De eerste met het goede antwoord op de vraag van vorige week was Mike Man. De nieuwe opgave komt dan ook van hem. Hij stuurde deze foto van een straat met enkele afbraakrijpe panden. De vier tussen de twee hoge huizen zijn afgebroken en vervangen door nieuwbouw. De vraag is:

Wat zijn de adressen van de vier afgebroken huizen?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De goede waarnemer zag de witte laagbouw in de verte en dacht: "dat zou wel eens Artis kunnen zijn". In de rechter huizenrij is een onderbreking. Jarenlang gingen daar militairen en politiemensen in en uit. Dat was namelijk de personeels- en dienstingang van de Oranje Nassaukazerne. Deze straat heet daarom Kazernestraat. Allemaal voorbij, maar of dit nostalgische gevoelens opwekt? Bij uw webmaster niet; die heeft daar vijf maanden 'gelegen'.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Mike Man, Harry Snijder, Arjen Lobach, Otto Meyer, Ria Scharn, Anje Belmon, Jos Mol, Anthony Kolder,

Carol de Vries vond dit zo'n bizarre zijgevel, dat moest iets voor de quiz zijn.

Welk adres heeft dit pand?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De score van goede inzendingen viel nòg mee. Dit was echt moeilijk. Eeuwenlang werd het Roeterseiland in twee helften verdeeld door de Roeterssloot. Het inkijkje op deze foto laat het laatste stukje zien voordat het in 1959 gedempt werd. De gracht waar we overheen kijken is de Plantage Muidergracht.
Deze aanblik is ver te zoeken vandaag. Het Roeterseiland is bijna compleet UvA geworden.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Ria Scharn, Robert Raat, Mike Man, Anje Belmon, Jos Mol, Hans van Efferen,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.
Blijf sturen, zodat wij de aantrekkelijkste platen kunnen kiezen!

Een bouwfoto. Dat is alweer een tijd terug dat we zoiets hadden. De vragen zijn:

Welke gracht is dit?

Wat is er op de andere oever in aanbouw? Huisnummer mag ook.

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Het pand in 't midden is sociëteit Eensgezindheid, Spui 12, nu in gebruik bij The American Bookstore. Onder de brug door zien we het water van de Nieuwezijds Voorburgwal en op de voorgrond het Spui: beiden nog niet gedempt.
In het Spui ligt een dammetje opgeworpen ter voorbereiding van de demping van de Nieuwezijds Achterburgwal en het stuk Spui dat er voor ligt. Dat gebeurde in 1867; de rest van het Spui en de Nieuwezijds Voorburgwal zouden in 1882-'84 gedempt worden.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Op dit fragment van de PW-kaart van 1881 is de tussenfase in beeld gebracht. Heeft u ooit geweten dat we een Spuiplein kenden in Amsterdam?
De inkleuring van de waterpartijen is van de redactie om de demping van de Nieuwezijds Achterburgwal duidelijk te laten uitkomen.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Adrie de Koning, Mike Man, Otto Meyer, Robert Raat, Anneke Huijser, Harry Snijder, Ria Scharn, Jos Mol, Hans van Efferen, Anthony Kolder, Anje Belmon,

Het is wel erg druk op dit kruispunt. Dit is niet eens politie maar infanterie. Oproer? Ook al lokaliseert u de foto, het antwoord staat er toch niet volledig bij. Dat wordt verder speuren. Deze opgave is speciaal voor de mopperaars die de quiz vaak 'te makkelijk vinden'.

Aan u de vraag:

Welke kruising van straten is dit?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze achtergevels staan aan de Binnen-Amstel. Soms met een strookje grond en een hek, soms met hun voeten in het water. De voorkanten van deze huizen staan in de Nieuwe Doelenstraat en nummeren 6-12.
Hier onder een Street View van dezelfde gevelwand. Er zijn al heel veel panden vervangen, alleen dat met de balustrade in het midden van de quizfoto staat er nog, zij het met een extra verdieping erop.

De foto was overigens van Pieter Oosterhuis die hem in 1860-'61 maakte.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Adrie de Koning, Otto Meyer, Kees Huyser, Anneke Huijser, Mike Man, Harry Snijder, Kees Boas, Ris Scharn, Jos Mol, Maaike de Graaf, Dick van der Kroon, Hans Olthof, Hans Goedhart, Hans van Efferen, Anthony Kolder, Anje Belmon,

Eerder zagen wij dat medio 19de eeuw Sarphati al toestemming kreeg voor huizenbouw buiten de Singelgracht. We zagen ook dat dit project door zijn vroege dood uit de hand liep en ons De Pijp heeft opgeleverd. Iets verder greep 'het particulier' initiatief ook de kansen om buiten de Singelgracht te bouwen en dat pakte een stuk beter uit. Dat was hoofdzakelijk dankzij het stempel dat de architect van het Rijksmuseum, Pierre Cuijpers, op de activiteiten drukte.
Het gebied dat zijn aandacht had was dat tussen de Boerenwetering en de Overtoomsevaart. Dat was onderdeel van de Binnendijkse Buitenvelderse polder met zijn structuur van weren en weersloten, zoals uit de plattegrond hieronder blijkt. Over menig weer liep een pad om de achterliggende percelen te ontsluiten. Deze waren meestal toegankelijk vanaf de Buitensingel, de weg die aan de buitenkant van de Singelgracht liep. Enige uitzondering vormde het Leidsche Bosch, het voorplein van de Leidsepoort. Dat voorplein was onderdeel van de vesting Amsterdam en viel onder de stad. Alles binnen de Buitensingel ressorteerde onder het polderbestuur. De weg langs de Overtoomsevaart was voor het onderhoud ook zaak van Amsterdam: de Heiligeweg naar de Heilige Stede. Tot de 18de eeuw was de polder tussen Boerenwetering en Overtoomsevaart tamelijk maagdelijk agrarisch gebied. Tijdens die eeuw werd het ontdekt voor recreatie van stedelingen.

Waar wij u mee naar toe willen nemen zijn de paden door deze polder die bij de 19de-eeuwse stadsuitbreidingen een rol speelden en die soms nog aanwezig of herkenbaar zijn. Dat zijn:

M - Mennonietenpad

S - Schapenburgerpad

Z - Zandpad

Sch - Schelppad

L - Leyderdorpspad

T - Tullepad

Foto: Zandpad, vanuit Vondelpark

Vanaf de Overtoom gezien komen we als eerste het Tullepad tegen. Dat is meteen een vreemde eend in de bijt: het is niet een oeroud weerpad maar waarschijnlijk een weg naar de 18de-eeuwse uitspanning Vredenburg (met kolfbaan) die later zijn hoofdingang op de Overtoomseweg had. In 1846 richtte Dirk de Wit aan dit pad zijn tulefabriekje in en aan deze onderneming dankte het Tullepad zijn naam. De tulefabriek werd blekerij en ook die was al ter ziele toen op de buurtkaart van 1876 i.p.v. de fabriek een rij van tien woonhuisjes bleek te staan. De toegang van het pad was heel smal tussen twee huizen aan de Buitensingel gelegen.

Toen die Buitensingel tot Stadhouderskade uitgebouwd werd, verscheen een groot nieuw pand dat later Stadhouderskade 5 werd (het neo-renaissancegebouw op de foto links). Daarvoor waren al een aantal van de huisjes aan het Tullepad afgebroken. De rest heeft 't tot 1904 uitgehouden maar werd toen gesloopt voor het grote kantoorpand Atlanta (nr.3-8: waarin tevens het Centraal Hotel werd opgenomen), inclusief het statige huis nr.5 dat er allesbehalve lang heeft gestaan.
Het houten geval op het trottoir is een bouwkeet die er tijdelijk stond.

Het Leyendorperpad werd pas eind 18de eeuw aangelegd op een terrein waar voordien lakenramen hadden gestaan. Aan dit pad verschenen twee hofsteden, Zorgvliet en Harmonica. Die maakten in 1864 alweer gedeeltelijk plaats voor een enorme tuin die bij sociëteit De Hereeniging werd aangelegd. Richting het hierna volgende Zandpad kwam ook de buitenplaats Boschlust tot stand die via het Leyendorperpad bereikbaar was. Al deze hofsteden of buitenplaatsen, met uitzondering van De Hereeniging, werden in 1866 gekocht door de Hervormde Kerk die plek zocht voor een meisjesweeshuis. De Hereeniging ontbond zichzelf in 1889, nadat de stad een claim legde op een deel van het grondstuk om de ceintuurbaan te kunnen doortrekken (zie hieronder). Uiteindelijk viel de keuze voor een weeshuis op een terrein langs de bebouwing langs het Zandpad. De Hereeniging bracht haar grondstuk in veiling en de kopers verzochten de Gemeente woningen te mogen neerzetten langs een aan te leggen straat tussen de reeds geplande Tesselschadestraat en de Vondelstraat. De Gemeente herinnerde aan de claim i.v.m. de ceintuurbaan en maakte dit onderdeel van de vergunning voor de woningbouw aan de verlengde Tesselschadestraat.
Doordat de Hervormde Kerk niet alle grond nodig had profiteerde Pierre Cuijpers daar al in vroeg stadium van door het Leyendorperpad te kopen en daar de Vondelstraat op aan te leggen. De straat was in ontwerp veel fraaier en grootser bedacht met zicht op de Vondelkerk vanaf de Stadhouderskade. Omdat de bebouwing aan de Stadhouderskade niet bemachtigd kon worden werd de straat via een onoverzichtelijke slinger toegankelijk. Zowel Cuijpers als B&W vonden het een gemiste kans.

Voor de verlenging van de Constantijn Huygensstraat om door het Vondelpark aan te sluiten op de Van Baerlestraat werd een deel van het grondstuk van De Hereeniging om niet opgeëist door de stad. Omdat de besluitvorming door tegenwerking van het Vondelpark-bestuur vertraging opliep, bleef uitvoering lang liggen. Wrang is natuurlijk dat de bewuste aansluiting - deel van de ceintuurbaan door de nieuwe uitleg - pas na de Tweede Wereldoorlog kon plaatsvinden en uiteindelijk over het park en niet erdoor.
Op het resterende deel van het uitgebreide grondstuk kon veel later de Roemer Visscherstraat aangelegd worden.

Het Schelppad was slechts een kort restant van een klassiek pad op een weer, alleen nog functioneel als ontsluiting van enkele agrarische bedrijven. In 1863 werd het van de kaart geveegd door Zomertheater Tivoli, een groot vermakelijkheidspark met diverse voorstellingen zoals vaudeville en serieus theater, muziek en Franse operettes, Duits cabaret en Nederlandse liedjes in een schouwburgtent of in de open lucht. Achter het ontvangstgebouw was een groot park waar de kranten niet over uitgeschreven raakte. Er moeten honderden volwassen bomen geplant zijn om van het weiland dit lustoord te maken. Er was vanaf de Buitensingel een brede inrit waar koetsen konden binnenrijden, keren en weer uit rijden. De initiatiefnemer A,J, de Boer zette het geheel op maar na een jaar werd hij afgelost door theaterdier Willem Koster die ook theaters in de stad runde, zoals Salon des Variétés en later het gelijknamige Tivoli in de Nes.
Tivoli werd door de Hervormde Kerk uitgekozen om het meisjesweeshuis te bouwen. Het gebouw en de woningbouw er achter werd ontsloten door een tamelijk gekunstelde Tesselschadestraat die met een grote bocht op de Vondelstraat uitkomt. Bij het weeshuis hoorde ook een kerk die aan de Stadhouderskade kwam en een sieraad voor de omgeving werd: de koepelkerk. Daarvoor moest de rest van De Hereeniging wijken.

Ter afronding van Tivoli hieronder een plattegrond van het besproken gebied in 1867, waarop de tuinen van De Hereeniging en Tivoli naast het Vondelpark goed in kaart zijn gebracht.

Bij de opsomming van de hier te bespreken paden stond een foto van het landelijk uiterlijk van het Zandpad. Het Vondelpark is dan al aangelegd en de foto is genomen ter hoogte waar in bovenstaande kaart het woord 'Zand' staat. Dichter bij de stad werd het al drukker, vooral toen het Zandpad door Amsterdamse ondernemingen ingenomen werd. Dat gebeurde op een bepaald smalle strook tussen Tivoli en het Vondelpark. Wie kent niet de huishoudschool in chalet-stijl (foto)? Het Zandpad is voor een deel blijven bestaan.

Zoals tussen bovenstaande tekst al aangeduid was, had de Hervormde Kerk veel te veel grond opgekocht. Het ontbrak hen blijkbaar niet aan contanten. Nadat de plannen vastgelegd en het weeshuis en de kerk gebouwd waren, verkocht men de overtollige grond. Dat leverde meer op dan het totaal gekost had.

Volgende week verder, met Vondelpark en Schapenburgerpad.

Aan dat wat met de bebouwing aan de Stadhouderskade gebeurde is hier weinig aandacht besteed. Wij hebben daarover al eerder bericht in een aantal metamorfoses. Om die nog eens te zien klikt u hier voor het laatste deel. De twee weken daarvoor bereikt u vanuit het menu aan de onderzijde van dat laatste deel.

Van de paden uit aflevering twee strepen we er meteen één weg: de Mennonietensloot. In het kader van de 17de-eeuwse industriegebieden rond de stad is daar al uitgebreid over bericht. Als u dat nog eens wilt doorlezen: klik de omslag links.
Blijft dus volgende week maar één pad over: het Schapenburgerpad. Maar daar is dan ook het een en ander over te berichten. Bovendien ligt dat er nog steeds in volle glorie.

Alle afbeeldingen bij dit item: Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders vermeld.
De plattegrond is op basis van het minuutplan Sectie B blad 1 (bron: RWD)

eel klein was ik nog, maar ik was geobsedeerd door feestwinkels. De etalages van deze hupse winkels spraken me aan door hun kleur en attributen. Speelkaarten, speelkaarten met pikante fotootjes, eenwielers, diabolo’s, pietenpakken, sintbaarden, plaksnorren, knalsigaren etc. Maar vooral ook: de tricks, de trucs, de goocheldingetjes. Ik keek graag naar optredens van maffe clowns en spannende goochelaars en kocht vaak goedkope kindertrucjes om achter een tafeltje met sterren beplakt en met de hoed van mijn vader en de pollepel van mijn moeder het hooggeëerd publiek - maar meer nog mijzelf - te entertainen. Ik ontdekte ‘Goochelstudio Cortiny’ en gewapend met mijn spaargeld trad ik het mysterieuze miniwinkeltje in de Haarlemmerstraat 114 binnen. Ik wilde een heel verhaal ophangen over mijn vermeende goochelambities maar gekweld door de zenuwen vroeg ik aan de man achter de toonbank wat ik voor de muntjes die ik op de toonbank legde vermocht aan te schaffen. ‘Het verdwenen rode balletje,’ zei hij en hij pakte een rood balletje en hield dat in zijn gestrekte rechterhand geklemd tussen zijn wijsvinger en zijn middelvinger. Hij verborg één tel deze hand door zijn andere hand ervoor te houden en liet daarna zien dat het voorwerp in kwestie gevlogen was. Hij voelde even aan zijn achterhoofd, en hoppa, daar was de wegfloeper weer, terug op de plek waar alles startte.

De vriendelijke winkeleigenaar deed de truc nog tienmaal, toverde het balletje uit zijn sok en zo voort en keek me toen verwachtingsvol aan. Ik snapte er geen bal van hoe hij het deed, maar ik besloot het erop te wagen. Hij pakte het trucje nog een keer uit een laatje, maar dan in ingepakte toestand en mét handleiding en even later stond ik buiten zonder spaargeld, maar een unieke vast veel bewondering opwekkende truc rijker. Toen ik het pakketje onder het naar huis lopen opende, zag ik dat er twee rode schuimrubberen balletjes in zaten, waarvan één exemplaar met een doorzichtig nylondraadje eraan. Dat zoiets zoveel centjes kostte, zo’n stukkie schuimrubber en zo’n draadje. Drie cent materiaal had ik berekend. Enfin, de goocheltrucjesuitvinder, de fabriek en de winkels moesten er natuurlijk ook aan verdienen hield ik mijzelf voor. Thuisgekomen las ik de handleiding honderd keer goed door en in de slaapkamer van mijn ouders voor de grote spiegel oefende ik de hele woensdagmiddag tot mijn moeder riep voor de snijboontjes met kruimige aardappelen. Na het eten nog eens oefenen en morgen na school ook. Ik begreep wel dat het ging om snelheid, vingervlugheid, gedecideerdheid en op het juiste moment de goede kant opkijken etc. etc. Na een week had ik het in de vingers en liet ik tot grote verbazing - en later tot vervelens toe - van het mij omringende publiek overal mijn geliefde rode balletje verdwijnen en op de gekste plekken weer verschijnen!

Bij de foto's:

Links:
de winkel van de Studio Cortiny op de Haarlemmerstraat 114

Onder: gebruiksaanwijzingen bij de trucs

Carol de Vries speurde YouTube af naar alles wat met (Oud-)Amsterdam te maken heeft en daar pikken wij er af en toe eentje uit die u zou kunnen interesseren.

Klik het titelscherm om te starten

Hofjes van alle gezindten 
door Adrie de Koning en Jos Mol

Inleiding
In deze aflevering komen nog drie hofjes aan bod die behoren tot de traditionele hofjes, dus hofjes die vanuit een sociaal doel zijn gesticht. Om nog maar eens te benadrukken dat liefdadigheid van alle gezindten is, hebben we een katholiek, een protestants en een hervormd hofje voor u in de aanbieding.

Alle afbeeldingen zoals gewoon: Stadsarchief Amsterdam

Brentano's Steun des Ouderdoms Keizersgracht 615-631
Josephus Augustinus Brentano werd in Amsterdam geboren op 28 augustus 1753 en overleed daar op 16 april 1821. Hij was een Nederlandse koopman van Italiaanse afkomst. Brentano was actief in de handel met de Verenigde Oost-Indische Compagnie en de West Indische Compagnie. Na zijn actieve loopbaan ging hij rentenieren en werd beschouwd als mecenas en filantroop. Hij legde in zijn leven een grote kunstcollectie aan, die na zijn dood de basis heeft gevormd voor het vermogen van een stichting.
Hij had in 1811 bij testament bepaald dat:

• na zijn overlijden zijn vermogen moest worden aangewend tot ‘den aanleg en stigting mitsgaders gedurig onderhoud van een gebouw, ’t welk zal moeten dienen tot alimentatie en onderhoud van enige oude manspersonen van de ‘Roomsch Catholieke Religie’, welke daarin van huisvesting, kost, drank, oppassing en ziekte, en andere levensbehoeften, zullen moeten worden voorzien’
• de naam van het huis diende te zijn: Brentano’s Steun des Ouderdoms. Voor de inrichting van het gebouw heeft hij bepaald dat daarin een groot portret van hem met zijn krulhond geplaatst diende te worden. 

Het eerste huis van Brentano’s Steun des Ouderdoms werd gevestigd aan de Herengracht en werd op 3 mei 1825 in gebruik genomen. Aanvankelijk voor 12 bewoners maar dat aantal groeide in de loop der jaren tot 75 bewoners. In 1926 verhuisde het oudemannenhuis naar de Keizersgracht 615-631.
In 1974 verhuisde de stichting naar Amstelveen, waar een geheel nieuw verzorgingshuis met aanleunwoningen werd gebouwd. In een van de locaties (zorgcentrum Klaasje Zevenster) hangt het eerder vermelde portret nog.

Henriëttehofje Stadhouderskade 85
Dit was een protestants hofje dat op 1 oktober 1869 gesticht is door Jacob de Vos Jbzn en zijn echtgenote Henriëtte Wurfbain en ontworpen door architect Tetár van Elven. Het was bestemd voor tien alleenstaande vrouwen van boven de 60, van wie er één katholiek mocht zijn. Het Henriëttehofje is door Wenkenbach afgebeeld, zijn schilderij bevindt zich in het Rijksmuseum.
Het hofje werd in 1969 afgebroken, nadat de bewoners werden ondergebracht in een nieuw pand, Marnixstraat 237-241. Op de plaats van het oorspronkelijke hofje staat nu een kantoorgebouw met in de hal nog wel de gerestaureerde oorspronkelijke gevelsteen uit de toegangspoort.
Er bestaat nog steeds een Stichting Henriëttehofje maar dit staat geregistreerd als bedrijf in de Vondelkerkstraat dat zich bezig houdt met verhuur en handel in onroerend goed. Het vermogen van de stichting is in 2013 in beheer gegeven van het RKOAC met het verzoek dit te beheren en de revenuen aan donaties te besteden volgens de doelstelling 'ondersteuning kwetsbare ouderen'.

Holthuysenhofje, Oosterpark 6
Dit hofje, ook wel bekend als de Holthuysenstichting, is genoemd naar de stichteres Sandrina Louisa Geertruida Holthuysen, die we ook kennen van Museum Willet-Holthuysen. Het echtpaar deed veel aan liefdadigheid en zo kon het gebeuren dat Sandrina, die in 1895 overleed, een pand naliet in de Amstelstraat om te bestemmen voor bejaarde vrouwen die lid waren van de Diaconie van de Hervormde Gemeente. Omdat het pand niet geschikt was, werd het geruild voor grond aan het Oosterpark, waar een hofje werd gebouwd. Het werd ontworpen door de architect G.W. Vosseboxse. Er is nog een gevelsteen met de naam van de stichteres.  Het hofje is na een periode van verval in handen gekomen van woningbouwvereniging De Key, die het verhuurt aan jongeren.

Donderdag 23 januari 1919 - Nadat we een aantal jaren geleden konden melden dat de bouw van een vuilverbranding in Noord van start ging en dat in 1918 al proefgedraaid werd wordt vandaag de installatie officieel geopend.
Naast een stevige afvaardiging van B&W en Gemeenteraad is het opmerkelijk dat de wethouder van Openbare Gezondheid Hendrik van Tienen de opening verricht. Deze stipt dan ook nog de betekenis voor de volkshygiëne aan. Onder de genodigden is ook oud-wethouder Den Tex die het project mocht opstarten.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2019. De keuze 2014 t/m 2018 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave