek achter het Tolhuis in de Buiksloterham. Het Tolhuis met zijn grote tuin was een prima rustpunt in het gebeuren en de uitbater trok ten volle profijt van de extra drukte door het organiseren van extra evenementen. Na de Elta in 1919 kwam de Buiksloterham voor een groot deel ter beschikking van de industrie, die naar de nieuwe en goed ingerichte polder trok.
Hieronder een foto (1986) van het Shell-terrein, dat in de toptijd een groot deel van de zuidelijke Buiksloterham in beslag nam.

Deze animatie komt voor in de PDF Haven in Beweging.
Ter illustratie herhalen we deze animatie nog eens bij deze metamorfose van het IJ.

Er wordt in deze kolommen nooit zoveel aandacht aan een onderwerp gegeven zonder bijbedoelingen. Die zijn er dan ook. Wim Huissen is bezig met een diepgravend stuk over de ruggegraat van Amsterdam-Noord: De Volewijckslanden en de Buiksloterham. Enkele hoofdstukken daaruit zijn verder uitgewerkt in aparte PDF's en twee daarvan hebben we hier al eerder aangekondigd: scheepvaart-tentoonstelling ENTOS en de Waterlandse Tram. Hierbij de derde 'special' over de industrie die zo'n 100 jaar geleden zijn plaats in de Ham innam.

Klik de omslag hier links om te lezen.

In de nacht van 13 op 14 januari 1916 raasde een zware noordwester storm over noordwest-Nederland. Tussen Uitdam en Katwoude bezweek de slecht onderhouden Waterlandse Zeewering, waarop bijna heel Waterland onder water kwam te staan. U zult de komende week in de media daar nog veel over lezen en zien. Aan het kaartje links is te zien welk delen van Waterland en de Zeevang onderliepen. Opvallend is dat alles buiten de Waterlandse zeewering droog bleef: de Volenwijk, beide Hammen en alle polders in het IJ. Ook de polders Purmer en Wijde Wormer bleven droog omdat daarvan de dijken beter onderhouden waren. Dat gaf te denken!
Amsterdam bleef gevrijwaard van overstromingen.

Waarom deze gebeurtenis toch op deze pagina gememoreerd wordt blijkt uit de nasleep van de watersnood. Jarenlang had Amsterdam moeten strijden voor elke meter gebiedsuitbreiding om de snel groeiende bevolking een plaats te kunnen geven. Na deze watersnood waren het de ernstig getroffen dorpen in Waterland-Zuid die in de aanloop tot de annexatie van 1921 smeekten of ze alstjeblieft geannexeerd mochten worden. Eigenlijk tegen de zin van het Gemeentebestuur, maar met een goed gevoel voor naoberschap, werden Ransdorp, Buiksloot, Nieuwendam en een deel van Oostzaan opgenomen binnen de gemeente Amsterdam.

Op het kaartje de annexatie van 1921. Alleen het lichtgele gebied was tot dan Amsterdams gebied.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Veel van de historische afbeeldingen van Amsterdam komen uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave