De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Harry Snijder. De nieuwe opgave komt dus van hem.
De meeste huizen op deze foto staan er nog, behalve het centrale pandje. Dat is gesloopt en de gang naar een inpandig huis is vervallen. De vraag is:

Waar is dit?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze foto, door een onbekende fotograaf gemaakt, is een van onze favorieten. Op die foto zijn twee bruggen te zien die dezelfde naam dragen: Grimnessesluis. De achterste, de oude versie, werd - na het gereed komen van de nieuwe versie in de voorgrond - afgebroken. Dit alles gebeurde t.g.v. de verruiming van de Oude Turfmarkt in de periode 1860-'70. Tot slot werden de huizen rechts, het begin van de Oude Turfmarkt, afgebroken en de Kraamkliniek gebouwd (1871). Lees meer daarover in de PDF Uuterste Nesse (pp.22-25).
De vraag naar de straat links ging over de Langebrugsteeg.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Harry Snijder, Mike Man, Kees Valentijn, Carol de Vries, Anneke Huijser, Dick van der Kroon, Aschwin Merks, Anna Denekamp, Arjen Lobach, Kees Huyser, Anje Belmon, Onno Boers, Ria Scharn, Robert Raat, Jos Mol, Kees Rijpkema, Fred van Kooij, Adrie de Koning, Hans Goedhart, Peter Pijst, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Honderd jaar geleden en een wereld van verschil. Nee, niet wat u denkt; de huizen staan er nog allemaal, maar ze hebben een andere bestemming gekregen.

Wij zien hier vier huizen.

Wat is het adres van deze huizen?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Ach, ach..., die molens. Er is gezweten vorig weekend. En dan te bedenken dat wij dit schilderij van Jan Spaan (1742-1828) al enkele malen in PDF's hebben gebruikt. De schilder stond op de noordelijke oever van de Brouwersgracht en keek naar de vestingwerken. Daar zag hij bolwerk Sloterdijk met daarop korenmolen De Kraay.
Eerst even de vele oplossingen met andere molens ontzenuwen. Op de voorgrond is een sluiskolk zichtbaar met duidelijk zichtbaar een stel sluisdeuren. Alle oplossingen met molens waar geen sluis bij te pas kwam, kunnen dus de prullenbak in. Dan de doorgang door de omwalling. Op de overgebleven bolwerken is naast de waterpoort steeds een personendoorgang, maar niet op het schilderij.

Dit kaartje maakte Jacob van Eck voor zijn boek over de Amsterdamse Schans en Buitensingel. Het laat door elkaar heen de situatie zien vóór en ná de slechting van bolwerk Sloterdijk en de uitgebreide herstructurering van de Singelgracht. Het bolwerk Sloterdijk was in de laatste fase vergroot; door aanplempen was de bastionvorm verloren gegaan en het had nu een ronde vorm gekregen. Middenop korenmolen De Kraay, gebouwd in 1839 na het afbranden van de gelijknamige voorganger in 1838. Die voorganger is de molen die op het schilderij te zien is. Jan Spaan overleed immers in 1828. Het schilderij geeft echter de vernieuwing van de sluis weer, die in 1810 plaatsvond.
De Bullebakssluis ontleent zijn naam aan het watermonster 'Bullebak'. Dat leefde in de Amsterdamse grachten en trok onvoorzichtige kinderen die te dicht bij het water kwamen de grachten in.
Lees hier meer over dit volksverhaal.

De Bullebakssluis was in de vestingwerken niet voorzien en werd op dringend verzoek van zowel boeren als ondernemers buiten en binnen de vesting alsnog door de omwalling gegraven. Er werd in 1613-'14 vanaf de samenkomst van Lijnbaansgracht en Brouwersgracht een kolk gegraven schuin om het bolwerk heen naar de omwalling (die toen nog van opgeworpen aarde was). Die kolk kreeg de wat pretentieuze naam Korte Brouwersgracht. Door die aarden wal werd een stenen overwelving gemaakt. Op het kaartje links, dat een detail is uit die van Balthasar Florisz van Berckenrode uit 1625, is de doorvaart aangegeven maar er zijn nog geen sluisdeuren in de kolk getekend. Die kwamen er wel degelijk en meteen bij de bouw. Deze wat gekunstelde oplossing heeft dus het einde van de 19de eeuw gehaald, alhoewel het geheel in 1810 een keer op de schop ging en netjes versteend werd, voorzover dat niet al gebeurd was. Dat is de situatie die op het schilderij staat afgebeeld. Daarmee is het schilderij te dateren op 1810-1828. De enkeling die het schilderij wil toeschrijven aan Hendrik Keun (1738-1788) kan dat verder vergeten. Gezien Keun's sterfjaar kan hij deze situatie niet gezien hebben.

In 1868 zien we het bolwerk afgegraven en de Waterpoort verwijderd. Het sluisje is gedegradeerd tot een doorvaart. J.G.L. Rieke maakte van die situatie een aquarel (hiernaast). In 1876-'77 werd het deel van de Singelgracht van Haarlemmerplein tot Kattensloot genormaliseerd, ofwel rechtgetrokken. Daarvoor moest het bolwerk en molen De Kraay verdwijnen. Deze molen van 1839 was nog zo goed dat afbreken zonder meer zonde was en daarom werd hij in delen uit elkaar genomen en in Westbroek (Gem. De Bilt Ut.) weer opgebouwd. Daar draait hij vandaag nog steeds.
Na verwijdering van de molen werd de Brouwersgracht recht doorgetrokken naar de Singelgracht. Het kaartje van Van Eck laat beide situaties goed zien; op de samenkomst van beide wateren stond ooit De Kraay. De sluiskolk hield 't tot 1890 vol en werd toen gedempt. Op die plek kwam de bebouwing van de Korte Marnixkade. In 1894 was dit afgerond.

Volgend jaar wordt dit stukje Amsterdam op de schop genomen en het ingenieursbureau van de Gemeente Amsterdam werd opdracht gegeven te onderzoeken welke restanten van de Bullebakssluis nog te verwachten zijn. Het bureau vond op onze site diverse gegevens en er is uitgebreid over gecorrespondeerd. Uit oude werktekeningen uit 1810 en 1889 zijn de precieze locaties bij benadering bekend. Als wij van de resultaten te horen krijgen, zullen we niet nalaten u daarvan te berichten.

Goede oplossingen kwamen van Onno Boers, Aschwin Merks, Anje Belmon, Hans van Efferen,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.
Blijf sturen, zodat wij de aantrekkelijkste platen kunnen kiezen!

Een heel oude foto van de stad, gemaakt door een van de pioniers van de fotografie in Amsterdam. Zijn oeuvre is niet groot maar natuurlijk voor ons erg belangrijk omdat hij de bekendere namen zo'n tien jaar vooruit was. Dat levert dan situaties op die even later afgebroken of gewijzigd werden. Zoals deze....

Waar is dit?

Wat was er in het pand achter de boogbrug gevestigd?

Wat is er later afgebroken dat nog wel op deze foto staat?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De huizen rechts stonden ooit aan de Lijnbaansgracht. In 1914 werd de langslepende demping (1909-'14) van het stuk grenzend aan het Leidseplein afgerond en het jaar erop kreeg dat gedempte deel de naam Kleine-Gartmanplantsoen, naar de actrice Maria Johanna Kleine geboren Gartman.
Aan die demping kwam het modemagazijn Hirsch&Cie nog te pas om de financiën rond te maken.
In 1934 kocht de Exploitatie Mij. City Theaters een grote hoeveelheid pandjes aan Lijnbaansgracht en Korte Leidsedwarsstraat, brak die af en bouwde op die plek het zesde City Theater van het land. Het moest meteen het grootste bioscooptheater van het land worden (1225 m2 - 1830 zitplaatsen) en Tuschinski naar de kroon steken.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze foto van het resultaat van al dat bouwen is van Paul Guermonprez. Hij maakte de foto in of vlak na 1935. Het buurpandje van de quizfoto (nr.19) staat er dan nog. Op een foto uit de oorlogsjaren is het verdwenen en daarna blijft het lang een open plek. Later kwam hier een even futuristisch kantoorgebouw van een verzekeringsmaatschappij.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Harry Snijder, Anneke Huijser, Arjen Lobach, Aschwin Merks, Kees Huyser, Jan Six van Hillegom, Robert Raat, Otto Meyer, Ria Scharn, Hans van Noort, Anje Belmon, Mike Man, Jos Mol, Adrie de Koning, Peter Pijst, Anthony Kolder,

Bureau Monumentenzorg stuurde een fotograaf naar dit rijtje huizen. Niet omdat ze afgebroken zouden worden maar misschien wel omdat er binnenkort gerestaureerd zou gaan worden. Wie weet? In elk geval staat het geheel er nog steeds zó bij.

Waar is dit?

Hoe heet de zijstraat die links uitkomt?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

In 1909 werd prinses Juliana geboren en het jaar erop reisde Wilhelmina met het prinsesje naar Amsterdam om het de hoofdstad te tonen. Nu wordt zoiets heel pragmatisch via de televisie afgehandeld.
De stad werd voor die gelegenheid versierd, zoals dit 'lichtspectakel' op het hoofdkantoor van de Gemeentetram Amsterdam. Veel deelnemers zagen de contouren van een tram boven de ingang. Dan is het niet meer ver naar de vaststelling dat in 1910 de GTA op Stadhouderskade 2 was gevestigd.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

In de Metamorfose van week 45 in 2015 hebben we het begin van de Stadhouderskade, tussen Overtoom en Vondelpark, op de korrel genomen. Kijk nog eens naar de artikelenreeks, beginnende met deze aflevering

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Harry Snijder, Adrie de Koning, Arjen Lobach, Jos Mol, Robert Raat, Ria Scharn, Aschwin Merks, Anje Belmon, Mike Man, Maaike de Graaf, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

In de rubriek 'Met de camera op pad' van vorige week stond de oplossing van het Singel tussen Spui en Heiligeweg. Er was sprake van een verbreding van de doorgang Spui-Singel door afbraak van een huis op die foto. Het betrof 't pand Singel 409 maar in werkelijkheid werd de doorsteek van Spui naar het Singel verruimd door afbraak van vijf panden, Singel 405-409 en Spui 18-20 (links in rood gemarkeerd). Op de plattegrond is te zien dat al dat gebreek maar een bescheiden verbreding van de doorsteek opleverde.

Wij kregen knorren van een deelnemer omdat we dit zelf in week 51 van 2014 uitgebreid uit de doekjes deden.

Eigemlijk is deze foto voorgesteld als quizvraag, maar wij vonden dat riskant omdat we zelf geen idee hebben waar dit huis staat. Om de moeite van insturen toch enigszins te belonen plaatsen we hem als hulpvraag. De foto wordt door verschillende sites gebruikt om uiteenlopende redenen. Het blog Zien en Weten stelt alleen vast dat het pand zich in Amsterdam bevindt.

Waar staat dit huis?

Als u het weet, laat 't ons weten.

Foto: blog Zien en Weten

Net te laat om vorige week mee te nemen, bracht Fred van Kooij het verlossende antwoord op de vraag van Fons Baede: "waar staan de letters J.H.C.V. voor?" Hier het antwoord van Fred:

"De letters J.H.C.V. op het middelste van drie panden aan de Ferdinand Bolstraat staan voor Johannes Hendrik Casper Vinkenvleugel, de bouwer.
Het betreft een metselaar geboren 9 maart 1840 in Doetinchem, R.C. die met zijn gezin vanaf juli 1874 woonde aan de Ferdinand Bolstraat 21hs. In juni 1878 zijn ze verhuisd naar de Frans Halsstraat. 
In de Atlas 19e eeuwse ring (o.a. aanwezig bij SAA) op pagina 5 voorzijde staat aangegeven dat VINKEVLEUGEL, JHC in bouwjaar 1885 de ontwerper is van F. Bolstraat 49-51-53 , orde 3 panden. 
Enige jaren later ontwierp dezelfde metselaar (bouwer) de nog iets fraaiere panden Stadhouderskade 75-76, die onder orde 2 worden gerangschikt.
In het bevolkingsregister van Amsterdam onder buurt YY etc. kun je de verhuizingen van de familie Vinkenvleugel goed volgen.
C.V. staat dus beslist niet voor commanditaire vennootschap".

Opgelost!

Mary Sanstra-Veenis kreeg haar informatie over de Sint Joannesschool van de prentbriefkaart links. Een fragment uit de informatiestroom:
"Ik zat op de St. Joannesschool van de Congregatie van de Dochters van Maria en Joseph. Hun klooster was in Den Bosch, in de Choorstraat. Onze school had drie afdelingen. De armenschool had zijn ingang aan de van Ostadestraat. De burgerschool, waar ik op zat, had zijn ingang in de Verbindingstraat. De rijke school had zijn ingang aan de Rustenburgerstraat". 
De meest uitgebreide info kwam van Maaike de Graaf. Wij hopen dat Mary daarmee vooruit kan.

Claes Reinierszhofje 
door Adrie de Koning en Jos Mol

Inleiding
Dit keer gaan we weer naar een karakteristiek hofje in de binnenstad met een toegangspoort en erachter gelegen huisjes. Het Claes Reinierszhofje werd aanvankelijk ook het "Weduwenhofje" genoemd en na de herbouw in 1912 heette het hofje "Liefde is het Fondament".

Ligging
Het Claes Reinierszhofje hofje ligt aan de Keizersgracht 334-346, maar is bereikbaar via de poort op Keizersgracht 332. Dat is op het gedeelte tussen de Berenstraat en de Runstraat en vanuit het hofje heb je uitzicht op Felix Merites. Vroeger was er alleen een poortje. Tegenwoordig is de ruimte boven het poortje bij het ernaast gelegen pand getrokken.

Ouderdom
Het hofje is gesticht in 1618 en viert dus dit jaar het vierhonderdjarig bestaan. Het is daarmee een van de oudste Amsterdamse hofjes. Over de geschiedenis van 400 jaar liefdadigheid in Amsterdam is een boek van R. J. Vis verschenen getiteld 'Liefde het Fundament'.

Stichters
Het hofje is genoemd naar de stichter ervan, Claes Reiniers, wiens naam ook wel geschreven werd als Claes Reiniersz., wat zou betekenen dat hij de zoon van ene Reinier was. Overigens niet te verwarren met Reinier Claeszen naar wie in Amsterdam een straat is vernoemd.

Doelstelling
Het hofje was bestemd voor niet geheel onvermogende Rooms Katholieke vrouwen. Ze moesten om toegelaten te worden, een - voor die tijd flinke - som geld betalen. Dus het vermogen moest wel aangesproken worden! Maar daar stond tegenover dat ze daarna geen huur meer hoefden te betalen.
Het hofje werd aanvankelijk beheerd door familie van de stichter, maar in 1866 overgedragen aan het Roomsch Catholieke Oude-Armenkantoor. Deze stichting die ook de beheerder is van het bekende, maar inmiddels voormalige, verzorgingshuis St. Jacob aan de Plantage Middenlaan, heeft zich er inmiddels zelf gevestigd. Doordat er steeds minder vrouwen woonden, werden er later ook woningen verhuurd aan studenten. Sinds het begin van deze eeuw is het een kantoorgebouw waarin enkele stichtingen zijn gevestigd.

Bijzondere kenmerken
Aanvankelijk bestond het hofje uit een vierkant van 18 woninkjes rond een veld waar de was gebleekt werd. Via een gang achter de toegangspoort was het te bereiken. Er is boven de toegangsdeur een oude gevelsteen met het wapen van de stichter, zijn initialen (C en R) en het jaartal 1618 met erboven de tekst: "Liefde is het Fundament".
Daarmee werd duidelijk gemaakt dat het hofje vanwege liefdadigheid was gesticht.
In 1912 vond er een ingrijpende verbouwing plaats, waarbij het oude hofje vrijwel geheel werd gesloopt en opnieuw werd opgebouwd. Het complex kreeg imitatie oud-Hollandse geveltjes en bestond nog uit vijf huisjes, waar in elk vier vrouwen woonden.
Het hofje heeft in het begin nog een rol gespeeld in de geloofsstrijd tussen katholieken en gereformeerden. Het hofje zou volgens de gereformeerde predikanten een Paapse vergaderplaats zijn, waar - tegen de regels in - katholieke erediensten werden gehouden.
Boven de schouw in de in 2001, toen het R.C. Oud-Armenkantoor zich hier vestigde, aangebrachte regentenkamer hangt een - nu nog moeilijk te begrijpen - tekst die herinnert aan het geloof:

   Daar Godsdienst biddende opgetogen
   Het Offer van 't Geloof beschouwd
   Het welk neerbiedig neergebogen 
   Op Jesus heilrijk Kruis vertrouwt
   Doen Hoop en Liefde een Eerzuil stichten
   En leeren uit Gods Wet haar Pligten

Toegankelijkheid
Het hofje is niet meer openbaar toegankelijk, maar als de deur naar het hofje niet gesloten is, kan wellicht even een kijkje in het hofje worden genomen.

Fotoverantwoording: eerste twee kleurenfoto's door de auteurs, grote kleurenfoto: Bernard Eilers; bron: Stadsachief Amsterdam
Zwart-witfoto's: Stadsarchief Amsterdam

lleen al in de laatste veertig jaar zijn zo'n 100 rijksmonumenten in Amsterdam verdwenen of vernield. Door allerlei oorzaken, zoals brand in het eind zestiende-eeuwse dubbelpakhuis waar Casa Rosso in gevestigd was. Het kwam onlangs nog voorbij in dit weekblad als quizvraag. Of Prins Hendrikkade 60, afgebroken om plaats te maken voor hotel Barbizon Palace. Of een hele rits huizen rond de Dirk van Hasseltssteeg en Nieuwezijds Kolk, afgebroken omdat de ABN als een verwend kind zijn zin wilde doordrijven en anders de plannen elders zou uitvoeren. Hadden we toen Halsema maar gehad; die had wel de stekker eruit getrokken. Oh, nee, dat was Jolande Sap. Maar toch! En dan die boycot van de opgraving naar de dwangburcht van Floris V, een van de oudste monumenten in de stad die volgens de ABN onder de grond diende te blijven omdat hij anders teveel vertraging in de bouw zou veroorzaken. Dat houd je niet voor mogelijk, toch?
Met de vele tientallen rijksmonumenten die tijdens de sanering van de Jordaan gesneuveld zijn, kunnen we gedeeltelijk vrede hebben. Ze zullen niet te behouden zijn geweest, anders hadden ze dat wel gedaan.
Maar dan Rozengracht 218-220, twee zeventiende-eeuwse klokgeveltjes in originele laagbouw, die zo nodig met twee verdiepingen 'verrijkt' moesten worden om beter te verhuren winkelruimte te krijgen. Dat daar geen stokje voor gestoken is. De meningen zullen wel verschillen over het resultaat, maar voor mij staat vast dat die gevels niet zó bedoeld zijn.

Ik zei het vorige week al: oude huizen in de stad moet je koesteren, ze behouden zoals onze voorvaderen ze hebben opgericht. Zij scheppen de sfeer waar we klaarblijkelijk behoefte aan hebben. Je gaat niet voor je plezier wandelen over de Burgemeester de Vlugtlaan maar wel langs de grachten, burgwallen en zelfs omhoogkijkend door Kalverstraat en Nieuwendijk. Pas nog gedaan. Niet naar de winkelpuien kijken maar omhoog, waar de eeuwenoude gevels vaak nog intact zijn. Verborgen juweeltjes soms.
Met angst en beven bekijk ik de jongste geschiedenis. Ik bedoel de tientallen gebouwen die ooit in de plaats kwamen van 'echte' monumenten en nu zelf gepromoveerd worden tot monument. Waar destijds in bijvoorbeeld Amstelodamum over de bouw van de Effectenbeurs werd gefoeterd, besliste de betreffende Rijksdienst in 2001 dat dit betrekkelijk jonge gebouw inmiddels zelf monumentenstatus verdiende. Toch was daar een rij huizen voor gesloopt die ooit met de gevels in het water een bijzonder beeld opleverden.
Het gros van wat Berlage neergezet heeft staat al op 't lijstje. Voor zijn kantoorgebouw voor de Nederlanden van 1845, Sophiaplein 2-4, werd een interessante rij gevels afgebroken.
Op Kloveniersburgwal 73 bouwde de vereniging "Liefdadigheid naar Vermogen"  in 1914 een kantoorgebouw voor zichzelf. Het is een bakstenen gebouw met een aantal té kinderachtige klokgevels terwijl er een leuke rij goed gelukte huizen voor afgebroken werd.
Zou werkelijk een halve zool het ooit in z'n hoofd krijgen om de Universiteitsbibliotheek tot monument te verheffen?

Woensdag 24 juli 1918 - De Gemeenteraad schrijft geschiedenis door een voorstel aan te nemen in de komende jaren alle Amsterdamse huizen van elektrisch licht te voorzien. Dat lijkt heel nobel maar het is 't gevolg van het 'op stoom komen' van de Centrale Oost (Hoogte Kadijk) en later dit jaar zal de Centrale Noord in werking treden. Amsterdam meent klaar te zijn om energie te leveren, ook aan particulieren.

Van de in 1913 overgenomen centrale van Elektra (Haarlemmerweg) wordt de productie stilgelegd maar het net blijft bediend worden.

Voor de particuliere inwoners komt er een muntmeter. Veel belangrijker is de enorme campagne die nodig is om alle huizen aan te passen door een elektrakabel binnen te brengen en te verdelen over alle wooneenheden. Er wordt gekozen voor een systeem met twee spanningvoerende phasen die wisselstroom leverden. Aan dit systeem zouden we nog vele decennia vast zitten, ook toen al de phase-nul in de rest van Europa gemeengoed werd.
Om die enorme klus te klaren huurde de Gemeente Amsterdam buitenlandse bedrijven in die hun elektriciens maandenlang in Amsterdam stationeerden.
De oude huizen bevatten nu twee lichtsystemen, nadat in de 19de eeuw het lichtgas geïntroduceerd was, waarvoor gasleidingen aangelegd waren. Daar kwam nu de elektriciteitsbuis naast en alles op de muur bevestigd, vol in het zicht.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2018. De keuze 2014 t/m 2017 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave