De eerste met het goede antwoord op de vraag van vorige week was Ria Scharn. De nieuwe opgave komt dan ook van haar. De vraag is:

Waar is dit?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Zodra u vastgesteld had dat dit een politieposthuis was, had u nog maar een beperkte keuze. In dit geval had Wim de post op het Zoutkeetsplein gekozen. Op de foto hieronder ziet u iets meer van de omgeving.
Opvallend vaak kwam de politiepost op de Nieuwezijds Voorburgwal voorbij. Dat is echter een veel uitgebreider huisje met twee uitgebouwde ingangspartijen.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Anna Denekamp, Maaike de Graaf, Anneke Huijser, Mike Man, Adrie de Koning, Ànje Belmon, Jos Mol, Robert Raat, Anthony Kolder,

Wat die mensen ingewikkeld staan te doen? Ze bedrijven hun hobby maar dat is verder niet zo belangrijk. Het gaat om wáár ze dat staan te doen.

Waar is dit?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Toen Hendrick de Keyser begin 17de eeuw (bouw 1607-´11) de opdracht voor de bouw van de beurs over het Rokin kreeg, ´mocht´ hij ook een blok huizen er tegenover aan de Beurssteeg bouwen. Tenminste, dat nemen de geleerden aan omdat deze huizen zeer duidelijk zijn signatuur dragen. In 1835 werd een begin gemaakt met de sloop van het beursgebouw, waarna de omgeving verloederde. In 1875 werden een aantal huizen aan de Vijgendam afgebroken waardoor de Beurssteeg Beursstraatje kon worden. Vandaag heet dit deel Rokin. Helemaal rechts op de hoek staat de nieuwbouw van Hajenius. Hieronder nog een foto van daarvóór.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Adrie de Koning, Arjen Lobach, Peter Pijst, Cor van Duinen, Anna Denekamp, Ria Scharn, Carol de Vries, Harry Snijder, Anneke Huijser, Minne Dijkstra, Robert Raat, Mike Man, Jos Mol, Anje Belmon, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.
Blijf sturen, zodat wij de aantrekkelijkste platen kunnen kiezen!

Dit is een echte wat-waar opgave. Attentie: dit is buiten de Singelgracht maar zo'n bekend gebouw dat om een of andere reden iedereen dit kan weten. De vragen zijn:

Waar staat dit gebouw?

Wat was de oorspronkelijke functie van dit gebouw?

Dat 'oorspronkelijke' maakt duidelijk dat de huidige gebruiker niet de eerste is. Om de afkorting in de zoektocht te bemoeilijken hebben we de naam van de toenmalige gebruiker verdonkeremaand. Er zit trouwens al weer een ander in.
U zult 't met de overige gevelelementen moeten doen.

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dat was een ontregelende foto, niet waar? Zonder de oude houten Schouwburg is dit moeilijk als het Leidseplein te herkennen. Het in 1890 geweest en de totaal uitgebrande schouwburg is afgebroken om daar een nieuwe Stadsschouwburg voor in de plaats te bouwen. Twee zaken konden u helpen: links een klein fragment van het American Hotel van Ed. Cuijpers en op de achtergrond onmiskenbaar suikerraffinaderij De Granaatappel aan de Lijnbaansgracht, inclusief rokende schoorsteen. Onder een foto van Jacob Olie van de bouwwerkzaamheden aan de Stadsschouwburg.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Adrie de Koning, Robert Raat, Ria Scharn, Anneke Huijser, Mike Man, Jos Mol, Hans van Efferen,

Dit pand is van eind 19de eeuw en gebouwd in neo-renaissancestijl. Het heeft het inmiddels tot rijksmonument gebracht en u kunt ervan op aan dat het er nog steeds staat, alleen de nering is veranderd. De naam van de eigenaar hebben wij verwijderd maar het gebeeldhouwde fries krijgt u cadeau.

Beide beelden, dat boven de ingang van het hoekpand en dat kleintje boven het buurhuis, zijn verdwenen. Weet u waar ze gebleven zijn?

Aan u de vraag:

Aan welke straten staat dit hoekpand?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit leek moeilijker dan het was. De gevelsteen heeft velen op het goede spoor gebracht, geholpen door het feit dat het huis dicht bij een brug staat (oplopende wallenkant). U zou uitgekomen moeten zijn op het huis In 't Casteel van Malaga, Lauriergracht 2. Het huis is een rijksmonument en stamt volgens die lijst uit het 2de kwart 18de eeuw. De steen werd medio 20ste eeuw in de achtergevel ontdekt en verhuisde later naar de voorgevel.
Het meest rechtse huis is de zijgevel van Prinsengracht 252. De steeg is een overblijfsel van de lagere school die in 1875 op nr.4 kwam (foto onder). De steeg gaf toegang tot de binnenplaats van de inpandige school. Het huidige pand nr.4 hoorde bij de groter herbouwde school.

Foto: Martin Albers, bron: Stadsarchief Amsterdam

Foto: VVAG

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Adrie de Koning, Han Mannaert, Ria Scharn, Robert Raat, Minne Dijkstra, Anneke Huijser, Nike Man, Jos Mol, Anje Belmon, Hans van Efferen,

Er was een tijd dat de Oude Zijde van de stad gedomineerd werd door kloosters. Een van de weinige mannenkloosters binnen de muren was van de Paulusbroeders, dat voor 't eerst in 1409 genoemd wordt. Ze zaten oorspronkelijk aan de Oudezijds Achterburgwal (wz) maar verhuisden - na weer een stadsuitbreiding - naar een terrein tussen Kloveniersburgwal en Oudezijds Achterburgwal. Door voortdurende aankopen in de 15de eeuw beschikte het convent aan 't eind van die eeuw over een groot blok tussen beide genoemde grachten en wat vandaag de Oude Hoogstraat is tot aan het Ursulinenklooster. Meteen begin 16de eeuw ging het bergaf met de waardering voor kloosters en moesten de broeders stukje bij beetje hun grond weer verkopen.

In de regel hield dat in dat de randen van het terrein aan de openbare weg werden verkocht. Daar konden particulieren dan huizen bouwen. De achterkanten moesten dan geblindeerd worden of er kwam een meters hoge muur om inkijk te voorkomen. Vooral de vrouwenkloosters deden daar heel spastisch over. In 1550 verkochten de broeders een hele strook grond langs de Kloveniersburgwal aan de stad. Die bouwde daarop een nieuw bushuis ofwel arsenaal voor oorlogstuig.
Van de bewoners was nog maar een handjevol over. De broeders die er nog waren, hebben het Bushuys nog meegemaakt maar wat er later die eeuw gebeurde niet meer.

Schilderij: Jan van Kessel -1675

In 1578, na de Alteratie, was het helemaal afgelopen met kloosters in de stad. Alles werd geconfisqueerd en er werd hoogstens gezorgd voor onderkomen en leeftocht voor de kloosterlingen die in de stad wilden blijven. De zgn. 'kloosters' waar nu de Kalvertoren staat, was daar een voorbeeld van. Dat hing sterk af van de kloosterorde; de Minderbroeders bijvoorbeeld waren zo gehaat vanwege hun rol bij de Inquisitie dat zij samen met de katholieke bestuurders de stad uit gejaagd werden. Andere kloosters werden geslecht en de grond verkocht. Weer andere kregen een nieuwe bestemming, zoals het Ceciliaklooster dat Prinsenhof werd en de Admiraliteit ging huisvesten. Het Paulusbroederklooster werd in veel parten opgedeeld en kreeg diverse bestemmingen. Daar gaat dit verhaaltje over.

In 1579 werden de proveniers van het Sint Jorishof van hun plek tussen Kalverstraat en Rokin verdreven en kregen de verblijven van de broeders rond het kloosterhof ter beschikking. Opvallend genoeg werden de enkele monniken die gebleven waren, opgenomen als proveniers. Direct al werden huisjes bijgebouwd om voldoende capaciteit te hebben. In 1747 werd de westvleugel totaal vernieuwd waardoor in totaal 56 wooneenheden ontstonden. Begin 19de eeuw werd het Sint Jorishof opgeheven en kwamen de gebouwen aan de stad. Die gaf ze door aan de Staat die er een departement van het Ministerie van Financiën inrichtte. Meer over het Sint Jorishof hieronder.

Meteen bij de stichting van het klooster werd een kapel gebouwd. Er is in de loop der tijd wel veel aan gebouwd maar in de basis is de kapel nog steeds zoals destijds gesticht. In 1586 stond de stad deze kapel af aan de franstalige gereformeerde immigranten. Het begrip 'Waals' was in de 16de eeuw een ruim begrip, want ook Fransen die hun heil in de Republiek zochten, werden zo genoemd. De toegangspoort in de Oude Hoogstraat, die oorspronkelijk naar het kloosterterrein leidde, werd een toegangspoort naar de Walenkerk. Een tweede toegang was op het Walenpleintje aan de Oudezijds Achterburgwal.
Tot zover de gebruikmaking van bestaande bebouwing. Voor de volgende instellingen werd nieuw gebouwd op het kloosterterrein.

In 1603 bleek de twee jaar daarvoor opgerichtte VOC een succes. In dat jaar werd het Bushuys aan de VOC verhuurd die het hoofdzakelijk als magazijn en slachterij gebruikte. In 1605 begon de VOC percelen grond rond het Bushuys te kopen om de activiteiten te kunnen concentreren. In een halve eeuw bouwde men o.a. in de boomgaard van het vm. klooster een groot complex kantoren en magazijnen dat wij kennen als het Oost-Indisch Huis. Het heeft de VOC tot 1800 gediend als zetel van de Heeren Zeventien. Op het schilderij links ziet u enkele gebouwen; links het vm. Bushuys.

Het laatste gebeuren dat op het kloosterterrein plaatsvond was het Dolhuys, het stedelijke krankzinnigengesticht. Het werd al in 1591 geopend maar de reden dat dit als laatste aan de orde komt, is het feit dat het half op het terrein van de Paulusbroeders en half op dat van het klooster der Ursulinen stond. Als inkomstenbron was het Dolhuys tijdens de jaarlijkse kermis te bezichtigen, net als andere instellingen zoals het Spinhuys. In 1791 werd het Dolhuys samengevoegd met het Buitengasthuis en verdween van de Kloveniersburgwal.

Op dit satelietbeeld van het voormalige kloostercomplex hebben wij geprobeerd de bouwactiviteiten weer te geven. In basis dateert het klooster van 1409, wat eveneens voor de kapel geldt. Het Bushuys werd in 1555 gebouwd, ging over naar de VOC en brandde in 1890 uit. In 1891 ontstond nieuwbouw die toen - net als het vm. Bushuys in gebruik was bij het Ministerie van Financiën voor de Douane. Het ontruimde Dolhuys (van 1592) werd gekocht door de Hersteld Evangelisch Lutherse Gemeente die er in 1792 een kerk bouwde. Op het Sint Jorishof vernieuwde de Staat in 1864 diverse gebouwen. In 1913, nadat de Gemeente Universiteit eigenaar geworden was, werden opnieuw delen vernieuwd of aangepast. De Walenkerk bleef gewoon de Walenkerk.

Alle afbeeldingen, behalve het satelietbeeld van Google Maps, komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam.

Het Stadsarchief Amsterdam publiceerde weer zo'n prachtige animatie van de hoogtepunten van de negentiende-eeuwse bouwgolf.

Klik de afbeelding om te zien.

Of u 't gelooft of niet, dat het Sint Jorishof uitgerekend deze week ook elders in dit weekblad voorkomt, is puur toeval. Wij hadden het Sint Jorishof ook niet verwacht in de serie van Jos en Adrie omdat het een proveniershof was, d.w.z. een verzorgingstehuis met betalende gasten. De cursief gedrukte passages zijn delen uit twee PDF's op deze site: Kloosters van Amsterdam (pp.19-21) en Anthoniusgasthuis

Het Sint Jorishofje

door Jos Mol en Adrie de Koning met enkele toevoegingen van Theo Bakker

Introductie
Adrie kwam toevallig het Sint Jorishofje tegen op een van zijn speurtochten. Jos zijn liefkoosnaampje was vroeger 'Joris' en hij werd soms ook wel 'Joseph' of 'Josephien' genoemd. 

Tek: Nieuwe westvleugel van het Sint Jorishof aan de Oudezijds Achterburgwal (ingang Korte Spinhuissteeg 3)

Ligging en ouderdom
Het Sint Jorishofje (oorspronkelijk heette het Sint Jorisgasthuis) was het eerste leprozenhuis van Amsterdam. Het hofje was gesitueerd aan de Kalverstraat op de hoek met de Heiligeweg, tussen de Olieslagersteeg en de toenmalige Sint Jorissteeg. 
De stichtingsdatum van het hofje is niet met zekerheid bekend, maar de oudste vermeldingsdatum is 1410.

Geschiedenis van het hofje

Hieronder een impressie van het Sint Jorishof aan het Rokin en Kalverstraat; bron: Stadsarchief Amsterdam

Het begin
Door de stadsuitbreiding van 1450 kwam het Sint Jorisgasthuis voor besmettelijke zieken binnen de stadsmuren te liggen. Die zieken werden overgebracht naar het Leprozenhuis dat nog wel buiten de stad lag. Het Sint Jorisgasthuis werd toen het Sint Jorishofje genoemd en richtte zich op de zorg voor de 'onnozelen van geest'. Toen het Leprozenhuis in 1593 ook binnen de stad kwam te liggen werden de zieken van daar overgebracht naar een nieuw gasthuis buiten de stad: het Pesthuis of Buitengasthuis aan de Overtoom.  
Later werd het Sint Jorishof een proveniershuis, dat was een wooncomplex waar men zich voor een eenmalig bedrag dan wel roerende of onroerende goederen inkocht en daarna voor zijn hele leven gratis kost en inwoning genoot. De kapel van het Sint Jorishofje werd in 1624 verbouwd en verhuurd aan het Sint Josefsgilde van timmerlieden. Dit gebouw aan de Kalverstraat 183 was nog lange tijd in gebruik als gildehuis. Vanaf 1889 huurden Joseph Cohen en Rosa Wittgenstein het pand en startten hier het overbekende modehuis Maison de Bonneterie (vogelvlucht-tekening boven).

Na de Alteratie (1578) kreeg het Sint Jorishof het klooster van de Paulusbroeders ter beschikking. Dat hield in: de gebouwen rond het kloosterhof maar zonder de bijbehorende kapel. Na enkele verbouwingen en vernieuwing van de westvleugel (tekening helemaal bovenaan) was de capaciteit vergroot tot 56 wooneenheden.
In 1812, tijdens de Franse bezetting, werd het Sint Jorishof opgeheven. De laatste bewoners werden uitgekocht met een lijfrente.

Alle columnisten schijnen tegelijk op vakantie te zijn. Volgende week zien we verder.

Vrijdag 3 januari 1919 - De Paleis-Raadhuiskwestie wordt weer actueel en dat niet voor de eerste en zeker niet voor de laatste keer. Raadslid Jacobus Hendrix (RK) heeft een motie ingediend om het nieuwe raadhuis op het IJsclubterrein te bouwen. Raadslid mr. Joost Hamel (Lib) vindt dat het stadsbestuur om representatieve redenen in dat geval in het paleis op de Dam zou moeten zetelen. Dit gaat serieus onderzocht worden, ook al voelt B&W niets voor het plan-Hendrix. Het is de toevoeging van raadslid Hamel die hen interessant lijkt. Op 10 januari bezoekt een stevige delegatie het paleis voor onderzoek teneinde tot een advies aan B&W te komen. Die delegatie bestaat uit de raadhuis-commissie onder voorzitterschap van architect en voormalig raadslid dr. P.J.H. Cuijpers en de Commissie van Bijstand voor publieke werken.

De onderliggende bedoeling van het tweeledige plan is dat alle administratieve diensten op het Prinsenhof blijven of naar de door Hendrix gewenste nieuwe behuizing op het IJsclubterrein verhuizen, maar dat in beide gevallen B&W en de Raad naar het paleis vertrekt. Na onderzoek en posiitef advies moet dan wel met Den Haag onderhandeld worden. Het paleis is immers niet meer van Amsterdam.
Als we met z'n allen tijd van leven krijgen kunnen we op deze kwestie nog jaren terugkomen. Nadat Vlooienburg al helemaal gesloopt was en al diverse prijsvragen voor een nieuw stadhuis met evenveel winnaars gepasseerd waren leek alles in kannen en kruiken. Ook toen kwam de paleis-raadhuiskwestie weer op de proppen (rechts).

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2018. De keuze 2014 t/m 2017 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave