De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was Harry Snijders. De nieuwe opgave komt dan ook van hem. Weer eens een versierd iets. De vraag is:

Waar is/was dit?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Ja, daar is wel 't een en ander vertimmerd, was een opmerking bij deze foto. Dit is Rokin 5-15 voor de afbraak. Links is de Hermietensteeg te zien, rechts blijft de Nadorststeeg net buiten beeld. Vandaag koopt u hier uw boeken, bij Scheltema, maar het gebouw waarin dat gebeurt is in 1910 voor C.F. de Roos gebouwd, die er een kunstveiling in vestigde en de rest verhuurde als kantoren. Naar hem werd het gebouw De Roos genoemd. In 1919 werd Roos door Mak van Waay overgenomen, eveneens een kunstveiling. Tegelijk werd verzekeraar Arnhem eigenaar van het pand, waardoor de naam Gebouw Arnhem inburgerde.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Na het vertrek van Mak van Waay huisvestte Gebouw Arnhem onder meer aannemingsmaatschappij L.H.Geveke, meubelmaatschappij Het Rokin, het Amsterdamse kantoor de Maastrichtse aardewerkfabriek De Sphinx (v/h Petrus Regout & Co.), en de kantoren van een sigarenfabriek en van een makelaar in koffie en thee. Na de oorlog vond men hier diverse reisbureaus, zoals Canada Air, India Reisbureau en NET (Near East Tours). In het rechterdeel (Rokin 11) was de sieradenwinkel van Herman Schipper. 
In december 2012 werd Rokin 9-15 samen met nummer 17 (gebouwd voor Blikman & Sartorius [-red]) gekocht door de Emmes Groep, die sinds 2015 Ivy Group heet. In het rechterdeel (11-15) kwam de modieuze schoenenzaak van Betsy Palmer, de linkerhelft (Rokin 9) werd in september 2015 betrokken door boekhandel Scheltema, die daarmee na 40 jaar terugkeerde naar het Rokin.

Foto: IVY Group Tekst: Ons Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Harry Snijder, Anneke Huijser, Erwin Meijers, Anje Belmon, Rob Wagenaar, Ria Scharn, Anna Denekamp, Hans Goedhart, Robert Raat, Mike Man, Jos Mol,

Fred Houthuijs kreeg deze foto toegespeeld met de vraag waar dit kon zijn. Hierbij leggen wij u die vraag voor.

Aan welke grachten staat het hoekpand?

Op het (grotere) origineel is te herkennen dat in het hoekpand een oud-papierhandel is gevestigd.

Oplossingen graag via deze link

Foto: collectie Jouke Willem Nienhuis

Goed te herkennen op deze foto zijn: de Sint Nicolaaskerk, het Meteorologisch Instituut op de kop van de Oostelijke Handelskade en de Posthoorn-kerk. Dan moeten we midden op het IJ zitten. Dit is de aanleg van de golfbreker die de té onrustige ligplaatsen aan de Handelskade moet beschermen. Deze golfbreker is het hart geworden van het KNSM- en Java-eiland. Dat laatste Java-eiland was in 2013 de locatie voor een groot concertpodium waar dj. Armin van Buuren met het Concertgebouworkest musiceerde t.g.v. de kroningsfeesten voor de toen juist ingehuldigde koning Willem Alexander, die ook nog even met z'n familie op bezoek kwam.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Foto: ANP - Kijk ook nog even naar dit YouTube-filmpje van het gebeuren.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Gerard Koppers, Harry Snijder, Carol de Vries, Adrie de Koning, Rob Philip, Mike Man, Anneke Huijser, Anje Belmon, Peter Pijst, Rob Wagenaar, Ria Scharn, Philip Schmit, Ruud van der Sluis, Otto Meyer, Hans Goedhart, Robert Raat, Leo van Geuns, Anthony Kolder,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.
Blijf sturen, zodat wij de aantrekkelijkste platen kunnen kiezen.

Bouwwerkzaamheden in de gracht. U mag raden waaraan gewerkt wordt. De vragen zijn:

Welk water is dit?

Waaraan wordt gewerkt?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Fotograaf Han van Gool stond in de Sarphatistraat en had eigenlijk alleen oog voor de huizen 117-125 van architect Yme Bijvoets, gebouwd in 1874. Als consoles voor de balkons fungeren gebeeldhouwde mannenfiguren.

De fotograaf lette niet goed op en kreeg de nieuwbakken narigheid van de Universiteit van Amsterdam aan de Roetersstraat er mee op. Het zwarte blokje Roetersstraat 210 staat er nog steeds maar het megalomane faculteitsgebouw, toen Roetersstraat 15, is alweer ter ziele en vervangen door net zo'n blokkendoos maar gelukkig wel iets lager. Velen konden zich op die plek nog het eerste Allard Piersonmuseum herinneren.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Harry Snijder, Maaike de Graaf, Maarten Helle, Carol de Vries, Adrie de Koning, Anneke Huijser, Ria Scharn, Mike Man, Anje Belmon, Peter Pijst, Jos Mol, Hans Goedhart, Ron Huissen, Robert Raat, Leo van Geuns,

Mooi zooitje ongeregeld. De fotograaf had er zichtbaar plezier in dit vast te leggen. Er staat ook wat reguliere bebouwing op deze foto, vandaar de vraag:

Aan welke straat staan de huizen precies midden op de foto?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Niet zo moeilijk, deze week. Omdat het om een prentbriefkaart gaat was de foto ook nog op het net terug te vinden. Het gaat om de Hortusbrug (#239) over de Nieuwe Herengracht voor de Muiderstraat. Rechts is nog een piepklein stukje te zien van de oranjerie van de Hortus Botanicus. Deze brug werd in 1958 gesloopt en de nieuwe in 1960 geopend.

Foto: Joods Historisch Museum (JHM); een zwart-wit versie in SAA

Sinds het autoluw maken van de Plantagebuurt is deze nieuwe brug met zijn breedte van 30 meter een beetje veel van het goede.
De onderkant van de brug was al jaren een geliefde plek voor kunstuitingen maar tegenwoordig staan de objecten ook over het wegdek verdeeld.
De brug is pas beweegbaar geworden in 1876 toen de Nieuwe Herengracht scheepvaartroute werd van de Amstel naar 't IJ, gelijk met de opening van het Noordzeekanaal.
Volgens Arjen Lobach moet de prentbriefkaart van 1904 of later zijn, omdat toen pas tramlijn 9 geëlektrificeerd werd.

Foto: bruggenvanamsterdam.nl

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Maarten Helle, Harry Snijder, Mike Man, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Anje Belmon, Ria Scharn, Carol de Vries, Jos Mol, Robert Raat,

p was mijn trompet. Het was niet veel meer. Ik had hem zoveel gebruikt bij de diverse harmoniegezelschappen en kerkkoren dat ik aan de pastoor geld vroeg voor een mooie nieuwe. Op naar Hampe & Berkel dus. Ik was verliefd op kleine winkeltjes, dus ook op het uiterst kleine muziekpandje aan het Spui waar al 177 jaar instrumenten worden verkocht en gerepareerd, Hampe & Berkel, de oudste muziekwinkel van Nederland, én hofleverancier (sinds de cello die men verkocht aan Willem III)! Het had een klein keldertje vol percussie-instrumentjes en een verdieping met mooie glanzende trompetten en trombones, inclusief een petieterig kamertje achter glas waar je je nieuwe trompetje uitvoerig mocht uitproberen. Ik had vroeger ook op de reparatieafdeling  gezeten waar een aardige winkelbediende annex vioolreparateur de weggetrilde stapel van mijn budgetviooltje met een speciale tang en een rood koordje weer vastzette. Ik hoefde er niet voor te betalen. Ik stond als jongeling al vaak te genieten van de etalage en wilde het liefste alle barokviolen, panfluiten en altpommers die daar zo mooi uitgestald waren, eventjes beroeren. Voor vijfhonderdnegentien florijnen schafte ik me een mooie koperkleurige trompet aan, de koffer werd niet vergoed door de kerkmeester, er zijn grenzen. Later heb ik er nog een pockettrompetje gekocht en wat percussie-instrumentjes. Ik beveel iedereen met creatieve kinderen aan om daar iets te kopen in plaats van die plastic of blikken troepies in de diverse speelgoedwinkels.

Klantenservice, het was gewoon in vroeger tijden. Zelfs op de dameskledingafdeling van het warenhuis V&D in de Kalverstraat stond een hoofdverkoopster die duizend en één adviezen gaf die de klanten ter harte namen waardoor de consument in spe zich gewaardeerd voelde. Al kwam je als jonge student met morsige kleding bij Hajenius aan het Rokin voor slechts één sigaartje, je werd toch voor vol aangezien en de professionele en wetenschappelijke praatjes die men aan de vaste klant verkocht, golden ook voor jou. Kijk!, dát geeft klantenbinding! Hajenius had trouwens ook zo’n apart kamertje, maar dan om een rookartikel uit te proberen.

In de Dapperstraat haalden we schroefjes en spijkertjes. In die tijd waren er nog geen Kwantums en Praxissen waar je je per rolschaats moet verplaatsen om weer op tijd thuis te zijn.  Ik herinner me nog de vele keren dat ik daar kwam. Het was ook weer een onooglijk klein zaakje. Als je binnenkwam stond je meteen achter een eenmanstoonbankje en daar legde je de schroef op waarvan je er nog drie dozijn van wilde hebben. De verkoper – een beetje klein slim mannetje – trok een laatje open onder het minitoonbankje en legde in de tijdspanne van vijf seconden drie dozijn van de juiste schroeven voor je neer. Doe ook nog maar een gros eenduims houtspijkers, en hoppa, jawel hoor… daar toverde het mannetje een gros eenduims houtspijkers tevoorschijn. We hebben het later getest, mijn vrouw en ik. Maar hoe we ook L-haken of koperen hetzij ijzeren stoelhoekjes bestelden, het lag er altijd snel, en ogenschijnlijk kwam het steeds weer uit het laatje. Ik bedoel maar, kleine winkeltjes met magie hebben kleine verkopertjes met magie.

Bij de foto's:

li: Hampe & Berkel Muziek, Spui 11

re: Hajenius, Rokin 96

Felix Meritis - Keizersgracht 324

Algemeen
In het midden van de 18e eeuw ontstonden er regelmatig genootschappen, waarbij veelal gelijkgestemden zich verenigden om in een vriendschappelijke sfeer bij te dragen aan de bevordering van kunsten en wetenschap. Zo werd in 1777 het genootschap Felix Meritis ("Gelukkig door verdiensten") opgericht door horlogemaker Willem Writs en 39 vrienden. Het bestond al spoedig uit ongeveer 200 gegoede burgers, die stonden voor de bevordering van kunst en wetenschap. Ze kwamen bij elkaar voor de gezelligheid, maar ook om wat van elkaar op te steken. Bij Felix Meritis kwamen de leden uit vijf zogenoemde departementen, te weten muziek, tekenkunde, natuurkunde, koophandel en letterkunde. Door de groei van het genootschap en de activiteiten werden de eerste vestigingen aan de Leliegracht en de Fluwelenburgwal te klein en besloten de leden voor hun verenigingsactiviteiten een nieuw gebouw aan de Keizersgracht te laten bouwen. Ze werden ook aandeelhouder. De opening was op 31 oktober 1788.

Links de opening van het Felix Meritis gebouw op 31 oktober 1788 (schilderij Adriaan de Lely AHM).

Onder de zuilenzaal van Felix Meritis.

Ontwerper
Het gebouw is van de hand van Jacob Otten Husly (1738-1796). Hij was architect en stucwerker. Hij kreeg de opdracht nadat hij bij een internationale prijsvraag uit 16 inzendingen werd gekozen. De bouw duurde 5 jaar, waarbij ook nog 3 bestaande woonhuizen moesten worden afgebroken (zie tekening hieronder).

Bouwstijl
Na 1750 is de rococo-stijl (in Amsterdam de "Nieuwe Zwier" genoemd) op zijn retour en richten de jonge bouwers zich meer en meer op de klassieke bouwkunst van de late Gouden Eeuw, waarin zij deftige eenvoud tot uitdrukking konden brengen. Felix Meritis is dan ook ontworpen in de Lodewijk XVI-stijl, waarin de kenmerken van het classicisme terugkomen. Dit is duidelijk te zien aan de gevel. Hierin is een viertal Korinthisch zuilen aangebracht, met daarboven een driehoekig fronton, zoals die ook voorkwamen in Griekse tempels. Tussen de vijf ramen op de eerste en tweede verdieping zijn reliëfs aangebracht van beeldhouwer Jan Swart, waarin de vijf departementen naar voren komen. De gevel van het gebouw is uitgevoerd met Bremer zandsteen.

In het gebouw waren veel decoraties aangebracht - de bouwer was immers ook een begenadigd stucwerker - maar daar is na de restauraties veel van verloren gegaan (zie detailfoto's hieronder). Verder werd het gebouw zo ontworpen dat de vijf departementen hun eigen zaal kregen. Voor het departement Muziek was er in het achtergebouw een muziekzaal met een ovale vorm. De akoestiek ervan werd geroemd, waardoor er vele internationale musici optraden. De kwaliteit van het ontwerp was dusdanig goed, dat het later als voorbeeld diende voor de kleine zaal van het Concertgebouw.

Op de eerste verdieping bevindt zich de zogenaamde zuilenzaal (tekening boven), die zijn naam dankt aan twaalf Ionische zuilen. Deze zaal was bestemd als algemene gehoorzaal, waar o.a. lezingen werden gehouden.
Boven de zuilenzaal is een zaal van het departement Tekenkunde. Deze zaal kreeg later de bijnaam 'Kremlin', omdat hier het hoofdkwartier van de CPN werd gevestigd.
De huidige Shaffyzaal, boven de muziekzaal, was oorspronkelijk bestemd voor het departement Natuurkunde. In de zaal bevindt zich ook een tribune, zodat de natuurkundige proeven aan belangstellenden konden worden getoond (tekening links).

Boven: Concertzaal Felix Meritis

Links: Oorspronkelijk bevond zich op de bovenste verdieping ook nog een observatorium.

Gebruikers
Nadat het genootschap Felix Meritis in 1888 werd opgeheven, vestigde zich een drukkerij in het gebouw. Deze drukkerij, Holdert en Co, werd een van de grootste van Amsterdam.
In 1947 vestigde de Communistisch Partij Nederland (CPN) zich in het pand. Aan deze partij was het dagblad De Waarheid gelieerd en kreeg dan ook haar kantoren in het gebouw. Het blad werd dan ook in Felix gedrukt. Veelal combineerde een van de gemeenteraadsleden van de CPN zijn raadslidmaatschap met de functie van beheerder van Felix Meritis.
Toen aan het eind van de jaren '60 een van de zalen werd omgevormd tot theaterzaal, kreeg deze de naam Shaffy-theater, omdat Ramses Shaffy er de eerste voorstelling speelde.
Na het geleidelijke vertrek van de CPN en De Waarheid werd de gemeente Amsterdam in 1982 eigenaar van het gebouw. De achterzijde aan de Prinsengracht werd verbouwd tot jongerenhuisvesting, maar het Shaffy-theater bleef.
Vanaf 1988 tot begin 2014 was in het pand een Europees Centrum voor Kunst, Cultuur en Wetenschap gevestigd door de Stichting Felix Meritis.
Nadat het gebouw in 2014 werd verkocht aan Amerborch, kwam het lange tijd in de steigers te staan.

Wetenswaardigheden
In het Amsterdam Museum hangt een schilderij dat ter gelegenheid van de opening van het gebouw werd geschilderd door Adriaan de Lely (afbeelding boven).
Omdat Felix Meritis als een communistisch bolwerk werd gezien, werd het gebouw in 1956, na de Russische inval in Hongarije, door boze burgers bestormd.

Foto: ANP

Recente Ontwikkelingen
Er wordt nog altijd gerenoveerd. Naar verwachting zal dit in het voorjaar van 2020 zijn afgerond, waarna er een evenementenlocatie zal ontstaan met zeven verhuurbare zalen.

Bekijk deze YouTube-film over de onderhanden renovatie. Klik de afbeelding om te starten.

Alle afbeeldingen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders vermeld

Omdat er brood op de plank moet komen had Reindert Draak (portret) een baantje als suppoost bij het Burgerweeshuis aangenomen. Zijn hart lag echter bij heel iets anders, namelijk de zoölogie. In zijn vrije tijd vertaalde hij die passie door het prepareren van dieren en dat deed hij wonderwel goed. Van de regenten van het weeshuis mocht hij zijn collectie op een zolder tentoonstellen..., iedereen gelukkig. Totdat de regenten door ruimtegebrek een nieuwe bestemming gaven aan die zolder en Draak in 1837 een ander onderkomen voor zijn verzameling moest zoeken. Hij vond die in de Nieuwe Stadsherberg aan de Middenlaan in de Plantage. Maar daar moest hij voor het gebruik van de ruimte betalen en dat werd hem op den duur financieel te belastend. Wat nu? Daar wisten "de drie W's" raad op, want dit paste precies in hun plannen voor een zoölogische sociëteit á la London Zoo (1828). In 1838 kochten de drie notabelen aan de Middenlaan - schuin tegenover de herberg - het buitenverblijf 'Middenhof' en lieten Draak zijn verzameling daar onderbrengen. Middenhof werd de geboortegrond van Artis.

Op de afbeeldingen hieronder:
links "de drie W's": v.l.n.r. J.W.Wijsmuller, Dr.G.F.Westerman en J.W.H.Werleman, oprichters van Natura Artis Magistra, rechts: de eerste dierentuin op landgoed Middenhof

De oprichters van Artis overlegden met B&W van Amsterdam over de mogelijkheden een dierentuin als die in London te verwezenlijken. Burgemeester Cramer zag niets in de onderneming en weigerde medewerking. Over de hoofden van B&W zocht Westerman contact met koning Willem I die juist enthousiast was en zich uitgewerkte plannen liet toezenden. Kortom... de tuin ging er komen. Burgemeester Cramer was niet in de situatie dat hij kon weigeren de tuin officieel te openen, wat op 9 september 1839 gebeurde.
Bij een dierentuin horen, behalve opgezette dieren, natuurlijk ook levende dieren. Het bestuur kocht van de Rotterdammer Cornelis van Aken voor ƒ34.000 zijn verzameling exotische dieren waarmee hij - bij wijze van rariteitenkabinet - langs jaarmarkten reisde. Kopen is één, maar aan een behuizing was niet gedacht en voor de bouw daarvan zette Cramer opnieuw de hakken in het zand. In december 1839 kwam Van Aken met zijn stoet dieren langs de Weesperzijde naar Artis gereden. Daaronder leeuwen, tijgers, beren, een olifant en talloze kleinere tropische dieren die nauwelijks bestand waren tegen ons klimaat. Nood breekt wet, ook voor Cramer, en de optocht werd naar de Oranje Nassaukazerne gedirigeerd waar ze in enkele zalen voorlopig onderdak kregen. 'Voorlopig' betekende tot zomer 1840; toen pas konden de dieren naar de nieuwe verblijven vervoerd worden.

Dus..., ere wie ere toekomt. Ook al wordt zijn rol weggemoffeld, de basis voor de collectie legde Reindert Draak met zijn verzameling op sterk water gezette specimina, skeletten, opgezette dieren, schelpen, fossielen en gesteenten en die was in de beginjaren zeker zo belangrijk als de levende have. Ze bleef tijdenlang uitgestald in het 'Natuur-historisch Museum' in de dierentuin. Tot dit fenomeen te oubollig geacht werd en in 1947 gesloten werd.
Artis groeide en groeide van enkele honderden m2 groot tot de 14 ha die het vandaag in beslag neemt.

Het in 1855 geopende Groot Zoölogisch Museum in Artis (prent hierboven) waarin de collectie Draak was opgenomen, wordt momenteel gerestaureerd, dankzij een gift van ƒ1,5 miljoen van de Bankgiroloterij. Lees hier meer over de restauratie en het nieuwe gebruik.

Schilderij Draak: RKD

Alle prenten: Stadsarchief Amsterdam

Kleurenfoto: Artis

Deze week is er helemaal niets het vermelden waard.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2019. De keuze 2014 t/m 2018 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave