De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was Maaike de Graaf. De nieuwe opgave komt dan ook van haar. De vraag is:

Waar is dit?

Maaike maakt het u niet makkelijk, dus doen wij er een hint bij. De dag nadat deze foto werd gemaakt, stond dit bericht in de krant:

"Het [...]koor 'Oefening na Arbeid', dat zich inmiddels op straat [...] had opgesteld, zong vervolgens eenige liederen, o.a. Morgenrood".

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Na demping van de Leprozengracht in 1882 ontstond het Waterlooplein. Waar voorheen water was, bevond zich nu een dubbel plantsoen en in het voorste, t/o huisnummmer 100 met het huisnummer 159 werd in 1922 een consultatiebureau (zuigelingenzorg) van de G.G.D. gebouwd. Anthony Kolder weet dat de architect Albert Boeken was (Amsterdamse School). Nergens konden wij vinden wanneer het verdween. Han Mannaert meent dat het houten gebouw in de oorlogsjaren in kachels verdween.

Afb: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Maaike de Graaf, Mike Man, Anneke Huijser, Kees Huyser, Ria Scharn, Fons Baede, Fanta Voogd, Arjen Lobach, Adrie de Koning, Ton Brosse, Anje Belmon, Tom Tand, Han Mannaert, Jos Mol, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Carol wil het volgende van u weten:

Waar is dit?

Oplossingen graag via deze link

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Daar heeft Jos Mol ons een puzzel voorgelegd waar veel mensen zich de tanden op hebben stukgebeten.
Er werd weer flink gemopperd. Stadsarchitect H. Leguyt ontwierp voor PW van Amsterdam een type schoolgebouw waar er diverse van werden uitgevoerd en die - op kleine variaties na - sterk op elkaar lijken. De eerste (links) werd in de regel snel gevonden: de school op het Kartuizerplantsoen die wij nu beter kennen als de Sociale Academie. Gebouwd werd de school als school voor G.L.O.
Maar dan de tweede. We hebben de keuze uit Hortusplantsoen, Van Ostadestraat, Passeerdersgracht en Tweede Boerhaavestraat. Er staan veel meer van dergelijke schoolgebouwen van Leguyt maar niet met dakkapellen in chaletstijl. Omdat Jos ons erbij vertelde dat er één binnen en één buiten de Singelgracht stond, vielen nr. 1 en 3 af. U moest wel elke gebouw (ze staan er nog allemaal) gaan bekijken om via minieme verschillen vast te stellen dat het om de Tweede Boerhaavestraat ging. Eveneens gebouwd als school voor G.L.O. Later Joodse MULO, Mathematisch Centrum UvA en nu bedrijfsverzamelgebouw en kunstenaarscollectief B49. Wij hopen dat Jos het ons niet kwalijk neemt dat wij iedereen die z'n best heeft gedaan maar met een andere school op de proppen kwam, belonen met een vermelding.

(Bijna) goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Otto Meyer, Arjen Lobach, Adrie de Koning Ria Scharn, Hans van Efferen, de enige geheel juiste van Mike Man,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.
Blijf sturen, zodat wij de aantrekkelijkste platen kunnen kiezen.

Er stond hier iets te gebeuren. Meerdere fotografen en tekenaars holden naar dit punt om gauw vast te leggen wat zou gaan verdwijnen. Ook deze fotograaf waarvan u volgende week de naam hoort.

Wij willen het volgende van u weten:

Waar staat/stond het hoekpand in het midden?

Wat stond er dan te gebeuren?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Inderdaad een ongewone hoek om dit gebouw te bekijken. Het is het distributie- en pakketpostgebouw dat Joseph Cuypers (de zoon van) ontwierp. In 1920 werd de lage oostelijke vleugel van het station afgebroken en vervangen door dit gebouw. Het werd in 1968 overbodig door opening van het nieuwe postsorteercentrum op het Oosterdokseiland (foto onder). Dat gebouw werd in 2009 gesloopt nadat er twee mensen overleden aan het sick-building-syndrome, gevolg van een verkeerd ontworpen koeltoren. In de plaats daarvan staan nu o.a. de openbare bibliotheek en conservatorium. Het gebouw van Joseph Cuypers staat er nog steeds.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Foto onder: Wikimedia

Goede oplossingen kwamen van Olaf Horn, Arjen Lobach, Harald Advokaat, Carol de Vries, Harry Snijder, Mike Man, Ria Scharn, Maarten Helle, Otto Meyer, Ton Brosse, Anje Belmon, Hans Goedhart, Adrie de Koning, Jos Mol, Han Mannert, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Een drukte van belang. Als die brug het maar houdt. Wij willen graag van u weten:

Welke brug is dit?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Zo langzaam aan moet u de sfeerplaten van Bernard Eilers toch herkennen. Dit keer stond hij op de Raamgracht en keek in de richting van brug #226 over de Groenburgwal. Het is nu, een eeuw later, iets rommeliger geworden door woonboten en geparkeerd blik. Verder is er nauwelijks iets veranderd.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Carol de Vries, Anneke Huijser, Fons Baede, Mike Man, Henk Hommersom, Maarten Helle, Ria Scharn, Ton Brosse, Adrie de Koning, Anje Belmon, Robert Raat, Tom Tand, Jan Six van Hillegom, Jos Mol, Otto Meyer, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Dit was inderdaad niet moeilijk te plaatsten en het verwondert ons nog steeds dat bij het rubriceren van de foto niemand een idee had waar dit was. De fotograaf stond in de Weesperstraat tijdens de grote sloop voor de toegangsweg naar de IJtunnel. Midden in beeld staat de voormalige broodfabriek van Ceres. Die sloot de deuren begin 50-er jaren waarna in 1956 het gebouw in gebruik genomen werd als dependance van het Gemeentearchief. Tijdens de grote afbraak van de Weesperstraat in 1961-'63 is een klein deel van het complex nog afgebroken en uit die tijd moet deze foto stammen. In 1984 werden de in depot Ceres bewaarde archieven naar de Amsteldijk overgebracht en in 1988 werd de voormalige broodfabriek gesloopt.
Ceres is een mytische naam, Romeinse godin van de landbouw en de oogst. Het hielp in 1921 niet te voorkomen dat er in de fabriek een hevige brand woedde. Daarbij sneuvelde de 30m hoge schoorsteen die in zijn val de nachtprotier raakte, wat de laatste het leven kostte.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Maaike de Graaf, Peter Pijst, Mike Man, Maarten Helle, Harry Snijder, Ria Scharn, Adrie de Koning, Anje Belmon, Hans Goedhart, Jos Mol, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Tijdens de recente wandeling over de Westelijke Eilanden werd de gedachte geopperd dit vaker te doen. Wij hebben er nu twee achter de rug en ze smaakten naar meer. Na wat brainstormen zijn we op het volgende gekomen:
Iedere lezer van deze quizkrant heeft mogelijk meer specifieke kennis van een buurt of over een onderwerp dan de gemiddelde andere lezer. Als hij het onderwerp ook voor andere lezers interessant acht, kan hij zich melden en we organiseren een wandeling rond dat thema.
Laat het ons weten via deze link

redactioneel

In geen enkel Amsterdams geveltype in de binnenstad zien we zoveel variaties als in de kroonlijsten. Eerder keken we naar de trapgevels, de halsgevels en de klokgevels en wat we daarbij niet direct of terloops aanstipten, was het feit dat er een daknok afgedekt diende te worden. In Amsterdam staan daken immers loodrecht op de rooilijn? In de 18de eeuw stapt men daar van af. Platte daken en daken in de lengterichting deden hun intrede en daarmee verviel de noodzaak van een in het midden omhoog strevende geveltop.

Foto: VVAB

Deze nieuwigheid volgt op de heersende mode van de classicistische gevels, wordt eind 17de eeuw geïntroduceerd en zal een eeuw duren. We zien aanvankelijk daarbij nog steeds een fronton dat boven de kroonlijst uitsteekt maar architecten als Dortsman laten ook die meestal weg en passen hoogstens een attiek toe, een balustrade boven de kroonlijst die een eventueel zichtbaar dak afdekt (foto links). Dat daar soms sierelementen op toegepast werden, doet niets af aan het principe.

Foto: VVAB

Foto onder: Digitaal Grachtenboek

Maar de  grondstukken in Amsterdam waren zó smal, van 22 voet in de 16de eeuw oplopend tot 26 voet eind 17de eeuw, dat daken in de lengterichting alleen logisch waren wanneer twee grondstukken (of meer; foto hierboven) gekocht werden. En dat bleef toch een uitzondering, hoe vaak we die in de Vierde Uitleg ook zien.
Zoals dat met modes gaat, wilden bouwheren ook op een smal grondstuk een gevel met kroonlijst. Wrakke topgevels werden ook wel vervangen door kroonlijsten. Hieronder een verbouwingstekening van architect Sevenhuysen (±1850; SAA): de hijsbalk, die zoals gebruikelijk verbonden is met nokbalk, is maatgevend. De daklijn is gestippeld aangegeven.

Te vaak was de verbouwing aanleiding er een verdieping op te smokkelen. Dat ging niet altijd ongestraft en een enkele maal zien we de gevolgen, zoals hieronder waar het dak door slechts een armzalige dakkapel wordt afgedekt, soms zelfs dat niet. Beide panden hier onder hadden oorspronkelijk fraaie klassieke gevels.

Foto's: AmsterdamseGrachtenhuizen.nl

De oplossing was de verhoogde kroonlijst en die zien we werkelijk in tientallen variaties, van eenvoudige verhogingen in het midden tot wufte kuiven en de diverse Lodewijk-stijlen. Het is ondoenlijk daar stijlrichtingen in vast te stellen. Dan maar voorbeelden!

het Trippenhuis

Aan de Kloveniersburgwal 29 staat het Trippenhuis, dat zijn naam ontleent aan de gebroeders Trip, die het gebouw in 1660 lieten bouwen. De gebroeders Jacob, Louys en Hendrick Trip waren wapenhandelaren, die in 1634 hun firma oprichtten. Zij handelden in geschut, munitie en oorlogsschepen en waren ook eigenaar van een gieterij van geschut in Zweden. Nadat Jacob zich uit de zaak terugtrok, deden de twee overgebleven broers vooral goede zaken in ijzer en koper, waarmee veel werd verdiend. Daardoor besloten zij van de erven Diepenbroeck een stuk grond te kopen aan de Kloveniersburgwal, die toen nog Oude Cingel of Oost-Indische Kay heette.

Ontwerper en bouwer
De woning, die ook wel werd aangeduid als stadspaleis, werd ontworpen door Justus Vingboons (1620-1698) en de bouw duurde twee jaar, zodat het in 1662 kon worden betrokken. Louys woonde met zijn vrouw Emerentia Hoefslager in het zuidelijk deel en Hendrick (portret) met zijn vrouw Johanna de Geer in het noordelijke, hetgeen door loting was bepaald.

Bouwstijl
Het in classicistische stijl opgetrokken gebouw bestond oorspronkelijk uit twee identieke woningen onder één kap, welke op de eerste etage met elkaar verbonden waren. Doordat het huis in de voorgevel zeven ramen had, zat achter het middelste raam een dikke scheidingsmuur. Daarom werd dit raam aanvankelijk geblindeerd. In de achtergevel zaten tien ramen, waardoor dit 'probleem' zich daar niet voordeed.
Aan de gevel zijn opmerkelijke Korinthische pilasters aangebracht.

Foto: achtergevel in 1941 (SAA)

In het fronton boven de rijk bewerkte voorgevel is het familiewapen van de familie Trip aangebracht. Dit bestaat uit een rood veld met drie gouden trippen (ketels die gebruikt werden in de Waalse koperindustrie). Daaromheen zijn kanonnen aangebracht, waarmee het beroep van de broers duidelijk werd. Dat blijkt ook uit de schoorstenen in de vorm van gegoten mortieren.
Het beeldhouwwerk aan het huis is van Hendrick de Keyser jr en Jan Gijseling.
In het oorspronkelijke ontwerp was ook een toren opgenomen. Deze is er echter nooit gekomen.
In beide huizen zijn er trappen voor de bewoners en aparte servicetrappen voor het personeel.
Oorspronkelijk waren er aan de achterzijde van het huis tuinen met stallen en koetshuizen met een uitgang aan de Nieuwe Hoogstraat.

Gebruikers
Nadat Louys Trip in 1684 overleed, erfden zijn twee dochters zijn helft. Het werd bewoond door zijn dochter Anna Maria, die gehuwd was met Wouter Valckenier, die gemeentesecretaris was. Haar zuster Margaretha, die door haar huwelijk douairière de Marez heette, was mede-eigenaresse en kocht in 1711 ook het andere deel. In 1772 werd bij legaat dit deel aan de gemeente Amsterdam geschonken, die in 1842 tenslotte het volle eigendom verkreeg.

Foto: bestuurskamer (SAA)

Hendrick Trip heeft maar kort van het huis genoten. In 1666 overleed hij. Zijn dochter Margaretha bleef er wonen. Vervolgens versnipperde het eigendom van dit deel door vererving flink. Uiteindelijk kwamen de aandelen begin 19e eeuw in het bezit van het Koninkrijk Holland.
Nadat eerst het rijk beide gedeelten in gebruik nam, werd het zuidelijk deel in 1814 toegewezen aan het door Lodewijk Napoleon opgerichte Instituut van Wetenschappen, Letteren en Schoone Kunsten, dat in 1851 de Koninklijke Academie van Wetenschappen werd.

Foto: vergaderzaal (SAA)

De beide voorzalen werden tot één ruimte verbouwd, waardoor het geblindeerde middenraam weer open gemaakt kon worden. Het plafond in deze grote zaal werd door Nicolaas de Heldt Stockade rijkelijk beschilderd met engeltjes, die druk zijn met een mortier, een kanonskogel en musketten (foto).
Het gebouw werd in 1815 deels als Rijksmuseum voor Schilderijen ingericht, waar alle Hollandse meesters vertegenwoordigd waren (tekening hier onder). Op de begane grond bevond zich het Prentenkabinet. Het gebouw was met de toch wel smalle kamers evenwel niet echt geschikt om de meesterstukken goed te exposeren. De kunstwerken gingen daarom in 1885 naar het Rijksmuseum aan de Stadhouderskade.
In 1884 werd het gehele Trippenhuis eigendom van het rijk. De gemeente Amsterdam bedong daarbij wel het recht van terugkoop van het geheel.

Wetenswaardigheden
Tegenover het Trippenhuis ligt op nummer 26 het Kleine Trippenhuis. Het verhaal gaat dat dit voor een van de bedienden van de gebroeders Trip was gebouwd met overgebleven materialen van het Trippenhuis.
Maar een mooier verhaal vertelt dat een echtpaar bij het aanschouwen van het Trippenhuis verzuchtte, dat zij toch graag een huis zouden willen hebben dat net zo breed was als een van de voordeuren van het Trippenhuis. Toen Louys dit ter ore kwam, besloot hij die wens in te willigen.
Het Kleine Trippenhuis werd in 1696, dus 32 jaar later, voltooid.

Recente Ontwikkelingen
Nog altijd is de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen (KNAW) in het Trippenhuis gevestigd. De KNAW vervult drie taken:

* genootschap van excellente wetenschappers uit
   alle disciplines

* bestuurder van wetenschappelijke
   onderzoeksinstituten

* regeringsadviseur over wetenschapsbeoefening

Robbert Dijkgraaf, die we regelmatig op de televisie zien, was president van de KNAW van 2008 tot 2012; sinds 2012 is hij directeur van het Institute for Advanced Study in Princetown (USA). De huidige president van de KNAW is Hans Clevers.

Andreas Theodorus Rooswinkel (1838-1909) was in Leeuwarden geboren en werd beroepsfotograaf. Hij werkte eerst in zijn geboortestad om in 1868 naar Amsterdam te verhuizen, waar hij incidenteel al vanaf 1862 werkzaam was. Hij bracht zijn werk onder bij diverse uitgeverijen van ‘carte de visite-’ en kabinetfoto’s, het meeste bij de gebroeders Douwes. Hij vervaardigde glasnegatieven, aanvankelijk in albuminedruk maar in zijn latere leven ook in gelatine-zilverdruk. In deze kolommen maken wij graag gebruik van zijn foto's.

Rooswinkel maakte een hele serie foto's van de nog ongedempte Nieuwezijds Voorburgwal en om de een of andere reden scheppen die als quizfoto vaak verwarring, wat steevast tot lage oplossings-quota leidt. Alleen als goed herkenbare gebouwen mee op de foto staan, herkent men de situatie. Hieronder nog een paar voorbeelden. Elk miiniatuurtje is een link naar het origineel in de Beeldbank.

Donderdag 23 oktober 1919 - De Gemeenteraad kent de tamelijk onbekende woningbouwvereniging Samenwerking twee kredieten toe (ƒ4,4miljoen en ruim ƒ1miljoen) om de bouw van nieuwe woningen mogelijk te maken. Na oprichting van Samenwerking in 1908 had de vereniging het eerste blok op eigen houtje via obligaties gefinancierd en gebouwd. Met de nu verleende kredieten zou de vereniging enkele blokken aan het Roelof Hartplein (Nieuwe Huis en restaurant Coöp.Keuken) en aan de J.M.Coenenstraat (!) bouwen. Voorzover ons bekend staan alle woningen van de nog steeds bestaande Coöperatieve Woonvereeniging Samenwerking in Amsterdam-Zuid. Voor de complete geschiedenis: klik hier. Voor de geschiedenis van het Nieuwe Huis: Klik hier. Door dit te lezen ontdekt u de relatie tussen Samenwerking en de stichting Het Nieuwe Huis. - Foto: Stadsarchief Amsterdam

Hieronder YouTube-film Neuwe Huis, rechts eetzaal A'damsche Coöp. Keuken - Foto: Nationaal Archief

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2019. De keuze 2014 t/m 2018 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave