Fotoquiz Amsterdam - Theo Bakker's Domein

Hieronder staat een historische foto of prent van een topografische situatie in Amsterdam en u raadt om welke gebouw, straat, plein, gracht, enz. het gaat. Hieronder staat ook een link, waarmee u de oplossing kunt doorsturen. De eerste goede oplossing wint en stuurt dan, na mijn uitnodiging, de volgende opgave in. De foto of prent haalt u uit de rijke collectie van het Stadsarchief Amsterdam. Uw keuze ligt in principe binnen de Singelgracht of u bent van mening dat elke Amsterdammer de situatie moet herkennen. Als de afbeelding van buiten de Singelgracht is zal dat uitdrukkelijk vermeld worden.

De winnaar van vorige week was Dolf van Wijngaarden. Hieronder zijn nieuwe afbeelding voor week 12. Stuur uw oplossing via deze link.

Oplossing vorige week: Pollux, Oosterdok

Ik voorspelde al strikvragen en dat heeft menigeen behoed voor te snel antwoorden. Hier ligt niet zomaar "de" Pollux in het Oosterdok. Dit is de eerste Pollux, een tweemast-brik, die eind 1940 vervangen werd door een replica van een driemast-bark die ook weer Pollux heette en hieronder voor de duidelijkheid Pollux II genoemd zal worden. Het schip diende als drijvende Lagere Zeevaartschool, een initiatief uit 1849 van de KNZ&RV, waarover hieronder meer. De eerste Pollux, die van de foto hiernaast, lag hier van 1913 tot eind 1940.

De in 1848 opgerichtte Nederlandsche Zeil- en Roeivereniging (sinds 1852 'Koninklijke') stichtte in 1849 een opleiding voor arme jongens, teneinde ze door het leren van een vak (koopvaardijmatroos) betere kansen op de arbeidsmarkt te verschaffen: het Matrozen-instituut. Het eerste jaar telde de opleiding meteen al 20 jongens en bleek een succes. Begonnen werd op een afgedankt troepentransportschip, de Dordrecht, die een ligplaats kreeg in het in 1832 in gebruik genomen Oosterdok. Ook volgende schepen waren in de regel afgedankte marinevaartuigen en de verwevenheid met de Marine bleek ook uit het feit dat het toezicht op de opleiding lang in handen van een commandeur was die in dienst stond bij de Kon. Marine.

Het Matrozen-Instituut der Koninklijke Nederlandsche Zeil- en Roeivereniging te Amsterdam was gevestigd op de volgende schepen in het Oosterdok:
1849 - 1861 Dordrecht
1861 – 1871 Venus
1871 – 1883 Ajax
1883 – 1913 Zeehond
1913 – 1941 Pollux
1941 – 1989 Pollux 2
1989 vertrek opleiding en Pollux 2 naar IJmuiden

Op de foto links de Pollux (li) met zusterschip Castor (re) in dienst van de Kon. Marine. Op de foto hierboven dezelfde Pollux als opleidingsschip van het Matrozen-Instituut.

De Castor werd in 1885 gebouwd en zusterschip Pollux in 1888. Ook bij de Marine waren het al instructievaartuigen, die vooral op de Zuiderzee voeren. De Pollux werd in 1912 in bruikleen gegeven aan het Matrozen-instituut en de Castor werd in 1920 afgedankt. Er waren meer zusterschepen bij de Marine Castor en Pollux gedoopt. Zo dienden vlak voor WO2 twee betonningsvaartuigen, de motorschepen Castor en Pollux, vanuit Soerabaja in Ned.-Indië. De tweeling Castor en Pollux stamt uit de Griekse mythologie (Kastor en Polydeukes, zonen van Leda en twee verschillende vaders w.o. Zeus), waarbij Castor sterfelijk en Pollux (van Zeus) onsterfelijk is. Inderdaad liep de Indische Castor in 1944 - geconfisqueerd door de Japanners - op een mijn en zonk. Ook van de zeilschepen Castor en Pollux (van de foto) heeft de Pollux haar zuster ruimschoots overleefd. In juli 2013 werden twee nieuwe patrouilleschepen van de Kon. Marine opnieuw Castor en Pollux gedoopt. Ik zou niet graag op de Castor dienen.
Lees hier het krantenbericht in het Algemeen Handelsblad van 24 mei 1913 t.g.v. de ingebruikneming van de Pollux. Met dank aan Maaike de Graaf voor de link. Ook alle andere deelnemers die links naar artikelen stuurden bedankt. Goed te zien hoe enthousiatst u meedoet.

In 1940 werden plannen gemaakt om de Pollux te vervangen door een ruimere accomodatie. Op 11 september van dat jaar ging de Pollux II tewater en op 4 januari 1941 werd ze in gebruik genomen op dezelfde plek in het Oosterdok. Deze gebeurtenis heeft heel wat quizers in verwarring gebracht; de naoorlogse generatie kent wel de Pollux, maar dat het er twee waren was menigeen ontgaan.

Op de foto staf en leerlingen in 1926.

Hieronder een filmpje uit ongeveer dezelfde tijd

De Pollux II was zoals gezegd een replica van een driemast-bark naar een voorbeeld van rond 1850. Om bouwkosten te sparen werd er - waar dat toch onzichtbaar bleef - gesjoemeld met het ontwerp, bijvoorbeeld de kiel. Daardoor had het schip nooit ook maar een meter kunnen zeilen. In de oorlog werd het schip door de bezetter naar IJmuiden gesleept en ontdaan van de tuigage en alle inventaris. In 1946 werd het schip weer teruggebracht naar het Oosterdok en tot oktober 1948 gerestaureerd en van een nieuwe tuigage voorzien. Die was niet van de beste kwaliteit geweest want in 1969 werd alweer gecollecteerd voor een nieuwe tuigage. In 1988 werd de lagere zeevaartschool op de Pollux samengevoegd met een middelbare in IJmuiden en de Pollux II in 1989 opnieuw naar IJmuiden gesleept. Het is aan liefhebber van klassieke vaartuigen Harry Smit te danken dat de Pollux II uiteindelijk toch weer naar Amsterdam terugkeerde. Daar kreeg het schip een ligplaats aan de voormalige NDSM-werf, maar het ziet er naar uit dat dit niet de laatste zal blijken.
De Pollux II wordt regelmatig abusievelijk een marine-opleidingsschip genoemd, wat onjuist is. Als enige van alle vaartuigen die in het Oosterdok de zeevaartschool tot onderdak dienden was het nieuw voor de school gebouwd en is nooit een marineschip geweest. Alle anderen waren afdankertjes van de Marine.

Nog een keer Nieuwe Doelenstraat

Vorige week werkte het eerste uur de link naar het verhaal van Robert Raat over de Nieuwe Doelenstraat niet naar behoren. Daarom hierbij nog een keer. Lees hier verder....

In zijn stuk mijmert hij over scheepsprenten die hij ooit kreeg en hoe die in het GWA verzeild waren geraakt. Daarop is een antwoord.
Uit de lijst met gefusilleerde medewerkers van het Gewestelijk Arbeidsbureau (GWA, soms ook GAB afgekort) blijkt dat door de KNSM en Ruijs & Co mensen gedetacheerd waren bij het GWA Nieuwe Doelenstraat. Twee van deze tewerkgestelden vonden de dood bij Rozenoord. De prenten moeten door hen binnen gebracht zijn. Uit de tekst op de site 'Dodenakkers':
Op vrijdag 5 januari 1945 was de registratie van arbeidskrachten begonnen in het kader van de `Liese-Aktion´, de Duitse wervingsactie voor de Arbeidsinzet, genoemd naar partijfunctionaris H. Liese. Het verzet in Amsterdam had besloten die registratie tegen te werken. In de vroege avond van die dag werd in een gezamenlijke actie van de Knokploeg, de Raad van Verzet en de Ordedienst een aanslag gepleegd op negen werkwillige, 'foute' medewerkers van het Gewestelijk Arbeidsbureau, het GAB. Zes van hen overleden en drie raakten ernstig gewond. Kort erna op dezelfde dag stak het verzet de Spieghelschool in de Marnixstraat in brand waar de registratie plaatsvond. De bezetter antwoordde op zaterdag 6 januari met een represaille voor het in brand steken van de school. Vijf Todeskandidaten uit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans werden doodgeschoten voor het uitgebrande schoolgebouw. Diezelfde dag werd ook bepaald dat de registratie van arbeidskrachten in het vervolg zou plaatsvinden in de Koningin Emmaschool aan de Passeerdersgracht 23.
Als represaille voor de aanslag op de negen medewerkers van het GAB werden op 18 januari aan de Amsteldijk bij Rozenoord elf GAB-collega´s gefusilleerd. Alle elf liggen begraven op de Eerebegraafplaats te Bloemendaal.

Oud Amsterdam op film

We blijven bij het maritieme..., de Amsterdamse haven. Een film uit de bibliotheek van EYE Filminstituut uit 1919; duur 7 minuten.

Klik de afbeelding.

Deze week honderd jaar geleden

Zaterdag 21 maart 1914 – De Amsterdamsche Jonge Mannen Vereeniging opent in Driebergen een eigen huis en Jhr. A.E. Alewijn wordt geïnstalleerd als directeur.
De vereniging werd op 17 november 1909 opgericht naar het voorbeeld van de YMCA. "Zij beoogt het geestelijk, lichamelijk en maatschappelijk welzijn van de jonge mannen in Amsterdam onder alle klassen des volks... Zij stelt een krachtige zedelijke organisatie tegenover de machtige verleiding, waar zoo menig jong man in een groote stad bloot staat... Het eerste doelwit van haar streven is dus thans de verkrijging van een gebouw." De vereniging geeft ook een eigen blad uit: De Jonge Man. In 1911 krijgt de vereniging een villa in Doorn ter beschikking en in 1914 brengt men het dus tot een eigen huis in Driebergen.

In 1918 wordt in gebouw Industria aan de Dam het AMVJ opgericht, de Amsterdamsche Maatschappij Voor Jongemannen. Dit is officieel niet een omzetting van de AJMV van 1909 maar wel een organisatie die alle gelijkgestemde verenigingen overbodig maakt. De AJMV houdt inderdaad eind 1918 op te bestaan en heet de voorloper van de AMVJ te zijn.
Ook het AMVJ streeft naar een eigen tehuis in de stad en slaagt daar in 1928 in met het bekende gebouw aan het Leidsebosje.

Oude afleveringen

Weeknummers die dit jaar nog moeten verschijnen betreffen opgaven van vorig jaar.
Het heeft geen zin oplossingen van oude quizvragen in te sturen. De uitslagen zijn immers al gepubliceerd.

Als snelheid belangrijk is zou het prettig zijn als u precies wist wanneer de nieuwe opgave geplaatst wordt. Dat kan !   U kunt zich op de mailinglijst laten zetten via deze link.