De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Ria Scharn. Van haar komt dan ook de opgave van deze week.

Waar is dit?

Oplossingen via deze link

De opgave van vorige week was niet zo moeilijk. Dit is de Sint Antoniessluis tussen Jodenbreestraat en Sint Antoniesbreestraat. We kijken richting Nieuwmarkt. Een belangrijk aanknopingspunt waren de bomen waarmee de sluisdeuren - nog steeds actief - bediend worden. In het midden van de foto kijken we tegen de zijmuur van Huis De Pinto, dat het mede dankzij de Nieuwmarktrellen overleefde. De gemeentelijke plannen voorzagen namelijk afbraak en de aanleg van een vierbaans stadsautoweg door de Sint Antoniesbreestraat.

Koddig is de verwarrende schrijfwijze van alle landkenmerken die de naam van de helige Anthonius dragen. Op de kadestrale kaart van Amsterdam vindt u de brug als Sint Antoniessluis geschreven, met dubbele "s". De vroegere Dienst Infrastructuur schreef de brug als Sint Anthoniesluis, met "h" en enkele "s". De kade langs de sluiskolk (met de rij prachtig gerestaureerde en nieuw opgetrokken huizen plus de herplaatste Leprozenpoort) heet Sint Antoniesluis, ook met één "s". De sluiskolk zelf, in beheer bij Waternet, heet Sint Anthoniesluis met "h". Ook de zeewering, in beheer bij het Hoogheemraadschap, schrijft zich Sint Anthoniesdijk. De waterratten houden vast aan de "h", de landrotten zien daarvan af maar twijfelen over de "s"-en. Sommige deelnemers hielden zelfs vast aan 'Anthonius' in de namen.
Er is een korte verhandeling geschreven over de herkomst van de heilige Anthonius en hoe zijn naam in Amsterdam terecht kwam. Lees hierover via deze link.

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Han Mannaert, Robert Raat, Anneke Huijser, Minne Dijkstra en Otto Meyer.

Arjan (van kepi.nl) stuurde een grote collectie historische foto's van bezoeken van leden van het koninklijk huis aan Amsterdam. Soms staan daar details van bebouwing op die een leuke quiz kunnen opleveren. Dit is de eerste. De vragen:

Waar?
Wanneer?
Wat vindt hier plaats?
Wie gaat er onder de witte hoed in de koets schuil?

We kunnen wel zeggen dat er een hoop misverstanden bestaan over het gebeuren op deze foto. Die dag legde het koninklijk gezelschap meer bezoeken af en het gezelschap bleef in totaal vijf dagen in Amsterdam. Uw oplossing via deze link.

Laat ons meegenieten en stuur hem aan ons. Graag via deze link.

(Plantage) Muidergracht, gezien in noord-westelijke richting.
In de tijd dat we de wekelijkse quiz nog niet bewaarden is deze prent al eens voorbij gekomen en geanalyseerd. Dat moet nu dus opnieuw gebeuren.
Het meest markante gebouw in het midden is de Portugese synagoge met daarvoor de Hortus. Links buigt de Nieuwe Keizersgracht af en daarachter is dus het terrein van het St.Anthoniuskerkhof. Niemand wist raad met het lompe gebouw daarop. De paar die vermoedden dat het 't Nieuwe Werkhuis moet voorstellen zitten waarschijnlijk goed. Vergelijk maar met deze prent in de Beeldbank. Petrus Schenk is daar wel een beetje uit de bocht gevlogen. Rechts daarvan, in de zichtlijn van de Muidergracht, het Oudezijds Huiszittenhuis. Alweer een onnauwkeurigheid: Schenk beeldt hier de voorkant aan de Leprozengracht af. De achterkant wordt gebroken door twee vleugels naar de Nieuwe Amstelstraat. Tussen Portugese synagoge en Huiszittenhuis zien we in de verte de koepel van het stadhuis op de Dam. Veel te groot afgebeeld, natuurlijk. En dan twee torenspitsen, allebei precies achter een groot gebouw, alsof ze bovenop die gebouwen staan. Boven het Huiszittenhuis is de Westerkerktoren te zien en boven de synagoge de Zuiderkerktoren.
Helemaal rechts een paar zaken waarmee niemand iets wist aan te vangen. Een torenspits of ruiter, een molen en een scheepsmast. De ets zal begin 18de eeuw gemaakt zijn en toen stonden er in dit blikveld geen molens meer. De torenspits kan onmogelijk de Oosterkerk zijn en op Uilenburg of Marken stond geen kerk met spits. De scheepsmast zou van een schip in de Waal kunnen zijn.
Op de voorgrond links het Roeterseiland, braak en nauwelijks in gebruik. Er stond een glasblazerij en er werden varkens gehoed. Rechts de Plantage. Ook een ongebruikt gebied, niet als bouwgrond te verkopen en dan maar verhuurd als tuinen. Op de ets wordt er iets te drogen of bleken verspreid.

We kregen deze luchtfoto opgestuurd met dezelfde kijkrichting maar dan met de huidige situatie, zoals gedempte Muidergracht (J.D. Meijerplein) en Houtgracht (Waterlooplein).

Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Adriaan de Kater, Ria Scharn en Anna Denekamp.

Wat? Waar?

Oplossingen graag via deze link.

Thorbeckeplein 11-13. Zou u niet zeggen, hè?
Dit plein begon zijn leven als Reguliersgracht. Daar werden tot twee keer toe (1694 en 1785) stukken van gedempt om de diverse markten meer plaats te bieden. In feite was het om de onhebbelijke gewoonte van de marktkooplui te dwarsbomen om hun afval in de Reguliersgracht te mikken. De tot de Herengracht gedempte gracht werd omgedoopt tot Reguliersplein en in 1876 tot Thorbeckeplein, nadat een standbeeld voor deze liberale staatsman was opgericht. Voor de Amsterdammers die weinig ophadden met deze "dictator" bleef dit plein nog lang het Kaasplein.
Op de oorspronkelijke quizfoto staat de oplossing geschreven. Dat deel kon er natuurlijk niet aanblijven. Er staat wel een vraagteken achter Thorbeckeplein. Is het wel dat plein of wist de beschrijver het huisnummer niet? We kregen nog enkele leuke reacties op de toeslede die de oplettende lezer aan de oplossing kon helpen. Een toeslede was een sleepkoets en op het Thorbeckeplein was de slepersstal van Sitter. Dit voertuig was populair zolang er kinderhoofdjes werden gebruikt voor wegverharding. De sleepkoets was doorontwikkeld uit de vrachtslee die vanaf medio 17de eeuw in gebruik was. Sleepkoetsen waren vooral in Amsterdam te vinden. Er zijn door dit fenomeen enkele begrippen in onze taal overgebleven, zoals de 'smeerlap' waarmee de koetsier de ijzers glad hield. Waar 'toe' in toeslede vandaan komt hebben we nergens uitgelegd gekregen.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Op een redelijk zeldzame foto (links) zien we echter beide onderstukken duidelijk in de rechter gevelrij aanwezig. Met enige fantasie is ook het wapenschild boven de deur van nr.13 te zien. Dat gaat nog beter als u via deze link bij de Beeldbank inlogt en daar inzoomt.
Dat wapenschild is dat van het koninkrijk der Nederlanden en het pand zou dus wel eens de factorij van het Staatsspoor kunnen zijn. De staldeuren in het pand links duiden op een stalhouderij. Beide elementen wijzen naar de oorspronkelijke bestemming van Botermarkt en Kaasplein, namelijk "wagenplein".

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze foto van de panden illustreert duidelijk de verloedering van het Thorbeckeplein. Het pand rechts (nr.15; 't Geloof) uit 1666 is een rijksmonument en het pand links (nr.7-9) werd in 1877 verbouwd tot mineraalwaterfabriek op stoom. Dit hele rijtje werd in de 2e helft 20ste eeuw in beslag genomen door soms tamelijk dubieuze horecagelegenheden.

De huisnummering geeft aanleiding tot verwarring. De pandjes worden ook aangeduid met de nummers 13-15 of 9-11, maar dat is onjuist. Nummer 15 en 17 waren onder een doorlopend schilddak verenigd. Recent werden ze samengetrokken in een appartementengebouw en dit geheel kreeg het nummer 15; nr.17 bestaat niet meer.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Fons Baede, Ria Scharn, Maaike de Graaf, Anna Denekamp en Kees Huyser.

Het is niet zo moeilijk om achter de locatie van deze foto te komen. Daarom maken we het iets moeilijker. Deze foto is gemaakt vanuit een particuliere binnenplaats.

Welke straat kijken we in?
In welke straat stond het pand waarin deze poort zich bevond?

Uw oplossing graag via deze link.

Weteringstraat, gezien vanaf de Lijnbaansgracht richting Prinsengracht. Het hoekhuis nr.48 was al eens eerder onderwerp van de quiz. Toen keken we van verder weg deze straat in, nl. vanaf de Weteringschans. We kregen een hele opsomming van de verschillende uitbaters in dit pand. Deze situatie laat zich ook prima 'vangen' met een Street View, waarvan er dan ook een aantal met de oplossingen meekwamen.
We hebben ons niet vermoeid met het onleesbaar maken van de tekst op de winkel rechts: Tribal Art. Enkele deelnemers bevestigden ons dat die naam niet tot de oplossing leidde.

Goede antwoorden kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Anna Denekamp, Thea Sterenborg, Ria Scharn, Anneke Huijser, Minne Dijkstra, Justus Houthuesen en Dick van der Kroon.

De bouw van het CS ging niet over rozen. Zowel de fundering van stationshal als perrons, overkapping en dijklichamen bezorgde de ingenieurs hoofdbrekens en zorgde met enige regelmaat voor oponthoud. Tijdens de bouw van de overkapping verzakte een hoek zodanig dat er grote scheuren ontstonden. Ook het westelijke landhoofd, de basis voor het viaduct naar het westelijke stationseiland, en de eerste peiler verzakten. Dat zou nog tot een zeer kostbare operatie leiden. Wat was er aan de hand?
Het oostelijke deel van het stationscomplex was gebouwd op wat ooit vasteland was geweest, totdat een dijkdoorbraak dat land onder water zette. De reparatie van die dijk werd een inlaagdijk (Zeedijk-St.Anthoniesdijk). Dat nam niet weg dat het oude land bij laagwater nog regelmatig boven water kwam en later prima ondergrond vormde voor de Oostelijke eilanden (Kattenburg, enz). De westelijke stationshelft lag echter in de monding van de Amstel en dat leverde instabiele bodem op. Alle problemen bij de stationsbouw vonden dan ook in het westelijke deel plaats. Het oponthoud hield in dat toen het station in 1884 opgelevrd werd er nog geen overkapping was. Die kwam pas in 1889 en toen pas kon het staion in gebruik genomen worden. Tot dat moment bleef hulpstation Westerdok in gebruik. De verzakking waren opgelost voorzover het 't gebouw betrof. Daarbuiten gingen ze gewoon verder.
De in deze kolommen vaak aangehaalde topografische tekenaar Herman Missët bevatte zich uitgebreid met de problemen rond de verzakkingen en documenteerde dat zoals we dat vaker van hem zagen. Klik de afbeelding links om in de Beeldbank in te zoomen zodat u de teksten kunt lezen.

Dankzij Herman Missët weten we vrij nauwkeurig wat er met het spoorviaduct over de Westertoegang aan de hand was. Dat was kort na de bouw gaan verzakken en dat had tegen 1905 zulke vormen aangenomen dat er besloten werd het hele viaduct opnieuw te bouwen. Dat was voor Misset hèt moment om de te slopen situatie in beeld te brengen op een manier die voor ons precies laat zien waar de schoen wrong. Behalve dat het landhoofd verzakte deed de eerste pijler dat ook, en wel zoveel dat er een kuil van 60 tot 80 cm in het spoor ontstond. Er werd 83 meter westelijker een nieuw viaduct over een te verleggen Westertoegang gemaakt. Het Singel liep nu rechttoe-rechtaan naar het IJ. Dat is op het plattegrondje links in rode lijnen aangegeven. Dat legde Misset allemaal haarfijn voor ons vast. De werkzaamheden begonnen in 1905 en werden afgerond in 1908. Bij de fundering van de nieuwe pijlers werd een voor die tijd revolutionaire techniek gebruikt, door het afzinken van betonnen caissons.

De tekeningen van Missët zijn te vinden in de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam.

Van Ton Hupkens kregen we een link toegestuurd naar een FaceBook-pagina met historische foto's van Oud-West tussen Overtoom en Jacob van Lennepkanaal. Klik hier om te bekijken.

De VVAB (Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad) maakte zich in de laatste aflevering van hun verenigingsorgaan druk over de verbouwing van het huis naast Ons Lieve Heer op Solder aan de Oudezijds Voorburgwal. Het huis werd door het museum aangekocht om als toegang, museumshop, enzovoort te gaan dienen voor het museum. Onder de Heintje Hoeksteeg is een doorgang gemaakt. Tot zover niet veel aan de hand. Maar nu de verbouwing vordert vraagt de VVAB zich af of dit nu echt nodig was. Toegegeven, het oude pand was geen monument, maar detoneerde niet zozeer als de vernieuwde gevel wèl gaat doen.
De VVAB is te netjes om met ons te zeggen: ongedaan maken die fratsen!

Wat steekt u de ogen uit als u door de binnenstad loopt/fiets/rijdt? Wij nodigen u uit ons mee te laten gruwen van wat u een doorn in 't oog is. Alles is goed; laat ons weten waarom u het object zo verschrikkelijk vindt of u schrijft er verder niets bij en wij bedenken zelf wat tekst erbij. Uw reactie a.u.b. via deze link.

Maandag 29 mei 1916 - Opening in het Stedelijk Museum van de tentoonstelling Verdwijnend Amsterdamsch Ghetto. De tentoonstelling is georganiseerd door het Joods Nationaal Fonds met medewerking van een groot aantal instanties, joods en niet-joods. De bedoeling is een beeld te geven van de joodse gemeenschap en zijn leefgebied dat dreigt te verdwijnen. De opening vindt plaats om 14:00 uur met een toespraak door de voorzitter van het organiserend comité Mr. Henri Eidersheim. Aanwezig zijn o.a. burgemeester Tellegen, wethouder Josephus Jitta en - heel verrassend - Arie Keppler, directeur van de Woningdienst.
Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze laatste gast geeft aan wat de aanleiding is voor de tentoonstelling, namelijk de aanstaande sanering van Uilenburg als opmaat naar de totale sanering van de Jodenbuurt. Met de nieuwe Woningwet in handen heeft Amsterdam het gereedschap om grond en gebouwen in de buurt te onteigenen in dienst van de volkswoningbouw. De plannen presenteert B&W al in 1910 en de uitvoering start in 1915 maar alleen de sloop al zal tot 1927 duren. De Batavierstraat en de Uilenburgerstraat zouden verdwijnen en vervangen worden door een nieuwe brede straat: de Nieuwe Uilenburgerstraat. Lees de masterscriptie over de Sanering van de Amsterdamse Jodenbuurt door Mandy Hakker uit 2015.

De tentoonstelling intussen geeft een beeld van de joodse cultuur en dagelijks leven door voorwerpen, huisraad, religieus vaatwerk, meubelen (zoals nevenstaand omerkastje -1750), handschriften, kleding, schilderijen, tekeningen en foto's. De collectie is zeer uitgebreid en de tentoonstelling wordt dan ook goed ontvangen en van harte aanbevolen.

Foto: Joods Historisch Museum (JHM)

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Wilt u zelf ook eens grasduinen in een kwart miljoen afbeeldingen van Amsterdam? Bezoek het Stadsarchief Amsterdam online.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave