De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Fons Baede. Van hem komt dan ook de nieuwe opgave. De vraag is:

Waar is dit?
Kent u de oorspronkelijke functie van dit pand?

Oplossingen via deze link

Een rijke oogst antwoorden op deze foto. Ook al stond dit Gemeentelijk Badhuis verstopt op Wittenburg, op het Wittenburgerhoofd, het aantal oplossingen loog er niet om. Dit is een vertrouwd beeld. Velen maakten attent op het 'Kippebruggetje' naar Kattenburg. Het besluit om een aantal gemeentelijke badhuizen te bouwen, waaronder dit op Wittenbrug viel in 1922, de opening van dit badhuis was in september 1924. De PW-ontwerper van dit en het identieke in de Andreas Bonnstraat was de Amsterdamse School-architect Nico Lansdorp. Lees zijn biografie op de site 'Wendingen'.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Het badhuis werd op 1 november 1971 gesloten en de sloop volgde eind 1973, begin 1974. In de tussentijd, in 1972, werd de luchtfoto links gemaakt. Kattenburg is dan helemaal plat.

Er kwamen ook diverse ontroerende verhalen over badhuisbezoeken via de school. Flinterdunne handdoekjes en een washand met een dot vloeibare zeep en dan 5 minuten douchen. Nog mooier was het verhaal over een klas van een jongensschool die de onderbroek moesten aanhouden. Johan Derksen heeft vast niet op die school gezeten, anders had hij zijn grote mond wel stijf op slot gehouden.
Het Kippebruggetje waar sprake van was, had PW speciaal gebouwd voor badhuis-bezoekers uit Kattenburg. Lees het uitgebreide krantenartikel t.g.v. de opening van het badhuis in tegenwoordigheid van burgemeester De Vlugt en de verantwoordelijk wethouder De Miranda.
Via de scholen was het wekelijkse badhuisbezoek ongeveer wat B&W voor ogen stond. Aaldrik Zaaiman vertelt: "De dienst WSBZ bedacht een mooi nieuw woord, namelijk: badfrequentiecijfer. Uit metingen bleek dat dit in die tijd (1945-'50) op 5 stond waar 52 (dus wekelijks) gewenst was. Het betekende dat men 5x per jaar in het badhuis kwam terwijl 52 eigenlijk de maatstaf moest zijn. Ondanks alle inspanningen was het cijfer in 1955 amper opgelopen, en wel tot 10".
Dat was zeker nog niet de tijd dat doucecellen gemeengoed waren. De tobbe bleef dus favoriet..., als de omstanders mazzel hadden.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Fons Baede, Anneke Huijser, Minne Dijkstra, Anna Denekamp, Kees Huyser, Arjen Lobach, Dick van der Kroon, Rein Aardema, Gerard Beerman, Jos Mol, Maaike de Graaf, Robert Raat, Fanta Voogd, Jan van der Hoeve, Aaldrik Zaaiman, Peter Bastin, Hans Goedhart, Hans van Efferen, Otto Meyer en Adrie de Koning. Ik hoop maar dat ik niemand vergeten ben. Er zijn nog steeds deelnemers die om een of andere technische reden de link niet (kunnen) gebruiken. Zeker Windows 10?

Hoe heet deze straat?

Uw oplossing via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam.

De foto is gemanipuleerd om de herkenbaarheid voor Google's zoeken-op-afbeelding te verminderen.

Otto kan nou wel stukken van de foto afknippen, maar dat belet de deelnemers niet hierin de Warmoesgracht te herkennen. Links de complete foto. Achter de brug komt de even zijde van de Herengracht in beeld, met het markante huis 'De Koning van Polen'. Na demping werd dit de Raadhuisstraat en de huizen rechts staan er voor het grootste deel nog net zo. Dat was niet gebeurd als papierfabriek Van Gelder zijn zin had gekregen. Die wilde het hele blok afbreken en een gigantisch hoofdkantoor bouwen. Soms is het goed als het een bedrijf tijdelijk niet zo voor de wind gaat.

Wij hebben de demping van de Warmoesgracht, de meest schilderachtige van de Amsterdamse grachten, als onderdeel van de verkeersdoorbraak 'Raadhuisstraat' uitputtend besproken in een PDF. Klik de omslag om dit te lezen (pp.9-17).

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Erwin Meijers, Bob Smit, Ria Scharn, Anneke Huijser, Hans Goedhart, Robert Raat, Jos Mol en Anna Denekamp.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Een foto uit de jaren-50 van de vorige eeuw.

Weet u wat en waar dit is?

Oplossingen graag via deze link

Nassaukade, hoek nog niet gedempte Overtoom. Over de Overtoomsevaart de Luiebrug. Die meneer vooraan staat niet een heel klein briefje op een aanplakbord te lezen. Het is een houten pissoir, de voorloper van 'de krul'. - Foto: De Magische Stad

Toegegeven, het is ziet er daar een ietsje anders uit vandaag. Beide foto's kunnen zó in de rubriek Metamorfose opgenomen worden. Toch zijn op beide foto's de huizen rechts nog steeds dezelfde.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Roeland Koning, Anneke Huijser, Gerard Beerman, Robert Raat en Anna Denekamp.

Laten we er nu maar een gewoonte van maken, foto's van buiten de Singelgracht. Er zijn op deze foto heel bekende gebouwen te zien. Daarom vragen we naar de wat minder bekende gebouwen en landkenmerken.

Naar welke straat voert het houten bruggetje?
Bij welke fabriek horen de schoorstenen links?
Wat is dat voor een gebouw met dat ronde dak, iets links van het midden?

De waterloop was vroeger veel smaller, vandaar dat het bruggetje halverwege de nieuwe breedte begint.

Hoe heet het water, toen en nu nog steeds?

Uw oplossing graag via deze link - Foto: Pinterest

Een zomermiddag langs de Amstel bij uitspanning 't Kalfje. De foto is van Bernard Eilers die hem rond 1911 maakte. De foto blijkt ook gewoon in de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam te zitten.
Adrie de Koning vertelt dat zijn opa vanuit Ouderkerk brood bezorgde, o.a. bij 't Kalfje en het verderop gelegen 't Koetje, ook een uitspanning. Op zulke mooie zomerse dagen als op de foto moest hij wel eens een tweede keer bezorgen om aan te vullen.

En voor diegenen die dachten: Renoir..., waar heeft'ie het over? Dit is Het Kalfje van Parijs: le Moulin de la Galette. Maar niet zo fraai aan een rivier gelegen als ons Kalfje.

Goede oplossingen kwamen van Anna Denekamp, Anneke Huijser, Henk Swart, Arjen Lobach, Ria Scharn, Kees Huyser, Dick Keijzer, Gerard Beerman, Robert Raat, Hans Goedhart en Jos Mol.

Op het Velehanden project Amsterdamse Monumenten beschrijven vrijwilligers foto’s uit de collectie van Monumentenzorg voor de Beeldbank van het Stadsarchief.
Meedoen is leuk èn leerzaam. Nieuwe deelnemers zijn altijd welkom! Klik hier.

Ook deze week weer twee foto's, maar deze keer is Vele Handen er bijna van overtuigd dat het om één en hetzelfde pand gaat.

U kunt de foto's weer aanklikken om in de Beeldbank in te zoomen.

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Foto 2, die waarschijnlijk van hetzelfde pand is.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Vele Handen houdt geen rekening met het feit dat deze quiz maar één keer per week uitkomt. Als u dus de afbeelding in de Beeldbank bezoekt om in te zoomen en de beschrijving is al onder de foto te vinden, dan is de klus geklaard en kunt u dit raadsel vergeten.

Deze foto was vorige week vrijdag al opgelost, zonder dat dit aan ons was doorgegeven. Wie de foto in de Beeldbank opzocht kreeg de oplossing Kleine Kattenburgerstraat 76 op het welbekende presenteerblaadje.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Bovenstaande foto laat de Amsterdamse stadsrand zien, op het moment dat de stad bezig was de Singelgracht over te steken. De huizen aan de Marnixstraat, links boven de laagbouw uitstekend, werden in 1883-'87 gebouwd. Korenmolen De Victor op het bolwerk Rijk werd in 1898 afgebroken. De foto werd dus rond 1890 gemaakt. De steiger in het midden is voor het pontje naar de Bleekerspaden; de brug die hier nu voor de De Clerqstraat ligt kwam er dankzij de Haarlemse tram van de EMS in 1904. Achter de steiger de Armenschool no.29, nog zonder extra verdieping, waar later het Museum voor de Arbeid/NINT zijn eerste vestiging kreeg. Brandweerkazerne R(udolf) zal pas in 1894 gebouwd worden. Helemaal rechts, iets boven de lage loodsen uitstekend, de leerlooierij, annex paardenslachterij van Sinck, dezelfde van het reddingstoestel voor te water geraakte paarden en ander vee. Zijn bedrijf droeg de naam "Het Zwarte Paard".
Zo'n molen vergoelijkt een hoop van de troosteloze aaneenschakeling van loodsen met stank, lawaai en vervuiling veroorzakende ambachtsbedrijfjes en industrieën, die de schans en de geslechte vestingwerken langs de Jordaan bevolkten.

Foto: A.T.Rooswinkel; bron: Stadsarchief Amsterdam

Wat er ten zuiden van Het Zwarte Paard allemaal huisde staat niet meer op deze foto. Naast Sinck zat een sal-ammoniakfabriek, ook bekend als geest-van-zout, salmiak of zoutzuur. De firma Van der Elst & Matthes werkte hier sinds 1852 op van de Gemeente gehuurde grond. Die overeenkomst werd in 1853 omgezet in erfpacht voor 30 jaar. In 1865 breidde de fabriek nog aanmerkelijk uit. Aan het eind van die periode kreeg de firma aangezegd dat de erfpacht niet verlengd werd, maar mocht blijven werken zolang de naastgelegen gasfabriek hier nog werkzaam was. Die gasfabriek, sinds 1826 op grond van het bolwerk Nieuwkerk, begon zijn leven als de Amsterdamsche Pijp-Gaz Compagny. Ze mochten geen steenkoolgas produceren, maar alleen die uit raapolie. Daar kon geen levensvatbaar bedrijf op gebouwd worden. In 1834 nam de Imperial Continental Gas Association het bedrijf, compleet met directie, over en kreeg het voor elkaar dat wèl steenkoolgas geproduceerd kon worden. In 1883 overlegde men met de Gemeente over nieuwbouw buiten de stad. Die Westergasfabriek aan de Haarlemmertrekvaart begon de gaslevering in 1887 en de sloop van de fabriek aan de Marnixstraat volgde onmiddellijk. Dit terrein kwam voorlopig in gebruik bij allerhande gemeentelijke diensten waarvoor op de Stadstimmertuinen aan de Amstel geen plek meer was. Er kwam een schuitenwerf en een composteerruimte. Dat was alles van korte duur; in 1888 verhuisde de schuitenwerf naar de Van Reigersbergenstraat aan de Kostverlorenvaart en de composteerderij naar de Beltweg langs de Kattensloot. Aan de Marnixstraat kwam in 1890 op de vrijgekomen grond de Groenmarkt, die ook nog de grond van de ammonmiakfabriek in beslag zou gaan nemen.
Op bolwerk Nieuwkerk had tot de sloop in 1808 moutmolen 't Roode Hart gestaan. Voorheen had die molen als De Groote Stinkmolen zeemleer bewerkt. Dat had al net zo'n penetrante stank over de Jordaan verspreid.
Nu lijkt op het schilderij de gasfabriek in een weelderig groene omgeving te staan, maar het tegendeel was waar. Op de aquarel van J.M.A.Rieke hiernaast staat de fabriek aan de Schans met tegenover zich de hele kade van de Lijnbaansgracht verpacht aan verkopers van sloopmateriaal, steen- en marmerafval en ander afvalmateriaal voor hergebruik.
Rieke maakte ook een aanzicht over de Singelgracht en ook dat zag er niet rooskleurig uit. Grote hopen steenkool die door dekschuiten aangevoerd waren ontsierden het blikveld.

Schilderij door Jacob Pelgrom uit 1850 in de collectie van het Amsterdam Museum
Aquarel: J.M.A.Rieke, 1886; bron: Stadsarchief Amsterdam

Op het volgende bolwerk Osdorp vestigde de firma C.de Bruyn en Zonen in 1846 een suikerraffinaderij. Dat is dezelfde familie die ook de gasfabriek op bolwerk Reguliers begon (lees meer over deze ondernemende familie). Tot 1808 had op bolwerk Osdorp De Kleine Stinkmolen zijn naam eer aangedaan met het bereiden van zeemleer. Die suikerfabriek, intussen alleen de 'zonen', ging in 1877 failliet en de boedel werd overgenomen door de Amstel Suikerraffinaderij. Deze firma maakte van de fabriek op bolwerk Osdorp de grootste suikerfabriek van Amsterdam. Het bedrijf liquideerde in 1905 en werd op deze plek in 1913 opgevolgd door Gesticht van Liefde Sint Bernardus. Dat tehuis was van de Oude Turfmarkt verdrongen door de Nederlandse Bank, die wilde uitbreiden. De Nieuwe Passeerdersstraat werd in 1886 gerooid.

Tekening: H.M.J.Missët, 1905; bron: Stadsarchief Amsterdam

De Gemeente wilde de Marnixstraat doortrekken tot het Leidseplein en moest daarvoor de Trapjesschans, die even voorbij de suikerfabriek begon, saneren. Wat dat allemaal inhield leest u in een eerder uitgebrachte PDF.

Klik de omslag om te lezen.

De fabriek werd verzocht grond af te staan om de Marnixstraat te kunnen aanleggen. De directie van de Amstel Suikerraffinaderij liet de Gemeente flink bloeden voor die consessie. Nog meer Singelgracht mocht gedempt worden tegen een erfpachtcanon van ƒ1,- p/jr.
Het BMA heeft in 2005 archeologisch onderzoek verricht op het v.m. bolwerk Osdorp. Klik hier om het rapport te lezen. U ziet daarin geïllustreerd hoe de contouren van het bolwerk steeds verder verdwenen door voortdurend aanplempen van de Singelgracht (p.9).

Zoals u gewend bent hieronder een kaartje van het besproken segment van de omwalling, met de contouren van die omwalling ingetekend, zoals die er in 1840 bij lag. Toen was er al geplempt voor de Hollandsche Manege en sociëteit Bellevue. Het onderliggende kaartje is de situatie van 1900, met de Groenmarkt en al zijn insteekhavens in werking.

Als u meer in detail wilt lezen over de vestingwerken rond Amsterdam en over de bolwerkmolens daar op, leest u de PDF die daarover verscheen. Klik de omslag hiernaast om te lezen.

Als u alles wilt weten over de transformatie van schans, vestingwerken en het buitengebied achter de Buitensingel gaat u op zoek naar een exemplaar van Jacon van Eck's boek "De Amsterdamsche Schans & De Buitensingel". Dat is alleen nog antiquarisch te bemachtigen voor een bedrag rond de 25 euro. Google maar op de titel.

Toen Amsterdam - heel Nederland - na de Franse overheersing een beetje opkrabbelden, werden successievelijk alle bolwerken en wallen afgegraven om er groenstroken van te maken en wandelpaden op aan te leggen. Dat zagen we in meer voormalige vestingsteden gebeuren en vaak zijn die ook gebleven (foto). Zo niet in Amsterdam. Om uiteenlopende redenen werden bijna alle wandelgebieden weer opgedoekt en werd de grond verhuurd of verpacht aan de industrie. Ook werd de grond voor een appel en een ei aan partijen als de landelijke overheid gelaten, om die tevreden te stellen of tot een voor de stad lucratieve ruil te bewegen. De speeltuin die we zagen verschijnen was een particulier initiatief, waarbij de grond regulair gepacht werd van de Gemeente. Alle activiteiten op voormalige vestingwerken was gericht op geld genereren. Parken moesten maar in de nieuwbouwwijken buiten de Singelgracht komen. Er waren genoeg van die parken gepland, maar ze werden één voor één wegbezuinigd of gehalveerd. Of het moest weer particulier initiatief zijn, zoals het Vondelpark.

Op de foto 't Deventer Rijsterborgherpark op de voormalige vestigwal.

U weet misschien nog dat we in week 14 een begin hebben gemaakt met de tekeningen van torens door Herman Missët. Het hoe en waarom van die tekeningen leest u in die aflevering.
Deze tekeningen zijn in bezit gebleven van de familie en vindt u nergens anders dan in deze kolommen.

Deze keer een van de meest geslaagde tekeningen en wel van de Schreierstoren.

Tekening geplaatst met medewerking en toestemming van Justus Houthuesen, kleinzoon van Herman.

Woensdag 1 november 1916 - Viering van het 50 -jarig jubileum van de Eerste HBS m/5-jarige cursus. Een ingewikkeld verhaal!
Samuel Sarphati stichtte in 1845 de “Inrichting voor Onderwijs in Koophandel en Nijverheid’’, die een onderkomen in de Spinhuissteeg vond. De school werd bij de dood van Sarphati in 1866 opgeheven en ging in 1869 als gemeentelijke school verder in het Huis met de Hoofden als Openbare Handelsschool (OHS). In 1901 kon deze school verhuizen naar een nieuw schoolgebouw aan het heringerichte Raamplein (foto). De school had toen allang dezelfde status als een HBS-a, wat in 1937 officieel gelijkwaardig verklaard werd.

Lees meer...

Een tegeltableau in de hal van de nieuwe school aan het Raamplein herinnert aan de "eerste jaren" van de school, die dus niet de beginjaren van het opleidingsinstituut waren.

Er is hevig geëxperimenteerd met de handelsscholen. Die op het Raamplein werd in 1919 gesplitst in twee scholen. Er was ook een handelsschool die wijzigde in een HBS-a met driejarige cursus, gevolgd door twee jaar specifiek handelsonderwijs. Met een grote omweg zijn we vandaag beland bij gespecialiseerde HBO-opleidingen. In het gebouw aan het Raamplein zetelt nu de HES, de Hogeschool voor Economische Studies. Ze zijn hun roots trouw gebleven.

Prentbriefkaart en foto van tegeltableau: Stadsarchief Amsterdam

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Wilt u zelf ook eens grasduinen in bijna 400.00 afbeeldingen van Amsterdam? Bezoek het Stadsarchief Amsterdam online.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave