De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Aschwin Merks. Van hem komt dan ook de nieuwe opgave. De vraag is:

Waar is dit?

O, jawel, dit is binnen ons doelgebied.

Oplossingen via deze link

Prachtig, die hollende dienstbode. Dat was nou precies waar fotograaf Breitner op uit was, als hij met zijn camera door de stad struinde. De redactie vond het een onscherpe foto, maar werd terecht gewezen. De bewegingsonscherpte droeg juist bij aan het onderwerp. Vooruit dan maar...!
De deelnemers die gewend zijn de locatie te controleren hadden het niet makkelijk. De foto komt van het Bureau Kunstgeschiedenis (RKD) en is niet in de Beeldbank te vinden. Bovendien zijn beide hoekpanden zwaar verbouwd tot "eigentijdse" winkelpanden Herengracht 232-234, hoek Hartenstraat. Het brugnummer is #24.

Goede oplossingen kwamen van Aschwin Merks, Fons Baede, Arjen Lobach, Anna Denekamp, Jos Mol en Otto Meyer.

Een inzending van Jan Burgers.

Jan wil weten over welke gracht en voor welke straat deze brug ligt.

Vervolgens is Jan nog nieuwsgierig naar de functie van het hoge walhuisje dat links op de kade staat. Weet u het?

Uw oplossing via deze link

Foto uit de collectie van Jan Burgers.

De keurige meneer, het lijkt premier Cals wel, zal de kinderen even voordoen hoe je een tol opzet. In zijn hand het stokje van het zweepje, waarvan het koord om de tol gewikkeld is. De tol houdt hij met z'n duim in bedwang tot hij de tol met een zwiep richting asfalt gooit en daarbij het stokje met kracht terugtrekt zodat de tol aan een draaiende beweging begint. Als de tol eenmaal draait kan hij met het zweepje de draaiing meer vaart geven. Wèl van de goeie kant slaan, anders smoort hij juist de draaiing.
Komt die verd.. fotograaf even de aandacht van de kinderen afleiden. Alles voor niks geweest!

Het stokje was overigens niet per se nodig. Een lus aan het eind van het koord om een vinger deed het ook.
Op YouTube staat een film met kinderspelen, waarin op 2:48 minuut het tollen wordt gedemonstreerd.

Hiernaast een antieke wandtegel met als motief "kinderspelen", in dit geval een tollende jongen.

Goede oplossingen kwamen van Adriaan de Kater, Ton Hupkens, Anna Denekamp, Dick van der Kroon en Anneke Huijser.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

In de foto zijn een aantal hints verborgen die u linea recta naar het antwoord kunnen voeren, mits u ze vindt. Of u moet een trouw lezer van onze PDF's zijn; dan krijgt u deze bijna cadeau.

Waar is dit? (straatnaam)
Wat is dit? (gebeurtenis)
Wanneer is dit? (jaar van deze foto)

Oplossingen graag via deze link

Foto: Pinterest

Dit is de Nieuwmarkt in 1990, terwijl er gewerkt wordt aan de renovatie van de duiker voor het grachtwater van de Kloveniersburgwal naar de Geldersekade. Hierbij wordt eindelijk de dwarsverbinding met de Oudezijds Achterburgwal via de vm. Huidenvetterssloot verwijderd.

U vindt in de Beeldbank een hele serie foto's over deze werkzaamheden. Klik hier om ze te zien. Er is ook een serie van foto's die in de duiker gemaakt zijn. Klik hier om ze te zien.

Van die dwarsverbindingen (in dienst van de waterverversing van het grachtenwater) waren er tussen Kloveniersburgwal en Oudezijds Achterburgwal in totaal drie stuks en die zijn allemaal verwijderd.
U leest meer over deze duiker en over sluizen, waterkeringen en duikers in het algemeen in de PDF over dat onderwerp.

Klik de omslag om te lezen.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Ria Scharn, Dick van der Kroon, Philip Schmit, Han Mannaert, Hans Goedhart, Aschwin Merks, Hans van Efferen en Otto Meyer.

Een barst door deze foto, glasnegatief zeker. Een oudje dus. De twee panden rechts van de steeg vormen bouwtechnisch een eenheid, maar waren lange tijd ook in het gebruik als kantoorpand. Ze staan er nog steeds en zijn nu omgebouwd tot appartementencomplex.

Waar is dit?
De naam van de steeg misschien?

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De bereden politie rijdt hier over de Nieuwezijds Voorburgwal ter hoogte van de Sint Luciënsteeg. Rechts het Burgerweeshuis ofwel het Amsterdam Museum.

Kees Huyser had de foto ter controle opgezocht en gelezen dat voorop hoofdinspecteur Van Oosten en inspecteur J.C. Loggen reden.

We kregen van een aantal 'cracks' knorren dat dit toch wel té simpel was voor deze quiz. Nou, dames en heren, de volgende rubriek is voor u.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anna Denekamp, Adriaan de Kater, Gerard Beerman, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Ria Scharn, Kees Huyser, Jos Mol, Maaike de Graaf, Aschwin Merks en Dick van der Kroon.

Op het Velehanden project Amsterdamse Monumenten beschrijven vrijwilligers foto’s uit de collectie van Monumentenzorg voor de Beeldbank van het Stadsarchief.
Meedoen is leuk èn leerzaam. Nieuwe deelnemers zijn altijd welkom! Klik hier.

Ongetwijfeld zijn deze dichtgetimmerde panden inmiddels fraai gerestaureerd. Hoe de geveltop van het linkse pand er vandaag uitziet is onzeker. U bent dus helemaal aangewezen op de halsgevel rechts, maar die heeft dan ook de potentie om er fraai uit tevoorschijn te komen. Er ligt een vrachtschip op de voorgrond; we moeten dus aan een of andere gracht zoeken.

Wat is het adres van beide panden?

U kunt de foto weer aanklikken om in de Beeldbank in te zoomen.

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Vele Handen houdt geen rekening met het feit dat deze quiz maar één keer per week uitkomt. Als u dus de afbeelding in de Beeldbank bezoekt om in te zoomen en de beschrijving is al onder de foto te vinden, dan is de klus geklaard en kunt u dit raadsel vergeten.

Deze week weer een succesje. Minne Dijkstra was de eerste met het juiste adres van deze halsgevel: Prinsengracht 531, hoek Runstraat.
De foto is genomen vanaf brug#66 voor de Runstraat, één van de 9 Straatjes. Je zou verwachten dat deze brug de Runsluis zou heten, net als de Berensluis voor de Berenstraat en de Reesluis voor de Reestraat, maar niet dus: deze brug gaat naamloos door 't leven.
In de geveltop zien we een reliëf met een olifant. Ongetwijfeld was het de geveltop die de aandacht van Bureau Monumentenzorg had getrokken.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Minne Dijkstra, Anneke Huijser en Han Mannaert.

De winkel van Prinsengracht 531 kennen we allemaal: 't Runnertje. De winkel die niet te benoemen was, bric-a-brac, curiosa, antiek? Bomvolle etalages, olielampen, frutsels... Een review:
't Runnertje is zo'n winkel die je alleen binnen moet gaan als je zeeën van tijd hebt en behoefte aan snuffelen. Ze hebben namelijk zoveel en de kwaliteit schiet van nul naar honderd en terug. Ze verkopen hele aparte stoelen, lampen, e.d. voor redelijke prijzen!
Voor one-of-a-kind zit je hier in elk geval helemaal goed.
't Runnertje is niet meer; hier verkoopt men nu chique kleren.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

In 1563-1565 werd de tweede waag op de Dam gebouwd in de stijl van de Hollandse renaissance. We kunnen hierin de introductie van de buitenwaartse stenen trap zien. Dit was er meteen een van wel vier meter hoog. Wat ging hieraan vooraf?

Alle afbeeldingen hiernaast en hieronder komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam tenzij anders vermeld.

Middeleeuwse huizen hadden geen stoepen. Als de benedenverdieping niet gelijkvloers was, bijvoorbeeld omdat er geen kelder maar een souterrain toegepast werd, dan bediende men zich van een houten steektrap. steektrappen komen we tot vandaag in de Jordaan tegen.

Op de tekening staat een vroeg zeventiende-eeuws huis op het Haarlemmerplein en op de foto het huis Palmgracht 89.
Ook binnenshuis, van verdieping naar verdieping, werden steektrappen toegepast.

In het tweede kwartaal van de 16de eeuw wordt een begin gemaakt met de aanleg van begaanbare kaden langs Damrak en Rokin. Op de achtererven van de huizen aan de Nieuwendijk en Kalverstraat worden woon- en winkelhuizen gebouwd met het front naar die nieuwe kade. Anthonie van Beerstraten legt een halve eeuw later vast hoe zich het gebruik van trappen en stoepen ontwikkeld heeft. De hoger oprijzende huizen zijn van latere datum en vertonen al de later gebruikelijk wordende hardstenen stoepen. Ze worden afgewisseld door rechte stoepen, hardstenen bordessen en afgebakende voortuinen. Dit is de situatie die het stadsabestuur in 1565 dwingt regels voor het privégebruik van de openbare weg op te stellen. Er volgt een reeks van keuren wegens herhaald wangedrag van de aanwonenden. Bepaald wordt dat 4 voet buiten de rooilijn ter beschikking is van de bewoners om daarop een stoep te maken. De tekening hieronder is een detail uit een afbeelding van de Nieuwezijds kapel met aangenzende woonhuizen. Tekening: Rijksmuseum

De dwarsgeplaatste stoep was een variant op de haaks op de gevel staande stoep, die zich uit de steektrap ontwikkelde. De dwarse stoep is de 17de eeuwse oplossing om binnen de 4 voet toch met redelijke stappen tot de bel-etage te komen. Redelijk is: hoogte (optrede) = 20 cm, diepte (aantrede) = 20 cm.
Het profiel van de trede was onderhevig aan mode. Met een beperkt budget werd dat een rechtopstaande plaat steen, afgedekt met een liggende plaat met een afgeronde voorkant (foto hieronder). De laatste was altijd zwaarder dan de rechtopstaande. Iets bewerkelijker, dus iets duurder en typisch Amsterdams was de uitgeholde trede (foto links). Die maakte de diepte groter waardoor naar keuze de klim comfortabeler werd of de trap korter uitgevoerd kon worden.

De leuningen en traptreden werden aanvankelijk van hout gemaakt, net als de vroegere trappen. Om een wat chiquere stoep te krijgen werd natuursteen gebruikt, meestal arduiner ofwel naamse steen. De leuningen waren dan van metaal. De leuning van rond massief ijzer eindigde in een omhoog gebogen (opgestuikte) knop. De staanders waren van hetzelfde profiel of iets zwaarder. Die werden later vervangen door gietijzeren staanders met Louis XIV- of Louis XV-motieven, soms zelfs harpstukken (foto). De leuning werd - heel opvallend - dan soms weer in hout gemaakt, maar dan met een zwaar profiel.

Bij de luxebouw in de stadsuitbreidingen van de 17de eeuw, vooral tijdens de Vierde Uitleg na 1662, wordt de stoep een statussymbool. Het summum is het woonhuis op een dubbel perceel met een dubbele stoep. Op de foto links Herengracht 450, hieronder Keizersgracht 319. Beide stoepen hadden een aparte ingang naar het souterrain onder het bordes van de stoep. Links een minimaal afstapje, maar de eigenaar van het pand hieronder zal zeker precario verschuldigd zijn.

De bank langs de voorgevel waar moeders 's middags de groente schoonmaakte en vaders na gedane arbeid een pijpje rookte, verhuisde ook mee naar de grachtengordel. Jan Steen laat zien dat ze ook gebruikt werden.

Er verdwenen ook wel stoepen. Bij bepaald gebruik, zoals kantoorpanden, was de opgang naar de bel-etage niet praktisch. Op de Kloveniersburgwal 95 verloor het statige pand van Joan Poppen zijn stoep. toen het tot Sint Vincentiusschool werd verbouwd.

Heel opvallend aan de Coymanshuizen (1624) van een piepjonge Jacob van Campen (Keizersgracht 177; onder) is het ontbreken van een stoep. Van Campen was nog geheel onder de invloed van de Italiaanse mode in palazzo's.

In de 19de eeuw zette de stad een streep door het vrije gebruik van de openbare weg. Bestaande situaties werden gedoogd tot de eerstvolgende verbouwing. De stad maakte een begin met het kaalslaan van winkelstraten als Kalverstraat (tekening links; 1848), Nieuwendijk, Damrak, enzovoort. Huiseigenaren werden gedwongen hun 4 voet "stoepzone" prijs te geven, ten dienste van het winkelende publiek. Dat werd een langdurig proces, want men had er ook moeite mee de eigenaren op kosten te jagen. Toch was na zo'n halve eeuw geen stoep meer te vinden in de Kalverstraat.

Vrijdag 17 november 1916 - Amsterdam dient een onteigeningswet in bij de Tweede Kamer, die het mogelijk moet maken grootscheepse aanleg en uitbreiding van de Havens-West te realiseren. Ook delen van de Gemeente Sloten worden daardoor getroffen. De wet zal pas op 16 december 1917 van kracht worden en de werkzaamheden zullen tot 1920 duren. Een onderdeel van de voorziene werkzaamheden betreffen een aftakking van de spoorlijn Amsterdam-Haarlem. De spoorlijnen door de Havens-West en naar de Nieuwe Houthaven (Archangelweg) lagen er tot enkele jaren terug. Het dijklichaam voor de spoorbaan ligt er hier en daar (volkstuincomplex Zonnehoek; zie Google Maps) nog steeds.
Los daarvan, maar in dezelfde wet geregeld zal een rangeerterrein voor de NS nabij Duivendrecht aangelegd worden. Dat is nog steeds in vol bedrijf. We konden daar maanden en maanden een serie Fyra's geparkeerd zien staan, tot ze voor een appel-en-een-ei terug "verkocht" werden aan de fabrikant.

Zaterdag 18 november 1916 - In een rapport van de Sophia-vereniging over de maand oktober 1916: Dierenbescherming anno 1916
Inspecteurs stellen vast dat het voedseltekort onder paarden een ware slachting aanricht. Door de verminderde weerstand van de dieren komen veel verwondingen en kreupelheid voor, meer dan gewoonlijk. De inspecteurs spraken voerlieden aan op het verstrekken van bedorven haver, op defecte hoefijzers waardoor wonden en ontstekingen aan de hoeven voorkwamen en gebrekkige en verkeerd aangelegde tuigdelen die wonden hadden veroorzaakt. Het bleef niet bij aanspreken, indien nodig werd handelend opgetreden en een dierenarts opgeroepen. De inspecteurs zijn ook gerechtigd een proces-verbaal op te maken.
Bij de aanvoer naar abattoirs werd bij de losplaatsen gecontroleerd op kreupele dieren. Die werden uit de kudde gehaald om verplicht via wielvervoer naar het abattoir gebracht te worden.
Aan het station Weesperpoort werden uit de Gooise Stoomtram vier koeien gehaald die al bijna een uur in een ongeventileerde veewagen stonden en geen lucht meer kregen.
Ook hondenkarren werden gecontroleerd, muilkorven beter aangelegd of verwijderd en waarschuwingen uitgedeeld wegens het ontbreken van drinkbakken op de karren en ondeugdelijk trektuig. Soms trokken ze via de halsband.
Tijdens de aanvoer van pluimvee werd ingegrepen als er met de korven, kratten en kisten, met dieren erin, gegooid werd. Ondeugdelijk materiaal werd afgekeurd en vervangen, desnoods onder dwang.
Slotstuk van het rapport was de vermelding van het verwijderen van een stel jongens uit het Vondelpark, die de zwanen met stenen bekogelden.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Wilt u zelf ook eens grasduinen in bijna 400.00 afbeeldingen van Amsterdam? Bezoek het Stadsarchief Amsterdam online.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave