De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Anneke Huijser. Van haar komt deze week dan ook de nieuwe opgave. De vraag is:

Welke kruising van wateren?

Oplossingen via deze link

Sint Nicolaasstraat 12-22, gezien in de richting van de Nieuwezijds Voorburgwal. De foto is gemaakt in 1917 door een onbekende fotograaf.

Net als de meeste stegen tussen Nieuwendijk en Nieuwezijds Voorburgwal verloopt ook de Sint Nicolaasstraat in een bocht. De geleerden zijn het er nog steeds niet over eens wat de reden daarvoor is. Alle ten zuiden van de Dam gelegen weersloten (afwateringssloten in de ontginning) kwamen kaarsrecht op de Amstelkade uit. Ondergetekende heeft een hypothese ontwikkelt die een verklaring geeft. Het polderniveau was in het noordelijk deel van de ontginning bij aanleg al zó laag dat een natuurlijke afwatering van de weersloten op de Amstel niet meer mogelijk was. Bovendien was in dat stadium van de ontginning de kade reeds bewoond. Opgravingen onder bioscoop Royal hebben aangetoond dat de sloten ruim voor de kade ophielden. De paden langs de sloot liepen vanaf het eind van de sloot niet in dezelfde schuine richting verder naar de dijk maar bogen af om op de kortste weg op die dijk te komen. Nog in de 13de eeuw werden de paden bebouwd en de looprichting is sindsdien niet veranderd.   W.g.: Theo Bakker
Er is een afwijking in dit patroon, maar ook hiervoor is een verklaring. De Nieuwe Nieuwstraat volgt een ander, wèl recht verloop. Dat komt omdat die na de Alteratie en opheffing van het St.Geertruidenklooster nieuw over dat kloosterterrein gerooid is.

Martin Ex wierp een extra vraag op. Bedoelde hij die voor de redactie of wilde hij daar een nieuwe opgave van maken? "Waarom heeft dat ene huis die dubbele hijsbalk?".
Na onze recente artikelen over pakhuizen is het antwoord niet moeilijk te vinden. Sint Nicolaasstraat 16, het pand dat Martin bedoelde, is een klassiek gecombineerd woon-/winkel-/pakhuis. Waar normaal zo'n pand een indeling met drie of vijf ramen over de breedte heeft, wilde de bouwheer op de afwijkend brede perceel geen concessies doen aan een normale raambreedte en besloot tot vier ramen. Dat hield in dat er geen centrale pakzolder-deuren onder de gebruikelijke centrale hanebalk was en vandaar deze pragmatische oplossing met twee hanebalken. Een hanebalk is altijd op enigerlei wijze verankerd aan de nokbalk, maar in dit geval werden dat beide daaronder zittende daksparren. Het bovenste raampje zit er nu voor de kat..., je weet wel. Alle verdiepingen boven de puibalk zullen vroeger pakzolders geweest zijn. Na de restauratie zijn het woningen geworden.
De bouwtekening hiernaast komt uit het Stadsarchief Amsterdam en is de nieuw te maken toestand bij de restauratie van 1916. Op de quizfoto uit 1917 is dus de gerestaureerde situatie zichtbaar. Wij kunnen niet ontdekken of deze indeling afweek van de originele.
Over St.Nicolaasstraat 16 meldt Roeland Koning nog dat in de 17de eeuw hier zijn voorvaders woonden, afgewisseld met andere adressen achter de Nieuwe Kerk. De familie dreef vanuit hier een begrafenisonderneming. Hij meldt ook dat het een pension is geweest en dat hier vandaag een stichting voor verslavingshulp is gevestigd.

Zowel deze bouwtekening als de quizfoto komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam.

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach, Roeland Koning, Robert Raat en Martin Ex.

Waar is dit? Waar stond de fotograaf?

Uw oplossing via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De Dubbeltjeswoningen, Mauritskade 29-54. Ook bekend als de Dubbeltjespanden. In 1870 bemachtigde de vereniging "Bouwmaatschappij tot verkrijging van eigen woningen" een stuk grond tussen de nog niet genormaliseerde Buitensingel en het Oosterpark in aanleg. Er werd meteen begonnen met de bouw van 28 woningen aan een eigen straat haaks op de Buitensingel en met inachtneming van de rooilijn van de latere Mauritskade. Het grondstuk lag oostelijk van het nog te bouwen St.Elisabethgesticht waar wezen uit het Maagdenhuis boven een bepaalde leeftijd naar moesten verhuizen. Daar zit nu hotel Arena in. De bijnaam "dubbeltjeswoningen" ontsproot uit de opslag (boven de weekhuur) van ƒ0,10 waarmee gespaard werd voor aandelen in de vereniging. Na vele jaren gaven die recht op het in bezit krijgen van de woning. Voor de goede orde moet vermeld worden dat dit "bezit" aan heel veel restricties onderhevig was. Na deze eerste vingeroefening van de vereniging kwam die tot bloei met een bezit van 1811 woningen in 1918.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Otto Meyer, Ria Scharn, Henk Swart, Anneke Huijser, Roeland Koning, Kees Huyser, Adrie de Koning en Hans Goedhart.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link.

Een nieuwe foto van Arjan van kepi.nl. We schrijven 11 juni 1937. Van 8 tot 14 juni verblijft koningin Wilhelmina met kroonprinses Juliana en diens kersverse echtgenoot in Amsterdam. Terwijl de dames serieuze bezoeken afleggen neemt de dandy-prins een nieuwe handbediende stoplichtinstallatie in ogenschouw. Bernhard zet de boel op stelten als hij te kennen geeft zelf het verkeer even te willen regelen. De heren zijn niet zo goed of ze geven hem zijn zin. Welke puinhoop ontstond is onbekend. De vraag is natuurlijk:

Waar stonden die stoplichten?

U kunt dit misschien opzoeken maar het is ook op de foto te zien. Oplossingen graag via deze link.

Nieuwezijds Voorburgwal vóór de demping in 1883-1884. De foto werd gemaakt vanaf de brug voor de Sint Luciënsteeg. De kade rechts was lang bekend als de Pijpenmarkt, hoofdzakelijk omdat hier het veer op Gouda zijn aanlegplaats had en Goudse pijpen in de 17de eeuw massaal via dit veer ingevoerd werden. U weet misschien wel dat een beetje etablissement zijn klant een verse pijp aanbood om met eigen tabak te stoppen. Dat alles indachtig het gezegde "een tevreden roker is geen onruststoker". Aan de overzijde wordt niet "vandaag" maar op woensdag- en zaterdagmiddag postzegelmarkt gehouden. Nog steeds! Eigen foto

Speciaal voor de quiz hebben we de totaal verbleekte foto bewerkt zodat het paleis op de Dam iets beter zichtbaar werd. Als we de foto links hadden gebruikt was het geen quiz meer geweest.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Fons Baede wist nog dat vóór de 17de eeuw de kade rechts de Melkmarkt werd genoemd, omdat hier toen de melkmarkt gehouden werd. Hier kwam ook nog heel lang, ook in de 17de t/m 19de eeuw, de Melkmeisjessteeg op de Nieuwezijds uit.

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach, Otto Meyer, Ria Scharn, Han Mannaert, Robert Raat, Pieter Klein, Fons Baede, Hans Goedhart en Erwin Meijers.

Deze foto staat met gewijzigde uitsnede ook in de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam. De daarbij vermelde datum kan bijna niet kloppen, tenzij men de datum van uitgifte van de foto bedoelt. Maar dat bespreken we volgende week bij de oplossing. Foto: de Magische Stad

Waar is dit?

Uw oplossing graag via deze link.

Gebed Zonder End, gezien naar de Kuiperssteeg, met café-restaurant Kapitein Zeppos.
Het Gebed Zonder End was de achteruitgang (naar de Grimburgwal, zo'n kleine twee eeuwen de stadsrand) van het Sint Claraconvent. Na opheffing werd op dat kloosterterrein de Kuiperssteeg gerooid en ging het Gebed Zonder End daarop aansluiten.

Kees Huyser weet wie Kapitein Zeppos was: "Kaptein Zeppos is gehuisvest in een pakhuis uit 1880 dat destijds is gebruikt als sigarenfabriek. De naam is ontleend aan een held van de jaren 60, een Europese mix van 007 en Batman, strijder tegen het kwaad en brenger van het goede".

Kees stuurde ook een foto van Jacob Olie mee waarop het pakhuis annex sigarenfabriek nog te zien is. We kijken hier wel de andere kant op, dus naar de Grimburgwal.

Rodrigo Vivian weet nog: "het naambord van deze straat was zo vaak gestolen dat de naam tegenwoordig op de muur geschilderd staat".

Foto van Jacob Olie: Magisch Amsterdam; komt ook in de Beeldbank SAA voor

Leo van Geuns voorspelde het al: er kwamen heel veel goede oplossingen. Die kwamen van Harry Snijder, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Otto Meyer, Minne Dijkstra, Ria Scharn, Rodrigo Vivian, Leo van Geuns, Ron Huissen, Kees Huyser, Robert Raat, Pieter Klein en Hans Goedhart. Fotograaf Carol de Vries was allang vergeten dat hij deze foto zelf maakte en meldde zich ook met de goede oplossing.

Op het Velehanden project Amsterdamse Monumenten beschrijven vrijwilligers foto’s uit de collectie van Monumentenzorg voor de Beeldbank van het Stadsarchief: http://www.beeldbank.amsterdam.nl/
Meedoen is leuk èn leerzaam. Nieuwe deelnemers zijn altijd welkom! Kijk op: https://velehanden.nl/berichten/index/index/project/amsterdam_tagging

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Het team van Vele Handen vraagt of u weet waar dit is. Het is goed mogelijk (maar niet zeker) dat beide foto's in dezelfde buurt of straat zijn gemaakt. We kijken naar de achterkant van panden. De A en de B hebben wij in de foto's geplaatst voor de deelnemers met een deelantwoord.

Weet u waar dit is?

Uw antwoord graag via deze link.

Han Mannaert leverde de belangrijkste informatie bij deze foto's. Ze zijn speciaal gemaakt voor de serie artikelen die Henk Zantkuijl tussen 1972 en 1992 schreef voor de VVAB i.s.m. Bureau Monumentenzorg. Deze serie artikelen werd in 1993 in boekvorm nog eens uitgebracht en werd als standaardwerk zó populair dat het in 2007 nog eens herdrukt werden, aangevuld met een register. Handelend over de Hollandse Renaissance kwamen deze bouwfragmenten in het boek voor. De staande figuur (op pag.131?) bleek een pilaar, herme of kariatide van een schouw te zijn geweest, maar de bijbehorende tekst maakt niet duidelijk waar die schouw ooit ingebouwd was. De pilaar werd veiliggesteld bij een sloop en door BMZ bewaard. Hetzelfde geldt voor de klauwstukken van de onderstaande foto die in het boek op pag.128 voorkomt. Waar ze vandaan komen wordt niet duidelijk.

Foto: Han van Gool; bron: Stadsarchief Amsterdam

Over de klauwstukken is meer te vertellen. Ze komen van de sloop van een belangrijk huis in Hollandse Renaissance, van een type dat niet vaak voorkwam in Amsterdam. Zantkuijl laat in zijn boek een voorbeeld zien hoe zo'n huis er uitzag (zie foto hieronder).

Het gaat om de Boterhal in Hoorn, de woonplaats van Zantkuijl. Dat huis werd in 1563 gebouwd als Sint Jansgasthuis, wat het tot ±1842 bleef. Daarna diende het zo'n 60 jaar als onderkomen voor het garnizoen en daarna slechts enkele jaren als boterhal. Juist die naam bleef kleven aan het huis.
De oorsprong van deze gevels is Vlaanderen en de spaarzame Noord-Nederlandse voorbeelden zijn waarschijnlijk door Vlaamse bouwmeesters gebouwd. Belangrijk verschil zijn de trappen die in Vlaanderen altijd verdiepinghoog zijn. Er zijn enkele voorbeelden van redelijk stijlgetrouwe woonhuizen in Amsterdam: Huis Bartolotti, Huis met de Hoofden en De Dolphijn. Onder Noord-Nederlandse bouwmeesters als Pieter de Keyser verwordt de trapgevel tot wat wij nu gewoon zijn: minstens twee trappen per verdieping en niet versierd; zie bijvoorbeeld het Huis aan de Drie Grachten. Foto: ©Roeland Koning

Bureau Monumentenzorg maakte er een gewoonte van om uit sloop veiliggestelde bouwfragmenten ter beschikking te stellen bij restauraties van andere monumenten. Dat gebeurde ook met de bewuste klauwstukken van de foto boven. Die vonden een nieuwe plek bij de restauratie van Kerkstraat 375 (zie foto). Dit pand is in 1938 weer gesloopt en BMZ moest moeite doen om de klauwstukken voor de tweede keer te redden. Ze kwamen van de werf van aannemer A.H. Verburgt en Zonen in Diemen die Kerkstraat 375 gesloopt had. Op die werf werd ook een foto van de klauwstukken gemaakt die bij een artikel in Mb Amstelodamum (1938, p.162) werd geplaatst (zie hieronder). Overigens worden door verschillende auteurs wisselende huisnummers in de Kerkstraat genoemd, maar de cijfers in het bovenlicht van de toegangsdeur op de foto links laten geen twijfel bestaan.

Nog een laatste vraag werd door Han Mannaert beantwoord: waar zijn de foto's gemaakt? Dat was in het pand Dirk van Hasselssteeg 51, waar Bureau Monumentenzorg van 1954 tot 1983 kantoor hield.

Hans Goedhart vermoedt dat het hier om vleugelstukken van een halsgevel ging. Daar zat hij goed mee, hebben we intussen vastgesteld. Belangrijke informatie kwam van Han Mannaert, die de foto's herkende en daarmee de uitgave waarin ze voorkwamen. Met die wetenschap kon de redactie het verhaal nog wat aanvullen. Vele Handen is hopelijk blij met wat er tot nu toe is ontdekt, alhoewel we nog steeds niet weten waar de fragmenten oorspronkelijk (d.i. eind 16de eeuw) waren toegepast.

Deze foto van het Leidseplein viel op, omdat we deze fase in het ontstaan van het plein niet vaak onder ogen krijgen, vooral omdat die zo kort geduurd heeft. Van wat u hier ziet is waarschijnlijk geen steen meer aanwezig. Beginnen we met de voorgrond: de Lijnbaansgracht met daarlangs de Weteringschans. Dat laatste is het enige dat nog op zijn plaats ligt. Dit stukje Lijnbaansgracht zal in 1909 gedempt worden en in 1915 omgedoopt worden tot Kleine-Gartmanplantsoen. Rechts zien we de oude Schouwburg met de houten kern en de stenen schil. Die fikt in 1890 helemaal af en wordt afgebroken. In andere vorm en grootte komt daar de Stadsschouwburg voor in de plaats. Aan de andere kant van de Marnixstraat, die tot 1872 Schans heette en in stukken en brokken tot verkeersweg werd uitgebouwd waar een van de eerste paardentrams (Leidseplein-Haarlemmerplein) over reed, zien we het American Hotel in aanbouw. Dat wil zeggen: de eerste versie daarvan door architect Ed. Cuypers. Foto: collectie American Hotel

Links van het hotel in aanbouw de gecombineerde politie-/brandweerpost in aanbouw. Daar zien we alleen rond de toren nog steigers staan. In die toren kwam de overbodig geworden 'boomklok' uit de Oudekerkstoren te hangen. Hotel en politie-brandweerpost zullen in 1899-1902 vervangen worden door het American Hotel dat we vandaag kennen, door architect Willem Kromhout. Volgens zeggen zijn achter de nieuwe gevels nog onderdelen van het oude hotel aanwezig, maar te zien zijn die niet aan de buitenkant.

Tekening: Tymon Meijer, 1883; bron: Stadsarchief Amsterdam

Voor hotel en politiepost staat nog de oude post zoals die tegen de Leidsepoort stond aangebouwd. Die wordt pas afgebroken zodra de nieuwbouw betrokken kan worden. Dat gebeurt in 1881 en na sloop van de oude post wordt hier een plantsoentje aangelegd. Tot slot staat helemaal links het trotse pand van pianohandel Ebbeler, gebouwd in 1879 en verkocht aan Hirsch in 1881. Dat pand zal in 1911 plaats moeten maken voor de nieuwbouw van Hirsch.
We kunnen de foto dateren op 1880 á 1881; de politiepost is immers bijna klaar en zal in 1881 betrokken worden.

Architectonische kermis noemde Peter-Paul de Baar de drie-eenheid Ceintuurbaan 251-255, in een artikel over het Huis met de Kabouters (Ons Amsterdam mei 2015, pp.32-35). Een bizar gedecoreerd huis is het zeker. Het werd bij de antwoorden op de keuzefoto van de Willibrorduskerk in aanbouw, door diverse deelnemers genoemd. Daarom nu iets meer daarover. De panden zijn sinds 1984, 100 jaar na oplevering, Rijksmonument.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Het geheel werd in 1884 gebouwd naar een ontwerp van architect A.C.Boersma aan de Ceintuurbaan. Tot 1896 lag de gemeentegrens tussen Amsterdam en Nieuwer-Amstel langs de Sint Willibrordusstraat, die tot 1896 Kerkstraat/Hoedemakerskade heette. De kerk stond dus nèt op Amsterdamse bodem. De bouwstijl van het Huis met de Kabouters kan het beste omschreven worden als eclectisch, met vleugjes chaletstijl en neo-gotiek. Niet zo moeilijk om in de daken die van het Rijksmuseum te herkennen. Tijdens de bouw ging de aannemer failliet, maar werd onder de armen gegrepen door een tweede aannemer die hielp de bouw te voltooien.

Bepaald in het oog springend zijn de twee figuren op de dakranden die nog het meest doen denken aan Caspar Harlekin, een figuur uit de Commedia del´Arte of aan Tijl Uilenspiegel. Zij gooien elkaar het balletje toe, een regelrechte hint naar de naam van de zogenaamde opdrachtgever van de panden, ene Van Ballegooijen. Dat verhaal kunnen we gevoeglijk als "broodje-aap" zien. In 1890 is een makelaar J.P.Cornelissen eigenaar van de panden. Er zijn in de drie panden een groot aantal appartementen ondergebracht en op de benedenverdieping huisde heel lang een huisartsenpraktijk. De huizen waren vanaf het begin bedoeld als beleggingspanden om te verhuren.

Foto: Han van Gool (BMZ; 1990); bron: Stadsarchief Amsterdam

Al in de 70-er jaren bleken juist de sculturen het zwakke punt van de huizen. Het begon ermee dat de brandweer de adelaars op de uiterste hoeken verwijderde omdat ze op straat dreigden te vallen. In 1988-1989 werden de panden grondig gerestaureerd, maar in 2007 was het weer raak. Nu vielen er echt houten onderdelen op straat. Twee jaar lang stonden de panden in de steigers om alles na te lopen. De resten van de adelaars bleken op zolder te liggen. Er werden kopieën van gemaakt en die opnieuw werden geplaatst. Een der kabouters is goeddeels vernieuwd en sindsdien staat het geheel weer te pronken.

Al een paar maal stelden deelnemers voor de Bijenkorf-garage met de grond gelijk te maken. Ria Scharn zou al tevreden zijn als er een acceptabelere gevel kwam. Heeft iemand een idee wat de doorzichtige en/of doorlatende gevel voor nut heeft?

Wat steekt u de ogen uit als u door de binnenstad loopt/fiets/rijdt? Wij nodigen u uit ons mee te laten gruwen van wat u een doorn in 't oog is. Alles is goed; laat ons weten waarom u het object zo verschrikkelijk vindt of u schrijft er verder niets bij en wij bedenken zelf wat tekst erbij. Uw reactie a.u.b. via deze link.

Donderdag 5 augustus 1916 - De paardentram van Sloterdijk wordt door een elektrische tram vervangen. De laatste rit van de paardentram wordt vandaag uitgevoerd. We lezen in "Het Geheugen van de Amsterdamse Trams": In 1905 kwam de Amsterdamse gemeentetram (GTA) in het bezit van de paardentramlijn Amsterdam-Sloterdijk terwijl het bedrijf juist doende was de Amsterdamse paardentramlijnen te veranderen in verbindingen met elektrisch voortbewogen voertuigen. Deze interlokale paardentramlijn – interlokaal omdat Sloterdijk toen nog tot de gemeente Sloten behoorde – had in 1905 al een geschiedenis van 23 jaar achter de rug. In gebruik genomen in 1882 als stoomtramverbinding werd in 1888 op paardentractie overgestapt.

Een van de eerste "daden" van de GTA was het beginpunt van Nassauplein in 1906 weer naar het Haarlemmerplein te verleggen. Dat werd datzelfde jaar al weer teruggedraaid en de tram begon weer op het Nassauplein. Op 5 augustus maakte de paardentram dus zijn laatste rit (foto boven) en lijn 12 zijn eerste officiële rit op dit traject. Dat was een Union motorwagen uit de eerste jaargangen zoals de GTA die vanaf 1903 had aangeschaft.

Beide foto's komen van Het Geheugen van de Amsterdamse Trams.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Wilt u zelf ook eens grasduinen in bijna 400.00 afbeeldingen van Amsterdam? Bezoek het Stadsarchief Amsterdam online.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave