De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Anthony Kolder. De nieuwe opgave komt dus van hem. De vraag is:

Waar is dit?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Zo stil, zo leeg..., dan denk je niet zo snel aan de vandaag drukke Spuistraat. De straat lijkt op deze foto zó breed dat enkele malen de Nieuwezijds Voorburgwal voorbijkwam. Het enigszins uitstekende pand is Hekelveld 1 (Het Eind van de Wereld) op de hoek van het veel genoemde Klimopstraatje. We kijken dus naar het noorden, richting Martelaarsgracht en CS.
Mooi tijdsbeeld, vonden wij. En zo heel veel is er niet gewijzigd. Het Hemelrijk en de Zwarte Bijlsteeg zijn natuurlijk verdwenen.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Anthony Kolder, Harry Snijder, Kees Huyser, Aschwin Merks, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Han Mannaert, Katja Kronenberg, Anna Denekamp, Ger Schoolenaar, Ria Scharn, Wim van Slooten, Robert Raat, Onno Boers, Jos Mol, Ruud Fontijn, Erwin Meijers, Mike Man, Anje Belmon, Hans Goedhart, Dirk Ruijer, Hans van Efferen, Jan Snijders,

Een doorgang in deze huizenrij met een verbodsbord: dat moet een openbare weg zijn. Dat is uw enige hint maar ook de venijnige tweede vraag.

Waar is dit?

Op welke straat sluit de onderdoorgang aan?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Moeilijk was deze foto zeker. Toch nog oplossingen. De fotograaf stond op de brug over de Keizersgracht in de Utrechtsestraat (#37) en keek richting Amstel waar brug #36 in zicht kwam. Het is verleidelijk te denken dat de Keizersgracht daarachter verder gaat ( u kijkt naar brug#241 Dirk van Nimwegenbrug over de Nieuwe Keizersgracht) en daarom kijken we even naar de gevels aan de oneven kant. Wij hebben een standpunt in Street View (klik) gekozen waar u de achtereenvolgende gevels zult herkennen: een serie tot kantoren omgebouwde souterrains, met daar tussen een afwijkende gevel met getoogde vensters en dan twee stoepen, een enkele (nr.741) en een dubbele (nr.743) waarvan hieronder nog een foto.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Anneke Huijser, Mike Man, Jos Mol,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.
Blijf sturen, zodat wij de aantrekkelijkste platen kunnen kiezen!

Het 'waar' is simpel, maar de pijl geeft de tweede vraag aan: wat? Het kapitale huis met de fronton zou kunnen helpen.

Welke gracht is dit?

Naar welke gang wijst de pijl? (naam; inmiddels verdwenen)

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Wij dachten dat de vorige foto al eens eerder gebruikt was, maar diverse deelnemers 'betrapten' ons op een tweede keer plaatsen van de foto links: de Trapjesbrug over de Lijnbaansgracht tegenover de Tuinstraat.
De foto is zó bekend dat er een beetje gemopperd werd dat men niet voor makkies en eitjes uit bed kwam.
De brug is vervangen door een lagere maar de trapjes zijn gebleven. Van de zichtbare bebouwing is niets overgebleven; allemaal nieuwbouw.

Foto: De Prins

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Harry Snijder, Kees Huyser, Aschwin Merks, Minne Dijkstra, Jos Mol, Maaike de Graaf, Katja Kronenberg, Han Mannaert, Carol de Vries, Anna Denekamp, Wim Huissen, Ton Brosse, Adrie de Koning, Ria Scharn, Ruud Fontijn, Anje Belmon, Mike Man, Onno Boers, Jan Burgers, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Verleden tijd. U wilt niet weten wat hier allemaal gebeurd is sinds deze foto gemaakt werd.

Waar is dit?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Eén van de negen straatjes, dat was snel duidelijk. Nou nog weten welk. Het Bungehuis in de verte hielp flink: de lijn Gasthuismolensteeg-Hartenstraat-Reestraat. Grachten tellen is op deze foto wat moeilijk maar een simpele vergelijking van de hoekpanden leert dat de fotograaf op de Reesluis stond (over de Prinsengracht) en dat dit dus de Reestraat is.

Foto: Merijn Roubroeks; bron: gezmeli.az

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Aschwin Merks, Harry Snijder, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Carol de Vries, Han Mannaert, Anna Denekamp, Ger Schoolenaar, Ria Scharn, Ruud Fontijn, Jos Mol, Katja Kronenberg, Anje Belmon, Dick van der Kroon, Mike Man, Ton Hupkens, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Anneke Huijser erfde van haar vader deze tekening van Cor Labots uit 1971. Anneke denkt dat - gesteld dat Labots geen loopje met de werkelijkheid nam - de wel heel bijzonder gedecoreerde halsgevel te herkennen moet zijn. Zij weet nog dat Labots een voorkeur had voor de rosse buurt (voor zijn tekeningen!). Anneke vraagt uw medewerking bij het lokaliseren van deze tekening.

Cornelis Labots was van oorsprong boekdrukker en tekende en schilderde als hobby. Hij heeft enkele cursussen gevolgd maar nooit een academie bezocht. Hij was ras-Amsterdammer maar woonde in de jaren dat deze tekening gemaakt heet te zijn in Merksem/België (i.v.m. één van die cursussen). Wij moeten daarom niet gek opkijken als dit niet in Amsterdam blijkt te zijn, alhoewel alles er wel op wijst. Als de ene Amsterdammer de andere een tekening cadeau doet zal het toch wel van hun gezamenlijke stad zijn?

Weet u waar deze halsgevel staat/stond? Laat het ons weten via deze link

...de Magere Brug.
We werden attent gemaakt op het feit dat Piet Kramer officieel als ontwerper van de brug geldt, terwijl wij alleen ir. Biemond noemden.
Kramer was architect en misschien wel in staat om de techniek van een houten brug door te rekenen maar de vele bruggen van zijn hand zijn in de regel met bakstenen landhoofden en smeedijzeren leuningen en of hij zich met de technische aspecten mocht bemoeien is zeer de vraag.
Je kunt je ook afvragen wat er te ontwerpen valt aan een replica. Sterkteberekeningen zijn daarbij belangrijk en daar heb je een ingenieur voor nodig.
Maar alle eer voor Kramer's bruggen, laat dat duidelijk zijn.

...de feestverlichting op de Dam.
Toen Paul Graalman de discussie geopend had lieten meer deelnemers van zich horen. Allereerst Carol de Vries, die meldt dat de gemeente Amsterdam decennialang vlaggenmasten van de firma Wed. S. de Vries & Zn huurde als er weer eens versierd moest worden. Hij heeft nog een lamme arm van steeds maar weer de masten opfrissen met een lik nieuwe verf en van de sierstrepen erop. Dan Maaike de Graaf die via diverse krantenberichten en -foto's laat zien dat versierde masten steeds opnieuw werden toegepast. Behalve voor het bezoek van koning Leopold ook voor het bezoek van het prinselijk paar in juni 1937 en bij de geboorte van prinses Beatrix in februari 1938. Deze laatste suggestie kwam ook eerder van Paul Graalman zelf. Intussen weten we nog steeds niet bij welke gelegenheid deze versiering werd aangebracht. Ook is niet duidelijk of er bij elke gelegenheid verlichting te pas kwam. Dit blijft dus een tussenbericht.

Samuel Sarphati ging er bij zijn plannen voor een tentoonstellings-gebouw vanaf het begin van uit dat dit gepaard moest gaan met uitbreiding van het aantal hotelbedden. En dan 't liefst van een betere klasse dan in de stad voorhanden was. Tot nu was het Oudezijds Heerenlogement de meest luxueuze gelegenheid in Amsterdam maar dat was niet meer van deze tijd.
Sarphati had zijn oog laten vallen op de gronden van bolwerk Oosterblokhuis aan de Amstel. De toestemming was betrekkelijk snel geregeld; dit soort initiatieven zonder enig risico voor de stad zag men graag.

Alle afbeeldingen bij dit artikel: Stadsarchief Amsterdam

Als architect stelde de VvV opnieuw Outshoorn (foto) aan, die ook al het paleis voor zijn rekening nam. Dit keer geen glas en staal maar een klassiek stenen gebouw. De plannen holden de mogelijkheden vooruit; het brede front was aan de Schans (de latere Sarphatistraat) gelokaliseerd, met twee vleugels: een op wat vandaag het Prof. Tulpplein is en een langs de Amstel. Alleen de laatste vleugel zou gebouwd worden. Maar de ligging aan de Amsteloever is perfect.
Dit keer was het moeilijker geldschieters te vinden. Daardoor werd eerst één vleugel gebouw. Opnieuw schoot A.C. Wertheim te hulp met ingezonden stukken in de kranten waarin hij de stelling bestreed dat hotels een onzekere belegging zouden betekenen.
Als aannemer fungeerde de eigen bouwmaatschappij van de VvV, de Nederlandsche Bouw Maatschappij (NBM). Die komt volgende week aan bod. Tussen alle werk buiten de stad had de NBM weinig tijd over voor het hotel. Pas in 1866 begonnen de werkzaamheden. De opening zou Sarphati niet meer meemaken. Maar nu lopen we alweer op de feiten vooruit.

Zijn gelijk kreeg Sarphati toen de VvV in 1858 gebouw Apollo op bolwerk Oosterblokhuis kocht en - behalve als voorlopige zetel - in te richten voor tentoonstellingen zolang het paleis nog niet klaar was. Er werden enkele druk bezochte tentoonstellingen en congressen georganiseerd en de VvV had de grootste moeite zijn buitenlandse gasten onder te brengen. Velen van hen logeerden noodgedwongen bij leden van de VvV thuis. In 1859 organiseerde de VvV een tentoonstelling die inzicht gaf wat zij bedoelde met volksvlijt. De pers jubelde opnieuw: "overzichtelijk, ordelijk, geen rommeltje..."

In de zomer van 1867 werd de eerste vleugel van het hotel geopend. Zoals eerder gezegd zou het daarbij blijven; de uitbreidingen kwamen later bovenop het gebouw. De ingang was aan de Schans via een loopbrug. Het latere Tulplein was een bouwput waar het water enkeldiep stond. De Hoogesluis moest nog verlaagd worden (foto).

Volgende week: luxe woningbouw buiten de Singelgracht, de NBM

Het Fontainehofje
door Adrie de Koning en Jos Mol

Inleiding
Dit keer laten wij u kennismaken met een hofje dat ruim 150 jaar in de binnenstad lag, maar dat aan het begin van de vorige eeuw verhuisde naar het nog in ontwikkeling zijnde Zuid.

Ligging en ouderdom
Het Fontainehofje is oorspronkelijk gebouwd in 1754 aan de Keizersgracht 47-63. In 1913 verhuisde het hofje naar de Valeriusstraat 198. Het oude hofje werd afgebroken vanwege de bouw van het verzorgingshuis van de Broeders van St. Johannes de Deo.
De in 1978 gerestaureerde panden Keizersgracht 45-69 en Herengracht 50-52 dragen nu de naam Fontaine Hoff (met een extra f dus), welke uiteraard afgeleid is van het daar oorspronkelijk gelegen hofje. 

Stichters
De gevelsteen aan de Keizersgracht gaf aan door wie het hofje gesticht was:
   Gestigt door Vrouwe Petronella Calkoen
   Wed de Ed: Heer Mr. Ioan Fontaine, in syn
   Ed: leven Schepen en raad deser stad.
Petronella Calkoen had bij testament bepaald dat het naar haar in 1731 overleden echtgenoot vernoemde hofje, er moest komen. Zij had zelf geen kinderen meer. Haar nalatenschap ging naar haar neven Calkoen, die ook de eerste regenten werden. De Stichting Het Fontainehofje is nog steeds in handen van deze familie. Een van de familieleden fungeerde veelal als inwonend toezichthouder. Er woont zelfs nog altijd een lid van de familie in het huidige hofje.
Petronella stond ook bekend als iemand die middeltjes tegen verschillende kwalen bereidde en recepten voor de keuken bedacht. Ze was afkomstig uit een bekende Amsterdamse regentenfamilie.

Op de foto een der weinige beelden van het oude hofje aan de Keizersgracht

Bijzondere kenmerken
Het Fontainehofje bestond uit zes huisjes met beneden- en bovenwoning en nog twee woningen aan het eind van de tuin. Vanaf de gracht waren ze niet te zien. Aan de Keizersgracht stond wel het huis met de regentenkamer en de woning van de toezichthouder. De ingang hiervan was een statige trap met daaronder de ingang van het hofje. 
De bewoonsters moesten vóór 10 uur 's avonds binnen zijn. Deze regel is heel lang gehandhaafd. Pas veel later in de Valeriusstraat kregen ze een eigen sleutel.

Bij de verhuizing naar de Valeriusstraat ging de hiervoor vermelde gevelsteen mee. Maar ook de inrichting van de regentenkamer, de ommanteling van de schoorsteen en de pomp uit de tuin. Het hofje aan de Valeriusstraat valt op door de mooie trapgevels in de neo-Hollandse Renaissance stijl van de gebroeders Van Gendt. De gevelsteen laat ook nog de familiewapens van Fontaine en Calkoen onder een kroon zien en de tekst Fontaine Hoffie. Boven het raam op de eerste verdieping onder de rechter trapgevel is ook nog een stenen gevelversiering aangebracht. In deze zogenaamde fronton is A.D. 1913 gebeiteld, waarmee aangegeven werd dat het gebouw in het jaar des heren 1913 gebouwd is.
De oorspronkelijke twaalf woninkjes zijn na een verbouwing teruggebracht tot zes tweekamerwoningen.

Foto boven: huidige regentenkamer; bron: Hofjesberaad.nl
Foto onder: tuin in de Valeriusstraat; bron: Hofjesberaad.nl

Doelstelling
Het hofje was bestemd voor Petronella's personeel, dat zo tot het graf verzekerd was van een gratis onderkomen en er werd zelfs een soort bestaansminimum in stand gehouden. De vrouwen moesten Gereformeerd zijn en kregen aardappelen, bier en turf. De bestemming is nog altijd voor vrouwen van boven de 50 met een laag inkomen.

Toegankelijkheid 
Het hofje is particulier bewoond en niet toegankelijk voor derden. Maar de buitenkant is alleen al bezienswaardig. Het is tussen de hoge huizen van de Valeriusstraat opvallend. Vanuit de Okeghemstraat heeft u een mooi zicht op het nieuwe hofje, dat tegenwoordig een rijksmonument is.

Alle afbeeldingen komen uit het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders vermeld

k was al vroeg aan de genietingen van moeder aarde verknocht. Let wel!: aan de kwálitatieve, niet aan de kwántitatieve! Zo wilde ik alleen moedermelk (van mijn eigen biologische moeder) en geen gedoe met kunstgedoe; liever noest (vl)oerbrood van de thuisbakker dan die nonkrokante smakeloze Tarvowatten uit de fabriek! En ga zo maar door!
Later kom ik hier op terug. Maar eerst even dit: Alcoholconsumptie door jeugdigen mocht niet in mijn kinderjaren, maar soms stond er een fles gele vla in de keuken, waar ik af en toe aan nipte en die later van ‘Zwarte Kip’ bleek te zijn en wel degelijk onder de alcoholische dranken viel (advocaat!).
Mijn ouders snapten maar niet hoe die fles zo snel leegraakte!
Op de middelbare schooltijd experimenteerden mijn klasgenoten en ik aanvankelijk niet zozeer met drugs, alcohol of sex. Wel probeerden we stiekem van die niet te pruimen ovale Egyptische sigaretjes weg te paffen, maar dat kostte geld.
Goedkoper was: ‘bukshag’,…dan raapte je vieze ouwe  peuken van de straat en daaruit haalde je de van teer, nicotine en vreemdelingenspeeksel verzadigde tabaksresten en rolde de bruinzwarte smurrie  in een blocnote-papiertje dat je met gluton dichtlijmde en…dan maar ringetjes rook blazen en er stoer bij kijken. Op de longen dacht ik, dat is het beste. Zo hoort het! Maar het liep anders. De gore homemade shag tezamen met het dikke papier en de lijm hadden de uitwerking dat ik licht in het hoofd werd, daarna draaierig en toen ik moest overgeven in het gootsteentje en ik met roodomrande ogen hoestend en kuchend in de spiegel tuurde, keek het hoofd van een miezerig Marswezen mij desolaat aan. Toch maar niet op de longen dan,….hoe flikken die mensen dat toch? Tijdje aan de halfzware Drum dan maar.

In de bioscopen rookte iedereen! Je kon van de nieuwe James Bond in Tuschinsky alleen maar genieten als je onder de dikke sigarettenmist doorkeek. De lichtbundel die de projector door de zaal wierp was goed zichtbaar door de vele rook. Je was dat zo gewend, dat je je vele jaren later - in de toen steeds meer rookvrije ruimtes - pas realiseerde dat het de sigarettenrook was die toentertijd de interessante lichtkegel veroorzaakte.
Op de lagere school zat onze meester - de meester met de gele tanden -  tijdens het lesgeven zijn platgekauwde mini-peukies shag weg te dampen en op de middelbare school consumeerde meneer Klomp van Duits elk dagdeel dikke bolknakken waarbij hij het lekker sappige restant à la Clint Eastwood halfbrandend in zijn mondhoek liet bungelen en omdat hij al tegen de zeventig liep, viel ‘der erbärmliche Heinrich’ halverwege de les vaak in een diepe  remediërende slaap en hebben wij hem zelfs een keer op de gevoelige plaat vastgelegd voor de lerarenrubriek in onze schoolkrant.
Ik moest iets edelers verzinnen dan die volkse shag en die Gauloisekankerstokken die de geëngageerde student tussen zijn mompelende  lippen placht te proppen. Iets edelers dan de gore en ziekmakende confectieshag die Peter Dolleman van groep 4G in zijn goedkope en oververhitte waaibomenhouten pijpje smoorde ,…en dat nog wel op zijn longen! Ik besloot op de tabakspijp over te gaan en de longen de longen te laten.

-- wordt vervolgd

Maandag 7 oktober 1918 - De staking in de Centrale Keuken loopt uit de hand. De staking was begonnen naar aanleiding van het ontslag van een schilster. Die was een toezichthouder met haar schilmes te lijf gegaan en ontslagen. De week ervoor had ze iemand een bak aardappelen naar het hoofd gegooid dus een lieverdje was het niet. Daarvoor waren al 60 vrouwen in totaal ontslagen omdat ze onvoldoende presteerden. De oorzaken van de onvrede en de staking waren te zoeken in de beroerde arbeidsomstandigheden. Aanstoker was de betrekkelijk nieuwe partij, de SDP, waarover we eerder lazen. Zij wilden aan de weg timmeren en de SDAP concurrentie aandoen. De Centrale Keuken was namelijk een project van de SDAP en die partij was ook verantwoordelijk voor het functioneren ervan. Men verwachtte dat een centrale keuken zou leiden tot brandstofbesparing. De benodigde energie kon men goedkoop betrekken van de gemeentelijke Elektrische Centrale. Bij bereiding in het groot zou bovendien minder voedsel verspild worden. Daarnaast werd de (dreigende) ondervoeding van de Amsterdammers bestreden. Het keukenbestuur werd gevormd door onder andere de burgemeestersvrouw, A.J.J. Tellegen-Fock, en wethouder S.R. de Miranda. Toch was niet iedereen blij met dat functioneren, vooral niet omdat het welslagen verkegen werd over de ruggen van de tewerkgestelden.
De Gemeente Amsterdam en de SDAP beschuldigden de SDP van politiek bedrijven ten koste van het functioneren van de Centrale Keuken. Het werk lag voor een groot deel plat; er werden mondjesmaat maaltijden verstrekt dankzij een aantal werkwilligen en vrouwen die liever te eten hadden dan de staking te ondersteunen. Een horde stakers stond de ingangen te blokkeren en politie die hen maande door te lopen werd bekogeld. Eén agent liep daarbij zo ernstig letsel op dat hij in het ziekenhuis belandde. Van vrouwen die met pannetjes eten naar buiten kwamen werd dat regelmatig afgenomen en over de straat uitgekieperd. Niemand, van links tot rechts, had een goed woord voor deze staking over.

Zaterdag 12 oktober 1918 - In de late avond wordt het bericht verspreid dat Duitsland de voorwaarden (veertienpuntenplan) heeft geaccepteerd die president Wilson (VS) heeft gesteld om vredesonderhandelingen te beginnen. Er treedt een wapenstilstand in werking en de onderhandelingen zullen in 1919 in Parijs beginnen.
Op de foto de treinwagon waarin de wapenstilstand werd ondertekend (Compiegne, 11 november 1918).
Overigens zou het nooit verder komen dan deze wapenstilstand en het verdrag van Versailles. Allerlei betrokken landen sloten eigen vredesverdragen met Duitsland of Turkije maar een algemeen verdrag ontbreekt tot heden. Formeel duurt de Eerste Wereldoorlog dus nog voort maar na een tweede uitbarsting is dat geen serieuze overweging meer.
Griekenland was een grote winnaar in Versailles. Het werd losgeweekt van Turkije en een zelfstandige staat. De Turken leverden alle eilanden in de Egeïsche Zee in voor zover ze buiten de territoriale wateren lagen. Sinds kort pas hebben de Grieken daar spijt van, maar destijds was het reden voor euforie.
Dubieuze winst van WO1: de Volkenbond, bepleit door o.a. Wilson maar uiteindelijk werd de VS geen lid.
Nog een gevolg van Versailles: er werd afgesproken dat de Joden hun joodse staat in Palestina zouden krijgen. De Britten werden opgezadeld met de uitvoering ervan.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2018. De keuze 2014 t/m 2017 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave