Fotoquiz Amsterdam - Theo Bakker's Domein

Hieronder staan drie historische foto's of prenten van topografische situaties in Amsterdam en u raadt om welke gebouw, straat, plein, gracht, enz. het gaat. Hieronder staat ook een link, waarmee u de oplossing kunt doorsturen. De foto's of prenten komen uit de rijke collectie van het Stadsarchief Amsterdam. De keuze ligt in principe binnen de Singelgracht of ik ben van mening dat een beetje Amsterdammer de situatie moet herkennen. Als de afbeelding van buiten de Singelgracht is zal dat uitdrukkelijk vermeld worden.

Hieronder drie historische foto's voor week 38. Eén punt per goed antwoord in de competitie die tot week 51 duurt. Stuur uw oplossing vóór volgende week vrijdag via deze link.

1.

Op de voorgrond vaart een bootje van de Havenstoombootdienst. Maar waar?

2.

Tja..., dat kan overal zijn. Hierbij past een beetje hulp. Dit zoekt u op de Oostelijke Eilanden.

3.

De oplossing van vorige week

1.

Ik vond het wel apart, al die mensen die het uitzicht verstoorden, maar diverse deelnemers dachten daar anders over. Dit is de Zwanenburgwal, oneven kant tussen Waterlooplein en Jodenbreestraat. De tramrails links zijn van een tram die van het Waterlooplein (rechts) kwam. Aan de overkant de even kant van de Zwanenburgwal met de ingang van de St.Anthoniebreestraat. Rechts daarvan was, toen de foto gemaakt werd, Zwanenburgwal 2 t/m 14A, maar vandaag heet dat korte stukje St.Anthoniessluis. Al dat volk op de foto dekt het huisje van Gosler en de sluis af, anders was het een makkie geweest. Als extraatje zij vermeld, dat geen huis op deze foto nog overeind staat, op het tweelingpandje nrs.4-6 na, met de klokgevels middenachter.

Afbeeldingsbestand 010003012025

2.

Kloveniersburgwal met de ingang van de Oude Hoogstraat. Op de hoek het oude 'Bushuis', ooit wapendepot van de stad en na 1602 stukje bij beetje opgeslokt door de VOC. Na 1813 trok de Belastingdienst er in en bouwde een nieuw pand van een verdieping hoger.

Afbeeldingsbestand 010005000189

3.

Zelfs mensen waarvan ik weet dat ze 'om de hoek' wonen herkenden hierin niet de Stromarkt. Toch staat rechts nog net de Ronde Lutherse Kerk. De verwarring zal ontstaan zijn door de nog niet gesloopte bebouwing van het Groot Hemelrijk. Dat zou in 1927 gebeuren om plaats te maken voor het gebouw van de Arbeiderspers.

Afbeeldingsbestand 010009000216

Scheepslift Postjeswetering

Het verhaaltje bij de foto van de Van Spilbergenstraat heeft de gemoederen bezig gehouden. De eerste melding kwam over de installatie op de aanhangwagen. Dat zou geen heistelling zijn omdat de broodnodige stelling zelf ontbreekt. Wat we zien zou hoogstens de stoomketel zijn, met wat attributen.

Dan een brandbericht van Pieter Klein. Er waren niet twee scheepsliften/overhalen tegelijk, zoals ik stelde. De overhaal aan de Baarsjesweg stond er van 1914 tot 1954. Die verving de oude handbediende overhaal van de Slotervaart naar de Overtoomsevaart. Het tuindersgilde St.Bonifatius kreeg een concessie voor 40 jaar voor de overhaal en bediende die ook zelf. In 1954 werd de hijsinstallatie (op kosten van de gemeente Amsterdam) een paar honderd meter westwaarts verplaatst naar het eind van de oer-Postjeswetering aan de rand van de vooroorlogse stad, de Postjeskade/ Orteliuskade. Daar werd de installatie in 1959 al weer gesloopt omdat de polder ontruimd was en onder het ophoogzand zou verdwijnen. Ter plaatse is nu het Rembrandtpark.
Al met al reden voor twee in hetzelfde jaar gemaakte foto's van dezelfde hijsinstallatie op een verschillende onderbouw. En ook een bron voor verkeerde interpretatie. Gelukkig heeft Pieter Klein op die plek gewoond en hielp me uit de droom.

Op deze foto uit 1960 het nog braak liggende park tussen de Postjeskade en de nieuwe bebouwing langs de Derkinderenstraat. Ergens tussen de St.Augustinuskerk en de nieuwbouw moet de scheepslift geweest zijn.

Staalkade?

De gemoederen waren nog lang niet bekoeld. Als u de quizpagina 's avonds pas gezien heeft waren er inmiddels correcties in de tekst aangebracht bij oplossing van foto 1 van week 36 . Het bijschrift bij de Beeldbank-foto was niet helemaal duidelijk. De fotograaf stond aan de overkant van de Amstel in de buurt van de Paardenstraat of Wagenstraat. We kijken bijna recht tegen de prominent in beeld zijnde gevels van de Zwanenburgwal aan, de Staalkade is om de hoek achter de dekschuiten. Het grote witte huis links staat aan de Groenburgwal.
Dat wil zeggen dat beide namen Staalkade en Zwanenburgwal goed gerekend behoren te worden. De Kloveniersburgwal komt op de foto hierboven niet voor, maar zolang die naam genoemd werd in combinatie met 'Staalkade' is het goed gerekend wegens het verwarrende bijschrift.

Carol voer weer

Carol voer in de Bickersgracht en zou kort daarop onder de Galgenbrug (#315) doorvaren. De Galgenbrug ligt in de Galgenstraat, die op het Prinseneiland ligt. Die straat komt bij de Sloterdijkerbrug uit, die week 35 onderwerp was.
Ook het kleine huisje achter de witte bestelwagen was ooit onderwerp van deze fotoquiz.

De snelste met de goede oplossing was Rodrigo Vivian.

Deze week honderd jaar geleden

20 september 1914 – Vandaag wordt herdacht dat 75 jaar geleden om precies 13:00 uur de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij haar eerste trein tussen Amsterdam en Haarlem liet rijden. Van het noodstation d’Eenhonderd Roe aan de Haarlemmerweg vertrokken 5 diligences en 4 char-à-bancs, getrokken door beide locomotieven van de maatschappij, de Snelheid en de Arend. De dagelijkse dienst bestond uit vier ritten naar Haarlem en vier ritten terug. De prijzen waren gebaseerd op die van het alternatieve vervoer en de rijtuigversies hadden de daarbij passende namen: per diligence-rijtuig ƒ1,20 en per char-à-banc ƒ 0.80 en per waggon ƒ 0,40. De laatste mogelijkheid was vergelijkbaar met de prijs van de trekschuit. Retourtjes bestonden nog niet.
De spoorwijdte was 1945mm, breedspoor dus, gemeten tussen beide binnenkanten van de spoorstaven. Ook de Rhijnspoorweg naar Arnhem werd in breedspoor uitgevoerd, maar toen die lijn op het Duitse spoornet aangesloten werd  had men de keuze steeds alles over te laden of op normaalspoor over te schakelen. In heel Nederland werd tot 1866 alle breedspoor omgebouwd tot normaalspoor (1435mm).

Station d’Eenhonderd Roe was echt voor nood en werd in 1842-‘43 vervangen door een definitief station vlak buiten de in 1940 gereedgekomen Willemspoort, dat heel toepasselijk Station Willemspoort gedoopt werd. Het zou dienst doen tot 15 oktober 1878, toen de lijn nog weer verder naar het centrum van de stad doorgetrokken zou worden tot hulpstation Westerdok. Station was toen net vijf maanden eindpunt van de nieuwe lijn naar Zaandam.

Op het tegeltableau hier onder wordt het 100-jarig jubileum in 1939 herdacht. Door de NS.

De eerste trein in Nederland kwam er niet uit noodzaak maar uit gêne, omdat in 1835 in België de eerste trein van Brussel naar Mechelen reed, de eerste spoorlijn op het Europese vasteland overigens. Dat konden “we” toch niet op ons laten zitten?! Op 8 augustus 1837 werd de HIJSM opgericht met het doel zo snel mogelijk Amsterdam en Rotterdam per spoorweg te verbinden.
Er was ook weerstrand tegen de aanleg van een spoorweg, om de concurrentie die de bestaande vervoerscapaciteit aangedaan werd. Het voordeel van de trein zou in de eerste plaats de snelheid zijn. Dat maakte het vervoer van grote partijen bederfelijke waar mogelijk. De afstanden Amsterdam-Haarlem zou in 25 minuten afgelegd worden, naar Leiden in 1½ uur (1842), Den Haag (1843) in 2 uur en Rotterdam (1847) in 2½  uur. In de prospectus van de HIJSM om beleggers te vinden werd de “vaart der volkeren” er weer eens bijgesleept. Verbazing wekt het dat de Kamers van Koophandel van zowel Amsterdam als Rotterdam zich tegen de aanleg keerden. Toch kreeg de HIJSM de concessie!
Cijfers
In 1839 verkeerden jaarlijks tussen Amsterdam en Haarlem 220.000 personen, verdeeld over alle manieren van vervoer inclusief voetgangers. In 1914 vervoerde alleen de HIJSM per spoor al 3 miljoen reizigers per jaar. De maatschappij begon in 1839 met een lijntje van 16 km, bij het 50-jarig jubileum in 1889 waren dat er bijna 800 km en in 1914 ruim 1500 km. Daarop reed de HIJSM met bijna 500 locomotieven, 1370 rijtuigen en 470 goederenwagons. Dat ging in 1839 met 38 km p/uur en in 1914 met 90 km p/u. Het personeelsbestand in 1839 was ongeveer 100 man en in 1914 14.000. Van de exploitatiekosten van zo’n ƒ 20 miljoen ging in 1913 meer dan de helft op aan personeel. Aan brandstof voor de locomotieven was de HIJSM ƒ 2,25 miljoen kwijt, aan water ƒ 114.000,- (!) en aan olie, vet en wagensmeer ƒ 78.000,-.

Vanuit Amsterdam bediende de HIJSM niet alleen de lijn Amsterdam-Rotterdam maar vanaf 1874 kwam daar het Oosterspoor bij. De bedoeling was een lijn naar het Ruhrgebied aan te leggen, die voorbij Enschede zou aansluiten op het Duitse spoornet. Het eerste baanvak was de Gooilijn naar Amsersfoort en daarvoor werd een noodstation bij het Oosterdok gebouwd. In 1876 werd de lijn doorgetrokken tot Zutphen. De lijn werd wel verlengd tot Duitsland maar niet door de HIJSM. De GOLS legde in 1878 de lijn naar Winterswijk aan en verlengde die tot het Duitse Borken in 1880. De HIJSM had de belangstelling voor een lijn naar Duistsland verloren door het succes van eenzelfde lijn via Arnhem van de Rhijnspoorweg. Die had als eerste omgebouwd op normaalspoor zodat de wagons direct door konden naar Duisburg en Düsseldorf.
Het hulpstation Oosterdok brandde in 1879 af, ver voordat het Centraal Station gereed was. Gelukkig voor de HIJSM lagen de spoorrails over het middelste spooreiland er al wel en de Oosterspoorweg werd tijdelijk naar het hulpstation Westerdok doorgetrokken, dat net in oktober 1878 was gebouwd.

Dat hulpstation Westerdok was op het westelijk stationseiland gebouwd. Van eiland was eigenlijk geen sprake; het kwam in feite neer op het dempen van ongeveer een-derde van het Westerdok, tot aan het sluiscomplex in de Westerdoksdijk. Dat werd het nieuwe eindpunt van de spoorweg naar Haarlem-Den Haag-Rotterdam van de HIJSM. Die verlenging van de lijn, die voorheen op station Willemspoort stopte, was mogelijk door de bouw van een spoorviaduct langs de Haarlemmer Houttuinen, dat in 1878 gereed kwam. In de periode 1920-’28 werd die spoorlijn nog eens verdubbeld, waarvoor van de Eilandsgracht nog eens een strook gedempt werd zodat er een sloot van overbleef.

In 1914 werden alle spoorlijnen door de overheid gevorderd maar nog wel met materieel en personeel van de spoorwegmaatschappijen bediend. Het feestje dat de HIJSM bij het 75-jarige jubileum voor ogen stond werd “uitgesteld” tot een nader te bepalen datum. Die is er niet gekomen. In 1917 decreteerde de overheid een samengaan van alle spoorwegmaatschappijen met het Staatsspoor. De maatschappijen bleven voorlopig onder eigen naam werken onder de belangenmaatschappij Nederlandsche Spoorwegen tot in 1938 alle betrokken maatschappijen fuseerden tot de N.V. Nederlandsche Spoorwegen. Zelfs in naam haalde de HIJSM haar 100-jarig bestaan niet. Een deel van het HIJSM-materieel rijdt vandaag nog op museumlijntjes, zoals Hoorn-Medemblik, Goes-Borsele en Museum Buurtspoorweg.

Oude afleveringen

Weeknummers die dit jaar nog moeten verschijnen betreffen opgaven van vorig jaar.
Het heeft geen zin oplossingen van oude quizvragen in te sturen. De uitslagen zijn immers al gepubliceerd.