De snelste met het goede antwoord op de vraag van vorige week was Anneke Huijser. De nieuwe opgave komt dus van haar. De vraag is:

Waar is dit?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Hierop kwam een leuke schakering oplossingen binnen, over de hele binnenstad verdeeld. Bij de goede oplossingen viel op dat er steeds beter gelezen wordt. Sinds deze huisjes gesloopt is zijn er al tweemaal iets anders voor in de plaats gekomen met daarbij drie verschillende bestemmingen. Eerst even de oplossing van dit raadsel; we kijken hier over de Egelantiersgracht naar een complex huisjes met de huisnummers 149-155. Dat zijn vier nummers voor deze drie huisjes. Er blijkt dan ook nog een nummer 153 inpandig te staan met een ingangsdeur tussen 151 en 155. Blijkens een jaarsteen ontstond dit complex in 1632. Gesloopt werden deze huisjes in 1923 en vervangen door een klooster van de Clarissen. Dit leidde een kwijnend bestaan en werd in 1927 verkocht aan de Jezuïeten van paroche De Zaaier op de Rozengracht. Die stalde er de zusters in waar het hieronder over zullen hebben. Ze noemden het complex "Christo Regi".
Dat de plek zich goed leende voor zoiets als een klooster c.q. zusterhuis komt door de bestaande inpandige bebouwing. Dat ging meestal gepaard met uitbreiding van een grondstuk door aankopen van delen van naburige percelen. Zo was er een relatief groot binnenterrein ontstaan.

Alle foto's bij dit item: Stadsarchief Amsterdam

Wij vroegen waarvoor deze huisjes plaats maakten. Het was in elk geval voor een klooster. Hierboven hadden we het over de eerste orde die zich hier vestigde, de Clarissen. Zij maakten in 1927 plaats voor de Congregatie van Maria Auxiliatrix (= Hulp der Christenen). In de volksmond waren dit "de Zusters van de Gracht". Dat was een vrouwenorde, van oorsprong Italiaans, die gelijksoortig jeugdwerk verrichtte als Don Bosco voor jongens. Lees meer over de orde en haar stichteres.
In Nederland treedt de orde hoofdzakelijk op als verrichter van sociaal werk in algemene zin en jeugdwerk als secundaire bezigheid.

De Auxiliatricen verlieten hun klooster uiterlijk in 1959. Precieser konden we niet vinden. Opnieuw werd alles afgebroken. In 1963 betrokken de Zusters van Liefde een nieuw gebouwd klooster. Voor die nieuwbouw waren nog een aantal aangrenzende huizen extra afgebroken. Het laatste daarvan, nr.159 werd het nieuwe huisnummer van het klooster.

In 1995 verliet de orde het gebouw waarna het werd omgebouwd tot appartementencomplex "De Koning van Bohemen". U ziet..., dat is waar het uiteindelijk toch steeds weer op neer komt..., wonen. De naam van het complex stamt van een gevelsteen die op nr.145 thuishoorde.

En dan de gevelsteen die in het complex met de drie geveltjes van de quizfoto aanwezig was. Als u de quizfoto in de Beeldbank opzoekt en daarop inzoomt ontdekt u de steen in het meest linkse huis nr. 147. Die steen maakte het nog mee dat hij werd overgezet in de muur van het kloostertje, net al de jaarsteen 1632 trouwens. Op een foto twee etages hierboven is dat onduidelijk verstopt achter het iele boopje aan de rechterkant van de muur. Toen de muur rond 1959 gesloopt werd ging de steen zwerven over de opslagterreinen van Bureau Monumentenzorg, met de bedoeling om ooit aan de Egelantiersgracht een nieuwe plek te krijgen. De nieuwbouw waar we het hierboven over hadden, was aanvankelijk niet geïnteresseerd maar nu het appartementen zijn geworden schijnt de steen ergens in het gebouw een nieuwe plek gevonden te hebben.
De tekst op de steen luidt: P.M.D.NASSOV. Dat staat voor Prins Maurits d'Nassau. In 1632 was dat een heel andere figuur dan we vandaag vinden. Zijn militaire genie was de echte redder van de jonge Republiek, vond men toen.

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Kees Huyser, Arjen Lobach, Adrie de Koning, Harry Snijder, Ria Scharn, Robert Raat en Jos Mol.

Maaike de Graaf wil jullie deze foto voorleggen, met de vraag:

Waar is dit?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De eerste vraag was natuurlijk een inkoppertje. We kijken over het (water van het) Damrak naar het zuiden. Het Damrak wordt afgesloten door de beurs van Zocher. Rechts daarvan zien we heel wazig het paleis op de Dam. Tot zover had iedereen - die inzond - het goed. Maar nu de brug! Daarmee zijn een flink aantal deelnemers uit de bocht gevlogen. De laatste brug over het Damrak was de Papenbrug in het rijtje Nieuwebrug, Oudebrug en Papenbrug van noord naar zuid. De fotograaf stond op de Oudebrug.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Alle bruggen en de opeenvolgende dempingen komen aan de orde in de PDF over het Damrak. Klik de omslag om te lezen.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Fanta Voogd, Robert Raat, Adrie de Koning, Anna Denekamp, Gerard Koppers, Jan van der Hoeve, Ria Scharn, Jos Mol, Otto Meyer en Hans Goedhart.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Deze pakhuizen gaan een roemruchte toekomst tegemoet. Niet helemaal in overeenstemming met de naam van dit pakhuiscomplex.

Waar is dit?

Hoe heet het pakhuis?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Het militaire vliegtuig vloog boven de Concertgebouwbuurt en bovenin de foto is nog net het IJsclubterrein zichtbaar. De gevraagde kerk staat aan de Jacob Obrechtstraat, precies in de as van de Palestrinastraat. De kerk heet officieel de Onze-Lieve-Vrouw van de Heilige Rozenkrans maar is beter bekend als de Obrechtkerk.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Adrie de Koning, Robert Raat, Kees Huyser, Rodrigo Vivian, Wim Huissen, Anna Denekamp, Harry Snijder, Jan van der Hoeve, Jos Mol, Ria Scharn, Rob Philip, Minne Dijkstra, Otto Meyer, Hans van Noort, Age van der Veer, Erwin Meijers, Nico Prinse, Leo van Geuns, Menno van der Ham en Anthony Kolder.

Tussen al die oude panden dit gigantische gebouw. Het lijkt nieuw en toch ook weer niet.

Waar is dit? Adres?

Wat weet u over het gebouw?

Hoe verder u terug weet te gaan, des te meer plezier verschaft u de redactie.

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit is niet meer te herkennen. Dit is de Buitensingel. Niet goed zichtbaar zijn de Singelgracht die zich links bevindt maar rechts is goed zichtbaar de Singelsloot. Ook niet zichtbaar is de Amstel maar wel het station Weesperpoort. Vandaag heet het hier Stadhouderskade en we bevinden ons ter hoogte van het laatste huizenblok tussen Hemonystraat en Amsteldijk. We vonden een prent die precies de andere kant opkijkt, namelijk vanaf de Amsteldijk richting Utrechtsepoort. Op de foto blijven de molens aan de Zaagmolensloot en de Zeskant achter buitengoed Amstelhoek buiten beeld. Op de prent links staan ze er wel op.
Tot slot de gevraagde Street View van ongeveer hetzelfde punt als de foto hierboven.

Quizfoto en prent: Stadsarchief Amsterdam

Rekenliniaal en passerdoos - door Jos Mol en Adrie de Koning

De rekenliniaal
De rekenliniaal (merk: Aristo) was een instrument waarmee je allerlei wiskundige berekeningen kon uitvoeren. Met de logaritmetafel en een handboek waarin de meeste wiskundige functies voorkwamen, vormde de rekenliniaal tot in de jaren '80 ons 'standaard' gereedschap. De eenvoudigste rekenliniaal (ook wel rekenlat genoemd) bestond uit twee ten opzichte van elkaar glijdende schalen. In het vaste deel van de liniaal kon een bewegend deel worden geschoven. Zonder nu al te veel wiskunde te willen doceren, kon de rekenliniaal gebruikt worden om vele moeilijke sommen op te lossen. De rekenliniaal is rond de jaren '80 uit de mode geraakt en tegenwoordig doet men alles met de zakcomputer. Vroeger gebruikte met ook wel een cirkelvormige rekenliniaal (nam minder plaats in).

De passerdoos
De hier afgebeelde passerdoos is altijd bij ons in huis geweest en was ooit gekocht door een familielid. Deze passerdoos was van hout dat bekleed was met zwart boekbindlinnen. Aan de buitenkant is niet te zien wie de leverancier is geweest. Ik ga er van uit dat dit de Duitse fabrikant Richter is. De binnenkant van de doos is bekleed met zwart fluweel. Een passer is meestal van metaal gemaakt en bestaat uit twee delen, ook wel benen genoemd, van gelijke lengte, die middels een scharnier aan de bovenzijde aan elkaar zijn verbonden. é én been kon vastgezet worden en aan het andere zat beneden een potloodstift. Het kleine kokertje dat u in de passerdoos ziet liggen, bevatte een kleine voorraad potloodstiften. Een kraspasser had aan iedere kant een scherp uiteinde. De cirkel kon zo in het oppervlak van het werkstuk gekrast worden. Tevens zie je een mogelijkheid in de passerdoos om een kroontjespen aan de passer te monteren, teneinde hiermee een cirkel te construeren. Als je een cirkel wilt tekenen, is de afstand tussen de twee benen gelijk aan de straal van de cirkel. We drukken de pin op de plaats waar we het middelpunt van de cirkel willen hebben, in het papier. We draaien daarna de passer om de pin, tegelijkertijd een afdruk achterlatend op het papier met de potloodstift. Dit beschrijft nu een cirkel. We kunnen met de passer een middelloodlijn tussen twee punten construeren en de bissectrice, dit is de lijn die een hoek in twee gelijke delen verdeelt. Passers worden ook nog wel gebruikt bij het meten van afstanden op kaarten en door beeldhouwers om maten over te brengen.

Deze bijdrage van Jos Mol werd eerder in de Amsterdamsekrant (v.m. Oud-Amsterdammer) gepubliceerd en is met toestemming van die krant ook door ons opgenomen.

Het was al een tijd van tevoren aangekondigd: de komst van het Canadese Warenhuisconcern Hudson’s Bay naar Nederland. Het alom betreurde faillissement van V&D bood ruimte aan een nieuwe keten van warenhuizen. Vorige week op 5 september opende de vestiging aan het Rokin de deuren. Het bestaat uit twee beeldbepalende panden die zo op het oog niet al te veel detoneren met de omgeving. De opzet van de gemeente is het Rokin zijn vroegere grandeur terug te geven en diverse bestaande panden, waarvan de meeste een kantoorbestemming hebben, om te vormen tot een mengeling van winkels, horeca en woningen met een plein dat een ontmoetingsplek moet worden met bankjes, bomen, een fontein en een metrostation. Beide nieuwe gebouwen zijn ontworpen door Rijnboutt en geïnspireerd door de warenhuisarchitectuur van eind negentiende en begin twintigste eeuw. Een goed voorbeeld hiervan is Maison de Bonneterie dat iets verderop eveneens aan het Rokin staat.

Maar wat stond er tot voor kort ook weer op deze plek? Is hiervoor iets moois gesloopt of iets dat we best kunnen missen? Is het een zonde of een zegen dat het verdween? Om het geheugen even op te frissen, op deze plek stond van 1989 tot 2015 het hoofdkantoor van de Fortis Bank. Normaal gesproken, steekt er altijd een storm van protest op als er in Amsterdam iets gesloopt gaat worden. Bezwaren en boze krantenberichten liegen er dan niet om. Bewoners verwachten overlast en ondernemers dalende omzetten, maar dit keer bleef het verrassend stil. ‘Sloop idiote Fortisbank vindt niemand erg’ kopte het NRC in 2014. ‘Weg met die troep uit de jaren ’80: Fortisgebouw tegen de vlakte’ doet het Parool enige tijd later ook een duit in het zakje. Het gebrek aan protesten is toe te schrijven aan het gebouw zelf, dat Fortis hier in de jaren tachtig liet optrekken. Alle partijen waren het erover eens dat het ‘rozige idiote gebouw’ weg moest. Het gevaarte was nooit erg geliefd. De Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad hield enkele jaren geleden een enquête: ‘Wat te doen met de Fortisbank op het Rokin?’ Ruim de helft van de respondenten vond dat het ding moest worden gesloopt – nooit gebouwd had mogen worden zelfs.

In 2012 kocht Emmes Group de oude Fortisbank al met het idee het pand te slopen en er een winkel van te maken. Deze projectontwikkelaar heeft met dat doel meer gebouwen aangekocht. Zo is de glazen gevel van kledingwinkel Forever 21, die aan de overzijde van het Rokin verrezen is, ook van Emmes. Dat gebouw is heel andere koek, maar daar gaan we het een andere keer over hebben. Met deze twee nieuwe gebouwen gaat het Rokin erop vooruit en ook de Nes, waar eveneens ingangen en etalages komen.
Er waren 550 vrachtwagens nodig om zeventienduizend ton puin de stad uit te rijden, maar we hoeven dit keer niet te treuren over verlies van historische waarde; de sloop van het  roodbruine natuurstenen monster met zijn ‘dode’ gevel was een zegen voor stad.

En nog even voor de mensen die willen weten wat hier nou ook weer stond voor het Fortis-gevaarte; dat was de Vrouwenbank, opgericht in 1928 als onderdeel van de Rotterdamsche Bank. Het doek voor de bank viel in 1971; door de vrouwenemancipatie was de Vrouwenbank ouderwets geworden. Het slopen van dat gebouw voor de nieuwbouw van Fortis was dan wel weer zonde.  -- Ria Scharn

elke rol Jan Weggelaar bij mijn passie voor de geschiedenis van Amsterdam speelde heb ik al eens uitgebreid toegelicht in Ons Amsterdam. Ook over zijn werk als consulent Heemkennis bij de Gemeente Amsterdam werd in Ons Amsterdam gepubliceerd. Jan Weggelaar was als bouwvakker in aanraking gekomen met enthousiaste Amsterdammers, waaronder Henk van Laar, de eerste hoofdredacteur van Ons Amsterdam. Zijn zendingswerk op scholen bedacht hij zelf, er zijn beroep van maken kwam later. Met scholieren maakte hij stadswandelingen, maar later leerde ik dat hij dat ook met volwassenen deed. Zo publiceerde hij in Het Parool wandelingen, waarbij hij pas echt uit z’n bol ging. Nog veel meer dan in mijn herinnering probeerde hij zo’n wandeling te larderen met bouwkundige details en weetjes. Dat hij geschoold bouwvakker was straalde er vanaf. De timpanen, frontons, cartouches, koeieogen, festoenen en snijramen vlogen je om de oren. Wat de kenmerken van een verhoogde halsgevel waren en wat een insteek en een boerenvlechting waren, werd je haarfijn uit de doeken gedaan. Van weetjes had hij ook een hele collectie paraat. Bijvoorbeeld dat de poorten van het Atheneum Illustre en het Burgerweeshuis in de St.Luci ënsteeg eerder bij de ingangen van de stadstimmertuin (Scaffery) in de Nesse stonden. Van smeuïge kletsverhalen was hij ook niet vies en dat bezorgde hem een moeizame relatie met de bureaugeleerden op het stadhuis. Daarbij is het verhaal bij de grafsteen in de goot langs het bleekveld van het Begijnenhof nog het onschuldigst.

Ook foeterde hij over lelijke bouwsels die inmiddels op de gemeentelijke monumentenlijst staan, zoals het Bungehuis (1934).
Menig verhaal of stelling is door voortschrijdend onderzoek achterhaald, maar daar kan Weggelaar niets aan doen. Iets erger was de bewering dat de verkeerde kroon op de Westertoren een vergissing van Hendrick de Keyser was, terwijl we weten dat die vergissing al veel eerder in Oostenrijk gemaakt was. Ook de herkomst van de naam Vijgendam en het niet te omzeilen verhaal van het schip met bedorven vijgen bracht hij met verve. Maar bij de stadsuitbreiding tot wat later de Regulierspoort werd, vloog hij compleet uit de bocht. Daarbij voerde hij Reinout van Brederode (1492-1556) ten tonele die ongeveer een eeuw later leefde. De truc met het gokspel waarbij Reinout de Ambachtsheerlijkheid Nieuwer-Amstel “verspeelde” verplaatst Weggelaar met gemak naar 1452.
Daar staat dan weer tegenover dat hij eindeloos kon vertellen over de betekenis van gevelstenen en uithangborden, over de namen van straten en stegen in de oude stad en over hun naamgevers.
Ook de negatieve geluiden doen niets af aan het belang van Weggelaar voor de heemkennis van Amsterdam, bij jong en bij oud. Toen hij in 1981 met pensioen ging werd hij gepast gevierd en werd hem de gouden speld uitgereikt. Tekenend voor de waardering van het stadhuis was toch wel het feit dat zijn functie meteen opgeheven werd en de stad zich verder afzijdig hield van heemkunde-onderwijs.
Jullie bekijken het maar!

webmaster

Bij de afbeeldingen:

1. Jan Weggelaar voor zijn geboortehuis Willemsstraat 184

2. boerenvlechting

3. Graf van het begijntje in de goot

4. Reinout van Brederode

Over leven en werken van Jan Weggelaar schreef hij zelf in Ons Amsterdam jg.45 (1993) pp.126-129.
Over Weggelaars carri ère schreef Peter-Paul de Baar in Ons Amsterdam jg.59 (2007) pp.150-153, digitaal in te zien.

Erwin Meijers kwam deze foto tegen waarop aan de achterkant "Amsterdam" staat geschreven. Maar hij kon niet uitmaken of deze foto echt wel in Amsterdam genomen werd. De foto is z ó groot dat je op het origineel boven de ingangsdeur van de laagbouw kunt lezen: De Nederlanden 1833. Dat blijkt - met het woordje "van" er nog tussen - een Haagse verzekeringsmaatschappij te zijn. Niet te vinden is of deze maatschappij ook een kantoor in Amsterdam had en zo ja, waar dat dan gevestigd was.
Hoofdmoot en reden om de foto te maken was het gebouw rechts, een school. Voor de gevel staat trots de hoofdonderwijzer en achter het raam staat een horde leerlingen zich te verdringen. Meer is niet bekend. De vraag is:

Weet u óf en zo ja waar dit in Amsterdam is?

Uw suggesties graag via deze link

Woensdag 26 september 1917 - David Wijnkoop (foto) en zes andere bestuursleden van de SDP worden door de 5e Kamer van de Amsterdamse rechtbank vrijgesproken van belediging en laster jegens Prins Hendrik en minister Posthuma. De uitlatingen zijn gedaan in het partijblad "De Tribune" maar de rechter gaat niet met het OM mee in de aanname dat de zeven verdachten persoonlijk aansprakelijk zijn voor de inhoud van de krant. De gewraakte zinsneden vindt hij echter wel degelijk vormen van smaad, belediging of laster'.

12 september 1916, aan het adres van Prins Hendrik:
"Weer een brok natuur opgeslokt door Varkens-Heintje".

12 september 1916, aan het adres van minister Postuma:
onder de kop Hongersnood
"Posthuma heeft thans een uitvoer-verbod van vruchten uitgevaardigd. Dat heeft de schurk weer gedaan, nadat het te laat was en alle vruchten onbereikbaar waren geworden voor den kleinen man. Natuurlijk met het doel om na zooveel tijd toch weer den uitvoer van geconserveerde vruchten toe te staan".

15 september 1916, onder de kop De misdaden van Posthuma
"De Telegraaf doet meededelingen uit de officieele cijfers over de jaren 1913-15, ter belichting van de onafwendbaarheid van het verscherpen der duurte, als gevolg van Posthuma's misdadige uitvoer-politiek" en "...want Posthuma gaat met zijn streken voort! Hij wil nu eenmaal niet tornen aan de oorlogswinsten van zijn geliefde boeren".

21 september 1916, onder de kop De misdaden van Posthuma
"Voortdurend neemt 'Het Volk' den boer Posthuma, die door Cort van der Linden tot diktator over de levensmiddelen-voorziening is gemaakt, d.w.z. den wolf, die als herder over de schapen is aangesteld, in bescherming".

Zondag 30 september - In het American Hotel viert de radicaal-feministe Wilhelmina Drucker (1847-1925) haar 70ste verjaardag. Het marmeren zaaltje met z'n anti-chambre zijn ingericht tot ontvangstsalons. De grijze jubilaresse was gekleed in fraai namiddagtoilet van zwarte Liberty-zijde, gegarneerd met kant en getooid met een kostbaar collier. Ze houdt 'jour' temidden van vriendinnen, vrienden en medestrijders. Prachtige boeketten en passende cadeau's staan op tafels en pi édestals. Tegenover de zitplaats van "Mina" staat een portret van haar, dat tijdens een toespraak onthuld en overhandigd wordt. Het is geschilderd door de schilderes Truus Claes (zie foto hieronder).
Wilhelmina Drucker was voorvechtster van gelijkberechtiging van vrouwen op de werkvloer, van vrouwenkiesrecht en van juridische gelijkschakeling van mannen en vrouwen. Zij is de naamgeefster van het begrip "Dolle Mina".

Lees meer over Wilhelmina Druckers in Wikipedia of nog beter item 773 (p.1082) in "1001 vrouwen..." van Els Kloek

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2017. De keuze 2016, 2015 of 2014 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave