De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Anneke Huijser. De nieuwe opgave komt dus van haar. De vraag is:

Twee grachten ontmoeten elkaar. Welke twee?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dat deze foto eerder in deze quiz voorkwam, ontging de meeste deelnemers. Het aantal goede oplossingen viel ook wat tegen. De gevels zijn allebei wat aangepast maar beide panden staan er nog steeds (zie Street View hieronder). Dan is het meteen duidelijk waar we zijn: de Nieuwebrug over het Damrak met een inkijkje in de Nieuwebrugsteeg. Het linkerpand is onderdeel geworden van Hotel Prins Hendrik, later het hoofdkwartier van het Leger des Heils, Prins Hendrikkade 49-51.
In 1980 kwam het pand in handen van zendingsclub Jeugd met een Opdracht, die er onder de noemer Samaritan's Inn (nu: Dwaze Zaken) een café en een boekhandel (Pelgrim) drijft.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Op de quizfoto van begin 20ste eeuw staat de Nieuwebrug en die verkeert dan nog in de staat zoals hij in 1681 werd geopend (tekening) als onderdeel van de waterkering langs de IJ-oever. In datzelfde kader werden de Kraansluis en iets later de Kikkerbilsluis gebouwd. Ook bruggen met daaronder een waterkering maakten daar onderdeel van uit, zoals de Kortjewantsbrug over de Schippersgracht, die over de Geldersekade en de Spaarndammerbrug over de Martelaarsgracht. Lees daarvoor ook de PDF Waterstaat pp.37-38

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach, , Maaike de Graaf, Anje Belmon, Jos Mol, Mike Man, Robert Raat, Hans van Efferen,

Anje's vraag is:

Waar is dit?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

U moest even inzoomen op de foto. Aan het eind van de gevelrij staat een wereldberoemd pandje dat al vele fotografen en kunstenaars geïnspireerd heeft, getuige de kleurets van Lucie Meulendijks hier onder. Siert al jaren onze muur. U vindt het aan de Binnen Brouwersstraat 37.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Han Mannaert, Ria Scharn, Otto Meyer, Robert Raat, Paul Graalman, Mike Man, Jos Mol, Hans van Efferen,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.
Blijf sturen, zodat wij de aantrekkelijkste platen kunnen kiezen!

Een uitstapje buiten de Singelgracht. Natuurlijk is dit tegenwoordig Amsterdam, bijna hartje Amsterdam. Toen een spiksplinetrnieuwe weg die uitnodigde tot een..., nou, uitstapje dus. Vandaag jakkeren hier de auto's. U vindt deze foto niet in de Beeldbank.

Welke weg is dit?

In welke richting (dorp) wandelen deze mensen?

Oplossingen graag via deze link

Foto: KOG

De derde vraag hebben we weer geschrapt omdat het dan een weggevertje geworden was. Dit park begon zijn leven als Het Park aan de Plantage Parklaan, in 1898 gewijzigd in Wertheimpark. De derde vraag zou geluid hebben: en hoe heette het park tijdens WO2? Uiterlijk dan wist u dat het een joodse naam of een uit het koningshuis moest zijn en dan blijven er maar twee over: Sarphatipark en Wertheimpark. De bezetter ging akkoord met de naam 'Parktuin'.

Afbeeldingen: Stadsarchief Amsterdam

Paul Graalman verrichtte wat graafwerk en vond nog een naam voor de voorloper van het Wertheimpark op een buurtkaart uit 1853. Daarop komt weliswaar Het Park ook als naam voor maar niet het gedeelte van de quizfoto, dat op deze kaart Tuin van Ed. Stumpf(f) heet naar de toenmalige directeur van de Parkzaal helemaal rechts op de kaart.
In de Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur vond hij deze tekst:
"[...] Reeds in 1682 werd er op het terrein van het huidige Wertheimpark bos geplant. De Amsterdamse Plantage, waarin het parkje ligt, was tot halverwege de negentiende eeuw een verzameling van meer en minder gecultiveerde tuinen en bosschages binnen de stadsmuren. Artis, de Hortus Botanicus en het daartegenover gelegen Wertheimpark zijn nu nog de enige groene overblijfselen ervan. De oude, rechthoekige verdeling van het vroegere tuinengebied is nog af te lezen aan de structuur van de huidige woonwijk De Plantage. Lodewijk Napoleon had allerlei plannen met het park, onder andere wilde hij hier in zijn ‘Jardin du Roi’ een badinrichting bouwen. Omstreeks 1848 kwam een groot deel van het terrein in handen van Jean Eduard Stumpf, eigenaar van Frascati, en J.W. van der Meer de Wijs. Zij lieten in 1849 in het park een zaal voor concerten en exposities bouwen, de Parkzaal, die bijna 25 jaar het middelpunt van het Amsterdamse muziekleven vormde. In 1880 bleek de Parkzaal te klein te zijn geworden en werd gesloten; als vervanging kwam in 1888 het huidige Concertgebouw aan de Van Baerlestraat gereed. Ter plaatse van de Parkzaal werd in 1881 de Parkschouwburg gebouwd die in de twintigste eeuw weer werd afgebroken. Het Wertheimpark werd in 1897 een openbaar park."
Bron: De Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur, deel 3: Noord- en Zuid-Holland (1998)

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Carol de Vries, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Jos Mol, Ria Scharn, Anje Belmon, Paul Graalman, Robert Raat, Mike Man, Onno Boers, Hans van Efferen,

Dubieuze speelplaats, niet waar? Maar deze kinderen zitten daar niet mee. Wij willen natuurlijk weten waar dit is. Om het preciezer te krijgen: in welke straat staan de huizen op de achtegrond?

In welke straat staan de huizen in de achtergrond?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Als de fotograaf zich zou hebben omgedraaid had hij de Binnen Brouwersstraat van de eerste quizfoto in beeld gekregen. Een veel gehoorde opmerking. Dit is de Keizersgracht en het gebouw met het torentje heeft huisnummer 22: R.K.-kerk de Zaaier, of liever: de jezuietenkerk Sint Ignatius. Op dezelfde plek stond al sinds 1663 een schuilkerk. Deze kerk werd 1833-'37 gebouwd naar ontwerp van Johan van Straaten. Niemand kan zeggen wanneer de Zaaier zijn toren is kwijtgeraakt. U wel? De brug is overigens de Pastoorsbrug en dat zou best wel eens met de kerk te maken kunnen hebben.
Omdat de jezuieten de Jordaan als zendingsgebied zagen, zijn ze in 1929 verhuisd naar een nieuw kerkgebouw op de Rozengracht. Er tegenover werd het parochiehuis gebouwd: het Roothaanhuis.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Arjen Lobach zette de puntjes nog even op de "i" en vermeldde het huisnummer dat de kerk De Zaaijer ten tijde van deze foto had: SS365. Als u meer over de verschillende huisnummeringen wilt weten leest u de PDF daarover.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Jos Mol, Adrie de Koning, Han Mannaert, Ria Scharn, Otto Meyer, Paul Graalman, Anje Belmon, Mike Man, Hans Olthof, Robert Raat, Onno Boers, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

...de kaart van Battefeld. De beste gok voor wat betreft het jaar dat deze foto gemaakt werd, was 1939. Dat wordt nu door Maaike de Graaf bevestigd middels een krantenartikel van 4 september 1939 met een soortgelijke foto. Op de kaart zullen dus hoogstens de troepenbewegingen van Nazi-Duitsland getoond zijn. Dat was immers op 1 september 1939 Polen binnengevallen, het theoretische begin van deze oorlog. De eerste oorlogshandelingen van de geallieerden Frankrijk en Engeland zijn op 4 september luchtaanvallen door de RAF op de Duitse vloot.

Vorige week lag het accent wel erg op nachtclubs en goedkoop vertier. In de Nes waren ook serieuze pogingen om het publiek verpozing te brengen met muziek en toneel. Voordat er een concertgebouw was en zelfs voordat Felix Meritis zijn concertzaal ook voor niet-leden opende, was er een schouwburg annex concertzaal in de Nes: Tivoli.

Alle tekeningen en prenten komen uit de beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam

Nes 69 was het adres van schouwburg Tivoli. Het was een in 1868 verbouwd koffiehuis dat aspiraties had een serieuze schouwburg te worden. Dat lukte niet direct; er werd geëxperimenteerd met komedietheater, vaudeville en wat serieuzer toneel. Voor dat laatste werd het gezelschap van Louis Bouwmeester gecontracteerd en dat bleek te werken. Naast toneel – na 1886 trad Charles de la Mar er met zijn gezelschap op -  kwam er nog het operettegezelschap van Henri Morden te staan en zo rekte Tivoli zijn bestaan tot 1894. Toen sloot het de deuren om een jaar later afgebroken te worden en vervangen door een groot tabakskantoor, gebouw Harkema.

Top of the bill in de Nes was zonder twijfel Frascati. Als enige van de gelegenheden die we hier bespraken, staat het er nog, op Nes 59-63 op de hoek met de Sint Barberenstraat.
Na de Alteratie kocht het Leprozenhuis een deel van de grond en gebouwen van het Maria Magdalenaklooster en bouwde daarop een logement 'De Stad Lion'. Eind 1768 kreeg het Leprozenhuis toestemming het gebouw in veiling te brengen en kort daarop kwam het in handen van Jan Smit die het logement verrijkte met wat entertainment. In de grote zaal van het complex werden lichtshows en concerten gegeven. De rest van de tijd werden in die zaal veilingen gehouden als dependance van de Brakke Grond.

Rond 1815 wijzigde de naam van het etablisement in Salon Frascati. Waarschijnlijk is er toen ook flink verbouwd. Het logement-deel verdween geheel en de nadruk lag voortaan op entertainment. Bovenstaande litho is uit 1824. De naam Frascati volgde op de opzet als Italiaans koffiehuis met een luxe aankleding in Italiaanse neo-klassiek. De kroonluchters waren gasgestookt. De zaal kon snel aangepast worden aan verschillende soorten gebruik, als concertzaal, danszaal, gekostumeerde bals of als staruimte voor meer dan 1000 mensen. De huidige grote zaal van theater Frascati komt nog steeds overeen met deze grote zaal van begin 19de eeuw. Daar werd o.a. een balcon bijgebouwd voor de muziek. Het complex werd geleid door een reeks van opvolgende directeuren van verschillende snit. De weduwe van de eigenaar huwde in 1834 de musicus en entrepeneur J.E.Stumpff die de dagelijkse leiding van Frascati overnam. Er werd voortdurend gesleuteld aan Frascati. De inrichting kon gewijzigd worden in meerdere kleinere zalen, de Toscaanse kolommen verdwenen en het plafond werd gewijzigd in een spiegelplafond. De aankleding werd elk jaar t.g.v. de kermis (Botermarkt) versierd met elk jaar een ander thema. Frascati was 'hot'.

De doodsteek voor Frascati was het in 1871 aangekondigde verbod op de kermissen (Botermarkt), tijdens de 2 weken durende jaarmarkten. De Nes en vooral Frascati hadden een heleboel extra vertier geboden tijdens deze kermissen.
Stumpff gooide de handdoek in de ring en bood het complex te koop aan. Eerst wilde de gemneente Amsterdam er een school in vestigen maar in 1878 ging het in de verkoop.

Frascati werd een verkooplakaal en werd daartoe door architect Van Gendt ingrijpend verbouwd. Frascati kreeg zijn hoofdingang op de Oudezijds Voorburgwal 304; de (nieuwe) grote gevel in de Nes gold als 'achterkant'.
Het feit dat in het verkooplokaal de tabaksveilingen een plek vonden zorgde voor een toeloop van kantoortjes van tabaksmakelaars in de Nes, dit alles ten koste van het vertier in de straat.
Uitgerekend Frascati werd na WO2 weer een theater wat zorgde voor een revival van amusement in de Nes. Met het verschijnen van steeds meer theatertjes heet de Nes nu 'Off Broadway'.

De leegloop van de Nes werkte het verloederen van het aanbod in de hand. De chiquere klanten bleven weg uit de Nes. Stumpff bracht in 1859 al het beste van zijn aanbod naar de Parkzaal in Het Park in de Plantage (later: Wetheimpark) en in 1870 volgde hij met de rest.

Afsluitend moeten in de nadagen van de Nes als pretstraat de diverse tingel-tangels en artiestencafé's vermeld worden zoals Café de Paris (Nes 73) waar schilders (Breitner, Israëls) en schrijvers (Kloos) vaak kwamen. En natuurlijk de eerste homo-bar in Amsterdam, 'The Empire' (Nes 17).

De functie van entertainmentkwartier werd van de Nes overgenomen door de Amstelstraat, Rembrandtplein en Thorbeckeplein. Over de Amstelstraat voor het serieuzere vermaak is in deze kolommen al zóveel geschreven dat we dat niet nog een keer gaan herhalen. Bekijk de volgende afleveringen nog eens:
Grand Theatre des Variétés, ook in Jaarboek 2015
Variété Flora
Panopticum/Centraal Theater

Het Rijpenhofje 
door Jos Mol en Adrie de Koning

Ligging en ouderdom
Het Rijpenhofje is gelegen aan de Rozengracht 116-138 en werd gesticht in 1736. Sinds 1872 lag er achter het Rijpenhofje aan de Bloemstraat nog een doopsgezind hofje, huize De Lely genaamd. Dit hofje is in 1965 één geworden met het Rijpenhofje. In 1989 werd het geheel gerenoveerd.

Bijzondere kenmerken
In zijn testament uit 1733 bepaalde de koopman Gerard van de Rijp dat er met zijn geld een hofje gesticht moest worden. Hij had testamentair laten vastleggen dat het geld niet naar zijn weduwe Debora Gelt(!)houwer mocht gaan van wie hij gescheiden leefde. Hij maakte de zonen van zijn zuster Veronica, Job en Jan van de Rijp tot zijn enige erfgenamen, die in 1737 twee huisjes op de Rozengracht kochten. Als voorwaarde werd gesteld dat zij een hofje zouden stichten dat de naam Rijpenhofje zou dragen. Na de echtscheidingsprocedure moest een bedrag van 20.000 gulden gereserveerd worden voor de aankoop van huisjes voor de gelovige arme personen, zodat die gedurende hun hele leven gratis konden wonen. Verder nog zo'n zelfde bedrag om die huisjes te onderhouden. Interessant is dat Gerard van de Rijp aan het Suykerhofje een bedrag van 100 gulden per jaar legateerde om zijn protestantse dienstboden na zijn overlijden te verzekeren van een plaats in dit hofje.

Boven de ingang van het hofje aan de Rozengracht staat te lezen 1747 maar het is gesticht in 1736 overeenkomstig het laatste testament van Gerard van de Rijp, die in 1736 was gestorven. De rompslomp groeide de beheerders echter boven de hoofden en zij gaven het beheer in 1747 aan de Doopsgezinde Gemeente ''Lam en Toren''. In 1764 stierf neef Jan van de Rijp en konden uit zijn nalatenschap meer huisjes aan de Weversgang worden betrokken. Een geheel nieuw tweede hofje zat er niet in omdat Veronica het vruchtgebruik van de erfenis had tot aan haar dood.

In 1830 heeft de gemeente het hofje verder uitgebreid met al bestaande huizen aan de Rozengracht. Er hingen toen twee schilderijen van Govert Flinck, die later in bruikleen naar het Rijksmuseum verhuisden. 
Begin vorige eeuw raakte het hofje in verval door de vele trillingen die het drukke verkeer veroorzaakte op de Rozengracht. Er werd besloten het te slopen en over te gaan tot nieuwbouw, die in 1913 geopend werd. Op het puin van het oude hofje werd een tuin aangelegd. De architect A.G. Salm gebruikte architectonische elementen van het oude hofje, bijvoorbeeld gemetselde vensterbanken en gemetselde steunbogen. Veel later onderging de tuin een grondige revisie. Het bestuur combineerde zowel tuinelementen van vóór en ná 1900. Bijvoorbeeld de prunus, de buxusheggen van vóór 1900 en de rozen, de groepen struiken en de tegels van ná 1900. 

Boven de deur van de Regentenkamer staat het motto: ''De hovenier bestryt woeker int gewas en behoet haart en hof'' en ''De ware gaard is niet op dezen aard''. Deze Regentenkamer is tegenwoordig een ontmoetingsruimte.

Doelstellingen
Het hofje is nog steeds in eigendom van de Vereniging Doopsgezinde Gemeente en wordt beheerd door de Commissie Maatschappelijke Zorg. 
Het was bestemd voor alleenstaande vrouwen van 50 jaar en ouder. Sinds 1968 mogen er ook mannen wonen. Op het Rijpenhofje wonen tegenwoordig 18 mensen waaronder enkele studenten die gratis wonen in ruil voor beheersdiensten.

Toegankelijkheid
Het Rijpenhofje is helaas niet meer toegankelijk voor het publiek.

Alle afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam

En dan nog dit....
1. Wist u dat het vlakbij gelegen pand Rozengracht 184 een gedenksteen bevat van het sterfhuis van Rembrandt van Rijn? In het cartouche van de steen staat vermeld: HIER/STOND/REMBRANDT's/LAATSTE/WONING/4-10-1669. Voor het cijfer 4 staat een klein kruisje. 
2. Voor het Rozenhofje op de Rozengracht 147-181: zie onze aflevering in week 27 van dit jaar.

n de jaren zestig / zeventig moest het er maar eens van komen, protestsongs en optredens, dat was spekkie naar mijn bekkie en iedereen deed het. Ik pikte de gitaar in van mijn vriendin en ramde elke avond het D-accoord, A-accoord en G-accoord op de nylonsnaartjes en toen ik eenmaal eelt had op mijn linkervingertoppen en kort geschaafde nagels aan mijn andere hand, kon het spel beginnen. Al gauw had ik een paar liedjes gefröbeld van het niveau van Ria Valk tot Jaap Fischer.
In kleine zaaltjes  bracht ik mijn langzaam groeidende Engelstalige en Nederlandstalige repertoire en op avonden met een fles wodka op tafel voegde ik daar nog de sovjetmeezinger Kalinka aan toe.
Ik schreef me in voor allerlei optredens en talentenjachten. En waratje, ik kreeg nette briefjes terug dat ik welkom was. Zo kon het voorkomen dat ik een lied of twee moest brengen tussen allerlei mededingers die goochelden, dansjes deden etc.  In het Jordanese Roothaanhuis vond men mijn ‘’Ballade van de Boom’ plus komische inleiding wel wat en riep de zaal enthousiast: Daar hebben we de nieuwe Sonneveld! Helaas…tweede! In de zaal van Krasnapolsky zag de zaal eruit als een groot zwart gat en dat vergemakkelijkte de communicatie met de toehoorders nu niet echt!  Er was geen verklikbox, dus of ik gelijke tred met mijn gitaar hield of dat ik om de toon heen zwabberde, dat alles was niet te controleren. Toch nog vierde! In gebouw Marcanti had ik een trompet aan mijn riem bevestigd. Zo kon ik bij mijn Russische liederen een muzikaal tussenspelletje te berde brengen.

Dat werd enthousiast ontvangen en de radio meldde: ….Gebouw Marcanti…een Rus op het toneel!!!....Ik heb de geluidsopname nog op een oud cassettebandje. Tweede!
Op diverse Amsterdamse podia stond ik en vaak kwam ik dezelfde lieden tegen die aan de weg timmerden, zoals een leuke sympathieke goochelaar en het kleine meisje Yvonne van Merkesteyn die ‘Ik geef je een roosje mijn roosje’ liet schallen.
Ook in Alkmaar en ander gemeentes deed ik een gooi, o.a. bij de radioverslaggever Erik Zwart e.a. en..daar werd ik ….tweede! Ik wachtte het soms niet eens af,….want de avonden duurden lang en ik moest nog terug met de trein en de bus en met mijn gitaartje. Vaak kon je je lintje of prijsje dan wel vergeten, want je was gevlogen. In circus Boltini trad ik op in de piste; dat was een hele ervaring! ‘The show must go on’ was het credo. Tijdenlang stond je te wachten tussen de strobalen en op het moment suprême werd je de piste in getrapt en daar stond je dan. Ik ben eerder weggegaan, er heerste een wat harde sfeer. Dertiende!  In het Polanentheater ging het beter (tweede!) én er kwam een begeleidend artiest bij, mijn vader. Mijn vader trok gekke koppen tijdens een carnavalsschlager die ik bracht. Het succes was zo groot dat Mies Bouwman en Fred Oster ons wel eens wilden zien met ons hitje. In Hilversum rolden Mies en Fred huilend van het lachen van hun stoelen en programmeerden ons in de oudjaarsshow. Een paar dagen voor deze tv-show kregen we een afbericht. Toon Hermans kwam in de show, dus,…helaas pindakaas.

Bij de foto's:

Lb: Roothaanhuis

Rb: Polanentheater

Li: Marcanti

Gijsbreght brengt eigen en Russische liederen in Marcanti

Zaterdag 2 november 1918 - Naar nu pas bekend wordt heeft in de nacht van 30 op 31 oktober één agent, bewapend met sabel, een inbrekersbende van 13 man uit het West-Indisch Huis ('s Gravenhekje) verdreven en daarbij zelfs nog een van hen weten te arresteren. De driestheid van deze roversbendes is landelijk nieuws: kranten in het hele land berichten van geregelde diefstallen uit vemen en entrepot-dok. Zij schromen niet om hele karavanen karren, wagens of auto's mee te nemen om de gestolen waar te vervoeren. Eén nacht in oktober zijn 42 balen koffie uit een veem gestolen, wat toch een hele sjouw is. Algemeen wordt de schuld op de Spaanse griep geschoven, die maakt dat er 's nachts weinig bewaking aanwezig kan zijn en ook de politie onderbezet is. De kranten roepen dat het leger te hulp zou moeten schieten.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2018. De keuze 2014 t/m 2017 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave