De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Carol de Vries. Van hem komt dan ook de nieuwe opgave. Hij koos een rijtoer van koningin-moeder Emma in Amsterdam. Carol vraagt zich af of u weet waar de foto genomen is. Er zit een ijzersterke hint in de foto verborgen.

Waar is dit? (gracht én zijstraat)

Oplossingen via deze link

Alhoewel dit een zeer drukke uitvalsweg is, kom je hier niet zo vaak, tenzij je in de buurt woont. Die buurt betreft dan de Westelijke Eilanden/Zeeheldenbuurt en de weg is de verbinding tussen de Westerdoksdijk en de Spaarndammerdijk. De straat van de foto heet Van Diemenstraat en we kijken in de richting van het Barentszplein. De zijstraat is de Van Neckstraat.

Toch nog een beste score voor deze 'uithoek' van de stad en beterschap voor Ger Theuns, die vanaf zijn ziekenhuisbed reageerde.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Carol de Vries, Anneke Huijser, Rob Philip, Nico Prinse, Harry Snijder, Gerard Beerman, Robert Raat, Ger Schoolenaar, Ria Scharn, Mike Man, Ton van Lil, Ger Theuns, Hans van Efferen, Ron Huissen, Adrie de Koning, Jos Mol,

We zijn tegenwoordig veel zuiniger op ons erfgoed. Dat was wel eens anders en voor je het weet hebben die gasten het weer voor het zeggen. Dit kostelijke pand staat er nog steeds, wat wij nu heel normaal vinden. Wij kunnen er een serie aan weiden om te laten zien dat veel van dit fraais gesneuveld is. Doen we misschien nog wel eens. Maar nu eerst dit pand. Bij een restauratie honderd jaar geleden kreeg het zijn oude uiterlijk weer terug.

Wat is het adres?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De spaarzame hints moesten u naar het gebouw van het Luthers Diaconie Oude Mannen en Vrouwenhuis leiden, op de Nieuwe Keizersgracht, hoek Nieuwe Kerkstraat. Daarna werd dit verpleeghuis Wittenberg en nu schijnt er het zoveelste hotel in te komen. De cryptische hint over de muurschildering ging over Ramses Shaffy, die zijn laatste jaren in het Sarphatihuis - de grote buurman die we links zien - sleet.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Han Mannaert (en nog anderen) weet nog wat bijzonderheden over het pand: Bouwjaar: 1772. Architect: Coenraad Hoeneker. Evangelisch-Luthers Diaconie Oude Mannen en Vrouwenhuis, geschonken door Abraham en Johanna Maria Kromhuijsen. De grond werd gratis beschikbaar gesteld door de Gemeente.

Dan nog de toegift van Ton Brosse over zijn ervaringen met Ramses Shaffy tijdens diens laatste jaren in het Sarphatihuis:
"Het pand ernaast is het huidige Dr Sarphatihuis, ook verpleeghuis van zorgverlener Amsta, waar Ramses Shaffy zijn laatste jaren doorbracht. De bedoelde muurschildering om de hoek in de Nieuwe Kerkstraat is zijn portret. De muur is van de parkeerplaats en de fietsenstalling van het Dr. Sarphatihuis.
Gedurende bijna tien jaren zong ik daar elke dinsdag als vrijwilliger voor de bewoners. Ik heb wel eens aan hem gevraagd of hij mee wilde zingen. Dat weigerde hij steevast. Ik heb dus ook liedjes van Ramses gezongen. De dag van zijn overlijden was mijn wekelijkse werkdag. Ik stond ook in de gang toen hij voor mij langs het gebouw voor de laatste maal verliet".

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Mike Man, Otto Meyer, Maarten Helle, Adrie de Koning, Liesbeth van Aerssen, Kees Valentijn, Anneke Huijser, Ria Scharn, Robert Raat, Wim de Rue, Jan Six van Hillegom, Han Mannaert, Jos Mol, Hans van Efferen, Anna Denekamp, Ton Brosse, Hans Goedhart, Age van der Veer, Hans Olthof, Leo van Geuns, Anthony Kolder,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Er werd weer eens gewerkt aan de stad, ook toen al vaste prik. Waar de voetgangers moeten blijven bekijken ze zelf maar. Er was zowaar een politieagent bij geposteerd.

Welke straat is dit?

Wat wordt er achter de schutting gebouwd?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit was Variété Flora in de Amstelstraat 24-28. Later werden Amstelstraat 20-22 ook nog bij het theater gevoegd. Dat laatste gedeelte is waar in 1929 brand uitbrak (zie foto hieronder).
Meer over Flora hieronder.

In het Panopticum, het reclamebord is nog net zichtbaar op de foto, werd later het Centraal Theater gevestigd.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Ria Scharn zocht de geschiedenis van Variété Flora nog even op:

Variété Flora was in 1892 opgericht door de Duitse ondernemer Franz Anton Nöggerath (ook actief in de filmindustrie; zoals de film “Ontrouw” uit 1911) en werd doorgaans Flora genoemd. Het was een drukbezocht theater en in elke voorstelling zaten optredens van acrobaten, clowns, goochelaars, jongleurs, messenwerpers e.d. Een voorstelling had wel tot 20 verschillende onderdelen. Léon Boedels trad op als coupletzanger en werd vanaf 1903 directeur.
Binnen de programmering werd ook film gebruikt, nog zonder geluid en Flora was de eerste plaats waar in Amsterdam film bekeken kon worden. Op 12 februari 1929 was er in Flora een vernietigende brand, de tweede overigens, en deze brand was het einde van Flora. In 1952 werden de ruïnes gesloopt en verrees bioscoop Flora van 1953 – 1977.

In 1977 was Flora nog steeds een bioscoop en heropende de deuren als het Flora Disney Theater. De aankleding was thematisch en er werden alleen Walt Disneyfilms gedraaid. Op 17 augustus 1980 sloot dit theater definitief en in oktober 1980 werd het gebouw heropend als het Flora Dance Palace. Tijdens het dansen konden er nog steeds films gedraaid worden. Het Flora Dance Palace heeft een aantal jaren gedraaid en werd opgevolgd door Bebop en in 1989 vestigde de indertijd bekende uitbater Manfred Langer er zijn iT. Vooral in de eerste 5-6 jaar, tot het overlijden van Langer in 1994, was het een van de hotspots van Amsterdam. De iT sloot de deuren in 2004. Rond de jaarwisseling 2004-2005 werd Flora gesloopt.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Carol de Vries, Mike Man, Maarten Helle, Anneke Huijser, Dick van der Kroon, Kees Huyser, Otto Meyer, Liesbeth van Aerssen, Kees Valentijn, Adrie de Koning, Jos Mol, Harry Snijder, Ria Scharn, Robert Raat, Han Mannaert, Hans van Efferen, Anna Denekamp, Maaike de Graaf, Hans Goedhart, Peter Pijst, Hans Olthof, Anthony Kolder,

Als fotograaf had je een eeuw geleden niet over belangstelling te klagen. Daar liep men voor uit en stond geduldig een kwartier of zo te poseren. En dat waren niet alleen kleine jongens!

Waar is dit?

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Bij het afsnijden van een stuk foto gingen we niet zover om de hele koepel van de Groote Club op de Dam er af te knippen. Niet moeilijker maken dan nodig is! Dat hielp heel veel deelnemers naar de oplossing: Damrak, vlak vóór de Dam. Het straatnaambord dat we geblurrd hadden, was dat van de Dubbele Worststeeg en vier huizen verder is nog de Valkensteeg. De tramrails betekenden ook een hint. Alle sporen worden bij elkaar geperst om de Beurs van Zocher te ontwijken.

De fotograaf was Rooswinkel en de foto zit echt in de Beeldbank SAA.

Robert Raat weet de oorsprong van de naam Dubbele Worststeeg: waarschijnlijk een verschrijving van een ambtenaar; ooit werd de steeg vernoemd naar een zekere Lourens Dubbelworst. De steeg schijnt intussen een andere naam te hebben: Damraksteeg. Zonde, zo'n mooie Amsterdamse naam!!

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ruud Fontijn, Harry Snijder, Ria Scharn, Robert Raat, Jos Mol, Hans van Efferen, Adrie de Koning, Mike Man, Anthony Kolder,

In de Beeldbank SAA staat deze niet-gelocaliseerde foto. Weet u of en zo ja waar dit in Amsterdam is?

Laat het ons weten via deze link

Hulp kwam ook deze week van meerdere deelnemers. De foto is genomen voor de aanbouw (1925) aan het CS voor de pakketpost. Erik-Jan Noomen, Maaike de Graaf en Arjen Lobach deden er ook nog foto's bij die het gelijk bewijzen.

Goede oplossingen kwamen van Carol de Vries, Arjen Lobach, Erik-Jan Noomen, Maaike de Graaf,

De Joodse zuurkar - Jos Mol
Vroeger kwam de zuurman (zuurventer) door de straat. Hij had zure bommen en zure augurken bij zich en vervoerde die met een houten kar. Straatventers waren populair want ze brachten alles bij je thuis. De handel in zuur was typisch joods. Specialiteiten als zure haring, pekelaugurken, ingemaakte krootjes, ingelegde eieren, uitjes in wijnazijn, piccalilly, citroen in de azijn, watergruwel, stukjes gekookte lever en leverworst en komkommer in het zuur, waren de lekkernijen die de zuurman te koop aanbood! De joodse zuurverkopers waren geconcentreerd in de Jordaan, een Amsterdamse volksbuurt bij uitstek. De Jordanees leefde en at veel op straat. In het verre verleden werden Amsterdammers wel koeketers genoemd, omdat ze werkten met koekkarretjes en koekkramen. Na de beeldenstorm was de handel in koek geheel verdwenen. Eigenlijk was 'zuurjood' (in plaats van zuurventer) meer een scheldwoord dan een koosnaam. De Joodse zuurventers werden ook wel zuurjoden genoemd. Ze legden waarschijnlijk als eersten de leverworst in het zuur in, om het geheel langer houdbaar te krijgen. 's-Zondags rond etenstijd kwamen ze in de straten voorbij en iedereen kocht een bordje met producten. Er werd in die tijd niets gewogen of geteld. Wat je moest betalen werd dan ook met de natte vinger bepaald.
Op veel hoeken, pleinen en markten komt men nog viskramen tegen, die ook zuur verkopen. Echter kooplui komen niet meer aan de deur. En pure zuurkarren en zuurkramen zijn uitgestorven. 

Tekenig boven: Hermen Schouten ±1780; bron: SAA

Kaart links: Burgerweeshuis 1686; bron: SAA

Het is nu wel binnen de stadsgrenzen van Amsterdam, maar Huys Te Vraegh stond in Sloten. Om precies te zijn aan de Sloterweg die vanaf de overtoom in de Schinkel aansloot op de Heiligeweg ofwel de Overtoomseweg. De Sloterweg liep een stuk langs het water van de Schinkel naar hetzuiden en boog daarna af richting Sloten. Precies in die knik stond het huis, op een driehoekig erf, een sneb(betje). Hier ontstond een gehuchtje, compleet met herberg. Vandaag, sinds 1973, vinden we hier de Rijnsbergstraat die slechts enkelzijdig bebouwd is. De andere kant van de weg was het grondstuk van Huys Te Vraegh.
Hoe het huis aan zijn naam kwam is niet bekend. Ik bespaar u het fabeltje dat Maximiliaan van Oostenrijk op bedevaartreis van Sloten naar Amsterdam hier de weg vroeg. Weliswaar is zijn reis van Haarlem naar Amsterdam wel degelijk gedocumenteerd, maar of hij de weg ooit kwijt was valt te betwijfelen. Maximiliaan was voogd van de landsheer Filips de Schone en het is ondenkbaar dat de plaatselijke autoriteiten zo’n bezoeker wat lieten aanmodderen. Het was overigens een heel avontuurlijke reis want niet lang erna beschouwde men de weg boven de Lutkemeer langs als te gevaarlijk en raakte die in onbruik.

In 1618 of daaromtrent bouwde een Amsterdamse lakenfabrikant op dit punt een groter landhuis waarna het gehucht tot een serieuze nederzetting uitgroeide. In die nederzetting was ook een scheepswerfje. Het huis wisselde opvallend vaak van eigenaar, maar vaak hadden zij met de textielindustrie te maken. Het langst hebben familieleden en erfgenamen Van Helsdinghen het in bezit gehad, maar verhuurden het ook wel.
Het markante huis werd een merkteken voor de schippers die van de Nieuwemeer richting overtoom voeren. Eeuwenlang stond bij het huis een paal met sein in de vorm van een uitgestoken hand die de plaats aanduidde waarachter het zeil gestreken diende te zijn. In de buurt van het huis werd ook een steiger gebouwd als aanlegplaats voor de Leidse kagen.

Tekening boven: onbekende tekenaar ±1900 (detail); bron: Stadsarchief Amsterdam

Tekening onder: J. van Delden 1813; bron: Stadsarchief Amsterdam

De hele 17de en 18de eeuw was Huys Te Vraegh een statig herenhuis, maar later zakte het niveau en werd er zelfs een katoendrukkerij in gevestigd. Bij een overdracht in 1735 blijkt het grondbezit danig uitgebreid te zijn met een grote warmoezerij ofwel moestuin, compleet met eigen bebouwing. Dat extra stuk land gaat in de 19de eeuw nog rol spelen, maar daarover later.

In 1809 brandde Huys Te Vraegh grotendeel af en de restanten werden met alle bijgebouwen van de hand gedaan. De brand was zonder twijfel door kookketels van de katoendrukkerij ontstaan.
De nieuwe eigenaren herbouwden het huis in afgeslankte vorm en nu als ‘lakenfabriek’.
In 1890 werd dit huis weer afgebroken om de nabij gelegen scheepswerf flink te kunnen uitbreiden. Dat zou het einde van Huys Te Vraegh zijn geweest, ware het niet dat de eigenaar van de werf de moestuin met instemming van de gemeente Sloten veranderde in een begraafplaats voor de Protestantse gemeente, die de aloude naam ‘Huis te Vraag’ ging dragen. Het puin van de gesloopte bebouwing werd over de tuin verdeeld en daarover kwam een dikke laag zand. Er werden nogal wat mensen op deze begraafplaats begraven; de schattingen lopen uiteen van 12.000 tot 16.000 mensen.

Tekening: Hendrik Keun 1770; bron: Stadsarchief Amsterdam

Toen in 1921 Sloten door Amsterdam geannexeerd werd kwam de begraafplaats ‘midden’ in de stad te liggen en ontmoedigde de stad hier verder te begraven omdat er frictie was ontstaan met de Wet op de Lijkbegraving. Dat werd een getouwtrek van jewelste en pas in 1962 kreeg Amsterdam zijn zin en werd de plaats gesloten voor verdere begravingen. Door stevige lobby of door laksheid van de gemeentelijke overheid is het nooit tot ruimen gekomen en is hier een prachtpark ontstaan.

Foto: © Studio Koning

aïef is misschien nog te vriendelijk gezegd. Een oen was ik op twaalfjarige leeftijd. Door een vader met aspiraties werd ik naar een HBS gestuurd, een kale-neten-school. In 1953 was dat misschien wel eerder gebeurd maar gewoon was het nog lang niet. De hoofdonderwijzer van de lagere school adviseerde mijn ouders mij eerst een brugklas te laten volgen om het accent eruit te laten slijten en het Frans in te halen dat wij nog niet hadden gekregen. Een paar jaar later was Frans in de 6e klas gemeengoed. De grootste cultuurschok vond ik nog de kadaverdiscipline die erin gestampt werd. Niet hollen op trappen en in gangen. Niet schreeuwen, niet stoeien. Bij het betreden van het klaslokaal beide zijden van je handen tonen aan de leraar, of je er netjes en schoon uitzag.
Na die brugklas naar de Keizersgracht. Daar was het nog een graadje erger. Je mocht een leraar niet inhalen op de trap of in de gang. Ook dat haalde het tempo eruit. Ze hadden net afgeschaft dat je bij het passeren van een leraar stilstond en front maakte. Het is net of ik het over de 19de eeuw heb, maar het was echt 1954.
De wiskundeleraar had zich op mij ingeschoten en later hoorde ik van mijn ouders dat op een ouderavond een andere ouder bezwaar maakte tegen de uitspraak van een leraar:  "Er komt steeds meer van dat arbeidersgespuis op deze school”.

Alhoewel zijn naam niet genoemd werd, kleefde deze uitspraak meteen aan die wiskundeleraar.
De leraar Frans was een fatje en ongetwijfeld homofiel. Bijzonder klein van stuk met de bijpassende temerige stem. Ook met deze leraar wilde het niet vlotten en dat had ik aan mijzelf te danken. Met sinterklaas werden lootjes getrokken en piepkleine presentjes voor een medescholier gekocht of gemaakt. Een der leerlingen kreeg de leraar toebedeeld en het kreng verraste de man met een stuk Maja-zeep. Zacht gegrinnik in de klas waar ik nog eens een schaterlach overheen deed. Daarna is het nooit meer goed gekomen tussen ons. En dan te bedenken dat ik geen idee had wat er zo bijzonder was aan Maja-zeep voor een man. Ik had alleen maar meegelachen. Ik bleef dat jaar zitten wegens een 3 voor Frans.
Die rooie rakkers van ouders van me zagen toen in dat dit traject echt niks voor mij was en deden met op een Daltonschool, wat een wereld van verschil was. Uit wraak kreeg ik de eerste twee jaren alleen maar negens voor Frans
Dat kwam allemaal bovendrijven toen kort geleden in het stukje over Jacob van Campen diens Coymanshuis besproken werd. Ik kreeg meteen weer die vieze smaak in de mond…

Zondag 27 januari 1918 - Mislukte aanslag op kruitmagazijn aan de Haarlemmerweg, tussen Sloterdijk en Halfweg (zie kaartje).
Een onwaarschijnlijk knullige poging het kruitmagazijn in de lucht te jagen. Vijf jonge mannen (20-25 jaar) breken in en proberen met van papier gemaakte lonten een brandje te stichten. Een handgranaat zou door de brand moeten ontploffen en de rest van de klus klaren. De inbrekers waren al gevlucht en wachtten van enige afstand af wat er zou gebeuren. Niets dus! De papieren stroken die voor lont moesten doorgaan waren met Gluton aan elkaar geplakt en de lijm was nog zó nat dat de lont doofde.
Gepakt werd het vijftal toen zij in de buurt van Huis te Vraag in Sloten een gestolen doos ontstekers probeerden te begraven. Een Slotense agent vond hen verdacht en wilde ze aanspreken, waarop de knapen op de vlucht sloegen. De agent loste een waarschuwingsschot waardoor andere agenten, ook Amsterdamse, gealarmeerd werden en de knapen in hechtenis namen. Het bleken links-radicale anarchisten te zijn, niet van het slimste soort. De overheid maakt zich echter serieus zorgen over de achterban van de knapen. De volgende keer zou zo'n aanslag wel eens beter georganiseerd kunnen worden.

Donderdag 31 januari 1918 - In Point Loma, Californië/USA overlijdt Daniël de Lange (1841-1918), componist, muziekdocent en tot 1914 directeur van het Conservatorium Amsterdam. In zijn muziekbeleving speelde koorzang steeds de hoofdrol, vandaar dat nog diverse koren in Nederland zijn naam dragen. Hij werd geboren in Rotterdam en maakte carrière in Parijs. In 1870, toen de Frans-Duitse oorlog uitbrak was hij met zijn vrouw op bezoek in Amsterdam en besloot niet meer naar Parijs terug te keren. In 1873 richtte hij een muziekschool op in Zaandam en in 1884 was hij mede-oprichter van het conservatorium in Amsterdam. Daar was hij docent en vanaf 1895 directeur. In 1914 legde hij al zijn functies neer en vertrok naar de USA. Ook daar doceerde hij muziekwetenschappen.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2018. De keuze 2014 t/m 2017 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave