Fotoquiz Amsterdam - Theo Bakker's Domein

Hieronder staan drie historische foto's of prenten van topografische situaties in Amsterdam en u raadt om welke gebouw, straat, plein, gracht, enz. het gaat. Hieronder staat ook een link, waarmee u de oplossing kunt doorsturen. De foto's of prenten komen uit de rijke collectie van het Stadsarchief Amsterdam. De keuze ligt in principe binnen de Singelgracht of ik ben van mening dat een beetje Amsterdammer de situatie moet herkennen. Als de afbeelding van buiten de Singelgracht is zal dat uitdrukkelijk vermeld worden.

Hieronder drie historische foto's voor week 50. Eén punt per goed antwoord in de competitie die t/m week 51 duurt. Stuur uw oplossing vóór volgende week vrijdag via deze link.

1.

2.

Zo'n oude stereofoto is al moeilijk genoeg, vandaar deze gepimpte versie als hulpje.

3.

De oplossing van vorige week

1.

Jacob Olie fotografeerde in 1890 de Zeedijk vanuit het Waaggebouw op de Nieuwmarkt.

2.

Een onbekende fotograaf fotografeerde in oktober 1915 de eerste huizen van de Haarlemmerdijk oneven kant nrs.1-13.
Alle huizen tot nr.13 zijn afgebroken en hebben plaats gemaakt voor nieuwbouw met onderin winkels, o.a. Albert Heijn.

3.

De Kraansluis, gefotografeerd rond 1867. De fotograaf, die uitgeverij A. Jager ingehuurd had, stond op de Oosterdoksdijk en keek richting Waalseilandgracht. De huizen op de achtergrond staan aan de Kromme Waal.
De foto is redelijk precies te dateren, want op de dam van de Kraansluis staat het noodgebouwtje van het Stadswaterkantoor, dat hier van 1861 tot 1868 stond. Het water rechts is het Open Havenfront.

Zo, en nu het thema.
Mijn gedachtenkronkel ging over zeeweringen door de eeuwen heen. De Zeedijk is de Middeleeuwse zeewering langs het IJ, nodig na een fatale dijkdoorbraak in waarschijnlijk de 12e eeuw. De oorspronkelijke oever liep al of niet recht van het Kamperhoofd tot de Paardenhoek en de reparatie, een inlaagdijk, werd gelegd over een tracé waar de Zeedijk en de St.Antoniesbreestraat over aangelegd zijn.
De Haarlemmerdijk is eveneens een zeewering langs het IJ, maar die werd mooi strak buiten de bestaande Spaarndammerdijk gelegd, in 1613, als opmaat voor de Derde Uitleg. Zo konden mooie rechthoekige grondstukken verkocht worden als bouwerven. Op de foto zijn nog een aantal fraaie huisjes te zien, bedoeld voor bijvoorbeeld zeekapiteins.
Op de derde foto staat een deel van de Hoogwaterkering die op instigatie van burgemeester Joannes Hudde in 1682 werd gelegd. Het stadsbestuur wilde voor eens en voor altijd verlost zijn van de schade door regelmatig terugkerende overstromingen van de buitendijkse woon- en industriegebieden: de eilanden Rapenburg, Marken en Uilenburg. Bovendien liepen veel kelders onder water als het IJ weer opgestuwd werd. De hoogwaterkering liep van de Schippersgracht naar het Kamperhoofd en vandaar langs de Nieuwebrug, Texelsekade en Haringpakkerij naar de Nieuwe Haarlemmersluis (Singel).
Er staat nog een zeewering op de derde foto: de Oosterdoksdijk. Die werd gelegd om een getijdevrij dok te creëren en kwam gereed in 1832. Eigenlijk zou deze dijk voorlangs de hele stad gelegd moeten worden, wilde het idee werkzaam zijn, maar dat wilde de stad niet. Ze moesten niet aan ons Open Havenfront komen!

De eerste die zich meldde met een suggestie was Ria Scharn. Ze vermoedde dat het om dijken langs het IJ moest gaan. "Het thema 'dijk' geeft aan dat het om de eeuwenlange strijd van Amsterdam tegen het water moet gaan". Ria doet nog niet vanaf het "eerste uur" mee en kende de hele foto van de Kraansluis niet, maar vond alsnog de juiste oplossing. Ze ontdekte ook het gebouwtje van het Stadswaterkantoor en gooide ook nog een balletje op of het misschien over waterhuishouding ging. Ik had al gezegd dat meerdere insteken geoorloofd waren. Ik kreeg een heel verhaal over het werk van dat Stadswaterkantoor.
Ria wist ook te vertellen waar de naam Kraansluis vandaan kwam; de Grote Kraan (de Stadshijskraan) die hier ter plekke van 1643 tot 1841 in het IJ lag.

Ria sloot af met humor: ze ontdekte op de quizfoto een wel heel vroege (1868) mobiele beller.

Al met al heeft Ria de 5 bonuspunten volledig verdiend binnengesleept.

Nummer twee was Dolf van Wijngaarden, die het thema heel pragmatisch "zeedijken" noemde. Daarna ging hij toch even verder over foto 3 en daar wist hij over te vertellen dat niet alleen de openingen naar het IJ waren afgesloten met dammen met sluizen, maar dat ook de wallekanten van de eilanden en Amstelmonding opgehoogd waren, dus toch een beetje een dijk vormden. Deze toevoeging, die hij niet uit mijn PDF over Sluizen, keringen en duikers kan hebben, is 5 bonuspunten waard.

Ook Robert Raat kwam op dat thema en verdiende de bonus. Suggesties als "Maritiem kwartier" of zeeliedenbuurt speelden niet door mijn hoofd maar hebben mij wel op een nieuw idee gebracht.

Waar is of was...?

Gebouw New York

In 1891 werd door architect Jan van Looy voor de New-York Life Insurance Cy. een monumentaal pand gebouwd aan de Leidsestraat, hoek Keizersgracht. De etages werden tot kantoorruimte bestempeld en de parterre werd uitgevoerd met grote etalageruiten en was bedoeld om als winkel verhuurd te worden. Zulke grote etalages waren toen nog ongewoon in Amsterdam en trokken drommen kijkers, vooral 's-avonds als ze elektrisch verlicht waren.
Het neo-klassicistische gebouw was met zijn 28 meter hoog het hoogste particuliere pand in de stad (in 1891). Het had acht balkons en was versierd met twaalf schraagbeelden. In de ramen geëtste afbeeldingen van (Amerikaanse) adelaars en in elkaar gevlochten letters N en Y gaven aan wie de eigenaar was. Het gebouw was meteen voorzien van een lift. Behalve de verzekeringsmaatschappij werden op de verdiepingen ook kantoren verhuurd aan bijvoorbeeld fotograaf Deutmann en advocatenpraktijk K. Hazelhoff. De winkel beneden werd verhuurd aan F.A.L. de Gruyter (geen familie van), die handelde in sport-, reis- en huishoudelijke artikelen. Binnen gaf het entresol met smeedijzeren hekwerk uitzicht op het winkelende publiek beneden. Al voor WOII sneuvelde het entresol door de honger naar winkelvloer. De vloer werd gesloten, maar de zes smeedijzeren kolommen staan er nog steeds en prikken door de vloer naar de volgende verdieping.

Voor de bouw waren vier grachtenpanden gesneuveld: Keizersgracht 455-461 en twee panden in de Leidsestraat: 38-40 (foto hieronder). In het hoekpand was banketbakkerij Kreunen Az gevestigd, destijds een der oudste winkels in Amsterdam.

In 1908 betrok Metz&Co de winkelruimte die De Gruyter net daarvoor leeg achter gelaten had. Metz was oorspronkelijk een onderneming van de fransman Mozes Samuels, die in 1740 van zijn geboorteplaats Metz verhuisde naar Amsterdam en een winkel in zijden stoffen en lint begon in de St.Anthoniesbreestraat. Hij noemde zijn zaak naar zijn geboorteplaats. De eigenaren die elkaar opvolgden waren geen familie, maar de naam Metz bleef. In 1900 verhuisde de firma naar de Kalverstraat en in 1908 dus naar de Leidsestraat. Inmiddels was Metz importeur geworden van producten van het Engelse Liberty-concern en in 1902 exclusief agent voor die firma geworden. Met Liberty kwam de kunstnijverheid in het winkelprogramma. Een "project-afdeling" zou nog een bijzondere tak van de activiteiten worden, met speciaal ontworpen tapijten, stoffen en andere kunstnijverheidsproducten door gerenommeerde kunstenaars.

In 1973 verkocht de toenmalige eigenaar Metz&Co aan Liberty in Londen. Rond de recessie van 1982 werd het sortiment verkleind, winkeloppervlak gesloten en personeel ontslagen. Vanaf 1984 ging het weer wat beter.
In 2012 verhuisde Metz naar een kleiner pand Leidsestraat 1-3 en werd Keizersgracht 455 verbouwd voor Abercrombie & Fitch. Die sloot de winkel al weer na een jaar en nu zit Hugo Boss in het pand.

De Vliegenkelder

Het punt waar de tekenaar stond was van de overzijde bereikbaar via een brug die 's avonds door een hek afgesloten werd. We hebben 't dan over de 19e eeuw, want de brug is begin 20e eeuw vervangen.

-Toen op een avond een vreemdeling zich aan de brug vervoegde en deze gesloten vond, vervoegde hij zich ter informatie aan de herberg op de hoek (op de tekening, met de begroeiing), waar men logies aanbood. Toen bleek dat de man goed van geld voorzien was heeft men hem gemold en zijn lijk in het pothuis verborgen. Toen later zwermen vliegen op de lijklucht afkwamen en door het luchtgat in- en uitvlogen trok dat de aandacht, waardoor deze misdaad aan het licht kwam. Zo kreeg deze herberg de naam "de Vliegenkelder".

Waar stond deze herberg? Oplossing via deze link.

Anneke wandelt...

Anneke Huyser wandelde door de stad en ging haar geboortehuis weer 'ns bekijken. Ze draaide zich om en maakte voor u deze foto. Aan welke gracht en ter hoogte van wat is Anneke geboren? Stuur uw oplossing via deze link. Het is vast overbodig dat ik zeg dat de familite Huyser van deelname uitgesloten is?

Bouwplaats

Zoals gezegd vindt u deze foto niet in de Beeldbank, maar op Photomuseum.nl. Het benoemen van de locatie is dus deels giswerk. Hieronder staat een foto uit de Beeldbank die toch wel heel sterk lijkt op deze foto. We houden het daarom op de bouwput voor de graansilo van Korthals Altes aan de Westerdoksdijk, of liever de Silodam.

Ik heb het origineel, zoals links wel afgebeeld is, moeten bewerken om de bron ervan niet meteen prijs te geven. Rechtsonder staat namelijk een logo.

Als u het met de overeenkomsten tussen beide foto's eens bent betekent dit dat beide foto's achter elkaar gemaakt zijn door Jacob Olie. Links een recentere afdruk van een oude glasplaat. Bovenstaande quizfoto zou een originele druk kunnen zijn en moet dan in het jaar 1896 gemaakt zijn.

Het eerste goede antwoord kwam van Ria Scharn.

Amsterdams verleden

"Mijn naam is Ilja Mostert. Van jongs af aan ben ik bevlogen in alles wat met geschiedenis en archeologie te maken heeft. In 2011 studeerde ik af als archeoloog aan de Universiteit van Amsterdam. Ik specialiseerde mij in de Nederlandse archeologie in de periode Middeleeuwen tot Nieuwe Tijd (circa 1000-1800 n. Chr)".

Zo stelt Ilja Mostert zich voor op zijn site Amsterdams verleden met als ondertitel Een kijkje in het dagelijks leven in Amsterdam in de periode 1550-1700. Van daaruit trakteert hij u op een reeks artikelen die u beslist moet lezen. Naast mijn geneuzel over de topografie van de stad zijn de verhalen van Ilja een prima aanvulling over het 16de- en 17de-eeuwse Amsterdam. Hoopgevend is de leeftijd van Ilja. Klik hier voor de openingspagina.

Metamorfose

In 1927 legde Maurits Willem van der Valk vanuit een raam van zijn woonhuis in de Jacob Marisstraat 114 een voorstelling vast, die hij later tot bovenstaande ets uitwerkte. Veel details van wat vroeger "het Eilandje" heette zijn nog zichtbaar. Dit buurtje lag onmiddellijk achter de overhaal van Slotervaart naar de Kostverlorenvaart, vlakbij de Overtoomsesluis. Dit stadsdeel was in 1921 geannexeerd, ten koste van de gemeente Sloten. In het midden is al opgehoogd voor de aanleg van het Surinameplein, maar van woningbouw rond dit plein is nog geen sprake. Middenachter staat de installatie van de kolenoverslag aan de Kostverlorenvaart en iets rechts daarvan hoort de scheepslift van de Postjeswetering (week 37) te staan, maar dat is hier niet duidelijk. Wel is de nieuwe ambachtschool achter de kolenoverslag al aanwezig. Die werd in 1924 opgeleverd en in 1926 in gebruik genomen. Vanuit het raam in de Jacob Marisstraat is dit alles nooit meer zichtbaar omdat er bebouwing voor is geplaatst. Daarom onderstaande Street View vanaf de zuidkant van het plein.

Deze week honderd jaar geleden

Zaterdag 12 december 1914 - In de Staatscourant wordt de benoeming van Mr. Dr. Antonie baron Roëll tot Commissaris der Koningin in Noord-Holland aangekondigd. De benoeming zou geëffectueerd worden per 16 januari 1915.
Daarmee is Amsterdam zijn burgemeester kwijt. Baron Roëll was in 1864 in Den Haag geboren als zoon van de marineofficier baron Willem Frederik Roëll en Anna Cornelia barones Collet d'Escury. Hij studeerde rechtswetenschappen en staatswetenschappen in Leiden en promoveerde op een proefschrift 'De wetgeving op de huisvesting van de arbeidende klasse' (1892).
Zijn carrière begon hij in Overijssel (Zwolle) waar hij in 1895 ook huwde met Anna Adriana barones de Vos van Steenwijk. Via de provinciale griffies van Overijssel en Gelderland werd hij in 1898 burgemeester van Leeuwarden, in 1904 van Arnhem en in 1910 van Amsterdam. Hij overleed vrij onverwacht op 29 november 1940 in Haarlem, nog steeds in functie.
Roëll was Nederlands Hervormd en liberaal. Zijn titel 'baron' kreeg hij officieel pas op 18 maart 1937. Daarvoor voerde hij de titel 'jonkheer'.

Tijdens zijn burgemeesterschap in Amsterdam vonden de geweldige bouwactiviteiten plaats, die leidden of nog zouden leiden tot de vele nieuwbouwbuurten met verantwoorde arbeiderswoningen in heel Amsterdam. Hem verdanken wij voor een niet onbelangrijk deel de kans die de Amsterdamse School kreeg projecten te verwezenlijken die vandaag wereldfaam genieten.

Van wat hij presteerde als gouverneur zijn de grote inspanningen noemenswaard die hij leverde na de overstromingsramp van 1916 (Waterland). Dit zou de aanleiding worden tot de afsluiting van de Zuiderzee.
Het smetje op zijn blazoen was misschien zijn openlijke weerstand tegen de benoeming van de Anti-Revolutionair Willem de Vlugt tot burgemeester van Amsterdam in 1921. Hij meende dat De Vlugt niet de krachtige bestuurder zou kunnen zijn die Amsterdam volgens hem nodig had. De minister van Binnenlandse Zaken legde uiteindelijk de bezwaren naast zich neer.
Zijn laatste daden in oorlogstijd waren het blokkeren van een aantal statenleden van NSB-huize. Die wilden de vergaderingen domineren met propagandapraatjes, maar kregen zoveel tegenwind van Roëll dat zij opgaven. Zijn bevlogen weerstand tegen de bezetter (op staatsrechtelijke gronden), die de titel Commissaris des Konings veranderde in Commissaris der Provincie, werd eveneens ter zijde geschoven. Kort daarna overleed Roëll, waarschijnlijk net voor het moment dat hij zelf ter zijde en uit zijn ambt geschoven zou worden.

Lees nog meer: http://resources.huygens.knaw.nl/bwn/BWN/lemmata/bwn1/roell

Oude afleveringen

Weeknummers die dit jaar nog moeten verschijnen betreffen opgaven van vorig jaar.
Het heeft geen zin oplossingen van oude quizvragen in te sturen. De uitslagen zijn immers al gepubliceerd.