Fotoquiz Amsterdam - Theo Bakker's Domein

Hieronder staat een historische foto of prent van een topografische situatie in Amsterdam en u raadt om welke gebouw, straat, plein, gracht, enz. het gaat. Hieronder staat ook een link, waarmee u de oplossing kunt doorsturen. De eerste goede oplossing wint en stuurt dan, na mijn uitnodiging, de volgende opgave in. De foto of prent haalt u uit de rijke collectie van het Stadsarchief Amsterdam. Uw keuze ligt in principe binnen de Singelgracht of u bent van mening dat een beetje Amsterdammer de situatie moet herkennen. Als de afbeelding van buiten de Singelgracht is zal dat uitdrukkelijk vermeld worden.

De winnaar van vorige week was Anneke Huijser. Hieronder haar afbeelding voor week 27. Stuur uw oplossing via deze link.

Waar zijn we hier? Is er nog iets meer over te vertellen?

Hint:
Had je nou maar niet je abonnement op Ons Amsterdam opgezegd.

Oplossing vorige week: Onkelboerensteeg, gezien naar de Zuiderkerk

De Onkelboerensteeg vormt een verbinding tussen de Kloveniersburgwal en de Zanddwarsstraat, ter hoogte van de Zuiderkerk. Zijn huidige naam dankt de steeg aan Dirck Honckelboer, die de eerste eigenaar en ook de bouwheer was van het dubbelpand op Kloveniersburgwal 47. Het pand moet omstreeks 1605 – kort na de uitgifte van de kavels in dit gebied – tot stand zijn gekomen. Zoals in Middeleeuws Amsterdam gebruikelijk was heette de steeg naar dé of een der belangrijkste aanwonenden.
Dit deel van de stad werd uitgelegd tijdens de Tweede Uitleg; in 1586 eerst tot de Zwanenburgwal en in 1594 tot de Nieuwe Herengracht. In die jaren zijn de grondstukken aan de oostzijde van de Kloveniersburgwal verkocht.
In het verleden werd nog geprobeerd een andere verklaring voor de naam te vinden, daartoe verleid door een gevelsteen in de steeg. De naam zou een verbastering zijn van 'jonquilles-kweker', een bolgewas. Zeg maar bollenboer. De gevelsteen was jonger dan de nieuwe bewoner op de hoek en zal juist een gevolg zijn van de naam van de steeg. In dat licht bezien is het weer opvallend dat in het hoekhuis ('t Huys van Nassau) de familie Tulp zulke markante bewoners heeft geleverd.

Kloveniersburgwal 47 - In't Huys van Nassou

Bovenstaand fragment uit de stadsplattegrond van Balthasar Florisz laat de locatie t.o.v. de Zuiderkerk goed zien. De steeg (78) werd veel te breed afgebeeld om de gevels beter uit te laten komen. Het huis van Honckelboer is rood gemarkeerd. Op diezelfde kaart wordt de huidige Zandstraat met Bisschopsteeg (76) aangeduid en de Zanddwarsstraat met Santstraat (77). De gevelsteen links is niet meer in het pand aanwezig maar ingemetseld in het pand Zanddwarsstraat 12.
In 1601 kocht Dirck Honckelboer, een uit Antwerpen afkomstige lakenbereider, een stuk grond buiten de Sint Anthoniespoort en bouwde in 1605 aan de Kloveniersburgwal op de hoek van 'een' steeg een kapitaal dubbel huis met op het achtererf stallen en een koetshuis. Daarmee eiste hij zo'n 40% van de lengte van de steeg voor zich op. In een verkoopakte (1612) van een ander huis in de steeg heet het "een huys en erve staende en leggende in Honckelboerssteechjen, daer lendenen van sijn Dirck Honckelboer aende Noortwestsijde", waaruit blijkt dat de steeg intussen zijn naam had gekregen. Honckelboer was in 1586 in Amsterdam getrouwd en is dus waarschijnlijk een der vele vluchtelingen na de val van Antwerpen in 1584. Onder de trouwakte staat zijn handtekening: Dierck Honckeboer. De 'l' is er begin 17de eeuw ingesmokkeld; dat bekte waarschijnlijk beter. De naam van de steeg verwaterde van Honckelboers steechje tot Onkelboerensteeg. De steeg heeft overigens ook andere namen gekend, zoals Pleytstraat en Kyfstraat. Honckelboer duikt in 1604 nog op als op de andere hoek van de steeg met de Zanddwarsstraat beide hoekhuizen verkocht worden en Honckelboer voor beide kopers, Cornelis Baers en Jacob Jansz. Wijncoop, als borg optreedt.

Dirck Honckelboer heeft hier tot zijn dood in 1629 gewoond. Zijn weduwe bleef er niet wonen maar verhuurde het huis aan Cornelis van Lockhorst. Andere bronnen beweren dat Van Lockhorst het pand had gekocht, maar het speurwerk van gemeentearchivaris Isabella van Eeghen wekt meer vertrouwen. Aangenomen wordt dat Jan Six er van 1655 tot 1669 heeft gewoond. Het pand heette toen 't Huys van Nassau. In 1669 werd Dirck Tulp, een zwager van Six, eigenaar van het huis en woonde er tot zijn dood in 1682. Het huis kwam toen door vererving weer in bezit van de familie Six. In 1770 werd het verkocht aan de weduwe van Jan Huydecoper, die beide huizen kort daarop liet verbouwen onder een doorgaande lijst boven een fries met triglyfen, zoals we vandaag nog kunnen zien. In 1900 kwam het pand in bezit van de Disconto- en Effectenbank, die de architect Jan Kuyt opdracht gaf de onderpui te verbouwen tot wat vandaag zichtbaar is. Het uiterlijk van de nieuwe natuurstenen pui (travertijn/peridotiet) heeft destijds de gemoederen aardig beziggehouden. Men vond haar volkomen misplaatst tussen de 17de-eeuwse bebouwing. Tot 1905 hebben een aantal architecten nog kleinere en grotere verbouwingen uitgevoerd aan het pand. In 1884 (ver)bouwde architect A.C. Bleijs op het achtererf een pakhuis (gevelsteen met vijfpuntige ster). Architect E.G.H.H. Cuypers wijzigde de gehele zijgevel in 1898. Architect W. Hamers bouwde voor de bank in 1903 in de lange uitbouw langs de steeg een kluis in.
In 1978 werd op dit adres kunstcentrum JAM geopend; het biedt nu o.a. ruimte aan de Federatie van Kunstenaarsverenigingen en de Unie van Componisten. Het is zowaar een rijksmonument geworden (387862).

Op bovenstaande street view is in het midden de Onkelborensteeg te zien, rechts de Zandstraat en links de brug tussen Oude en Nieuwe Hoogstraat.

Nog even over Warnies...

Vorige week in het orgelverhaal vroeg ik me af of de verkoping van 54 draaiorgels in Frascati wel vrijwillig was en misschien met een faillissement te maken had. Daar heb ik de gebroeders Leon jr. en Gabriël Warnies onrecht gedaan. Maaike de Graaf rechercheerde verder en kwam met krantenberichten die meldden dat de broers per 3 november 1921 de gezamenlijke firma hadden ontbonden en dat Gabriël voor eigen rekening in de orgels verder ging. Die overleed echter in 1923, waarop zijn (eenmans)zaak werd geliquideerd en dat wel op vrijwillige basis. Uit nog meer krantenberichten en -advertenties ontdekte Maaike ook dat de firma Gebr. Warnies zeker niet steeds vanuit Brouwersgracht 214 werkte, in feite zelfs maar heel kort. De laatste advertentie met dat adres is van 1906. Zij hebben ook een zakelijk adres op Haarlemmerplein 26 (1908) en Haarlemmer Houttuinen 46-48 (1913) gekend.

Op de vingers getikt...

Pieter Klein van Binnenvaarttaal corrigeerde me vanwege het klakkeloos herhalen van het bijschrift bij de aquarel van brouwerij De Waereld. Voor de wal ligt geen waterschuit maar een waterlegger. Het verschil is dat de laatste niet van zijn plaats kwam om water te halen maar gebruikt werd bij het overhevelen van water uit de echte waterschuit. Die zag er gewoon als een schip uit, met voor- en achtersteven en een mast om te jagen of te zeilen. Waterleggers werden in de 19de eeuw ook gebruikt bij de distributie van drinkwater. Je kon dan twee emmertjes water halen, twee emmertjes pompen (zie afbeelding).

YouTube

De nieuwste van Gerrit Schuurman over de Jordaan in al z'n facetten, historisch en actueel.
Niet steeds even subtiel maar best 't aanzien waard. Klik de afbeelding om af te spelen.

Deze week honderd jaar geleden

In de nacht van zondag 5 op maandag 6 juli rukken boze Amsterdammers het wapenschild van het Servische conculaat in de stad.
Hoe dat zo?

Op zondag 28 juni 1914 vindt in Sarajevo de moord plaats op kroonprins Franz-Ferdinand van Oostenrijk en zijn echtgenote Hertogin von Hohenberg, officieel erkend als directe aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog. De dader was de negentienjarige Bosnisch-Servische nationalist Gavrilo Princip. De verbolgenheid in Servië en Bosnië-Herzegovina was groot door de annexatie van die laatste staat door Oostenrijk in 1908, nadat het reeds 30 jaar bezet was geweest. Het Oostenrijks-Hongaarse kroonprinselijke paar bracht uitgerekend op Vidov Dan, de belangrijkste Servische herdenkingsdag van de Slag op het Merelveld, een staatsiebezoek aan Sarajevo. Een maand later verklaarde Oostenrijk de oorlog aan Servië. Als u wilt weten hoe Rusland, Duitsland, Frankrijk, Engeland, de Verenigde Staten en nog 25 andere landen hierbij betrokken raakten moet u andere kanalen raadplegen. Misschien dat Geert Mak u een eindje op weg helpt?

Geert Mak is een der weinigen die vermeldt hoe het Gavrilo Princip is vergaan. Nog voor het einde van WO1, in 1916, is hij overleden in zijn cel aan tuberculose. De gevangenisarts meldt dat Princip onthutst was over de impact van zijn daad. Verder wordt nog bericht dat hij aan godsdienstwaanzin zou lijden.
Princip ontliep de doorstraf doordat hij volgens het doopregister nog net geen 20 jaar oud was, de grens voor volwassenheid in Oostenrijk-Hongarije. En dat terwijl hij volgens het kerkelijk doopregister ongeveer drie weken ouder was en dus wel 20 jaar oud.
Het is in deze serie in de komende jaren nauwelijks te vermijden dat WO1 af en toe langs komt, zij het met enige tegenzin. Ook al raakte Nederland niet betrokken bij de strijd, hij had genoeg impact op het dagelijks leven in onze stad.

Terug naar Amsterdam....

Uiteraard stonden de internationale kranten bol van deze gebeurtenis. Als reactie op het gebeurde werd in Amsterdam in de nacht van zondag 5 op maandag 6 juli door verontwaardigde stadgenoten het wapenbord van de gevel van het Servische consulaat gerukt. Tot zóver de stellingname in Nederland. De overheid hield zich angstvallig afzijdig en na het uitbreken van het conflict verbood men het uitlenen van onze ambulances aan willekeurig welke van de strijdende partijen. Ze zijn er toch heen gegaan, door particulier initiatief en uit eigen zak betaald. Ook werden in Rotterdam anti-Duitse propaganda-affiches in beslag genomen en/of verwijderd.

Toch kreeg Nederland zijn trekken nog thuis. Wij waren na de oorlog de paria van Europa. Daar deed het verlenen van exil aan keizer Wilhelm II ook geen goed aan. De Europese vorstenhuizen, die allemaal met elkaar 'verzwagerd' waren hadden wel alle begrip maar de Europese bevolking, die zo geleden had onder het oorlogsgeweld, allerminst.

Oude afleveringen

Weeknummers die dit jaar nog moeten verschijnen betreffen opgaven van vorig jaar.
Het heeft geen zin oplossingen van oude quizvragen in te sturen. De uitslagen zijn immers al gepubliceerd.

Als snelheid belangrijk is zou het prettig zijn als u precies wist wanneer de nieuwe opgave geplaatst wordt. Dat kan !   U kunt zich op de mailinglijst laten zetten via deze link.