De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Anneke Huijser. De nieuwe opgave komt dus van haar. De vraag is:

Waar is dit?

Voor de extra vermelding, niet meetellend voor de beantwoording:

Weet u de naam van dit - nog steeds bestaande - dubbelpakhuis?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Op deze, volgens Anthony Kolder wat rommelige foto staan precies in het midden de gebouwen 176-180 van likeurstokerij Van Zuylekom op de Westerstraat. Op de foto hieronder is het rijtje beter zichtbaar en daarnaast vindt u ook iets meer info over de stokerij.
Onno Boers zag in het meest linkse pand een gevelsteen en ontdekte dat dit Westerstraat 182 was: mannenhoofd met lauwerkrans die tegenwoordig in een nieuwbouw twee huizen verder zit.

Het rijtje staat er vandaag redelijk ongeschonden bij.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Wanneer op de Anjeliersgracht een likeurstokerij werd gevestigd, blijft duister maar mogelijk is dat al bij de eerste bewoning van de Jordaan gebeurd (1614). Het pand werd aangeduid als 't Rinsche Anijsvat. In 1684 kwam het bedrijf in handen van Jacob Bols en in 1754 van Frederik van Zuylekom, die het flink zou uitbreiden met twee aangrenzende panden. Het bedrijf hield het tot 1978 op de Westerstraat 176-180 vol en verhuisde toen naar de Asterweg in Noord. Daar ging in 1982 de stekker eruit.

Lees meer...

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Onno Boers, Arjen Lobach, Han Mannaert, Adrie de Koning, Jos Mol, Mike Man,

Best mogelijk dat u dit beeld nog in uw jeugd bent tegengekomen. Maar waar was het ook alweer?

Waar is dit?

Op de hoek met welke straat?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

We waren aangenaam verrast over de respons op deze foto. Algemeen bekend is toch wel dat dit de Amstel is met de onderdoorgang naar de Voormalige Stadstimmertuin.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Maaike de Graaf, Mike Man, Nico Prinse, Adrie de Koning, Maarten Helle, Anje Belmon, Ria Scharn, Dirk Ruijer, Otto Meyer, Bernadette Vermeulen, Dick Sunnotel, Roy Mantel, Onno Boers, Jos Mol,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.
Blijf sturen, zodat wij de aantrekkelijkste platen kunnen kiezen!

Waarom lijkt de stad op oude foto's altijd wijdser dan de werkelijkheid vandaag? Zou dat door de prille aanplant komen? Moet je die vandaag eens zien.

Welke gracht is dit?

Welk gebouw sluit deze gracht in de verte af?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Een bekende hoek op de Herengracht, ook al staat de hoek er net niet meer op. Op de foto hieronder staat die hoek met de Blauwburgwal er wèl op, zoals die er op 12 mei 1940 uitzag als gevolg van een bombardement de dag ervoor. Tot het huis met het fronton werden alle huizen afgebroken. Rechts van de pijl is de oude klokgevel in 1902 ook afgebroken en vervangen door een nieuwe, breder huis waardoor de Brakke- of Brackegang verviel.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Op 11 mei 1940 waren voor de tweede dag duitse bommenwerpers op weg naar Schiphol om het werk van de vorige dag af te maken. Eén der vliegtuigen werd door afweergeschut geraakt en kwam in problemen. Om geen noodlanding met de bomlading te hoevben maken dropte ze deze midden boven de stad. Van vier á vijf bommen raakte maar eentje de hoek Blauwburgwal-Herengracht met het gevolg dat een groot aantal huizen totaal vernield werd. Er vielen 44 doden en een onbeknd aantal gewonden. Door het bombardement op Rotterdam op 14 mei met duizenden doden raakte de bom van Amsterdam ver op de achtergorond en - tot voor kort - in de vergetelheid.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Mike Man, Jos Mol, Adrie de Koning, Onno Boers,

Dit is een tijdopnsme. Zo ging dat nog in de 19de eeuw. De vast niet snel voortgeboomde dekschuit is al onscherp dus alle passanten op de gracht zijn onzichtbaar geworden. Ziet er lekker rustig uit; als u dat vandaag nog eens zo wilt zien moet u op een zondag om vijf uur opstaan. Dan alleen nog even de auto's wegdenken....

Welke gracht is dit?

Op welke brug stond de fotograaf?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit is weer een van die verstilde dwarsgrachtjes van de Grachtengordel: de Vijzelgracht. Het bruggetje ligt voor de Derde Weteringdwarsstraat met op de hoek de veel gememoreerde slagerij Rodriguez.
Verleden tijd: de gracht werd in de 30-er jaren gedempt en recent heeft iemand er een metrotunnel onderdoor geboord, waardoor een rijtje 'wevershuisjes' verzakt is. De metro rijdt, de straat is opnieuw ingericht maar de wevershuisjes staan er nog steeds desolaat bij. Als de ramp uit ons geheugen is verdwenen, kunnen de juristen de eigenaren een oortje aannaaien.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Dick van der Kroon, Carol de Vries, Anneke Huijser, Maarten Helle, Katje Kronenberg, Adrie de Koning, Ria Scharn, Mike Man, Bernadette Vermeulen, Otto Meyer, Robert Raat, Jos Mol, Onno Boers, Anthony Kolder,

Wie was nou die beroemde kar-ga-door van de Reesluis? Die van dat liedje:

  In de Bloemstraat numero vijf
  daar woont Kikkie met z'n wijf.
  Zeven stoelen zonder matten
  en een tafel zonder latten
  en een pispot zonder oor:
  zo gaat Kikkie d'r vandoor.

We weten toch wel wat over deze legendarische figuur. Zijn naam was Christiaan Smit en hij woonde niet in de Bloemstraat maar waarschijnlijk op de Lijnbaansgracht. In z'n jonge jaren was hij 'koloniaal' geweest, d.w.z. hij had gediend in het Nederlands-Indisch leger. Dat was geen succes geweest; Chris werd gerepatrieerd voor het contract afgelopen was en dat wil weer zeggen dat hij ontslagen was en naar Nederland teruggestuurd werd.
Als ongeschoold werkman holde hij van de ene klus naar de andere en versleet net zoveel bazen als hij karren over de brug trok.
Eind 19de eeuw, hij was zo'n 25 jaar oud, begon Chris 'voor zichzelf', vatte post bij de toen nog hoge brug over de Prinsengracht voor de Reestraat: de Reesluis en wachtte met een touw en haak tot iemand zijn diensten nodig had. Dat waren in de regel handkarren die de Reesluis niet in hun eentje konden oversteken. Chris haakte zijn touw aan zo'n kar en sjouwde voor een cent de kar mee over de brug. Kar-ga-door heette dit soort sjouwers en Chris kreeg de bijnaam Kikkie de bruggetrekker.

Na een aantal karren had Kikkie genoeg voor een slokje bij het dichtstbijzijnde café De Groote Slok. Daar genoot hij van zijn neut zonder 'zijn' brug uit 't oog te laten. Als hij niet in het café wachtte leunde hij tegen de brugleuning. We kunnen ons nu niet meer voorstellen dat Kikkie met deze bezigheid een 'living' had, maar de omgeving wemelde van de zaakjes, onderstukken en kelders waar iets verkocht werd en die dus ook beleverd moesten worden.
Kikkie had een gigantisch arsenaal vloeken paraat en hij was vaak omringd door leergierige jongens die van hem de kunst wilden afkijken, of liever: afluisteren. Kikkie mocht ook graag in 'debat' gaan met de Jordaanse meiden, de 'koffiepiksters' die altijd in troepen naar of van het werk gingen. Hij genoot van deze duels maar ze waren hem meestal de baas.
Kikkie werd omvangrijker naarmate de temperatuur daalde. In de winter had hij wel vier jassen over elkaar aan met nog een zeiltje over de schouders. Tegen het schuren van het touw had hij een leren lap over één schouder. Onafgebroken had hij een pruim in z'n wang en regelmatig spoot hij een straal tabaksap in de gracht.
Toen hij 75 werd en zo'n 50 jaar in 't vak zat werd hij door z'n klanten gehuldigd waar nog een foto van bewaard bleef. Daarop zien we hem in werktenue en blijkt hij nogal klein van stuk te zijn geweest. Toen had hij al menig vrachtauto zien verschijnen en zijn handel zien slinken.
De laatste jaren van zijn leven sleet Kikkie in het oudemannenhuis in de Roeterstraat. Daar overleed hij op 5 februari 1940 op 82-jarige leeftijd.

Sluiten we af met een prentbriefkaart waarop Kikkie in vol bedrijf te zien is. Dit is inderdaad de Reesluis maar als u twijfelt of dit hetzelfde mannetje van de andere foto's is, nemen wij u dat niet kwalijk.

In het pakket plannen dat Sarphati bij B&W had ingediend lagen er twee buiten de Singelgracht. In 1864 kreeg hij een concessie voor het bouwen van woningen op een gebied van 100 hectaren bezuiden de stad tussen Amstel en Boerenwetering. Het was een droom van Sarphati om daar parken, villa’s, herenhuizen maar ook betaalbare woningen voor de arbeidersklasse te realiseren. In hetzelfde jaar 1864 dat Sarphati de plannen voor het Amstel Hotel concretiseert, richt hij de Nederlandsche Bouw Maatschappij (NBM) op, om die bouwwerken ook uit te voeren. De NBM was het vehikel dat alle bouwplannen van de VvV moest uitvoeren en waar alle concessies voor het buitengebied dienden te worden ondergebracht. De statuten van de NBM werden 24 december 1863 bij Koninklijk Besluit goedgekeurd.
De NBM was meer dan een eigen bouwmaatschappij; Sarphati vond het een bruikbaar bedrijf om mensen onder te brengen in het kader van zijn werkverschaffingsprojecten in de armenzorg van de Portugees Joodse gemeente. Hij had nog een ijzer in het vuur: hij was donateur van de ambachtsschool aan de Weteringschans en sponsorde een aantal leerlingen die na afsluiten van hun leertijd weer in de NBM een baan vonden.
De oprichtingsvergadering was vijf dagen later in gebouw Odeon aan het Singel. Een wervende brochure lag klaar en de kranten animeerden de bevolking deel te nemen aan Sarphati's plannen om eindelijk de woonomstandigheden van de hele bevolking te verbeteren.

Er werd gedacht aan een startkapitaal van twee miljoen gulden. Storm liep 't niet bepaald; er heerste net een slecht financieel klimaat. Sarphati zelf werd president van de NBM en directieleden werden E.C. Büchner (raadslid, lid Prov.Staten), W.F.Heshuijsen (VvV), H. de Neufville (civiel ingenieur) en F.C. Zillisen (directeur Rhijnspoor). Technisch coördinator werd Cornelis Outshoorn. In de statuten werd uitdrukkelijk vermeld dat, behalve het bouwen van de woningen en gebouwen, de NBM de xploitatie van de beschikbare bouwgrond op zich nam.

Toen de NBM van start ging, gold het uitbreidingsplan van Van Nifterik nog en in de zuidwest-hoek van het gebied werden de eerste straten met herenhuizen en goede middenstandswoningen gebouwd (Jacob van Campenstraten; foto linksonder). De straten werden parallel aan de Stadhouderskade gerooid. Sarphati had dit keer grotere problemen voldoende investeringen voor dit woningplan aan te trekken en noodgedwongen stelde men de ambities bij. Zolang Sarphati nog de touwtjes in handen had, deed hij zijn best om de oorspronkelijke plannen te volgen. Toen het kapitaal om die uit te voeren ging ontbreken werden ze afgeslankt. Hij moest de investeerders, die om zijn naam zijn meegegaan, tevreden houden. Er werd een extra straat in het plan geperst, het park dreigde te sneuvelen en voorlopig bleef veel pre-stedelijke bebouwing staan. Door Plan Kalff wijzigde het stratenpatroon nadat besloten was de oude polderpaden te volgen.

Na de dood van Sarphati, in 1866, werd Zillisen (Rhijnspoor) directeur van de NBM. Ook Zillisen kreeg, in de nasleep van Sarphati's vete met Teding van Berkhout, te maken met massieve tegenwerking van Publieke Werken. Hij moest elk deeltje van de concessie bevechten en kreeg nu de wet voorgeschreven conform Plan Kalff. Daardoor kon hij bij benadering niet de hooggestemde plannen verwezenlijken die Sarphati had ontwikkeld. De Raad en B&W waren verguld met straten als Oost- en Westeinde, Nicolaas Witsenkade, Sarphatikade en -straat en het Frederiksplein. Toch waren beiden ook niet in staat soortgelijke bebouwing in de uitbreidingsgebied te verwezenlijken.
De Pijp werd een smet op de plannen van Sarphati, maar niet eerder dan dat hij was overleden en niets meer kon bijsturen of B&W kon overtuigen dat het anders moest. Bovenstaande foto's geven een idee hoe Sarphati de stadsuitbreiding bedoelde en hoe het uit de hand liep. Recent is de buurt voor honderden miljoenen opgeknapt nadat wethouder Schaefer er voor zorgde dat de buurt niet helemáál plat ging.
Na de renovatie dook jong Amsterdam op de huizen en via een Jordaan-effect is het karakter van de buurt een gewilde, hippe buurt aan 't worden.

Tot slot nog een tweetal foto's: links de Frans Halsstraat (goede deel) en de renovatie van de Govert Flinckstraat in 1983.

Alle afbeeldingen bij dit artikel: Stadsarchief Amsterdam

Het Moenshofje/Otterhofje en het Medemblickerhofje/Vier Evangelistenhofje 

door Jos Mol en Adrie de Koning 
Dit keer bespreken we twee hofjes die eens hebben bestaan en gelegen waren aan de Vinkenstraat. Er is bijzonder weinig bekend over deze twee hofjes, maar over wat we gevonden hebben volgt nu het relaas.

Ligging en ouderdom
Het Moenshofje/Otterhofje lag aan de Vinkenstraat  op Nr. 105-113 en was gesticht in 1638 en het Medemblickerhofje/Vier Evangelistenhofje was gelegen op Nr. 129-143 en werd gesticht in 1691. De Vinkenstraat ligt parallel tussen de Brouwesgracht en de Haarlemmerdijk. De beide hofjes zullen in het vervolg Moenshofje en Medemblickerhofje genoemd worden.

Bijzondere kenmerken
In de binnengevel van het Moenshofje was een steen aangebracht met het wapen der stichters. In de buitengevel was een fraaie steen aangebracht met de volgende inscriptie:
 ''Ter Eere Van Den Allerhoogste Godt. En Uyt Liefde voor de Evennaasten! Heeft Maria Magdalena Van Sluypwijk Moens Deeze Wooningen Laaten Herbouwen Ao.  1766. Door Godsvrucht En Mildadigheid Word Dus De Naam Van Moens Aan De Euwigheid Geweid''.
Ter weerszijden van de sierrand zag men twee engeltjes. In 'Amsterdams levend verleden', van Simon van Blokland, staat: In 1636 gesticht door koopman Hillebrand den Otter. Aanvankelijk heette dit hofje het Otterhofje, maar Otter's kleindochter Maria Magdalena van Sluypwijck was gravin van Moens en uiteindelijk verantwoordelijk voor de naamsverandering. 
In het boek 'XIJZ van Amsterdam' van Jaap Kruizinga staat: het hofje bestond uit negen huisjes onder één dak. In 1887 vernieuwd, in 1938 afgebroken en de grond verkocht. Het wapenschild van Moens is overgebracht naar Huize Buitenveldert, Kalfjeslaan 350.

Het Medemblickerhofje placht het Vier Evangelistenhofje genoemd te worden, omdat de Vier Evangelisten in de gevel stonden uitgehouwen. Maar bij het herbouwen van dit hofje, door de Nederduitse Gereformeerde Diaconie, zijn deze beelden weggehaald. Ze zijn vervangen door een beeltenis van Frederik III, Koning van Pruisen, wijzend naar de hemel met onderschrift: 'Hij Is Mijn Borgt'. Het hofje werd gesticht door Claas van Medemblick, meester metselaar, wiens erfgenaam het in 1691 aan de vermelde Diaconie, bij verdrag heeft overgedragen. Het hofje bestond uit vier huisjes aan de straat en vier huisjes met vier kamers aan de 'Plaats', waarop twee bleekvelden lagen. Alleen de woningen aan de straat waren bewoond. 

In de plaats Medemblik in Noord-Holland worden nog hofjes aangetroffen, zelfs een Bagijnhofje. Sommige uitspanningen dragen bijvoorbeeld de naam Het Wapen van Medemblik of Het Hof van Medemblick. Is de plaats Medembli(c)k nu genoemd naar het hofje of is het hofje genoemd naar de plaats? Wie het weet mag het zeggen.

*) Aangezien Medemblick veel ouder is en ook eerder stadsrechten kreeg (1289 door Floris V verleend) dan Amsterdam (1342 door achterkleinzoon Willem III verleend) lijkt ons die vraag overbodig. Het is een verbastering van de Germaanse naam Medemelake [red.]

Doelstellingen
Het Moenshofje, dat een tiental huisjes bevatte, was bestemd om oude vrouwen gastvrijheid te verlenen tot hun dood. De oude weduwen betaalden daarvoor 200 gulden en moesten zelf voor hun kostje en meubilair zorg dragen. 's-Winters ontvingen ze gratis een mud aardappelen, 10 pond boter, 5 pond rijst, 5 pond meel en daarenboven voor de Kerstdagen 5 gulden extra.

Toegankelijkheid
Het Moenshofje en het Medemblickerhofje, beiden in de Vinkenstraat, bestaan niet meer.

Op de tijdschriftpagina hierboven na komen alle afbeeldingen uit het Stadsarchief Amsterdam

ls we het over schilderessen uit de 17de eeuw hebben, verschijnt meestal als eerste Judith Leyster op het toneel. Haar naam is algemeen bekend maar er zijn er natuurlijk veel meer. Eentje die in haar tijd minstens zo beroemd en geliefd was, heette Rachel Ruysch. De naam Ruysch doet wel een belletje rinkelen maar dan in verband met de grote natuurkundige Frederik Ruysch, hoogleraar aan het Atheneum Illustre. U kent hem wel, van die geheime prepareertechniek waarmee hij duizenden dieren- en kinderlijkjes prepareerde en die hij voor ƒ30.000 aan tsaar Peter de Grote verkocht. Frederik was getrouwd met de dochter van architect Pieter Post. Zo, nu heeft u een idee uit welke hoek Rachel kwam.
De familie Ruysch kwam uit Den Haag waar ze allerhande overheidsbaantjes najoeg, tot vader Ruysch in 1666 zijn aanstelling bij het Atheneum Illustre kreeg en met de net geboren Rachel naar Amsterdam verhuisde. Rachel gaf al als kind blijk van haar tekentalent, een gave die ze ongetwijfeld van haar familie van moeders kant erfde. Maar ook haar vader was vaardig tekenaar die zijn eigen werken illustreerde.
Omdat haar talent duidelijk was, werd Rachel op haar veertiende in de leer gedaan bij schilder Willem van Aelst (1627-1683). Na als hofschilder door heel Europa te hebben gewerkt had Van Aelst zich in 1657 op de Amsterdamse Bloemgracht gevestigd om zich toe te leggen op jacht- en bloemstillevens. Als vanzelf specialiseerde Rachel zich eveneens op stillevens en daarmee werd ze beroemd. In haar stillevens verwerkte zij de hobby van haar vader en schilderde met een fijn penseeltje allerlei insecten en minuscule bloemetjes. Ze mocht ook graag plukjes mos in de compositie verwerken die zij met een in de verf gedoopt sponsje opbracht.

Rachel mocht graag naar de natuur werken waarvoor zij in haar vaders Hortus Botanicus tekende of naar voorbeelden uit zijn beroemde herbarium. Frederiks herbarium was iets bijzonders; de bloemen waren niet geplet tussen vloeipapier maar in hun natuurlijke vorm gedroogd, alsof ze voor eeuwig in bloei stonden. U kent vast wel de droogbloem-boeketjes van een halve eeuw geleden, die op dezelfde manier gedroogd werden.
Rachel trouwde in 1693 de schilder Jurriaan Pool met wie ze een groot aantal kinderen kreeg. Haar roem als schilderes was toen al zo verbreid dat ze met slechts enkele werken per jaar een leuke extra kostwinnaar werd.
In 1708 kreeg ze een aanstelling als hofschilder van de keurvorst van de Pfalz met ontheffing van de plicht zich in Düsseldorf te vestigen. Voor het riante jaargeld hoefde Rachel slechts één schilderij per jaar af te leveren. Haar man Jurriaan kreeg van diezelfde keurvorst opdrachten om Rachel en haar familie te portretteren. Daar danken we een portret van Rachel op latere leeftijd aan. Zo had de keurvorst zijn favoriete schilderes tenminste altijd bij zich. Jurriaan overleed in 1745.
Rachel was helemaal geschoold in de 17de-eeuwse stijl van stillevens schilderen met altijd een donkerbruine achtergrond. Het werk van Jan van Huysum bracht daarin verandering; hij schilderde zijn bloemstillevens tegen een veel lichtere achtergrond en had evenveel succes. Ook Rachel adopteerde deze nieuwe stijl en bleef zo tot haar dood doorwerken. Ze overleed 1750 op 86-jarige leeftijd. Ondanks dat bloemstillevens tot vandaag populair zijn, is haar bekendheid middelmatig.

Woensdag 16 oktober 1918 - De Gemeenteraad denkt de problemen met de Centrale Keuken op te lossen met de bouw van een tweede centrale keuken aan de Haarlemmerweg, nabij het pompstation van de Gemeente Waterleiding. De voordracht was al op 30 augustus geweest en kwam nu, zes weken later, pas in stemming. Toen de keuken klaar was, heeft zij enkele maanden dienst gedaan en sloot toen met alle overige keukens en verdeelpunten. De aankondiging van het einde aan de oorlog had de ambtelijke machine niet weten te stoppen. In de Tweede Wereldoorlog was men blij met de nog bestaande locatie: de keukens gingen weer draaien.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2018. De keuze 2014 t/m 2017 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave